Bütün dünya dahiləri elə bil müxtəlif vaxtlarda da olsa, ancaq bir atadan, bir anadan doğulublar. Onların fikirləri bəzən elə səsləşir ki, eə bil bir ailə süfrəsi başında çay içə-içə söhbət edirlər.
Mən bu nəticəyə Azərbaycanın ulu mütfəkkiri Kamal Abdullanın əsərlərini oxuyanda gəldim. Ulu akademik möhtəşəm əsərlərinin birində Füzulini (Məhəmməd Füzulini) “qara dəlik” adlandırır. Birdən-birə yox, əvvəl deyir ki, Füzuli anasınınn qarnında olduğu vaxtları xatırlayır”, sonra deyir “Füzuli qara dəlikdir”.
Bu dahiyana fikir yadıma ABŞ-ın xalq artisti, prezident təqaüdçüsü Vudi Allenin “Harrinin araşdırılmağı” (“Deconstructing Harry”) filmini saldı. Bu filmdə yaş və yaradıcılıq böhranı keçirən ABŞ xalq yazıçısı Harri vacib görüş ərəfəsində gərginliyi zəiflətmək üçün bir xanım fahişə sifariş edir. Tünd qara dərili xanım fahişə gəlir və məlum prosedur icra olunandan sonra ABŞ-ın xalq yazıçısı Harri onunla öz təlaşlarını bölüşür. “Kainat məhv olur… Qara dəlik… Sən bilirsən qara dəlik nədir?” “Bilirəm. Mən o qara dəliklə çörək pulu qazanıram”, — deyə xanım fahişə Kantın həsəd apara biləcəyi dərinlikdə cavab verir…
Düzdür, burda bir sual çıxır: əgər Füzuli ulu mütəfəkkir Kamal Abdullanın dediyi kimi “qara dəlik” idisə, niyə güzəranı pis idi?
Ulu akademik Məcnun surətinin indiyəcək heç kimə nəsib olmayan dərin və dəqiq təsvirini vermişdir. Məsələn, ulu rektor yazır: “Məndə Məcnundan füzun aşiqlik istedadı var» misrasının arxasından lüt-üryan və cılız Məcnun bütün qüdrəti ilə göylərə ucalır”.
İndiyəcən alimlər belə gman edirdilər ki, Məcnin tamam lüt gəzmiirmiş, gündəyməzini əski-üskü ilə örtürmüş. Ulu rektor sübut edir ki, Məcnun səhra nudisti olub. Və mən bunu oxuyanda möhtəşəm müğənnimiz professor Arif Babayevi Məcnun rolunda təsəvvür etməyə çalışdım: professor müğənni “lüt-üryan”, rus demişkən, kürəciklərini yelləndirə-yelləndirə səhnədə o yan-bu yana qaçır və “aman-aman”, “ey dad-ey dad” deyir…
Öz təsəvvürümün şiddətindən bayıldım…
Nöhtəşəm ikiqat rektor və ulu akademik Füzuli ilə bağlı elədiyi kəşflərlə kifayətlənmir, yeni kəşflərin axtarışındadır.
“İstəyirəm biləm ki, o, uşaqlığında, yeniyetməliyində, nəhayət, gəncliyində nə cür biri olub,
Bütün cavanlar kimi, kiməsə gendən baxa-baxa ağzının suyunu axıdıbmı?!
Və dərhal, dahilərə məxsus ildırım sürətiylə cavabı tapır: “Bəli, axıdıb!”
Bunu oxuyanda mən Kamal Abdullanın tələbə vaxtı elə auditoriyada qızlara baxa-baxa necə ağız suyu axıtdığını təsəvvür etdim… Yəqin təkcə ağız suyu axıtmayıb…
Ulu akademik yazır: “Arvadından başqa kimisə bir kişi kimi arzu edibmi?!
Bu sual bir az dolaşıqdır. Yəni burda ulu Abdullaya xas metafizika və ekzistensializm var. Füzuli arvadından başqa kimi arzu edib? Başqa bir arvadı? Ya kişini? Mən, Mİrzə Əlil, onu deyə bilərəm ki, Füzuli özü yazıb ki, “Dün bir oğlanı könül mülkünə sultan etdim...” Yəni arvadı yox, oğlanı… Ulu xalq yazıçısının bu barədə şəxsi təcrübəsi olduğundan məsələni açıb-ağartmır…
Ulu mütəfəkkir Füzili haqqında suallarına davam edir: “Hirsli vaxtında evdə arvadına nələr deyib, necə deyib və ondan nələr eşidib?! Kefinin kök vaxtlarında evdəkilərlə necə davranıb?!”
Elə sadə şeylər var ki, heç vaxt onlara diqqət yetirmirik, onları yalnız dahilər görürlər. Niyə indiyəcən heç birimiz Füzulinin evdə nə qayırdığı barədə düşünməmişik? Niyə heç kim ulu akademik Kamal Abdullanın evdə nə qayırdığı barədə fikirləşmir? Axı ulu Abdulla milli sərvətdir, bu gün var, sabah yoxdur, bir də gördün düşüb öldü. Onun harda, nə qayırdığını bu gün öyrənməliyik.
Mən bunu da təsəvvür etməyə çalışdım. Məsələn, ulu yazar arvadı ilə gizlənpaç oynamaq istəyir. “Tapsam, bilirsən nə qayıracam?” “Nə qayıracaqsan, qoçaq?” – arvadı soruşur. “Səni deputat eləyəcəm”. “Məndən nə deputat, ədə? Mən qanunları bilmirəm…” “Ay arvad, Azərbaycanda qanun var ki, sən biləsən? Olmayan şeyi hardan bilərsən”?
Kamal Abdulla gizlənpaçı udur və arvadı olur millət vəkili.
Gələn dəfə ulu Kamal şərt qoyur ki, arvadını tapsa, onu akademik eləyəcək. Arvad deyir: “A kişi, mən cəmi iki məqalə yazmışam, məndən nə akademik?” Ulu Kamal gülür: “Arvad, Azərbaycan akademiklərinin çoxu heç bir məqalə də yazmayıb. Sən iki akademiyanın akademikliyinə layiqsən…”
Gizlənpaç ulu Abdullanın qələbəsiylə bitir və deputat arvad indi də akademik olur…
Ulu rektor akademik öz əsərində tükürpədici bir sual qoyur: “Niyə hamı onu qoca, pirani bir adam kimi təsəvvür edir?! Bəlkə göylərə əli çatmayanlar, lazım olduğunda kürəyindən qanad çıxara bilməyənlər belə edir?!
Bunu oxuyanda həm sarsıldım, həm də xəcalət çəkdim. Çünki bu yaşa gəlmişəm, indiyəcən kürəyimdən qanad çıxara bilməmişəm. Mənə bir salyanlı dostum telefonla deyirdi ki, kürəyində iki ya üç qanad olan ulu Kamal Abdullanın limuzindən düşüb prezident qəsrinə tərəf getdiyini öz gözləriylə görüb…
Həm inanıram, həm inanmıram. Çünki salyanlı dostum hərdənbir ot tüstülədir…
Mirzə ƏLİL
05. 04. 2021, Samara
MİRZƏ TƏBİL: MİRZƏ ƏLİLLƏ RAZI DEYİLƏM, KAMAL ABDULLA MAFİOZ MƏMUR VƏ AKADƏMƏKDİR!
Həmkarım Mirzə Əlilin Kamal Abdullaya qarşı sevgisinə hörmətlə yanaşırıq, ancaq çox insanlar Mirzənin fikirləri ilə razı deyillər. Onlar deyirlər ki, Kamal Abdulla mafioz məmurdur, qrafomandır, Azərbaycan dilində beşinci-altıcı sinif şagirdi səviyyəsində yazır. Onun “kitabları” xarici ölkələrdə müxtəlif yollarla mənimsənilmiş pula çap edilir və bu kitabları nəşriyyatdan kənarda tanıyan yoxdur.
“Fond qədim əlyazma tapanlara pul mükafatı verir, qərəz bir xəbər-ətər çıxmadı bu adamdan”
Bu nə dildir? Əlyazmalar fondunun əməkdaşıdır danışan ya göyərti satan?
“Nə isə məni yenidən Əlyazmalar fonduna çəkib gətirdi. Bu dəfə məqsədim aydın və qəti idi”.
Fikir verin: deyir ki, “nə isə çəkib gətirdi”. Dalınca deyir “məqsədim qəti idi”. Bunu yazanın ağlı yerində olub?
“Tüklərimin məndən xəbərsiz ürpəşməsi mənə həmişə nəsə çox vacib mətləblərdən xəbər verib”
Tüklər ürpəşməmişdən əvvəl xəbər göndərirlər?
Şeyx Nəsrullah necə ölüdirildəndirsə, Kamal Abdulla da elə yazıçıdır. Qabağındakıları sarsıtmaq üçün bilmədiyi ərəbə keçməsə də, sözləri Salyan mollaları kimi uzadır, əyir, ərəbə, farsa oxşatmağa çalışır.
“Biriminci (?) fəsil”
“Dəruni (?) qatlar”
“divarlardan asılmış kitab dolabları”
Divardan dolab asılar ya rəf?
O ki qaldı məzmuna, Kamal Abdullanın romanlarında məzmun yoxdur, özünü umbertoekoluğa qoyan bu adam müxtəlif tarixi, mifik adları xaotik şəkildə qalaq-qalaq eləməklə özü haqqında intellektual yazıçı təsəvvürü yaratmaq istəyir. Ancaq ilk səhifədən görürsən ki, bu romanın nəsrlə heç bir əlaqəsi yoxdur, müəllifin nə ümumi tarixdən, nə mədəniyyət tarixindən sistemli biliyi var. Bu, rus ədəbyyatından yaxşı məlum olan “Roqa i kopıta” şirkətinin məhsuludur. Bunu heç bir yapon, alman, italyan oxumaz. Mən italyan dilində bu kitab haqıqında İnternetdə bircə məlumat tapdım, onu da kitabı çap edən nəşriyyat reklam məqsədiylə yazıb. Azərbaycan xəzinəsindən müxtəlif yollarla oğurlanan pulları, vəzifədən sui-istifadə ilə alınan rüşvətləri Azərbaycan məmurları kefə və şöhrətə xərcləyirlər.
Belinski xoşbəxtliyin nə olduğu haqqında danışarkən dəlixandada başına kağızdan düzəldilmiş tac qoyan və özünü kral sayan dəlini təsvir edir. Və yazır ki, bu dəli özünü tatamilə xoşbəxt hiss edir.
İndi də Azərbaycanda akademik adını daşıyan eşşəklər, xalq yazıçısı adını daşıyan cızmaqaraçılar xoşbəxtdirlər.
Ağlını qismən, abrını tamam itirmiş, ancaq kabinetini, şoferini, qazancını saxlamış Anar xoşbəxt deyilmi?
Anarın yanında ev işinə, pul işinə baxan peysər Rəşad Məcidzadə xoşbəxt deyilmi?
Azərbaycan ədəbiyyatı xoşbəxtdirmi?
Azərbaycan ədəbyyatı varmı?
Gədəbiyyat var. Gədəbiyyat xoşbəxtdir…
Kamal Abdulla inadla, sırtıqlıqla “Kitabi-Dədə Qorqudu” qədim yunan mifologiyasına bağlayır.
Kamal Abvdullanın qədim yunan sivilizasiyasından xəbəri var?
Miloslu Afroditanı görüb?
Oğuzun xan, bəy, xan qızları bir-birlərinin başında bit axtarırdılar…
Hərdən adama elə gəlir ki, Kamal Abdullanın özünü, ayağından başınadək, bit basıb…
“Zaman kainatın ən böyük nailiyyətirdir” – iddialı, ancaq cahil bu cümlənin müəllifi ikiqat rektordur, akademikdir, prezidentin müşaviri olub.
Görəsən lham Əliyev bu mafioz qarafomandan nə öyrənib?
Kamal Abdulla prezidentin müşaviri «işləyəndə» Füzulinin «qara dəlik» olduğunu əlahəzrətə necə məruzə edib?
Yəqin əlahəzrət çox təəccüb edib: «Это правда? Никогда не подумал бы. Надо же… дыра…»
Azərbaycanca düz-əməlli yaza bilməyən bu adam akademikdir, arvadı həm akademikdir, həm deputatdır, oğul professordur. Heç bir elmi nailiyyəti olmayan bu ailə dövlətə, yəni Azərbaycan xalqına neçəyə başa gəlir? Azərbaycan akademiyasının üzvlərinin yarısı naxçıvanlı, yarısı ailə üzvləri və onlara yaxın olanlardır. Akademiya prezidentinin dissertasiyası Leninə həsr olunub. Bizdə elm varmı? Yoxdur! Biz silahı, vaksini, avtomobili, dərmanı, paltarı, mebeli, telefonu, kompüteri başqa ölkələrdən alırıq. Bakının gözəlliklərini italyanlar, almanlar, fransızlar yaradırlar… «Akademiya» isə Təpəgöz kimi xalqı yeyir, doymur…
Deputatlığı, akademik rütbəsini sürücülük vəsiqəsi kimi alan bu harınların ailəsindən bir döyüşçü, bir zabit çıxmır. Fəhlə-kəndli balaları bu harınların güzəranını, sərvətini qoriyurlar, cəbhədə həyatlarını itirirlər…Bütün dövrlərdə, şərqdə də, qərbdə də, hərbi xidmət elita üçün şərəf işi olub. Bizim harınlar isə hərbi xidmətdən yayınmaqla sübut edirlər ki, onlar elita deyillər, gədə-güdədirlər…
Mən hələ məktəbli olarkən politexnik institiutun bir salyanlı tələbəsi müəllimlərinə “akadəmək” deyirdi. Sonra həmin salyanlı “akadəmək”lərdən birinin qarnına bıçaq soxub həyati-vacib orqanlarına ağır xəsarət yetirdi…
Füzuliyə “qara dəlik” deyən adma “akadəmək” deməyib nə deyəsən?
Mirzə Təbil
05. 04. 2021, Samara
Tanımadığım, haqqında heç vaxt heç nə eşitmədiyim Cavid Zeynallı adlı biri FB səhifəmə girib mənimlə hampazor kolxoz sədrinin suçu ya kətmənçi ilə danışdığı kimi danışır. “Nə hay-küy salmısan, iki-üç yüz manat kitaba pul xərclənib…”
Mən bilmirəm kitaba nə qədər pul xərclənib. Mən Azərbaycanda heç nəyin qiymətini bilmirəm. Bilmirəm ki, çörək neçəyədir. Bu küçük bilir, çünki hər şeyi alıb-satır, yaxşı bilir ki, haçan hay-küy salmaq olar, haçan yox. Yazır ki, bələkdən çıxandan «informasiyanın, ədəbiyyatın içindədir». İnterneti axtarıb hekayələrini tapdım.
“Zəminənin boyun-boğazını iyləməkdən doymazdı, içinə çəkərdi Zəminənin qoxusunu, saçlarını oxşayardı, döşlərini yüngül-yumşaq sıxıb qadının ağlını başından alardı”.
«Zəminənin döşlərindən gələn o qəribə qoxu burnunda, qovrulmuşdu həbsxana çarpayısında».
Cavid Zeynallı ədəbiyyatdırsa, Azərbaycan ədəbiyyatı deqradasiyanın son mərhələsini yaşayır:
“Öləndə sinəmi yumuyun,
Sunəmdə yar ətri var…”
Bunu adsız şair deyib…. Adsız düha…
Bu cəlilabadlı gədə o qədər müasir görünmək istəyirt ki, “döş qoxumaqla” kifayətlənmir, cümləni “ki” ilə başlayır:
“Ki, maşının içi-içalatı salamat qalacaq, tez tökülməyəcək.”
İndi Füzuliyə baxın:
“Mərdümi-çeşmim ayağına rəvan su tökdü,
Ki, gərək su tökülə sərvin ayağına müdam…”
Bu cəlilabadlı gədənin akademik təhsilindən danışmaq yersizdir. Bu gədə kənddə ədəbiyyat dərsi keçibmi? “ədəbiyyatın içinə” salan kimdir? Anar? Kamal Abdulla? Rəşad Məcid, Cavid Zeynallı – bunların səviyyəsi gecə klublarında “vışibala” səviyyəsidir. Ancaq “ədəbiyyatın içindədirlər”. Bu ancaq onu göstərə bilər ki, Azərbaycan nəsri, Azərbaycan ədəbiyyatı poxa dönüb…
“Tərslikdən axır vaxtlar camaat da cummuşdu Opelə”
«Radioya səs verib, şıdırğı mahnıdan kayf tutur».
Burası əsil müsibətdir:
“…xəyal Həsəni aparmışdı: xırdavat Məzahiri Zəminə bilib əl atmışdı çiyninə, özünə çəkib boyun-boğazını oxşayanda Məzahir babat birini tutuzdurmuşdu bunun ənginə ki, oğraş, sənin var-yoxunu…”
Başa düşdünüz? Yox? Mən, çətinliklə də olsa, belə başa düşdüm ki, Həsən, Kamal Abdulla demişkən, elə “dəruni” fikrə gedir ki,yanında oturan kişini, yəni Məzahiri, arvadı bilir, istəyir ki, onun döşlərini “yüngül-yumşaq” sıxıb, «qoxusunu çəksin içinə»…
Anar müəllim! Kamal Müəllim! Ehtiyatlı olun! Bir də gördünüz bu cəlilabadlı gədə əl atdı döşünüzə…
Azəribaycan xalqım! Səni təbrik edirəm! Gdəbiyyatın çiçəklənir! Ruslar deyirlər ki, «цветет и пахнет». Yəni qoxuyur. Xırdavatçı Məzahirin döşü kimi…
Rəsul Rza oğlu Anar! Gəlib çatdıq? Hələ yox? Əllərin əssə də, Gədəbiyyatın sükanını möhkəm saxla!
Xeyrulla Xəyal
16.04. 2021, Samara
Azərbaycan ədəbiyyatı bütün dünyada ad çıxarsa da, indiyəcən bizim yazıçılardan heç birinə Nobel mükafatı verilməyib və bu fakt Laçın dəhlizinin ermənilərin əlində qalması kimi hüznlü bir faktdır. Azərbaycan ədəbiyyatı iki dəfə Nobel mükafatına yaxın olub. Bir dəfə İsveç akademiyası Nobel mükafatını Nizami Gəncəviyə vermək istəyib. Ancaq azərbaycanlılarla farslar Nizaminin üstündə elə dava salıblar ki, Nizami Gəncəvi Kral akademiyasına məktub yazıb mükafatdan imtina edib. Deyib ki, Azərbaycanla İran arasında ondan ötrü qopa biləcək müharibəyə razı deyil. İkinci dəfə Anarın namizədliyi olub. Kral Akademiyası qərarın qaralamasını hazırlayıbmış. Son anda ermənilər akademiyaya yazıblar ki, Anarın dədəsi Lenini, Stalini, bolşevikləri tərənnüm edib, Stalin mükafatı alıb və bu qanlı mükafatla ailəsini, o cümlədən Anarı naz-nemətlə dolandırıb. Arif Yunusla Leyla Yunus da yazıblar ki, guya Anarın dədədinin yazdığı “Lenin” poemasını qırx il ərzində Azərbaycan məktəblilərinin beyninə yeridiblər, yəni Rəsul RzaNın “Lenin”i azyaşlı uşaqlarımızın beynini, rus demişkən, zad eləyib, bu zad eləmək isə ağır cinayətdir.
Allah ermənilərə və onların öz içimizdən olan havadarlarına lənət eləsin. Kral akademiysı mükafatı Anara verməyib…
Ancaq Azərbaycanda nəhəg bir yazıçı var ki, o, anadangəlmə nobellidir. Məlumdur ki, Kamal Abdullanı nəinki bütün planetdə, hətta başaa planetlərdə də oxuyurlar, çünki İlon Mask fanatı olduğu Kamal Abullanın əsərlərini öz kosmik gəmilərinə qoyub başqa planetlərə göndərir. İlon Mask arxayındır ki, başqaplanetlilər Kamal Abdullaya elə vurulacaqlar ki, özləri Yer kürəsinə gəlib onu şəxsən görmək istəyəcəklər…
İslandlar Kamal Abdullaya saqa qoşublar…
Yaponlar hokku qalmayıb Kamal Abdullanın şəninə qoşmasınlar…
Bəh-bəh!
İngiliscə Vikipediyada oxuyuruq: “Abdullayev was born on 4 December 1950, in a noble family in Baku”.
Abdullayev – yəni Kamal Abbdulla. Yəni ingilis yazır ki, Kamal Abdulla “noble” ailədə, yəni nəcib ailədə doğulub. İngilis indiyəcən bir köpəkoğlundan belə yazmayıb. Hətta Şekspirdən də. İingilislərin elə böyük yazıçıları var ki, özləri onun ailəsindən yazırlar ki, məsələn, anası zad olub. Yəni o söz. Yəni dahinin anası olub ən qədim peşə sahibi.
Kamal Abdullayevin isə anası da, atası da “noble”-dır. Niyəsi sirrdir.
Burda başqa vacib bir məsələ var. “Nobel” adı “noble” sözünün eynidir. Bu məsələ bir az dolaşıqdır, ona görə aydınlıq gətirmək lazımdır. Mən özüm də başa düşmürdüm Bir azərbaycanlı alim mənə başa saldı. Deyir ki, məşhur neft sənayeçisi Nobel Bakıda olarkən, Kamal Abdullanın babası və nənəsi ilə tanış ola bilərdi. Xüsusən nənəsi ilə. Beləliklə, Kamal Abdulla Nobelə qohum çıxır. Yəni həm Nobelin qohumudur, həm də nobel-dir, yəni nəcibir.
Kamal Abdullanın nəcib olduğuna kimin şübhəsi vardı ki! Ancaq ingilislərin bu faktı təsdiqləyib tarixi sənədə salmaqları çox mühüm hadsədir.
Ona görə də heç bir azərbaycanlı Nobel mükafatımız olmadığına görə fikir eləməsin. Bizim Kamal Abdulla kimi Nobel ailəsində,doğulan, anadangəlmə nobelli olan möhtəşəm yazıçımız var.
Bu yazını yaponların Kamal Abdullaya həsr etdikləri bir hokku ilə bitirmək istəyirəm.
Gözlərimi Vikipediyaya dikmişəm.
Kamal Abdulla Nobelin nəvəsiymiş.
Mən şokdayam.
Mirzə ƏLİL
31. 03. 2021, Samara
İ. Əliyev: Nə xəbər var təzə, görkəmli Anar?
İndi bəs şanlı yazarlar nə yazar?
Anar: Yatmayır indi yazarlar gecələr,
Həsr edir şəninizə hər biri br ölməz əsər.
İ. Əliyev: Mövzu seçmək bacarırlar bu yazarlar, görünür,
Təcili artıraram mən də təqaüdlərini.
Bu xəbər çox gözəl, istəkli Anar,
Ədəbiyyatda yeni hansı daha hadisə var?
Anar: Bəli, var, ali komandan, daha bir,
Amma bu, hadisədən çox üzücü faciədir…
İ. Əliyev: Nədir, o faciə, gizlətmə, oğul!
Danış ətraflı bilim mən nə olub!
Yoluxub bəlkə qəfil virusla,
Fani dünyamızı tərk etdi Kamal Abdulla?
Anar: Yox, Kamal lap buğa tək sağlamdır,
Mən deyən faciəsə hər cür ölümdən də ağır.
Ölkənin arxa çevirmiş biri rəhbərliyinə,
Çevirib dastanı o, Azəribaycan dilinə.
İ. Əliyev: Hansı dastan?
Anar: İngilis dastanı məşhur “Beovulf”!
Çevirb almadan icazə-zad… uff…
İ. Əliev: Kim çevirmiş? Nəçidir? Varmı onu bir tanıyan?
Anar: Yaşayır Rusiyada guya bu ünsür çoxdan.
İ. Əliyev: Ünsürün antimillisindənmi?
Anar: Xalisindən. Ötürür düşmənə vacib xəbəri,
Satmaq istər təzədən erməniyə Kəlbəcəri.
İ. Əliyev: Sübutu varmı fəaliyyətinin?
Anar: Versək işgəncə deyər niyyətini.
İ. Əliyev: Adı haqqında məlumatlar var?
Anar: Adı Xeyrulla, təxəllüssə Xəyal.
İ. Əliyev: Şübhə yox, antimillidir, bu, adından bilinir!
Anar: Çox fəsadlar törər, əlbəttə, görməsək tədbir.
İ. Əliyev: Boynuna ip keçirib heyvan tək,
Ünsürü ölkəyə gərək gətirək.
Anar: Bəs nə olsun “Beovulf”?
İ. Əliyev: Ah, o dastan! Ah… uf…
Bir sürü tərcüməçi tər axıdıb səy eləsin
Tez çevirsinlər o dastanı yenə ingilisə!
28. 03. 2021, Samara
Anqlosakson dastanı “Beovulf”un dilimizə tərcüməsini mənə təklif etmiş, sonra mətnin redaktəsini və Bakıda nəşrini həyta keçirmiş görkəmli dilçi alim professor Həbib Zərbəliyevlə münasibətimizin tarixinə və indiki vəziyyətinə aydınlıq gətirməyə məcburam.
Həbib müəllim mənim yerlim və məktəb yoldaşımdır. Bundan əlavə dörd il ərzində pedaqoji məktəbin xalq çalğı alətləri ancamlında birgə çıxış etmiş, çoxlu konsertlərin, müsabiqə və festivalların iştirakçısı olmuşuq. Yeri gəlmişkən deməliyəm ki, Həbib müəllimin çox nadir müğənni səsi vardı, onun, Azərbaycan dövlət filarmoniyasının səhnəsindəki iki çıxışı hamını heyrətə gətirib və gurultulu alqışlarla qarşılanıb. Təəssüf ki, o vaxt məktəbin və bilavasitə musiqi kollektivinin rəhbərlərinin eşşəkliyindən Həbibin səsi və o vaxtlar hamının Qədir Rüstəmovun səsi ilə müqayisə etdiyi səs itirildi. İndi isə Azərbaycan elmini və ədəbiyyatını samanlığa çevirib ağnayan akademik rütbəli eşşəkər onun vətəndaş, maarifçi səsini batırırlar. Təəssüf edirəm. Başqa heç nə edə bilmərəm…
Məktəbi bitirəndən sonra da Həbiblə ünsiyyətimiz davam edib. O, Leninqrad univetrsitetində oxuyarkən iki dəfə qonağı olmuşam. Mən Moskvada aspirant olanda o da işiylə əlaqədar paytaxta gəlib-gedirdi və xeyli görüşlərimiz olub. Ancaq 1984-cü ildən sonra bir-birimizi görməmişik, hər hansı şəkildə qiyabi ünsiyətimiz olmayıb. 2017-ci ilin yayında o mənə gözlənilmədən Feysbukda dostluq göndərdi… Həbib Zərbəliyev hələ məktəb vaxtından mənim ədəbiyyat məşğuıiyyətimə maraq və diqqətlə yanaşardı, yazdıqlarımı oxuyardı. Tərcümə ilə məşğul olduğumu da bilirdi. 2018-ci ildə Şekspirin sonetləri Bakıda mənim tərcüməmdə və Həbib müəllimin ön sözü ilə çap olunub. Kitabı mənim qohumum öz şəxsi vəsaiti ilə nəşr etdirib. Təəssüf ki, bu günə qədər Azərbaycan mətbuatında bu kitab haqqına bir cümləlik məlumat da yoxdur. Cəmi 200 nüsxədən ibarət tiraj satılmadı və mən indiyəcən qohumumun qarşısında xəcalətliyəm.
2018-ci ilin yanvarın 1-də Həbib Zərbəliyev mənə “Beovulf” dastanınıın tərcüməsi ilə mışğul olmağı təklif etdi. Mən tərcümə üzərində dörd aya yaxın çalışdım, eyni zamanda qədim ingilis dilini də öyrənirdim. Tərcümə aprelin sonlarında tam hazır oldu. Həbib müəllim dedi ki, yay məzuniyyəti vaxtı mətni redaktə edib ön söz yazar və çapa verər. Ancaq üç ilə yaxın vaxt keçdi, kitab isə çıxmırdı. 2020-ci ilin dekabrın ortalarında mən Həbib müəllimə bir az kəskin tonla məktub yazıb soruşdum ki, tərcümə çap olunmayacaqdısa, niyə mənə əziyyət verirdin. Həbib müəllim üzrxahlıq elədi və dedi ki, elə yaxın günlərdə redaktəyə başlarıq. Dekabrın ikinci, yanvarın birinci yarısında messencerlə və telefonla mətni redaktə elədik. Fevralın 4-də kitab çapdan çıxdı. Və o vaxtdan Azərbaycanda bu nəşrə hətta milçək vızıltısına olan reaksiya da yoxdur.
Mən güman eləmirəm, mən inanıram ki, Beovulf ətrafında informasiya blokadası yüksək yerdən verilən komanda ilə yaradılıb. İngilislərin mənəvi sərvəti və qüdrətli ədəbiyyat materialı olan dastanının tərcüməsi və nəşri ordinar hadisə deyil. Mən məhsulun keyfiyyətindən danışmıram. Keyiyyətin müzakirəsi, hər cür diskussiiya kitabın mütəxəssislərə, oxuculara çatdirılmağından sonra mümkündür. Kitabı mağazalar götürmür, kütləvi informasiya vasitələri özlərini görməzliyə vurublar. Bu halda tərcümənin keyfiyəti haqqında kim və nə deyə bilər?
Mən qırx idldir ki, Rusiyada yaşayıram, altı ilə yaxındır ki, Azərbaycanda olmamışam. Ancaq orda son əlli ildə heç nə dəyişməydiyindən arxayınlıqla deyə bilərəm ki, kitabın Tərtər işinin qurbanları kimi “xain qəbiristanlığında” dəfn olunmasının baisi kimlərdir. Mən o adamları qiyabi tanıyıram və bizim nəşrimiz haqqında Azərbaycan mətbuatı yazmayana qədər mən o adamların qabırğaasına döşəyəcəyəm, bütün feleyotinçuluq qabiliyyətimi səfərbər edib o eşşəklərin yeyib-içdiklərini burunlarından gətirəcəyəm.
Həbib müəllim mənim bu fikirlərimlə və niyyətimlə qətiyyən razı deyil, mən isə onunla qətiyyən razı deyiləm. Ona görə də bu gündən onunla virtual münasibətləri də kəsirəm.
Xeyrulla Xəyal
29. 03. 2021, Samara, RF
Kitabın çıxdığı iki həftəyə yaxındır, Azərbaycanda işləyən (danışan, yazan, göstərən) yüzlərlə mətbuat orqanlarının heç birində bir sətirlə də olsun bu barədə məlumat verilmir. Yəni total boykotdur. Kitabın çıxdığından xəbər çap etmiş yeganə qəzet “Yeniavaz”dır ki, bunu da yaxın bir adamım o qəzetin redaksiyasında işləyən dostları vasitəsiylə “təşkil edib”. Mən tərcüməni havayı eləmişəm, dörd aya yaxın vaxt ərzində hər gün beş saatdan yeddi saata qədər işləmişəm. Nəşrin xərcini professor Zərbəliyev çıkib. İndi mən məcburam ki, kiçik pensiyamdan pul ayırırb bu kitab haqqında məlumatı FACEBOOK-da “irəlilədim”. Yəni Azərbaycandakı soydaşlarıma tanıdım. Mən bu məlumatı BBC-nin və Azadlıq radiosunun Azərbaycan radosuna göndərmişəm. Bu radioda işləyən soydaşlarımız, yəni bu mazafakerlər Britaniya və ABŞ vergiverənlərinin pulunu yeyirlər, Ancaq Britaniyanın milli-mədəni sərvəti olan dastanın Azərbaycan dilinə çevrildiyi haqqında “havayı” məlumat vermək istəmirlər.
Mənim üçün sirr deyil ki, Azərbaycanda soğana, banana, pomidora inhisar olduğu kimi ədəbiyyatda da inhisar var, ədəbiyyat Azərbaycanda bazardır və bu bazara ali sanksiyasız girmək olmaz. Dövlət, əslində «dövlət — bizik» deyən adamlar milli sərvətləri əllərinə keçirib istismar etdikləri kimi ədəbiyyata da, yəni bədii sözün deyilişinə, yazılışına tam nəzarət edirlər. Sovetdən, bolşeviklərdən irs qalan Yazıçılar Birliyi tam fəaliyətdədir. Belə bir absurd orqanı hər hansı demokratik ölkədə təsəvvür etmək olmaz. Yəni ədəbiyyata rəhbərləri dövlət tərəfindən təyin edilən orqan rəhbərlik edir və indi bu orqanını başına ağlını itirməsə də bütün əxlaq normalarınıdan və prinsiplərindən uzaq düşmüş 84 yaşlı Anar başçılıq edir. Yəni Anar ədəbiyyatın rəisidir. Siz Lev Tolstoyun, Dostoyevskinin, Folknerin, Kafkanın, Prustun, Odenin, Bodlerin üstündə rəis təsəvvür edirsiniz? Anarın yanında və rəhbərliyi altında yazıçı, azad söz sahibi ola bilməz, onun yanında və rəhbərliyi altında Rəşad Mıcid kimi dövlət pulunu yeyib yağlanan sıçovullar ola bilər. Yazıçılar Birliyinin içində və ətrafınbda olanlar isə dövlətdən atılan yala tamahlanan, daim ağa qapısında dilənən, pul, ev istəyən əqidəsiz qrafomanlardır. İndi bu Yazıçılar İttifaqına tabe olan yeganə Ədəbiyyat qəzeti kənar bir adamın gördüyü vacib bir iş barədə məlumat verməyə cəsarət edərmi?
Həm də «Beovulf” kimi statuslu əsər gərək dövlət təmtərağıyla çevriləydi – bir milyon ayrılaydı, bunun çoxu ayrılan kimi ayıranlar tərəfindən yeyiləydi, sonra qalan pula 20-30 idam iki-üç il əlləşib “Şam şəhərində xeyli qoca bir kişi vardı” kimi yöndəmsiz bir şey ortaya çıxaraydılar və elə bu yöndəmsiz şeyi qoltuqlarına vurub həftə səkkiz mən doqquz xəzinə hesabına Londona uçaydılar…
Bu işi görməkdə məqsədimiz pul qazanmaq olmayıb, mən qırx ildir tərcümə ilə məşğulam, bir qəpik də qazanmamışam. Biz bu işin gərəkli və faydalı olacağını düşünüb onu gördük. Ancaq şüurlu şəkildə təşkil olunan boykot məni xarakterizə eləmir, ölkəni xarakterizə edir, onun mədəniyyətinin, mədəniyyət siyasətinin barbarların əlində əsir olduğunu, insanlarımızda da mədəniyyət, maarifçilik eşqinin olmadığnı göstərir. Kavafisin “Barbarlar gəldilər” şeiri var, onu da tərcümə eləmişəm, bloqumdan oxuya bilərsiniz…
Məni bu işə sövq etmiş və tərcümənin başa gəlməsində çox zəhmət çəkmiş professor Həbib Zərbəliyev Azərbaycanın adlı-sanlı alimi və pedaqoqudur, Azərbaycan dilçiliyində yeni sahə yaradıb ki, bu da hər alimə nəsib olmur. Həbib Zərbəliyev səviyyəli rus alimi öz İnternet səhifəsində hansı island saqasının ilk dəfə rus dilində çap olunduğu barədə məlumat yerləşdirsə, bu postu yüzlərlə, minlərlə adam paylaşır – bu belədir, Mən Rusiyada yaşayıram və nə dediyimi bilirəm. Professor Zərbəliyev öz səhifəsində Beovulfun nəşr olunduğunu yazır, bu məlumatı bir nəfər də paylaşmır – nə tələbələri, nə pedaqoq, alim həmkarları. Çünki Azərbaycanda elmi mühitin adı elmidir, əslində ilanlar qaynaşan bir yerdir, hamı bir-birindən uğur yox, büdrəmə, gözləyir, hamı bir-birinə xəstəlik və ölüm arzulayır.
Mən Azərbaycan jurnalistikasının və ədəbi mühitin sovet dövrünü az-çox tanıyıram. Tanışın, dostun olmadan ya kimisə qonaq eləmədən iki sətirlik yazını heç yerdə çap etdirmək mümkün deyildi. 1979-cu ildə “Azərbaycan” jurnalında mənim resenziyam gedib – Elçinin tapşırığı ilə. 1981-ci ildə “Azərbaycan” jurnalında hekayəm çap olunub – Əkrəm Əylislinin göstərişi ilə, çünki nəsr şöbəsinin müdiri Mövlud Süleymanlı çoban iti kimi qapını kəsib mənim kimi kənardan gələnəri qapırdı. Mənim yazılarımın əslində dəstəyə ehtiyac yox idi. Kömək ona görə tələb olunurdu ki, redaksiyalarda əqidəsini bir qarın yeməyə satan şarlatanlar oturmuşdular. Mən yaxşı müəllif idim. Buna sübutum da var. 1984-cü ildə «Literaturnı Azerbaydjan» jurnalında mənm dissertasiyamdan bir fraqment çap olunmuşdu — yenə Elçinin köməyi ilə. Ancaq SSRİ-nin ən nufuzlu ədəbiyyatşünaslıq jurnalarından biri olan «Literaturnoye obozreniye»nin 1985-ci il oktyabr nömrəsində mənim yazıma yüksək qiymət verilmişdi. O jurnal çıxanda artıq mən Azərbaycandan birdəfəlik çıxmışdım və Kuybışevdə zavoda fəhlə düzəmişdim…
Yaxşı yadımdadır ki, jurnalistlər milisidən də pozğun idilər – çaya qonaq elə, nahar al… Otuz il keçib, nəsil dəyişməyib, heç nə dəyişməyib, korrupsiya, tamah, əqidəsizlik Azərbaycan jurnalistikasınınnın iliyinə işləyib… Hamısı birdir: rəsmisi də, müxalifəti də…
2018-ci ilin yayında qohumum öz puluna Şekspirin sonetlərini mənim tərcüməmdə Bakıda nəşr etdirdi. İndiyəcən Azərbaycan mətbuatında bu kitab haqqlnda bir sətirlik də məlumat çap olunmayıb.
Bu necə ölkədir?
Cəlil Məmmədquluzadə Tiflisdə “Molla Nəsrədiin” jurnalının nəşrini davam etdirmək istərkən rəsmilərdən rədd cavabı alanda demişdi ki, İranda erməni dilində bir neçə yüz nəşr var, onda qoyun mən də jurnalımı erməni dilində çıxarım…
Bəlkə mən də bu dastanı erməni dilinə tərcümə etməliydim? Düzdür, dili bilmirəm, ancaq dil öğyrənməyə az-çox qabiliyyətim var, bir-iki ilə öhdəsindən gələrdim. Erməni mətbuatı dillərinə qədim ingilis dastanının tərcümə olunduğunu zurna-balabanla yayardı. Buna şübhə etmirəm…
Xeyrulla Xəyal, RF Jurnalistlər İttifaqının üzvü.
16.02. 2021, Samara
В 2018 году в Баку отдельным изданием вышли сонеты Шекспира на азербайджанском языке с параллельными текстами. Перевел сонеты с английского я, а книгу издал на собственные средства мой родственник. С тех пор прошло почти три года, в Азербайджане нигде, даже одной строкой, нет информации об этом издании. В любой другой стране, ха исключением Туркмении, такого представить просто невозможно. В Туркмении возможно только потому, что там есть писатель более крупный, чем Шекспир, и этим писателем является Гурбангулы Бердымухаммедов! Тогда же, в самом начале 2018 года, по предложению одного известного в Азербайджане филолога я взялся за перевод англосаксонского эпоса Беовульф. В течение трех с половиной месяцев я завершил работу, в ходе которой я еще учил древний английский. По неизвестным мне причинам тот известный филолог, предположительно из-за отсутствия средств, древнюю поэму в моем переводе издал только недавно, в начале февраля. Если быть точным, о выходе книге мне было сообщено 4 февраля, то есть три недели назад. И вот в течение этих трех неделе в Азербайджане, где в той или иной форме существуют тысячи средств массовой информации, только в одной газете было сообщение об этом издании. И это только потому, что в редакции той газеты работают приятели того моего родственника, который издавал моего Шекспира и не смог продать и половину тиража, который составлял всего 200 экземпляров…
Может ли быть такое в любой другой стране, кроме Туркмении? То есть выходит перевод на национальный язык уникального и статусного памятника и об этом дружно, судя по всему, по команде предпочитают не сообщать средства массовой информации. Я ничего не говорю о качестве перевода, так как я его автор. О качестве должны говорить другие – литераторы, переводчики, люди, знающие язык и текст оригинала. Но для подобного разговора надо, чтобы перевод читали. И как его читать, если о его существовании практически никто не знает?
Это обстоятельство, я должен заявить, характеризует не меня и не мою работу. Это обстоятельство характеризует государство, его отношение к культуре, то, что литература в Азербайджане – это принадлежащая определенному кругу людей сфера, куда вход посторонним воспрещен. Такой статусный текст имели бы право перевести только статусные люди, потом этот перевод в золотом с бриллиантовыми вкраплениями переплете доставила бы в Лондон целая делегация, состоящая из академиков, министров, дипломатов. Там устроили бы танцы-шманцы маленьких, больших и крупных лебедей…
Потом чартерными рейсами вновь и вновь…
Я испортил им праздник…
По правде говоря, я сам понимал, что такое статусное произведение достоин перевести только человек не просто статусный, но самый статусный. А самым статусным человеком в Азербайджане является президент Ильхам Алиев, владеющий к тому же английским языком. Но тут имеется одна проблема. Переводчик должен быть носителем языка, на который переводит. То есть владеть им как родным и как рабочим. К сожалению, у господина президента Алиева родной язык — русский. Азербайджанским владеет он как иностранным языком. Только по этой причине я осмелился приступить к этой исторической работе, совершенно не подумав, что совершаю преступление…
Да, я совершил практически преступление… И люди, против которых совершено преступление, предпочитают, чтобы мое имя осталось неизвестным…
У меня есть определенная надежда. И надежда только на наших дорогих, очень дорого нам обходящихся соседей. На армян. Теперь поясню.
Вдруг армяне, древний и культурный народ, отстав от Пашиняна, идиота и мерзавца, возьмутся дальше развивать свою культуру и переведут Беовульф на армянский. Конечно, в предисловии они обязательно напишут, что эпос первоначально создан древними армянами, но древние англичане поэму у них украли, перевели на свой древний язык, а армянский оригинал сожгли турки, совершив невообразимый геноцид. Вот теперь наконец-то они обратно перевели то, что изначально им принадлежало. И это первый перевод эпоса на всем Кавказе…
И тут Баку не выдержит и, как в случае с лавашем и долмой, заявит, что первый перевод на Кавказе сделан на азербайджанский язык. Армяне потребуют предъявить перевод. Баку, наступив к горлу собственной песне, один экземпляр предъявит. Тогда армяне потребуют, чтобы им предъявили и переводчика. Баку скажет, что эпос переведен без переводчика. Армяне очень удивятся и скажут, что такого не бывает. Баку скажет, что очень даже бывает. «Вот мы же воевали с вами не только без начальника Генштаба, да и вообще без Генштаба. Почему не можем перевести поэму без переводчика?» — заявит Баку армянам…
Да шут с переводчиком, то есть, со мной. Главное, чтобы книга увидела свет…
Хотя бы благодаря армянам….
Как человек, совершивший тяжкое преступление, я согласен, чтобы мое имя осталось неизвестным…
Хейрулла Хаял
24.02. 2021
ÇİNGİZ ABDULLAYEV VƏ AQİL ABBAS «ŞƏHİD ANASI» MEDALINA LAYİQ GÖRÜLÜBLƏR
Görkəmli yazıçılar və ictimai xadimlər, Kamal Abdulla adına Dövlət mükafatı laureatları Çingiz Abdullayev və Aqil Abbas «Şəhid anası» medalı ilə təltif ediliblər. Onların şəhid övladları düşmən arxasında fövqəlməxfi əməliyyat keçirərkəm şəhid olduqlarına görə hələlik adları gizli saxlanılır. Çingiz Abdullayev müdalı alarkən deyib: «Во имя дорогой отчизны я готов рожать сколько угодно!» Aqil Abbas deyib ki, bətnini soğan tarlasına çevirəcək ki, ordu əsgərdən korluq çəkməsin.
Mirzə ƏLİL
13.04. 2021
GİRİŞ
Əvvəlcə Yazıçılar İttifaqı barədə mülahizələrimi deyim.
Rusiyanın iki qüdrətli nasiri: Dostoyevski və Lev Tolstoy. Onları hər hansı ittifaqın üzvü kimi təsəvvür etmək olarmı? Bir dövrdə, bir ölkədə yaşamış bu iki dahi heç vaxt görüşməyiblər də!
Dostoyevski Tyrgenevə açıq-aşkar niftər edib və “Cinlər” romanında onun karikaturik surətini yaradıb.
Çexovu, doktor Çexovu, yazıçılar ittifaqında necə təsəvvür etmət olar? Qılığa (yəni gündəyməz yerə) girir, quyruq bulayır, donos yazır, ev istəyir, alır, birini də istəyir… Ramiz Rövşən kimi…
Belə şey mümkündürmü?
Bəs Puşkin? Lermontov hansı Yazıçılar birliyinə sığardı? Lermontov Anarın at başına oxşayan başına güllə vurmazdımı? , Çingiz Abdulayevin “morda”sını şillələməzdimi?
Bəs Füzuli Yazıçılar birliyində? Bu necədir? Dədə Qorqudu yaradan dahi? Mümkündürmü?
Yazıçılar İttifaqı və azad yaradıcılıq bir araya sığmayan şeylərdir. Yazıçılar ittifaqını totalitar rejim yaradır ki, yazanların ağzını dövlət axuruna dayamaqla onları özündən asılı eləsin, kişilikdən, qeyrətdən salsın.
Yazıçılar İttifaqı yaranandan sonra gözəl şair Müşfiq kombayna, traktora, pambığa, Amerika imperializminə şeirlər yazır. Yazıq Müşfiq…
İndiki Yazıçılar İttifaqı iyrənclikdə sovet dövründəkini də keçib. Burda Anarın başına yığılan gədə-güdənin dövlət maliyyəsini necə yediklərini, necə vaxtaşırı mənzil aldıqlarını və fəaliyyətlərinin ədəbiyyata dəxli olmadığın nəzərə alsaq, Yazıçılar birliyini “mütəşəkkil cinayətkar dəstəsi” adlandırmaq olar.
Rusca detektiv yazan Çingiz Abdullayev in Azərbaycan ədəbiyyatı ilə hansı əlaqəsi var və Azərbaycan ədəbiyyatına rəhbərliyi hansı şəkildə həyata keçirir? Bu adam harın həyatdan o qədər qızışıb ki, şəhid analarına «Şəhid anası» adlı oyuncaq dəsti verməyi təklif edir ki, başları qarışsın…
Ədəbiyyat – humanitar sahədir, insan mənəviyyatı ilə bağlı çox süvər sahədir. Yazıçılar birliyinə yığılanlar isə xalqa əxlaqsızlıq, şərəfsizlik nümunəsi göstərir, şəxsi mənfəətin, pulun, qazancın, dolanışığın bütün mənəvi dəyərlərdən üstün olduqunu nümayiş etdirirlər. Xalqın pulu ilə yaölana-yağlana. 2016-cı ilin aprel müharibəsi vaxtı Sabir Rüstəmxanlı qızına toy çaldırırdı və Ramiz Rövşənlə qol-boyun selfi çəkib İnternetdə yayırdı. Bu adamların başı güllə istəmirmi?
Читать далее →
Понравилось это:
Нравится Загрузка...
xeyrulla xayal 