vətən haqqında şeirlər

TÜMEN-BAKI QATARI

Xeyrulla Xəyal

QATARDA 2009.jpg

Dastan

Bir vaxt Tümen-Bakı qatarı vardı,

Keçirdi bu qatar Samaradan da.

Mən ildə bir dəfə yola çıxardım,
O vaxt vətən vardı, sağdı anam da…

 

 

Plaskart vaqona ayaq basandan,
Pasportun qalırdı bələdçilərdə.

İki günlük yolda elə o andan,
Elə bil dustaqdın, “etap” gedirdin.

 

 

Aşağıyaydısa biletin əgər,
Bir neçə soydaşın həmlə edərək,

Qətiyyətlə “xahiş” eləyirdilər,
Yeri bir “bacı”ya verəsən gərək…

 

 

Kirini, tərini bir neçə reysin,

Saxlamış “ağları” sonra alırdın.

Vətən qoxusundan başqa nə desən,
Yıpranmış balışda, döşəkdə vardı…

 

 

Vaqondakı iki ayaqyolundan,
Bələdçi birini açırdı ancaq.

Onun qabağına elə obaşdan,

Kütlə yığılırdı küy qopararaq.

 

 

Haçandan-haçana növbə çatırdı,

Girirdin lap böhran yetişən anda…

Ancaq ayaqların …. a batırdı,

Əlini-üzünü yaxalayanda…

 

 

Yerini biletsiz sərnişinlərə,
Satıb künc-bucaqda yatan bələdçi,

Gəzirdi ruh kimi, kirli, heyvərə,
Öndə daha bir gün, daha bir gecə…

 

 

Qatar Rusiyanı qoyub arxada,
Dağıstan yoluna çıxırdı birdən.

Vaqonda dustaqdın əgər bayaqdan,
Bu andan elə bil hərbi əsirdin.

 

 

Girirdi vaqona dağıstanlılar,

Hər biri təsbehli, avtomatlı həm.

Deyirdilər tez ol, “torpaqbasdını”
Ödə, gözlərini yoxsa tökərəm.

 
Rus poqonu vardı çiyinlərində,
Rusca da pis-yaxşı danışırdılar.

Ancaq  qafqazlı tək yol gedənlərin,
Girib ciblərinə daraşırdılar.

 

 

Keçirdik, nəhayət, yarımcan halda,
Doğma Azərbaycan sərhədini biz.

Girib qapıları bağlayırdılar

İndi bizimkilər salam-kalamsız.

 

 

İndi nə dustaqdın, nə də əsirdin,
İndi mal-heyvandın dilsiz-ağızsız.

“Rəis” qabağında durub əsirdin,
“Hörmətimi elə!” deyirdi rəis…

 

 

 

Poqonları vardı çiyinlərində,
Poqonun ulduzu, bayrağı vardı.

Ölkə şərəfiylə alver edənlər,
Soydaşını belə qarşılayırdı…

 

 

“Yoxlama” uzanır, gicəllənirdi,

Başın tər iyindən, sidik iyindən.

Vaqonun içi bir cəhənnəm idi,
İnana bilmirdin tərpənib gedər…

 

 

Düşüb poqonlular gedirdi birdən,

Qatar üz tuturdu Bakıya sarı.

Paytaxt vağzalına çatıb düşəndə,

Cinə və şeytana biz oxşayırdıq…

 

 

Günlüyün altında pilləkən üstdə,
Oturub yolumu gözləyən anam,

Baxıb deyəcəkdi, dəyişməsəm də:

“Bala, nə gündəsən, nə sınıxmısan…”

 

 

Boş qalıb günlüyün altı haçandan,
Çürüyüb dağılır taxta pilləkən.
İndi gözləsəydi yolumu anam,
Gedərdim o yolu piyada bəlkə…

 

04-05. 02. 2019

Samara

Реклама

POL VERLEN. VƏTƏN MƏHƏBBƏTİ

Xeyrulla Xəyal

verlain-19

           L’amour de la Patrie

 

Vətənin məhəbbəti ən birinci sevgidir,

Tanrı məhəbbətindən sonrasa  sonuncudur.

Günü işıqlandran o bir oddur elə bil,

Gözümüzdə səmavi alov yandıran odur.

 

 

Bu, xaçlandığı gündə ilahi bəbəkləri
Körpənin, bu, sübh şağı zərif quşcuğazların,
Qulağına dolan səs, havadır, çiçəkləri

Bürüyən və ətridir bahar çağı rüzgarn.

 

 

Körpə böyüyür, yeri ayağı altda duyur,
Bilir kimdir gəzdirən, kim beşikdə yelləyən.
Zərifdir, aclığını içkilərlə doyurur,

Əmdiyində dad həm var, ruhun incəliyi həm.

 

 

Körpə bir kişi olur, gənc qıza dönür ya da,
Duyanda bədənini cilvələyir məlahət,

Ürəyi pərvazlanır ailə yuvasından,

Könül axtarır könül, bədən bədənə həsrət.

 

 

Tapıb qovuşan kimi yaxın qəlbə, bədənə,
O, körpələr gətirir çiçək kimi dünyaya.
Bir bağ yetişdirir ki, həm cavan, zəngin həm də,
Ayrı yerin yox, elə buranın adamıyla.
Kişinin öz işi var, öz işi qadının da,
Öz vəzifəsindədir fikri hərənin. Qadın,
Gündüz ocaq qoruyur gözlərini yummadan,

Gecəsə qeyrət çəkir, axı qadındır adı.

 

 

Kişi isə qıraqda əlləşib-çalışmada

«Qazanmaq və gətirmək” – bu sözün dəyəri var.

Şərəfli və meriban, yalan sözlə qanlıdır

Gecə sevimli qollar arasına qayıdar.

 

 

Yer üzündə onların həyatı sakit və dinc,

Övladdan yarıyarlar, vətəndə qarıyarlar.
Ancaq hərb, qara iblis, yenə bu rəzil çibin,
Qətl çiçəkləriylə dənizlər boyanır al.

 

 

Ayağını əcnəbi basır qədim torpağa,
Bərəkətə; hər elin onda təcəssümü var.
Saraqos və Moskva, ispan olsun, rus ya,
Doxsan üçüncü ilin Fransası, adamlar,

 

 

Qəfildən böyüyürlər, hər iş görülən, asan.

Faciəvi, klassik, güclü, mülayim həm də.

Uğrunda çarpıışırlar evin, qəbiristanın,

Arvad-uşaq fikriylə ölürlər öləndə də.

 

 

Sağ qalansa qayıdır köhnə qayğılarına,
Tanrı, əcdad xofunda böyüdür uşaqları.

Zövcəsinin böyrünə yenə də qısılaraq,
Təzə həyat meyvəsi yetişdirir eşq ilə.

 

Yetkin yaş fikirlərin ciddiləşən vaxtıdır,

Qayğılıdır ümidlər dostluqda həsəd də var.

Bu vaxt həm də nifrətin yığıldığı saatdır,
Və meydan yığıncağı, köynəklər, arxalıqlar,

 

 

Narazı vətəndaşlar  namuslu bir vuruşda

(Onlar ki qardaşdılar! Qüssə doğurur bu çox…)

Ayırd edirlər haqqı borcla, və aydın bu da:

Bərabərlik naminə, mənfəətdən ötrü yox,

 

 

Tərəf tutur; öldürmək niyyəti olmasa da,

Rəhm bilmir, öldürür yenə əvvəlki sayaq.

Xəlbirdən axıb gedir sanki qan ətrafında,

Hiddət coşur içində qəddar —  müqəddəs ancaq.

 

 

Ölsə, şərəflənəcək adı, tanınmasa da.

Qərib ya yox, o, xoşbəxt öləcəkdir hər halda.

Onu kişi böyüdən, ona sevinc daddıran,

Müqəddəs bu torpağa qurban oldu həyatı.
fransızcadan tərcümə

10-13. 12ş 2018

Samara

QUŞLARDAN FƏRQLİYİK KÖÇƏRİLİKLƏ…

Xeyrulla Xəyal

Quşlardan fərqliyik  köçəriliklə,
Qayıda bilmirik yuva üstünə.

Özgə ölkələrdə keçən hər illə,
İtiririk dönüm instiktini.

 

 

Qürbət doğmalaşmır, yadlaşır vətən,

Qaldığım yer özgə, yox gedən yerim.

Sonuncu şöləsi əsən, əyilən

Şamam, tərpədilsə, sönüb gedərəm.

 

12.09. 2018

Samara

VƏTƏN YUXUSU

Xeyrulla Xəyal

İndi ölkəsən daha,
Sərhədin, gömrünyun var,

Bayraq meydanlarında,

Bayrağını yel vurar.

 

Sərhədini mən indi,
Gərək turist tək keçəm,

Hələ lotu bir gidi,

Özmüə  yoldaş seçəm.

 

Deyə harda nə indi,

Və harda nə neçəyə.

Göstərə nə kimindi,
Varı-yoxu da söyə.

 

Açıla qalar ağzım,
Tozun-torpağın girər.

Qaşınar qumdan  gözüm,
Bayrağınsa yellənər.

 

Soydaşlar dəstə-dəstə,
Ötüşərlər yanımdan.

Görərlər nə turistəm,
Nə də yerli adamam.

 

Sonra basırıq düşər,
Qeybə çəkilər gidim,
Məni qorxudar şəhər,
Bilmərəm hara gedim…

 

Aralanmışq, Vətən,

Əlim çıxıb əlindən.

Getmisən, ya gedirsən,
Yapışmışam dilindən…

 

16. 08. 2018

Samara

AZƏRBAYCAN DEYİLƏNDƏ AYAĞA DUR… TƏKQIÇLI…

Xeyrulla Xəyal

ARAZ MƏMMƏD

Mənə elə gəlir ki, Azərbaycanda Azərbaycan haqqında şeir yazmağı qadağan eləmək lazımdır. Əvvəl yazılanlardan  bir-ikisini saxlamaq olar. Məsələn, Cəfər Cabbarlının “Ölkəm” şeirini. Çünki Azərbaycanda yaşayıb Azərbaycana tərifli şeirlər yazan adamın şairliyi də, vətənpərvərliyi də şübhəlidir.

Azərbaycan şairi həmişə zarıyır ki, “ay vətən, ölsəm, torpağın olum”. Özü də öz kəndinin torpağına çevrilmək istəmir, Fəxri Xiyabanı istəyir…

Məmməd Araz qayada mamır olmaq istəyirdi. O da yəqin Fəxri Xiyabandadır. Yəqin kürəkəni Aqil Abbası da onun yanına qoyacaqlar. Üzürlü səbəbi var. Vətənini ermənilər alıblar, özü oturub məclisdə, vətən fikrini çəkməkdən başı soğan bitirib…

Qayıdaq Məmməd Araza. Onun “Azərbaycan” şeirinə.

Bu şeirdə Azərbaycan – həm qayada bitən çiçəkdir (əslində mamır olmalıdır, çünki Məmməd Araz özü qayada mamır olmaq istəyirdi), həm çiçəklər arasında qayadır…

Bu bənzətmələrdə Azərbaycan haqqında nəsə var? Bu, tamada çıxışıdır ya şeir?

“Oğulları Kür gəzdirər biləklərində…”

Kürü biləkdə necə gəzdirmək olar? Biləyin Kür gəzdirməyi onun hansı keyfiyyətini açır?

“Oğulların göz atəşi gözəl əridir…”

Bəlkə bişirir? O nə gözəldir ki, oğlanın baxmağıyla “əriyir”? Oğlan nə qədər və hansı bucaq altından baxmalıdır ki, qız ərisin? Birdən qardaşı çıxdı tindən? Özü də Kür biləkli…

«İllər olub – kürələrdə dəmir olmuşuq…»

Haçan? Pambıq, tütün, üzüm olmuşuq – bunu bilirik. Haçan dəmir olmuşuq?

“Sərhədlərdə dayanmışıq küləkdən ayıq”.

Haçan? Hansı sərhədlərdə? Bu şeir yazılan vaxtlar azərbaycanlılar Çin sərhəddində sovet sərhədini qoruyurdular. Azərbaycanın sərhədfi yox idi. Əslində Azərbaycan da müstəqil dövlət kimi yox idi…

“Od gölündə, buz çölündə gəmi olmuşuq”…

“Buz çölündə gəmi…”

“Biz Bakının ilk səadət caqrçılarıyıq”…

Biz – kim? Azərbaycan Kommunist Partiyasının Mərkəzi Komitəsi? Axı bu şeir yazılanda səadət carçısı bu orqan idi. Birinci katib də Heydər Əliyev.

Yadınızdadırsa, bəndin əvvəlində sərhəddən danışılırdı, şair sərhəddə durmuşdu, Çitada ya Xabarovsk vilayətində. İndi Bakının səadət carçısıdır. Bəndin daxilindəki misralar arasında təxmini də əlaqə yoxdur. Ya da varsa, bu, cəfəngin cəfənglə təbii yaxınlığıdır…

“Min illərlə zülmətlərə yollar açıqdı…”

Hansı zülmətlərə? Zülmətə açıq yol –  bu necə olur? Yol açıqsa da, fikir qaranlıqdır…

“Dalğalandı Sabirlərin ümman dünyası….”

Sabirlər…Dahi cəm halda…. Məmməd Arazlar ola bilər və var da. Ancaq Sabirlər… “Sabirin ümman dünyası” – bu nədir? Deyək ki, özümüzü gücə salıb bir şey təsəvvür elədik. Bəs dalğalanmağını?

Sonra şair təntənəli şəkildə məlumat verir ki, “qoca şərqin duman dünyası dağılıb” və “Azərbaycan qatarı da yollara çıxıb…”.

Niyə çıxmasın, əgər “zülmətə gedən yollar açıqsa…”

“Azərbaycan deyiləndə ayağa dur ki…”

Mənə elə gəlir ki, şair burda sözünü tam deməyib. Yəni deməliydi ki, ayağa dur, özü də təkqıçlı. Bir yarım saat. Bəlkə də çox. Azərbaycan qatarı zülmət yollarından qayıdanacan…

Vay bizim uşaqlarımızın halına…

06.03.2018

Samara

BİLMƏDƏN VƏTƏNİ İTİRMİŞƏMSƏ…

Xeyrulla Xəyal

Haramız ağrısa, elə gəlir ki,

Bizi öldürəcək elə bu ağrı.

Ağrılı dişimiz çəkilən kimi,
Bizə bu dünyanı bağışlayırlar.

 

Ürəyin ağrısı qorxudur bizi,

Qorxuruq başımız ağrıyanda da.

Gözü üzvlərin bilib əzizi,

Ağrısa, divara dırmanarıq da.

 

Vətən ağrısı var… ağrıdır bu da

Tutanda bilmirsən haran ağrımır…
Birdən itib gedir həyatın dadı,

Səmada zəhrmar, yerdə zəhrmar…

 

Haçandır çəkilib gedib bu ağrı,

Canımda, başımda yoxdu əsəri.

Vətən ayrılığı kəsib-doğramır,

Daha ürəyimi nə vaxtdan bəri…

 

Ağrıyan yerim yox, amma nədənsə,
Təlaş içərimi bürüdü birdən.

Bilmədən Vətəni itirmişəmsə,

İtkimin fikridir məni öldürən…

 

27.12.2017

Samara

ALEKSANDR PUŞKİN. «İKİ GÖZƏL DUYĞU ƏZİZDİR BİZƏ…»

Xeyrulla Xəyal

ПУШКИН     

    ALEKSAND PUŞKİN

             Два чувства дивно близки нам…

 

İki gözəl duyğu əzizdir bizə,[i]

Onlarla ürəklər qidalanırlar;

Sevgi ata-baba məskənimizə,

Sevgi ata-baba məzarlarına.

 

Həyat, ruh yaradan müqəddəs ocaq!

Onlarsız bu torpaq ölüb gedərdi.

Susuz, yaşıllıqsız səhralar sayaq,

Dönərdi tanrısız ya da məbədə.

1830

Ruscadan tərcümə

13.11.17
Samara

[i] İkinci bəndin üçüncü misrası orijinalda yarımçıqdır.

VAXT VARDI VƏTƏNƏ GEDİRDİM HƏR İL…

Xeyrulla Xəyal

Vaxt vardı vətənə gedərdim hər il,

Bu, səfər deyildi, ziyarət idi.

İl tamam olan tək yola düzəlir,
Pulum nəyə çatsa, minib gedirdim.

 

Vətənə gedəndə dəyişirdi il,

Köhnə bitib gedir, təzə gəlirdi.

Sanki hər gedən il ömürdən deyil,

Ölümdən gedirdi – yaş azalırdı.

 

Vətəndə yoluma göz dikən indi,

Anamın şəklidir məzar daşında.

Fəsillər dəyişir, iqlim həmindir,

İllərsə yığılır qalır yaşımda.

 

13-16.08. 2017

Samara

 

MARİNA TSVETAYEVA. ÖLKƏ

Xeyrulla Xəyal

MARİNA TSVETAYEVA

 

        ÖLKƏ

 

                        С фонарем обшарьте
       Весь подлунный свет!
       Той страны — на карте
       Нет, в пространстве — нет.

 

Əldə çıraqla gəzin,

Bu dünyanı axtarın.

O yurd nə yer üzündə,

Nə də xəritədə var.

 

İçilib nəlbəkidən

Sanki – dibi görünər!

Evə necə dönəsən

Dağıdılıbsa əgər?

 

Gərək yeni ölkəyə

Doğulasan yenidən!

Səni yıxıb sürüyən,

At belinə dön indi!

 

(Salamatdımı-sağmı

Heç olmasa sümüklər?)
Yəqin belə qonağa

Qıymaz heç çörəkçilər

 

Quru tikə də. Dülgər.

Satmaz  heç tabutu da.

Yolları sonsuz ölkə,

Cənnət ölkə yox daha.

 

Təkcə xatirəsiylə

Qalır – orda gənc idim.

Yox həminki Rusiya,

Yoxam həminki mən də.

 

1931

Ruscadan tərcümə

10.03.2017.  Samara