ƏVVƏLİ BURDA:https://xeyrulla.com/2023/11/14/cingiz-elekberzade-haqqinda-padarli-esger-ve-pyezoalisqan/
Miryusif Manafovun musiqi məktəbində direktorluğu çox çəkmədi – uzağı beş ya altı ay. Çox sözlər danışırdılar. Guya orda elə iştah açıbmış ki, mebelə, musiqi alətlərinə girişibmiş…
Çingiz Ələkbərzadə özünün də müəllifi olduğu proyektin belə başa çatmasından heç nə yazmadı. Miryusif yenə əmək müəllimliyinə, özfəaliyyət teatrının rəhbərliyinə qayıtdı.
Mən Çingiz Ələkbərzadənin o vaxtlar cəmi bir hekayəsini oxumuşdum. “Ulduz” jurnalında çıxmış bu hekayənin adı, səhv etmirəmsə, “6-cı duyğu” idi. 60-cı illərin sonlarında 6-cı hiss, 6-cı duyğu idiomu intelligent jarqonuna dönmüşdü. Öz ata-anaları, övladları, bacı-qardaşları, ərləri ya arvadları ilə ünsiyyət qura bilməyən adamlar ağaclarla, heyvanlarla, yadplanetlilərlə kontakt axtarırdılar. Bu mövzuda yazanlar da çox idi. Gənc Azərbaycan yazıçısı niyə kənarda qalmalıydı? Cəlil Məmmədquluzadədən başqa kim orijinal süjet yaradıb ki? Bolqar yazıçısı Pavel Vejinovun “Baryer” povesti çıxan kimi Anar qələminə tüpürüb “Beşmərtəbəli…” yazdı, Vejinovda qadın yox olurdu, Anar da qəhrəmannı beşmərtəbənin yox mərtəbəsinə qaldırdı. Qarsia Markesdə qadın göyə çəkilirdi. Bizim cızmaqaraçılar da başladılar qadınları uçurtmağa. Azərbaycan nəsrinin göylərində qadınlar qatar-qatar uçurdular… Əslində Anarın “Mən, sən, o və telefon” hekayəsi də plagiatdır, çünki süjet macar pyesi əsasında Hollivudda 1940-cı ildə çəkilmiş filmdən götürülüb, baş rolda Ceyms Stüart oynayır. (Shop Around The Corner).
Maraqlıdır ki, Azərbaycanfilmdə 1935-ci ildə “Altıncı hiss” adlı lal film çəkilib, rejissor Mikail Mikailov, ssenari müəllifləri isəAleksey Kapler və İvan Tartakovskidir.
Çingiz Ələkbərzadənin kekayəsinin məzmunu yadımda deyil. O vaxt rus tənqidində belə termin işlənirdi: «рефлексирующий герой». Yəni süjet mənəvi böhran keçirən, öz alıminə qapılan, öz içini eşən qəhrəmanın düşüncələri, özünütəhlili əsasında qurulur. Çingizin hekayəsində də belə bir qəhrəman vardı. Deyəsən, təyyarə salonunda oturub içini eşir. Yaxında bir qadınla bir kişi qızğın mübahisə edirlər. Qadın deyir ki, hardasa baş vermiş təyyarə qəzasında adamlar ölüblər, kişi deyir yox. Qadın isteriya halındadır. Sonra qeyzindən ağlayır və durub Çingizin qəhrəmanının yanına gəlir: “Siz deyin, qəzada adamlar olublar?” Qəhrəman da cavab verir:” Olublar, olublar…”
Oxuyanda məi fikir götürmüşdü: axı müəllifin eyhamlarından bilinirdi ki, ölən olmayıb. Bəs niyə belə sonluq?
Bir də hansı tədbirdənsə gedirdik ya da tədbirdən qayıdırdıq. Çingiz Ələkbərzadə də bizim avtobusda idi. Yaxınlaşıb soruşdum: “Hörmətli Çingiz müəllim niyə…”
Çingiz Ələkbərzadə niyəsini asta səslə dedi…
Mənim on altı yaşım vardı… Kitablar da, adamlar da maraqlı idi. Nəinki Şekspirdən ya Füzulidən, hətta toy dəvətnaməsindən, açıqcaya yazılmış yeni il ya doğum günü təbrikindən təsirlənib ağlaya bilərdim, hələ məktubları demirəm… Özfəaliyyət teatrının rəhbəri olan lotu dostuna qoşulub Stalin dövründən qalmış sınıq-salxaq ZİS avtobusunda hansı şəhər tədbirinə gedən ya hardansa gələn, biabırçı “İşıq” qəztində günlərini, aylarını yubadan bu iri, koppuş cavan mənim üçün göy cisimləri qədər uzaq olan ədəbiyyat aləminin səlahiyyətli nümayəndəsi idi. Jül Renar gündəliyində yazır: “Adam hərdən elə bir ədəbiyyat ailəsi arzulayır ki, sevdiyi sətirlərin müəllifinə qardaş deyə bilsin”. Bunu da elə o vaxtlar oxumuşdum. Sonralar başa düşdüm ki, təklik böyük ədəbiyyatçı üçün yalnız qeyri-rəsmi status deyil, təklik – tale və həyat tərzidir…
13-15 noyabr 2023, Samara
xeyrulla xayal 