Архив | Январь 2018

UİLYAM ŞEKSPİR. 42-Cİ SONET

42 sonnet.jpg

That thou hast her it is not all my grief…

İndi o sənindir, ən böyük qəmim

Bu deyil, sevsəm də onu mən necə.

İndi sən onunsan, mənim qəlbimi,

Sevgi itkisidir belə incidən.

+

Keçirəm yenə də günahınızdan:
Onu sevdiyimə onu sevirsən;

Mənə xəyanətlə istəyir o da,

Onu mənə görə bəyənəsən sən.

+

Sevdiyim qazanar səni itirsəm,

Onu itirdimsə, qazananı sən

İkiniz qazanclı, itkili mənsə,

Məni incidirsiz  mənə sevgidən.

+

              Nə yaxşı dostumla bir kimiyəm mən,

              Elə məni sevir dostumu sevən.

İngiliscədən tərcümə

31.01.2018

Samara

Qeyd: Mövzusuyla 42-ci sonet 40 və 41-ci sonetlərin davamıdır. Burda Şair həm sevgilisini, həm dostunu itirib. Tənqidçilər bu soneti qəmli sayırlar, “loss” (itki) sözü altı dəfə işlənib. “Love” (sevgi) sözünün də altı dəfə işlədilməsi balans yaratmaq kimi başa düşülür.

Bu sonetdə Şekspir çox uzağa gedir, “sevgi üçbucağı”  əsil “treesome”a çevrilir, çünki münasibətlər heç də platonik deyil… Hərçənd üçlüyün münasibəti azca Füzulinin “Leyli və Məcnun” undakı sitüasıyanı xatırladır. Məcnun özünü Leyli ilə bir varlıq sayır (“Gər mən mən isəm, nəsən sən ey yar”), həm də onda İbn Salama rəğbət oyanır (“Əğyarım yarü yarım əğyar)…

VOLQANIN O TAYINDA

30.01.2018.jpg

Hər gün, hər havada işə gedən tək,

Keçəm o tayına Volqanın gərək.

Ayağım altda buz, buz altdasa su,

Sınanıb, bu yolun yoxdu qorxusu.

Hərdən qarmaşınlar hay salıb keçir,
Görürəm şütüyən xizəkçiləri.

Hamı qıvraq gedir, hamı şən gedir,

Çatışmır deyəsən bircə zəngləri.

Fikirli və ciddi, işə gedən tək,

Mən də yol gedirəm piyada və tək.

Gedirik çevirib arxa şəhərə,

Qar təmiz, havasa saf olan yerə.

Burunları qızarıb, bədən tərlidir,

Ziyafət gözləyir bizi elə bil.

Şaxtalı havanı  ciyərimizə,

Çəkərik, güc gələr ürəyimizə.

Volqanın çölündə keçən saatlar,

Yəqin ömrümüzə illər artırar…

Bu da Volqa çölü, bu, seyək meşə,

İtburnu qızarır hər addım başı.

Bu qar  olmasaydı qurşağa qədər,
Oxşayardı Ərəbqardaşbəyliyə…

Birdən kövrəlirəm, darıxıram da,

Anamı görürəm qarlı cığırda…

Müharibə vaxtı, axıra yaxın,
Elə şaxta olub, Kür tamam donub.

Buzla at-araba keçib gedirmiş

Onda qış özü də müharibəymiş…

Anamı görürəm iyirmi yaşlı,

Ürəyi yaralı, gözləri yaşlı.

Qayanın altında yıxılır-durur,

Xırda əlləriylə buzu sındırır.

Yuyur paltarını ahıl ərinin,

İlki Süleymanın əskilərini…

 

30.01.2018

Samara

 

 

UİLYAM ŞEKSPİR. 41-Cİ SONET

 

41sonnet.jpg

Those pretty wrongs that liberty commits

Ürəyindən uzaq düşəndə bəzən,

Mənsiz çıxardığın xırda hoqqalar,

Yaraşır yaşına, gözəlliyinə,

Fitnə səni izlər qarabaqara.

 

İncə olduğundan fəth edilirsən,

Təqib olunursan, çünki gözəlsən.

Qadın fitnəsinə əgər hədəfsə,

Qadından doğulan necə çəkilsin?

 

Mənim olana da sən yiyələndin,
Gəncliyin sehriylə, gözəlliyinlə.

Onlardı rəhbərin, səni yönəldən,

İki xəyanətə çəkən də elə:

 

                 Məndən sevgilimi ayırdın sən həm,

                Dostluğun üstündən çəkdin həm qələm.    

İngiliscədən tərcümə

30.01.2018

Samara

Qeyd: 40-cı sonetdə açılan məhəbbət üçbucağı mövzusu bu sonetdə inkişaf edir. Şekspirin qəhrəmanı ikiqat – dostunun və sevgilisinin – xəyanətdən əzab çəkir.                            

“DOĞDU GÜNƏŞ, DOLDU CAHAN NUR İLƏ…”

Əgər azərbaycanlılara millətin, ölkənin rəmzi ola biləcək bir şeir seçmək təklif olunsa, mən bəlkə də Sabirin “Cütçü” şeirini seçərdim. Mən uzun müddət məktəb müəllimi olmuşam, aşağı sinif şgirdlərinin, hətta zəif oxuyanların, bu şeiri deyərkən necə ruhlandığının şahidiyəm.

Mən bu gün Ayxan Ayvaz adlı bir gəncin Kulis.az saytında Sabir haqqında məqaləsini oxuyub… yox, təəssüf ki, ruhlanmadım. Çox məyus oldum. Yazının ümumi savad səviyyəsi 5-6-cı  sinif şagirdlərinin səviyyəsindən də aşağıdır, müəllifin nəinki akademik təhsili yoxdur, onun ümumiyyətlə təhsilli olduğu şübhə doğurur. Müəllif Sabirə hücumlarını  mərhum Rafiq Tağıya istinadla başlayır. Guya Rafiq Tağı deyirmiş ki, Sabir sabun alverində ziyana düşüb, acığını xalqdan çıxıb.

Və Rafiq Tağıdan gətirdiyi sitatı uzada-uzada Ayxan iddia edir ki, Sabir şair deyil və Sabir xalqın düşmənidir.

Mən Rafiq Tağını yaxından tanıyırdım. Mənim Moskvada oxuduğum illərdə o, paytaxtda yaşayır və təcili yardımda işləyirdi. Tanıdığına, tanımadığına canıyanan idi, mənim özümü Moskvada həkimə də aparıb, iynəmi də vurub. Rafiqin o vaxtlar fikri-zikri yazıçı olmaq idi. Elçinin köməyi ilə hekayələri hətta “Drujba narodov”da çap olunmuşdu – bu yazıları Bakıda Elmira Axundova (o vaxt ittifaqda referent) ruscaya sətri tərcümə edir, Moskvada isə İttifaqın hesabına bədii tərcüməyə çevirirdilər. Boynuma alım ki, Rafiqin hekayələrini mən bəyənmirdim, onlarda mənim üçün təzə və maraqlı heç nə yox idi. Rafiq Lenin kitabxanasında oturub rus jurnallarında oxuduğu hekayələri yamsılayırdı… Bir dəfə o vaxt tələbə olan Saday Budaqlı mənə dedi: “Rafiq bilirsən nə yazır? “Sinəsi baş kimi tüklü id…” Oxuyanda az qalmışdım gülməkdən öləm…”

“Sinəsi baş kimi tüklü idi” – bunu Qoqol yazıb. Nozdryov haqqında…

Rafiq Tağı humanitar təhsilli deyildi. Çexov da tibb təhsili alıb, ancaq Çexov dünya ədəbiyyatını bilirdi, fəlsəfəni bilirdi və daim oxuyurdu — əlbətə, burda talantların miqyasından danışmaq artıqdır. Rafiq Tağı isə ümumimiyətlə savadlı adam deyildi. Bakıya qayıdandan sonra biliyinin, məlumatının nəinki çatmadığı, hətta olmadığı sahələrdə dolaşıq söhbətlərə girişdiyini biləndə mən çox təəccüblənirdim… Mənə elə gəlir ki, Bakıda Moskvadakı mülayim, qismən avropalı mühiti tapmayan Rafiq içərisində çoxlu kin yığıb və ödünü bəzən Azərbaycan mühitinin qəddarlığında heç bir günahı olmayan insanlara qarşı yönəldib. Məsələn, Sabirə. Hərçənd mən inanmıram ki, Rafiq Sabiri diqqətlə oxuyaydı. Heç olmasa vacib, “proqram” şeirlərini, məsələn, “Fəxriyyə”ni…

Və təsadüfi deyil ki, Kulis.az-dakı məqalənin müəllifi xalqın düşməni saydığı Sabirdən bir misra da sitat gətirmir. Bu xalqa düşmənçiliyi Sabir hansı şeirində büruzə verib? Bəlkə “Qarğa və tülkü”də?

Mənim universitetdə antik ədəbiyyat müəllimim olmuş İsmayıl Əlizadə bir sualıma cavab verərkən dedi: Elmin qabağına elmlə çıxmaq olar, publisistika ilə yox…

Təəssüf ki, indi publisistika ilə çıxa bilən də qalmayıb. Sabirin üstünə polis təhdidləri, prokuror ittihamları ilə yeriyirlər…

28.01.2018

Samara

ÜÇ HƏRFDƏN İBARƏT QƏRİBƏ SÖZLƏR…

Beowulf.firstpage

Dostoyevski “Yazıçının gündəliyi”ndə (1873) üç hərfdən ibarət bir söz haqqında yazır. Altı nəfər kefli fəhlənin dalınca on beş addım gedəndən sonra yazıçı bu nəticəyə gəlir ki, bu sözün köməkliyi ilə ən dərin düşüncələri ifadə etmək olar.Dostoyevski deyir ki, bir neçə dəqiqənin içində sərxoş fhlələr o sözü altı dəfə işlətdilər və hər dəfə başqa mənada…

Əlbəttə, Mixail Fyodoroviç sözün qüdrətinı valeh olmuşdu…

Bu məqaləni qdim ingilis dastanı “Beovulfa baxarkən xatırladım”. 349-350-ci misralarda belə bir söz var: “wig”.

wæs his módsefa      manegum gecýðed

wíg ond wísdóm

Bi isə müasir ingiliscəyə sətri tərcümə:

his courage was      well-known to many,

war-skill and wisdom 

Beləliklə, “wig – war-skill”, yəni hərbi səriştə.

Üç hərflik sözü indi səkkiz hərfdən ibarət iki söz izah edə bilirsə, dilin inkişafına şübhə oyanır…

Müasir ingiliscədə “wig” parik deməkdir.

Düzdür, hərbçilərin də parikləri olub, ancaq 17-19-cu əsrlərdə…

Köhnə ingiliscədən müasir ingiliscəyə “wig” sözü “war” kimi tərcümə olunur. Belə çıxır ki, müəyyən kontekstdə “wig” “war-skill” mənasını da verə bilir…

Üç hərfdən ibarət qəribə bir söz

UİLYAM ŞEKSPİR. 40-CI SONET

40 sonnet.jpg

                                  Take all my loves, my love; yea, take them all…

Götür sevgiləri sən ürəyimdən —

Əvvəllər olmayan nəyin var indi?
Gülüm, “əsil sevgi” deyə bildiyin,

Məndə nə vardısa, elə sənindi.
Səni qınamıram sevgimi məndən,

Alırsansa mənə sevgidən, amma,

Zövqünə aldanıb, məhəbbət desən,

Qəlbin rədd edənə, səni qınaram.

 

Bütün olanımı apardınsa da,

Nəcib oğru, bil ki, bağışlanırsan.

Hərçənd bilirsən ki, dözmək asandır,

Sevgi yarasından kin ağrısına.

 

                     Gözəlsən, şərin də gözəl görünər,

                     Kinlə öldürsən də, düşmənə dönmə.

 

İngiliscədən tərcümə

29.01.2018

Samara

Qeyd: Ən mürəkkəb sonetlərdəndir; 5-6; 7-8-ci misralar müxtəlif tədqiqatçılar və tərcüməçilər tərəfindən müxtəlif cür yozulur. 

Şair onun sevgilisini əlindən almış dostunun xəyanətindən əzab çəkir, onu “gentle thief” adlandırır və onu bağışlamağa hazır olduğunu bildirir.          

 

UİLYAM ŞEKSPİR. 39-CU SONET

39 SONET.jpg

                                          O how thy worth with manners may I sing…

Necə tərif edim səni mən axı,

Ən yaxşı nə varsa məndə — bu sənsən.

Özünütərifin, nəyi, de, yaxşı,
Özümü öyərəm mən, səni öysəm.

 

Elə bu səbəbdən gərək ayrılaq.

Bilsinlər iki eşq daha dir deyil.

Vəsf edə bilərəm biz ayrı olsaq,

Səndəki bənzərsiz ləyaqətləri.

 

Ayrılıq işgəncə olardı, ancaq,
Öz şirinliyi var asudəliyin.

Sevgi həstrətiylə xəyala dalcaq,
Xəyal da aldanır, zaman da gedir.

 

                            Beləcə ayrılaq bölünməyərək,         

                            Uzaqda olanı burda öyərək.

 

İngiliscədən tərcümə

28.01.2018

Samara

«ÜÇ VERDİM, OTUR…»

27.01.2018.jpg

Keçən əsrin 70-ci illərinin əvvəllərində Bakıda daimi yaşayan bir kəndçimiz mərhum Baba Mirzəyevin filarmoniyadakı konsertindən danışırdı. Deyirdi hardasa konsertin orrtasında müğənni bir Çahargah təsnifi oxudu, sabirabadlılar demişkən, segahı ilə. Bu segahla Baba Mirzəyev zilə qalxıb on-on beş dəqiqə zəngulə vurur. Birdən zalda bir nəfər durur, Baba Mirzəyevdən də bərk qışqırıb deyir: “Sənə üç verirəm, bəsdir!”

Mən son vaxtlar Şekspirin sonetlərini azərbaycancaya çevirirəm, hər gün də olmasa, günaşırı bir soneti səhifəmə qoyuram. Səhifəmin statistikası olduğuna görə baxışların sayını bilirəm: otuzla əlli arasında…İndiyəcən bir nəfər də münasibətini bildirməyib… Yox, bir nəfər bildirib. O bir nəfərin münasibəti belə olub: “Çox zəifdir”. Daha doğrusu, “çox zeifdir”. Yəqin “Ə” hərfi ilə ədavəti var…

İndi bilmirəm bu “çox zeifdir” rəyi qiymət kimi 3-dür ya 2. Yəqin iki olar. Zəif – 3-dür. Çox “zeif”, əlbəttə, iki… Mərhum Baba Mirzəyev (Mahmudoğlu) yaxşı qurtarıb…

Mən sonetləri 26-cı ildə çevirməyə başladım, sonra uzun fasilə oldu. Yəqin çevrilən sonetlərin sayı 50-ni keçib. Əlli sonet, yüzlərlə saat, günlər… Və bir qiymət… Yəni “2” qiyməti…

Ancaq yaxşı ki, müğənni deyiləm. Olasan müğənni, hər gün səhnəyə çıxıb “A ceyran bala” oxuyasan segahıyla. Zəngulə vuranda bir nəşəli salyanlı ya tiryəkli sovetskili qalxa deyə ki, “Üç verdim, bəsdir”…

Ədəbiyyatda bu yaxşıdır ki, yazıb sandığa da yığmaq olar. Emili Dikinson kimi. Onsuzda mən ədəbiyyatdan pul qazanmıram. Əslində mənim İnternet səhifəm də elə bağlı sandıq kimidir. Cəmi 30-40 baxan varsa…

27.01.2017

Samara

UİLYAM ŞEKSPİR. 38-Cİ SONET    

shakespear                                            

                                How can my muse want subject to invent  

Qaçarmı ilhamım mövzu dalınca

Nəfəsin axırsa şeirlərimə?

Duyğu oyadırsan sən elə incə,

Yazmağa hər adi kağız yaramır.

 

Özünə sağol de, yazılarımda,

Nəsə tapsan əgər diqqətə dəyən.

Sənsən təxəyyülü alovlandıran,

Gərək gözsüz ola səni öyməyən.

 

On dəfə üstün ol doqquz Muzadan,

Onuncu Muzaya dönüb, dəyərdə.

Qoy elə yazsın ki, sənə üz tutan,

Oxunsun əsəri uzaq əsrdə.

 

                       Sadə şerimi kim bu gün bəyənsə,

                       Bilsin əməyimin ilhamı sənsən.      

İngiliscədən tərcümə

26-27.01.2018

Samara

İOSİF BRODSKİ. «YOX, AĞLIM BAŞIMDADIR…»

BRODSKI.jpg

   Я не то что схожу с ума, но устал за лето

Yox, ağlım başımdadır, yorub yay məni ancaq,

Komodda köynəyini gün gedir tapanacan..

Qış gələ tez, aləmi qar bürüyə ağappaq,

Şəhəri, insanları, yaşıllığı qabaqca.

 

Paltarlı yatar, özgə kitabıbını açdığım,

Yerindən oxuyaram cari ilin qalanı,

Yolu qaydalı yerdə keçənəcən. Azadlıq –

Bu əgər tanımırsan atasını tiranın.

Ağzızı suyu şirin Şirazın halvasından.

Qoçun buynuzu kimi burulubsa da beynin,

Mavi gözündən ancaq axmaz bircə damla da.

 

1975

Ruscadan tərcümə

27.01.018

Samara