Con həftə ərzində Youtube-la müxtəlif müğənnilərin ifasında muğam və təsniflərə qulaq asmışam. İki-üçü ildə mən xalq musiqisinə qulaq asıram, sonra uzun fasilə elən edib qayıdıram klassik musiqiyə.

Deməliyəm ki, mən əsasən kişi xanəndələrə qulaq asıram. Qadınların muöam oxumağını bəyənmirəm. Ancaq Sara Qədimovanın, Rübabə Muradovanın yazılarında yaxşı yerlər olub.

Son otuz ilin muğam ifaçılığı haqqında nə demək olar?

Ən birinci onu demək lazımdır ki, studiya yazıları yox kimidir. Yəni peşakar studiyada peşəkar səs mütəxəssislərinin rəhbərliyi ilə yazılmış ifalar. Məsələn, Bülübülün lent yazıları kimi. Xan Şuşinskinin “Qarabağ şikəstəsi” ya Zabul-Segah”ı kimi. Az-çox keyfiyyətli ifalar televiziya ilə verilən konsertləin yazısındadır. Ancaq televiziya studiyası səsyazma studiyası deyil, belə konsertlərdə də çoxlu qüsurlar olur, müğənni xaric oxuyur, müşayiət də keyifiyyətsiz ola bilər. Ancaq YouTube-dakı musizinin əksəəyyəti, bəlkə doxsan faizi toylarda yazılıb və toy musiqisi əksər hallarda keyfiyyətsiz musiqidir, toyxanada kabab, plov basanların, qarnını araqla dolduranlaqın qabağında oxunan muğam ya mahnə nə səviyyədə olacaq.

Və yarım saat  belə toylara “baş vurandan” sonra Bülbülə, Xana qulaq asıb içini təmizləmək istəyirsən. Və eyni zamanda hələ 40-50—ci illərdə, səsyazan aparatlırın çox sadə olduğu bir vaxtda belə gözəl yazılar yaradıb indi yaşayanlara çatdırmış səs rejissorlarına, səs operatorlarına dərin minnətdarlıq hissi duyursan. Peşakarlığın qiyməti yoxdur!

Qxunan sözlər haqqında qısaca. Sovetdən qabaq xanəndələrin özünün poetik zövqü olub, Füzulini, Seyid Əzimi, Nəbatini oxuyublar. Sovet vaxtı senzura yalnız rəsmi tanınmış şairlərin qəzəllərini oxumağa icazə verirdi. Son onillklərdə oxunan sözlər hətta yaxşı ifadan, səsdən də çiyrindirir. Mənə elə gəlir ki, xanəndələrimizin içində ən çox söz bilən Alim Qasımovdur. Hər halda gənc vaxtında Füzulinin, Seyid Əzimin qəzəllərini çox oxuyub. Ancaq Alim Qasımov çoxlu hətərən-pətərən şeirlər də oxuyur, özü də bu şeirlərin zibil olduğunu bilə-bilə oxyur. Yəqin bu yöndəmsiz vəhətta estetik cəhətdən  abırsız qəzəlləri yazan adamlarla yaxınlığı var və xətirlərinə dəymək istəmir. Hacıbaba Hüseynova hörmətlə yanaşan başqa müğənnilər kimi Alim Qasımov da onun qəzəllərini muğam üstündə oxuyur. Hacıbaba Hüseynov əruzu bilib, yaxşı ritm duyğusu olub, təəssüf ki, özü yazdığı qəzəllərin çoxu cəfəngiyyatdır. Bəzən onun qəzəllərindəki beytlər ən hüznlü muğamı da lağlağıya çevirir. Məsələn, Alim Qasımov bir neçə ifasında bu misra ilə bitən qəzəli oxuyur:

“Gecə-gündüz Hacının yaxşılaşır ilhamı…”

Təəssüf ki, sözə münasibətdə ən pinti müğənnilərdən biri Mirələm Mirələmvdur. Mənə elə gəlir ki, bu istadadlı xanəndənin şeir zövqü də yoxdur, həm də mətn öyrənməyə tənbəldir. Neçə muğam üstündə eyni mətni oxuyur, həm də misralarda sözləri ötürə-ötürə, yerlərini səhv sala-sala…

Mən musiqiçi deyiləm, ancaq dinləyici kimi rəyimi deyə bilərəm. Mənə elə gəlir ki, xalq musiqisi ifaçılığı çox bərbad gündədir. Müğənnilər az-çox tanınan kimi özlərinə elə güvənirlər ki, elədikləri hər boğaza alqış gözləyirlər. Alqışa isə onları qarnını toy plovu və kababı ilə doldurmuş kütlə alışdırır. “Var ol! Səndən yoxdur!” Maraqlı burasındadır ki, bunu kütlə Ağaxana da deyib, Alimə də deyir, Mirələmə də deyir, Zabit Nəbizadəyə də.

Yapışıqlı cingiltili səsi olan Zabit Nəbizadənin isə ciddi, zabtəli musiqi rəhbərinə ehtiyacı var. Bu rəhbər ona deməlidir ki, a kişi, sən zəngulə vurma, zəngulə sənlik deyil. Vaxtında bu texnikaya yiyələnməmisən, yaxşı olar ki, buna girişməyəsəm də. Deməyə dil də gəlmir, ancaq Zabir Nəbizadə yaxşı ifalarında da hər iki beytin arasında elə bil ki, böyürür… Mərhum Ağaxan Abdullayev ondan da pis. Bu adamlara heç kim demir ki, böyürməyin. Nə bunu deyə bilən səs rejissou var, nə də tələbkar dinləyici. Xanəndələr isə hamısı bir-birini üzdə tərifləyirlər. Toylarda beş-altısı bir yerə yığılanda marçamarçla öpüşürlər, kefləri kökdür, yarım saata bir ətək pul alıb gedirlər. Çoxusu da “Həci…” “Həci”yə kim deyə bilər ki, xaric oxuyur və zəngulə vuranda da böyürtü kimi səslənr…

Xanəndədən nə hacı? Kim bunları Məkkəyə buraxır?

Əslində məndə ən böyük məyusluq doğuran Alim Qasımovdur. Mənə elə gəlir ki, Alim Qasımovun musiqi fəaliyyəti  40-50-ci illərinə düşsəydi, muğam ifaçılığının qızıl fondu ikiqat zənginləşərdi. Çünki Xan Şuşinskidən sonra bizim musiqimizdə belə ifaçı olmayıb. Texniki keyfiyyəti yüksək olmasa da, Tehranda və Bakıda konsetrlərdə ifa oxunmuş “Mirzə Hüseyn”lə Alim Qasımov, çox anlaşıqlı uşaq diliylə desək, hamını keçir. Burda hətta Ronaldu-Messi seçimi də yoxdur, Alim Qasımov hamıdan fərqlidir, hamıdan yüksəkdir…

Mən bir dəfə “Şirvan şikəstəsi” haqqında ayrıca məqalə yazmışam və o məqalə Bakıda, “Azadlıq” qəzetində çap olunub. Alimin “Şikəstə”si xalq musiqimizin ən saf və bənzərsiz incilərindəndir.

Təəssüf ki, Alimin unikal səsi qalıb keçən əsrin 80-ci illərinin sonunda. Ən geci – 90-cu illərin əvvəllərində.

Sonrakı Alim – laureatdır, xalqın və rəhbərliyin sevimlisidir. Pul, şöhrət boğaza qədər. Çatmayan nədir?

Səs!

Alim səsini 20-ci əsrdə qoydu…

20-ci əsrdə Alim Qasımovun bığı da vardı. Hərdən öz-özümlə zarafatlaşıram, deyirəm ki, bəlkə Alimin bığı da Xottabıçın saqqalı kimi sehrli imiş? Bığ qırxılan kimi səs də gedib…

Necə gedib, harda gedib suallarına cavabı Alim Qasımova hamıdan yaxşı məlumdur. Ancaq bunu heç vaxt boynuna almaz. Çünki əvvəl gərək səsinin getdiyini boynuna ala. Bu da böyük yox, fövqəladə şücaət tələb edir.

Alim Qasımovun səsi kimi səsi gərək dövlət qoruya, çünki milli sərvətdir. Alim Qasımov gərək basılmaz bir qalada saxlanılaydı, qalanın başında isə perimetr boyu avtomatçılar dayanaydı. Alim Qasımov gecə-gündüz İtaliyadan gəlmiş vokalçıların, səs mütəxəssislərinin nəzarəti altında olaydı. Ona toylara getmək qanunbericiliklə qadağan ediləyidi. Yalnız filarmoniya kimi yerlərdə, özü də fasilələrlə oxuyaydı, sonra da boğaz həkimlərinin müayinəsindən keçəydi, yeməyinə nəzarət olunaydı.

Qəlyan nədir, a kişi? O hoqqaya kim səni dadandırıb?

Yenə bığ məsələsi mənə rahatlıq vermir. O bığı qırxan dəlləyin yeri Kürdəxanıdır! O bığı yer üzündən, daha doğrusu Alim Qaısımovun üzündən silmiş ülgüc Azərbaycan milli mədəniyyətinə qarşı törədilmiş ağır cinayətə əşyayi-dəlil kimi Daxili işlər nazirliyinin muzeyində saxlanmalıdır!

Toylar, əlbəttə, toylar. Mən qabaq eşitmişdim ki, guya Alim Qasımov nadir hallarda gedir. Ancaq Youtube-a baxanda görürsən ki, böyük xanəndəmiz çox toylara gedirmiş. Toyda da nə hava şəraiti, nə akustika. Qarnı plovdan şişmiş kütlə üçün gərək ayıb yerin partlayana qədər qışqırasan.

Çoxlu konsertlər. Səsdən  mütəxəssis nəzarəti olmadan istifadə. Muğamlarımızda süni surətdə elə zil yerlər yaranıb ki, onların ifası üçün gərək var gücünlə qışqırasan. Nə qədər çox qışqırsan, kütlə o qədər çox alqışlayır, o qədər çox pul gəlir.

Və nadanlıq. Hətta konservatoriyada dərs deyən, hətta professor (!) adı daşıyan müğənnillərin çoxu cahil və nadandır. Onların savadı öz səslərinin də qayğısına qalmaq üçün kifayət deyil…

Alim Qasımov iyirmi ildən çoxdur ki, “huy-huy” deyir, “hay-hay” deyir, sağ əlini sol qulağına qoyur, sol əlini sağ qulağına, gah xalçanı döyəcləyir, gah əlini yuxarı qaldırıb ali baş komandan kimi yelləyir…

Səs isə yoxdur…

YouTube-da bir toy yazısı var. Aşıq Ağamuradın oğlunun toyu. Söz verilir Alim Qasımova. Alim Qasımov da başlayır…. Üzr istəyirəm, müğənni elə bil ki, diş ağrısından zarıyır… Nə səs var, nə həvəs… Əlbəttə, özü də başa düşür. Özü hamıdan yaxşı başa düşür, çünki faciəni yaşayan özüdür… Sonra zarıltını birtəhər bitirib ağrıyan dişi çəkilmiş  kimi gülümsəyir və deyir: “Gəlin indi də oynayaq…”

Düşür  ortalığa. Beş-altı adam da qoşulur əfsanəvi müğənniyə. Deyəsən, “Şalaxo” oynayırlar…

Doğrudan da Alim Qasımov qəşəng oynayır. Qəşəng dəf də çalır. Dəfin atasını yandırır…

Bu insanın mayası musiqidən tutulub. Allah ona yüz il ərzində heç kimə vermədiyi səsi vermişdi…

Lənət şeytana…

O bığı qırxdırana da lənət. Kim bilir, bəlkə elə doğrudan da səsin sirri bığda imiş…

X.X.

28. 12. 2020, Samara