Azərbaycanlıların necə həmrəy olduğunu ağlım kəsəndən görmüşəm. Millətin necə həmrəng olduğunu çox gec gördüm. Rusiyada ilk bir ili yaşayıb tətilə gələndə azərbaycanlıların, xüsusən kişilərin, bir-birlərinə necə oxşadıqlarını görüb sarsıldım. Bu mənə xüsusən bir yas yerində çatdı. Yetmiş-səksin kişi, yaşları təxminən otuz və otuzdan çox, oturublar yan-yana, hamısının əvvəldən qara olan saçları çallaşıb, hamısının da bığı. Hamısının bığlı olmağı məni lap sarsıtdı, çünki mən özüm də bığlıydım. Mənə çox ağır gəldi ki, mən də heç bir fərdi xassəsi olmayan milyon adamdan biriyəm. Mənə az-çox təsəlli verən bu adamlarını əksəriyyətinin qarınlı olmağıydı – mənim qarnım yox idi! Tək-tək qarınsız, yəni qarınları-qarınlarından keçən adamlarla danışanda deyirdilər ki, mədələri xəstədir. Və xəstə mədəli bu adamlar hamısı siqarət çəkirdirlər. “Tərgidin getsin də”, — mən onlara deyirdim. “Tərgitmək olmur, ay məllim, o qədər dərd var ki”, — onlar mənə deyirdilər…

Adamların hamısının bir rəngdə, bir xassədə olmağı, əlbəttə, yanlış təəssürdür, bir neçə gün qalandan sonra başlayırsan ayırd eləməyə, hərçənd bu, çətindir…

Adamların bir-biirinə zahirən belə oxşamaqları bəlkə onların bir fikirdə olmaqlarıdır? Yəni həmrənglik həmrəylikdəndir?

Uzun illər birgə ömür sürən ər-arvadın bir-birinə oxşamaqlarını çoxdan onların eyni hadisələrə eyni reaksiya verməkləriylə, eyni şeyə gülməkləri, eyni şeylərə qaş-qabaq eləməklərylə izah edirlər. Azərbaycanlılar da bir-birinə niyə oxşamasınlar? Bağırov gülüb – gülüblər, Bağırov qışqırıb – qarınlarına düşüb ağrı, Əliyev gülüb – gülüblər, danışıb – alqışlayıblar. Əvvəl atanı, sonra oğulu. Alqışlamayan adamın az qalırdılar gözünü basıb çıxarsınlar. “Sən hamıdan ağıllı çıxmısan?”

Mənim gözümü dönə-dönə çıxarmaq istəyiblər. Özü də milislər yox, iş milislərə gedib çıxmayıb. Mənim gözümü çıxarmaq istəyənlərin çoxu “sadə adamlar” olub.

Allah, dünyada bu sadə adamlardan təhlükəli heç nə yoxdur. Xüsusən bir yerə yığılanda. Çevrilirlər kütləyə. Dur görüm qabaqlarında necə durursan…

İndi o həmrəng, həmrəy adamların “demokrat”a çevrildiklərini görüb məəttəl qalıram…

Azərbaycanlıların demokratik millət kimi perspektivi yoxdur. Məsələ rəngdə deyil, bığda ya bığsızlıqda deyil. Həmrəylikdə, təkfikirlikdədir. Dünən, Yesenin demişkən, şalvarlarını çəkə-çəkə Rüstəm İbrahimbəyovun dalınca qaçırdılar, səhəri gün Cəmil Həsənlinin…

Burda söhbət kişilərdən getdi. Qadınlardan, onların həmrəng olub-olmamağından bir söz deyə bilmirəm. Çünki Azərbaycanı əsasən şəkillərdə görürəm. Şəkillərdə isə kişilərdir – həmrəng, bığlı, qarınlı.

Yalnız qadınlar, ölkə əhaliisinin yarıdan çoxu olan qadınlar təkrəngliliyi palitraya çevirə bilərlər. Haçansa belə olacağına inam qalmayıb…

Həmrəylik günü…

On-on beş milyon bığlı, həmrəng, qarınlı kişini birləşmiş kimi təsəvvürə gətirib dəhşətə gəlirəm…

Özünüz bu kütləni gözünüzün qabağına gətirin…

31.12. 2013 Samara