Əgər ayaqların uçurumdasa,
Asılıb qalmısan çabalayaraq,
Bu zaman əlini kimsə uzatsa,
Gücünü gözünə yığıb yaxşı bax:
Bax bu necə əldir, bu əl kimindir,
Öyrən dərisindən dırnağınacan.
Qurtarar girdabdan o bəlkə indi,
Sonrasa tənədən çərlədər ancaq….
28. 09. 2019
Samara
Bir güllə dünyanı gəzir sərsəri,
Hikkədən az qalır deşə gilzəni,
Bir baş ovundadır nə vaxtdan bəri,
O axtaran başsa qaçıb gizlənir.
Yuvadan yuvaya soxulur, itir,
Cildini dəyişir, qarışır elə.
Gilzənin içində qızır barıtı,
Az qalır ürək tək partlaya güllə.
Qaçır qabağından baş, dığırlanır,
Yayınır hədəfdən, burcudur, səkir,
Gilzənin poladı kürə tək yanır,
Qovur, öz-özünü ayağa çəkir.
Çıxıb bir deşikdən görünür hərdən,
Gülləyə göz vurur baş, irişir də.
Yox olur bir anda durduğu yerdən,
Güllədən itidir baş bu yürüşdə.
Barıt alışmada, qızıb qurğuşun,
Deşilər hikkədən indicə gilzə.
Qala təslim olub, dağılıb qoşun,
Namərdi bir güllə hələ də izlər.
27. 09. 2019
Samara
Heyvana segini asan sayanlar,
Yanılır — heyvanın qayğısı ümman.
Suyu, yeməyi var, təmizliyi var,
İnsanın özü tək ağrıyır heyvan.
İti gəzdirəsən üç dəfə gərək,
Başın da ağrısa, ayaqların da.
Dindirə biləsən, sığal çəkərək,
Kefin xoş olanda, qan qaralanda.
İtə bənzəsə də, it deyil insan,
Fərqlənir, əlbəttə, təbiətiylə.
Yaxınla, doğmayla qılıq tapmayan,
Bəzən can bir qəlbdə olur itiylə.
İtlə danışırsan, danışmır itsə,
Susur, baş qoyaraq pəncələrinə.
Ağır söz deyərsən, hövsələn itsə,
Göz döyüb baxacaq. Dili var dinə?
İtdir, qabağına nə qoysan yeyər,
Dadıyla, duzuyla qınayan deyil.
Nə “gəl bu kanalı dəyişək” deyər,
Nə də baxdığına ağzını əyir.
Siyasətə-zada qarışmaz itin,
Hürür iqtidara, müxalifətə.
Bilmir adını da prezidentin,
Hansı tərəfdəsən, o tərəfdədir.
Düşəcək dalına gəl deməmişdən,
Öpüb yalayacaq görməyə bir az.
İtdən arxayınsan həmişə, hər dəm,
Səndən özgəsinə meylini salmaz…
İnsana qalanda… çətindir insan,
Sən belə deyirsən, o elə deyir.
Nə qədər lap yaxın, doğma olasan,
Dediyi incidir, qəlbinə dəyir.
Arxayın deyilsən sədaqətinə,
Başı bağlı deyil, insan azaddır.
Əlini əlinə versə də, yenə,
Fikri uzaqdadır, baxışı yaddır.
Üzülüb sevgidən başqa insana,
Mehr saldığımız it və pişikdir,
Tanrı dil versəydi əgər heyvana,
Ona da sevgimiz çətinləşərdi…
25.09. 2019
Samara
Ali mənası var ayılıqıarın:
Nə qədər sevəsən — gün, əsr ya da
Məhəbbət yuxudur, yuxusa — andır,
İnsan tez ya da gec, ayılmalıdır,
Oyanıb duracaq, nə qədər yata.
Ruscadan tərcümə
24.09. 2019
Samara
В разлуке есть высокое значенье:
Как ни люби, хоть день один, хоть век,
Любовь есть сон, а сон — одно мгновенье,
И рано ль, поздно ль пробужденье,
А должен наконец проснуться человек…
Elə ki, yaş keç keçir, əfəlləşirik,
Baxmır sözümüzə əl-ayaq daha,
Onda biz ahıllar gərək yer verək,
Kim ki indilərdə gəlir dünyaya.
Tanrı, özün saxla sən bizi onda,
Darürək qınaqdan, giley-güzardan.
Böhtandan, qeybətdən, kindən, acıqdan,
Həyat yenilənən, dəyişən zaman.
Didməsin ürəyi qurd kimi nifrət.
Dünya göz önündə təzələnəndə,
Görəndə qurulurtəzə ziyafət,
Təzə qonaqları məzələndə.
Ödün dağılmasın başa düşəndə,
Daha aparmayır bizi axınlar,
Özgə çağırışlar vaxtıdır indi,
İndi özgələrdir önə çıxanlar.
Bizi indiyəcən çılğın hisslərin
Saxla dərinlərdə yatanlarından.
Xəcillikdir qoca ehtirasları,
Qoca sevgisinin özündən hətta.
1866, sentyabr
Ruscadan tərcümə
22-23.09. 2019, Samara
Ф. И. Тютчев. «Когда дряхлеющие силы…»
Когда дряхлеющие силы
Нам начинают изменять
И мы должны, как старожилы,
Пришельцам новым место дать, –
Спаси тогда нас, добрый гений,
От малодушных укоризн,
От клеветы, от озлоблений
На изменяющую жизнь;
От чувства затаенной злости
На обновляющийся мир,
Где новые садятся гости
За уготованный им пир;
От желчи горького сознанья,
Что нас поток уж не несет
И что другие есть призванья,
Другие вызваны вперед;
Ото всего, что тем задорней,
Чем глубже крылось с давних пор,
И старческой любви позорней
Сварливый старческий задор.
Начало сентября 1866
Tanrım, sevinc payı o kəsə göndər,
Kim yayın müsibət istilərində.
Daş yolla özünü sürüyüb gedər,
Dilənçi tək bağın həndəvərindən –
Kim çəpər dalından baxır ötəri,
Görür kölgəliyi, otu, çiçəyi.
Zəngin və işıqlı çəmənliklərin
Sərini bilir ki, qisməti deyil.
Bilir ki, ağaclar onun xətrinə,
Salmır qonaqpərvər kölgələrini.
Nə də duman kimi bu fəvvarənin
Başı ondan ötrü göyə millənir.
Mavi mağaracıq əbəs cəlb edir,
Onun nəzərini duman içindən,
Bilir fəvvarənin şeh gilələri,
Zavallı başını sığallar nə də.
Tanrım, sevinc payı o kəsə göndər,
Kim yayın müsibət istilərində.
Daş yolla özünü sürüyüb gedər,
Dilənçi tək bağın həndəvərindən.
İyul 1850
Ruscadan tərcümə
20-21. 09. 2019
Samara
Ф. И. Тютчев. «Пошли, господь, свою отраду…»
Пошли, господь, свою отраду
Тому, кто в летний жар и зной
Как бедный нищий мимо саду
Бредет по жесткой мостовой – Читать далее
Bu şəklə diqqətlə baxın. Tanıyanlar bilir ki, bu kişi kimdir, nəçidir. Tanımayanlar onu aşbaza, dönərçiyə, qızıl alverçisinə, tamadaya, heyvan bazarında dəllala bənzədə bilərlər.
Mən şəxsən əlli il bundan qabaq Salyanın heyvan bazarında bu şəkildəki adama əkiz qardaş kimi oxşayan dəllal görmüşəm.
Salyanın mərhum bir qoçusuna da oxşayır. Xüsusən üzüyündən və boynundakı zəncirdən…
(Zəncir bir tərəfdə, divanə bir tərəfdə…”)
Elə bilirəm ki, tiryəkçiyə də oxşadanlar tapılar…
Ancaq bu adam tamada deyil, dönərçi deyil. Teref.az saytının baş redaktoru Nurəddin İsmayılov – Nurəddin Xocadır.
Mən şəklə baxıb adamlar haqqında fikir yürütməyin tərəfdarı deyiləm. Ancaq Nurəddin Xoca, deyəsən, bu işin aludəsidir. Mənim İnternetdəki şəkillərimə baxıb, bu nəticəyə gəlib ki, mənim başım xarabdır.
Özü iddia edir ki, bu nəticəyə ondan əvvəl iki başqa mətbuat orqanında gəliblər, o da buna “mətbu marağı”nı görüb öz saytında yerləşdirib.
Birdən-birə mənə, mənim şəkillərimə, mənim ruhi vəziyyətimə belə kütləvi maraq? Kütləvi-informasiya marağı?
Dünənəcən Xoca-zad tanımırdım. Dünəndən tanımışam, heç şad deyiləm.
İnternetdə oxuyuram ki, Qarabağ müharibəsində komandir olub. Vallah, hərbçilərimizə mənim böyük hörmətim var. Ancaq mən bu Xocaya necə hörmət edim? Məni saytında “dəli” adlandırır, özü də üzümə dirənib deyir ki, buna “mətbu marağı” var.
Yaxşı zabit, döyüşçü tanımadığı bir insanı ləkələyən yazını kiminsə kampaniyasına qoşulub çap edərdimi?
Zənnimcə, eləməzdi.
Yaxşı əsgər razı olar ki, tanımadığı bir insanı onun qəzeti şərəfsiz, qeyrətsiz adlandırsın?
Razı olmaz. Yox, bu Xoca deyəsən əsgər satan komandir olub…
Elkopenidə dilənçi payı alıb ailə saxlayan insanlar mənim şərəfimi müzakirə edirlər…
Üzr-zad da istəmir. Deyir “mənlik burda nə var?”
Yox. Xocanın yaxşı komandsir olmağına məndə dərin şübhə var.
1993-cü ildə, mühariə gedəndə “Əsgər marşı” adlı şeir yazmışdım.
Bəlkə gecə, bəlkə səhər —
Bəlkə əcəl tələsir.
Bəlkə onu vurub sərər,
Yoldaşının gülləsi.
Bəlkə çatmaz Tanrı dada,
Bəlkə əsir tutular.
Bəlkə satar komandiri,
Bəlkə nazir satılar…
Mən demirəm ki, Xoca əsgərlərini satıb. Ancaq belə bir ehtimal oluna bilər. Axı mən də azərbaycanlıyam, milli ədəbiyyat qarşısında az-çox-xidmətim də var, sən məni niyə dəli adlandırırsan? Elkopenidən nə qədər almısan? Ya elə havayı başqalarının ləyaqətinə toxunmaq sənin üçün hobbidir?
Mən Nurəddin Xoca ilə qısaca yazışdım, “sən” deyir, danışdığı kimi yazır, видимо, считает, что так – круто…
Mən istəyirdim ki, bu məsələ az-çox abırlı şəkildə yoluna qoyulsun. Ancaq bu Xoca məni dağa-daşa saldı.
Daha məndən inciməsin.
X.X.
21.09. 2019
HİCABI DA DANIRAM…
Hörmətli Nurəddin İsmayılov!
Təklifinizi qəbul edib saytınızda əsasən mənə həsr olunmuş bir yazıyla bağlı fikirlərimi yazıram.
Siz elektron poçtla qısa yazışmada mənə deyirsiniz ki, yazı sizin deyil, əvvəlcə Dia. Az-da, sonra Araz.az-da gedib, “mətbu marağını” nəzərə alıb siz də öz saytınıza qoymusunuz.
Yeri gəlmişkən, deyim ki, mən yaşda sizdən böyüyəm, 65 yaşım var, əlli ildir yazıram, indiyəcən mənə Azərbaycanda “mətbu marağı” yox idi, niyə iki günün içində mətbu marağı yarandı, özü də kütləvi? Bu marağı mən yarada bilməzdim, şübhəm yoxdur ki, o, Elkaponinin (Fizuli Məmmədov) buyruğu ilə yaranıb.
Məqalə müəllifi yazır ki, Xeyrulla Xəyal haqqında məlumatı Samarada bir “etibarlı mənbədən” alıb. Etibarlı mənbənin adı yoxdur? Etibarlı mənbə adını niyə gizlədir? Məndən qorxur? 65 yaşlı çəlimsiz bir qocadan?
“Etibarlı mənbə” məqalə müəllifinə bildirib ki, Xeyrulla Xəyal böhtanla, insanlara qara yaxmaqla məşğuldur. Bəs niyə demir ki, kimə böhtan atmışam və kimə qara yaxmışam? Mən 12 ildən çox (2004-2016) “Ocaq qəzetinin redaktoru olmuşam, qəzetin 138 nömrəsi çıxıb, hamısı da qalır. Yəni kimin haqqında nə yazdığım heç kimdən gizli deyil. Buna nə “etibarlı mənbə”? Mən burda polkovnik paltarı geyib sadə qəlbli rus arvadlarını “yeyən” azrəbaycanlı praporşikdən yazmışam, bu, böhtan deyil, inzibati orqanlar da bilirlər. Bəlkə mən adını deyim?
Mən arvadını güllələyib sonra şərləyən, pulla özünü qurtaran, sonra Azərbaycan təşkitaı qeyddən keçirib hörmətli məclislərə bizdən qabaq özünü soxan insandan yazmışam. Bu da böhtan deyil, sənədlər var. Adını niyə gizlədirlər? Qəzetdə hamı öz adıyladır. “Etibarlı mənbə” elə o adamlardır, mən onları yaxşı tanıyıram.
İndi Mirkazım Seyidovdan bir neçə kəlmə. Bu adamla Yaşa Paşayevin İnternetdəki biabırçı söyüşməsindən sonra mən İnternet səhifəmdə felyeton yazmışam. Yaşa Paşayev məqalədə göylərə qaldırılan bu adamı zorlamaqla hədələyir, Mirkazım Kazımov da akademik Fazil Qurbanovu onun “krışası”, “vor v zakone” adlandırır. Mən bəlkə də təsadüfən gördüyüm bu videoaya məhəl qoymazdım, ancaq bir ay qabaq heç vaxt üzünü görmədiyim Yaşa Paşayev İnternetdə məni oğurlatdırıb öldürməklə hədələmişdi. İndi İjevsk şəhər polis idarəsi onu axtarır.
Siz bu adamları ləyaqətli sayırsınız? Bunlar Azərbaycan milləti üçün fəlakətdir. Bunları tanıyan ruslar bizə hörmət edə bilərmi?
İndi Fizuli Məmmədov barədə. Mən heç kimin biznesi ilə və nə qədər pul qazanmağıyla heç vaxt maraqlanmımaşam. Ancaq hər hansı azərbaycanlı yerindən durub bütün diaspora başçılıq etmək iddiasına düşən kimi mən öz fikrimi bildirirəm. Çünki bilirəm, ki, bu cənab təşkilatı qeyddən keçirən kimi başlayacaq özünü dövlət başçısı kimi aparmağa, hamının adından bəyanat verməyə, bu gün Krımı alqışlayacaq, sabah Suriyanı və Krımla Suriya arasında Qarabağı qaytarmaqdan danışacaq…
Mən Qarabağ veteranlarından piar kimi istifadəni eşşəklik sayıram. Azərbaycan dövləti buna yol verməməlidir. Azərbaycan dövləti onsuzda büdcədən qidalanan “jurnalistlərə” ev verir, sayı 2 000-çatmış yazıçılar birliyinin vecsi üzvlərinə ev verir, niyə veteranlar Elkaponi kimi insanlara möhtac olmalıdırlar?
Siz istərdiniz ki, Elkaponi millətə rəhbərlik eləsin? Ümumiyyətlə, mən 40 ilə yaxındır ki, Rusiyada yaşayıram, heç bir rəhbərə ehtiyacım yoxdur, burda mənim azərbaycanlı rəhbərim Üzeyir Hacıbəyovdur, Bülbüldür, Cəlil Məmmədquluzadədir…
Sizə guya “mətbu marağı” ilə gəlib çıxan mətnin əsil müəllifini mən yaxşı tanıyıram: bu, Anar Həsənovdur. Mən gəncliyimdə müəllim olmuşam, xətti və üslubu ayrıd edə bilirəm, bir neçə gün bundan qabaq Anar Həsənov mənim haqqımda FB-da təhqirli post yazmışdı, bu “məqalə” onun davamıdır. Qoy yazsın, nəyə layiq olduğunu göstərir. Haqqında yazdığım yalançı polkovnik rus arvadlarını yeyirdi, Anar Həsənov da özünü “jurnalist” qələmə verib yemək yeri tapıb…
Sizə və sizinki kimi marginal mətbuat orqanlarına məndən ən fəal “donos” göndərən Elmar Rəsulovdur, indiyəcən yer üzündə yaşamış insanların ən rəzili. Ona abırlı adam əl verməz, o sizin üçün “etibarlı mənbədir”. Həyatının on ildən çoxunu məndən müxtəlif orqanlara, o cümlədən prezident adminstrasiyasına, MTN-ə “material” göndərməklə məşğuldur.
Siz “etibarlı mənbə”ni neynirsiniz? Bütün yazdıqlarım İnternetdə var. Mənim iki bloqumda, hamısı da öz adımla.
Kül sizin başınıza!
Yenə “mətbu marağı” barədə. Keçən il Bakıda Şekspirin sonetləri mənim tərcüməmdə çıxıb – paralel mətnlərlə. Niyə Azərbaycandakı yüzlərlə mətbuat orqanından biri bu barədə bircə sətir də yazmadı?
Keçən il “Ədəbiyyat” qəzetində Bodlerin şeirləri mənim orijinaldan tərcüməmlə çıxıb. Niyə mətbu marağı olmayıb?
Bir neçə il əvvəl “Ocaq” səhifəsində Starçevskinin lüğəti haqqında ilk məlumatı mən vermişəm, 19-cu əsrin sonlarında çıxmış o lüğətdə bizim dilimiz “Azərbaycan dili” adlanır, kitab da məndə olub, sonra onu yaxşı bir azərbaycanlı linqvistə hədiyyə elədim. Mənim o məlumatım bloqdan 1400 dəfə paylaşılıb. Niyə sizə gəlib çıxmayıb?
Mən rus, ingilis, fransız dillərindən 30 min misradan çox şeir tərcümə eləmişəm – niyə buna “mətbu marağı” yoxdur?
Yenə o yazıya qayıdım. Müəllif mənim şəkillərimə baxıb məni psixoloji xəstə adlandırır. Bəlkə mətbu marağını bu yaradıb?
Ayıb deyil?
Bəli, mən özümü azad adam sayıram. Mən fikir, düşüncə əsarətinin düşməniyəm.
Sizə “etibarlı mənbə”nizin demədiklərini də deyirəm:
Sonda məsləhət görərdim ki, hamıya, yaşından və sosial statusundan asılı olmayaraq, “siz” deyəsiniz. Azərbaycanlılar özlərinin və bir-birlərinin ləyaqətlərini qorumasalar və bu ləyaqəti ən vaciub dəyər saymasalar, hökumət də insanlarla gədə-güdə kimi davranacaq.
P.S. “Ocaq” qəzetinin nəşri 2016-cı ilin avqustundan dayandırılıb. İnternetdəki «Очаг» adlı səhifə mənə məxsusdur, ordakı bütün yazılar mənimdir.
Xeyrulla Xəyal
20.09. 2019, Samara
NURƏDDİN XOCA! MƏN SİZİ ŞAİQ BƏŞİROVUN ÖLÜMÜNDƏ MÜQƏSSİR BİLİRƏM!
Bir həftə bundan qabağacan adını eşitmədiyim v, təbii ki, heç yerdə çəkmədiyim və yazmadığım Nurəddin İsmayılov (Xoca) məni öz saytında çox güman ki, Frenk Elkaponinin sifarişi ilə “başı xarab” və “şərəfsiz” adlandırıb. Üstəlik sonra mənə yazır ki, “sən Ərəseyə qaçanda mən vuruşurdum”.
Onu deyim ki, mən Rusiyaya 1981-ci ildə gəlmişəm. O vaxtlar Azərbaycan teleiziyası ilə həftədə iki dəfə erməni verilişi gedirdi və Heydər Əliyevin sevimli müğənnisi Nairi Allahverdiyanın konserti olurdu. Yəni həyat gözəl idi. Nə qaçmaq? Süleyman Rüstəm cənnət görmək istəyənləri Azərbaycana çağırırdı…
İndi Nurəddin İsmayılovun qürrələndiy “meydan inqilabı” və müharibə haqqında mülahizələrim.
Məndə çoxdandır ki, “Meydan hərəkatı”na xeyli sual yaranıb. Yüz minlərlə adamın bir neçə il ərzində Meydana yığılıb durmağına ehtiyac vardımı? Bir göz qırpımında vətənpərvərə, millətçiyə dönmüş dünənki lotu-potuya etibar eləmək olardını? Sabir Rüstəmxanlıya etibar etmək olardımı? Vətənpərvər olsa da, ipinin üstünə odun yığmalı olmayan Xəlil Rzaya necə? Uzun illər araq xəstəsi olmuş ortabab dilçi və ondan da aşağı ədəbiyyatçı Aydın Məmmədova necə? Bəs arxaik üslublu, arxaik düşüncəli Əbülfəz Əliyevə (Elçibəy)? Hələ mən Nemət Pənahov kimi tamamilə odioz şəxsiyyətləri demirəm. Читать далее
RUS GADININA
Uzaq işıqdan, həm sənətdən uzaq,
Uzaq günəşdən, həm təbiətdən.
Uzaq həyatdan, uzag sevdadan,
Qaralar günlərin bütün solaraq.
Dadını duyğuların bilməzsən,
Boşa çıxar xəyalların da tamam.
Və gözə gəlmədən həyatın ötər,
Udar adsız və adamsız bir yurd.
Bir anılmaz, aranılmaz yerdə,
Necə ki qeyb olub bir anda itər,
Səmada tüstüdən yaranma bulud,
Payız günü düşəndə çən birdən.
1848
Bu şeiri ilk dəfə təxminən 1984-cü ildə Miskvada tərcümə etmişəm –əruzla.
Şeririn mürəkkəb qafiyə sistemi var.
FYODOR TYÜTÇEV
RUS QADININA
Uzaq təbiətdən, günəşdən uzaq,
Uzaq işıqdan və incəsənətdən,
Uzaq həyatdan həm, məhəbbətdən həm,
Ömrünün gəncliyi düşəcək qaçaq,
Canlı duyğuların ölüb gedəcək,
Hər arzun solacaq açmadan çiçək…
Keçəcək həyatın gözə dəymədən,
Bəlkə Tanrının da yadından çıxan
Adamsız və adsız uzaq diyarda, —
Tüstü buludları gözdən itən rək,
Tutqun və dumanlı göydə bir anda,
Payızın hüdudsuz toranlarında…
1848 ya 1849
Ruscadan tərcümə
18-19. 09. 2019, Samara
Ф. И. Тютчев. Русской женщине
Вдали от солнца и природы,
Вдали от света и искусства,
Вдали от жизни и любви
Мелькнут твои младые годы,
Живые помертвеют чувства,
Мечты развеются твои… Читать далее
Haçan hansı maşın evin yanından,
Keçsə, tanıyardı anam səsindən.
Kənddə maşın azdı, cəmi beş-ondu,
Səsi seçilirdi hərəsinin də.
Tanıyır, ayıra bilirdi anam,
Özgə maşınların hənirini də.
Vurnuxur, baxırdı yola anbaan,
Yad maşın keçəndə həndəvərindən.
Öğul, qız səsinə tamarzı idi,
Öləni ölmüşdü, qalanı – uzaq.
Mühərrik səsinə qulaq verirdi,
Ürəyin səsini dinləyən sayaq.
17. 09. 2019
Samara
Ağılla Rusiya başa düşülməz,
Ümumi arşınla ölçən aldanar.
Özəllikləriylə yox ona bənzər —
Rusiyaya yalnız inanmaq olar.
Ruscadan tərcümə
16.09. 2019, Samara
Умом Россию не понять,
Аршином общим не измерить:
У ней особенная стать —
В Россию можно только верить.
1866
xeyrulla xayal 