6-cı sinfin Ədəbiyyat dərsliyində “Gerbimiz-qəlbimiz” şeirini görəndə başa düşdüm ki, mənim xoşbəxt uşaqlığım olub. Birincisi, 1965-66-cı dərs ilində Azərbyacanın padşahının kim olduğunu uşaqlar bilmirdilər, Vəli Axundovun məktəbdə şəkli yox idi, bəlkə televizorda hərdən göstərirdilər, ancaq kənddə o vaxt bir ya iki televizor vardı. İkincisi, yöndəmsiz onaltı hecalıqla yazılmış o boyda şeiri o vaxt əzbərləsəydim, sonralar rus zavodunda aldığım zədələri elə onda alardım və bəlkə canım da çıxardı. Yəni ki, bəxtim gətirib. İndikilərin halına acıyıram.
Şeiri oxuyaq.
“Sən şəkil yox, nəfəsimsən, axan qansan varlığımda…”
Yəni gerb Xəlil Rzanın həm nəfəsi, həm “varlığında qanı” olub. Gerb necə nəfəs, qan olur – mən başa düşmürəm. Ancaq bu absurd bəyanatı 16 yox, 11 heca ilə ifadə etmək olar – uşaqlar yazıqdırlar!
“Sən şəkil yox, nəfəsimsən, qanımsan…”
“Yaşıl rəngim – yaşıl bahar, müsəlmanlıq timsalımdır”.
Məlumat üçün deyirəm ki, katolik İrlandiyanın bütün rəmzləri yaşıldır.
Və sual: bəs Azərbaycanda dövlət dindən ayrılmayıb?
Və əgər ayrılmayıbsa, müsəlmanlıq gerbə həkk olunubsa, niyə müsəlman dövləti arzulayanları türmələrdə çürüdürlər?
“Göy rəngimdə türklük yaşar — millətimin amalıdır”.
Türklük amaldır ya etniklik? Amal – hüquqi, ədalətli dövlət, abad, firavan ölkə ola bilər, amalı türklük olan millətin başını Türkmənbaşı kimi, Nazarbayev kimi, İslam Kərimov kimi, İham Əliyev kimi müstəbid və korrupsioner padşahlar əzirlər.
“Qırmızılıq — simvoludur çağdaşlığın, yüksəlişin..”
Gerbdə ya bayraqda çağdaşlıq nədir? Bir neçə əsrlik tarixi olan bayraqlar hansı çağdaşlığı əks etdirir? Məsələn, Britaniyanın bayrağı.
“Vətənimə can verməli mənim əzmim, mənim işim”.
Bir şey başa düşdünüz? Mersedes avtomobilini qayıran alman Almaniyaya can verir?
Sonra qəfildən Ulukürk özünü çəkir ön plana.
“Cavan palıd mən özüməm, kökü ərzin mərkəzində “
Ərzin mərkəzi hardadır? Yəni yer kürəsinin mərkəzi? Kök dərindədirsə, yerin özəyində olmalıdır.
Sonrakı misrada Xəlil Rza cızığından çıxdığını başa düşüb çevrəni daraldır, məlum olur ki, kök “ərzin mərkəzində” deyilmiş.
“Kökü burda, budaqları xan Arazın o üzündə…”
Əlbəttə, Arazın o üzündə (“o tayında olmalıdır”, ancaq qafiyə xatirinə X. R. “üzündə” yazır). Yaşıl budaqlar, əlbəttə ki, Arazın “o üzündə, yəni İran İslam Respublikasında olmalıdır. Budaqlar müsəlmanlığın harda olduğunu yaxşı duyurlar. Arazın “bu üzündə” nə müsəlmanlıq? Bu üzdə dövlət allahşükürçülüyü var.
“Səkkizguşə ulduzumda səkkiz cənnət qapısı var…”
Hörmətli oxucu! Razı olun ki, burda Xəlil Rza bizi dolayıb. A kişi, səkkizguşəli ulduz harda, türklük harda, cənnət harda… Cənnət istidən qovrulan ərəbin təxəyyülündən doğulub…Ümumiyyətlə, bu nə eybəcər dildir – ulduzda qapı? Özü də səkkizi birdən?
“Qızıl sünbül soraq verir, xırman-xırman bərəkətdən
Ərzə bəhrə-bar gedəcək bu müqəddəs məmləkətdən”.
Başa düşdünüz? Ərzə, yəni bütün yer kürəsinə “müqəddəs məmləkətydən” (əslində quldurxanadan), yəni Azərbaycandan “bəhrə-bar” gedəcək?
Vallah, mən fikirləşirəm ki, Xəlil Rza xalqı dolayırmış. A kişi, Azərbaycan özünü dolandırsın, qalsın “ərzi” yedirtməyi…
“Əvvəl-axır qıracağız qart düşmənin belini biz…”
Bunu 11 heca ilə demək olar: “Düşmənin belini qıracağıq biz”. Uşağa 16 hecalıq misra yükləmək elə onun belini qırmaq deyil?
“Alovlarda, çovğunlarda daim yaşa dolasıyıq,..”
Sadalanan sözlərdə ya məna yaxınlığı, ya əksliyi – təzad üçün – olmalıdır. Alovla çovğun arasında heç nə yoxdur. “Daim yaşa dolasıyıq” – bu, Xəlil Rzanın kəşfidir ya təbiətin qanunu?
“Aləm üçün, bəşər üçün məşəl tutduq qəlbimizi”
Yəni azərbaycanlılar qəlblərini bütün dünya üçün məşəl tutublar…Vay-vay… Bilnirsən güləsən ya başına qapaz salasan…
“Dedik: — Bu Yer kürəsində nə qan, nə bir məzar olsun,”.
Yaxşı, qan olmadı, insanlar hamısı yataqlarında, təbəssümlü dodaqlarında öndərin adı öldülər. Bəs basdırılmaq məsələsi? Yandırıb külü göyə sovrulacaq?
Sonrakı misra:
“Məzarlara gül qoymayaq, cahan özü gülzar olsun!”
İndi gördünüz mən deyəndir? Ya Xəlil Rza bunu yazanda kefli olub, ya da bizi dolayıb. Əvvəl deyir məzar olmasın, sonra deyir məzara gül qoymayaq…
“Od yurdunda od tükənsə, özümüz od olasıyıq…”
Yəni neft, qaz tükənsə, Əliyevlər azərbaycanlıları sobaya qoyacaqlar?
Vallah, düzünü desək, keçən əsrin 60-cı illərinin uşaqlığı da çox xoşbəxt olmayıb. Sentyabırn 1-dən basırdılar pambığa, ta noyabrın 7-nə ya 15-nə qədər. DDT ilə zəhərlənmiş pambıq tarlaları sütül Azərbaycan uşaqlarını yaman günə qoyurdu. Rübün biri gedirdi pambığa. Ancaq bunun bir müsbət tərəfi oludru, məsələn, Leninə, kommunist partiyasına, komsomola, Şaumyana Səməd Vurğunun ya Rəsul Rzanın həsr etdiyi şeirlər də gedirdi pambığın hesabına, yəni keçilmirdi…
Və bəlkə də Xəlil Rzanın bu şeirini əzbərləməkdənsə, pambıq və hətta tütün yığmaq faydalı olar…
Yazıq azırbaycanlı uşaqlar…
x.x.
25. 04. 2024, Samara
xeyrulla xayal 