Qonşumuz Qismətin toyunun neçənci ildə olduğu yadımda deyil, ancaq bu toya şamaxılı aşıq Məmmədağanın gəldiyinı yaxşı xatırlayıram. Bəlkə də şamaxılı aşıqğı Qismətgilə yaxın olan cəyirli, yəni Şamaxı əsilli süddaşıyan sürücüsü Məmmədağa təklif eləmişdi. O vaxtlar Pənah, Bəylər, Şakir kimi aşıq Məmmədağanın da səs yazılarını vaxtaşırı radio ilə səsləndirirdilər.Yəni tanınmış adam idi. Ancaq aşıq Məmmdağanın o toyda nə oxuduğu, necə oxuduğu, xanəndəsi ilə necə deyişdiyi yadıma gəlmir. Yadıma gələn odur ki, Qismət çox yaxşı, yəqin ki, bahalı bəylik kostyumu geymişdi. Sonralar başqa toylara gedəndə Qismət bəylik kostyumunu geyirdi.

Qismətin toyundan yadımda qalan aşıq Məmmədağanın dümbəkçisidir.Yəni nə balabançılar, nə xanəndə qavalıyla, nə aşığın özü yadımda qalıb. Təkcə tez-tez dümbəyini manqalda qızdırıb qoşa çubuqlarla döyəcləyən dümbəkçini xatırlayıram, özü də yaxşı xatırlayıram. Özü də dümbək çalğısına görə yox, oxuduğuna görə.

Toyun axırına yaxın bəstəboy, arıq bir gənc olan dümbəkçi ayağa durub xanəndədən oxumaq üçün icazə istədi. Xanəndə icazə verdi və balabanın müşayiəti ilə dümbəkçi, bəlkə də Mahur üstündə bir qoşma oxudu. Qoşmanın rədifi “lənət” idi. Yəni hər bəndin axırında  filan şeyə lənət, filan kəsə lənət. O vaxtdan əlli beş-altmış  il keçib, qoşma yadımda deyil, son iki misra yadımdadır və elə qoşmanın canı da bu iki misradadır. Budur həmin misralar:

Arvad küsüb getsə dədəsigilə,

Onu gətirməyə gedənə lənət…

Ingilislərdə belə ifadə var: “steal the show”, yəni şounu, təntənənin “oğurlamaq. Məsələn, zəngin bir məclisə bir məşhur dəvət olunur. O, ulduzdur. Bütün diqqət onda olmalıdır. Birdən bir uşaq bir mahnı oxuyur ya rəqs edir və ulduzu qoyur ölgədə. Qismətin toyunda da dümbəkçi bir ağız oxumağıyla tanınmış aşıq Məmmədağanı qoydu kölgədə. Toydan sonra həftələrlə kənddə elə dümbəkçidən daanışırdılar. Ərəbqardaşbəyli xalqını, xüsusən kişiləri dümbəkçi vokaılı ilə, yəni səsi, oxumaq üslubu və texnikası ilə yox, oxuduğu sözlərlə sarsıtmışdı.

Arvad küsüb getsə dədəsigilə…

Çünki arvadın küsüb getməyi, yəni “acıq eləməyi” bütün Azərbaycanda olduğu kimi Ərəbqardaşbəylidə də aktual idi. Əri tərəfindən döyülən, söyülən və ya qayınanasının, baldızının sıxışdırdığı, gözümçıxdıya saldığı gəlin uşağını atıb ya uşaqlarını da götürüb gedirdi atasıgilə. Beş gün, bir həftə, bir ay qalan olurdu. Sonra dalınca gedib gətirirdilər. Kənddə boşanma olmurdu. Qadının təhsili yox, peşəsi yox – ata evində, qardaş evində haçanacan qalacaqdı? Bəzən ata, qardaş gedəni özü gətirib ərinə təhvil verir, yəni zülm ocağına qaytarırdı. Gətirməyəndə ər ya da onun adamları gərək minnətə gedəydilər. İndi dümbəkçinin oxuduğu sözlər kişiləri elə bil ayıldırdı, başa düşürdülər ki, acıq eləyən arvadın dalınca getməklə “biqiryət” olurlar…

O vaxt yox, sonralar dümbəkçinin “qeyrətli kişi manifesti”nə çevrilmiş sürpriz çıxışına toyxananın və ümumiyyətlə kənd kişilərinin necə reaksiya verdiyini təsəvvür etməyə çalışırdım.

Son iki misra dümbəkçinin ağzından çıxan kimi bizim Şirməmməd cəngənli Məmmədnağının ətli böyrünə dürtmə vurub deyir: “Eşitdün nə didi?” Məmmədnağı gürz kimi ağır yumruğunu Şirməmmədin dizinə endirir: “Necə eşitdün? Gərəy yazzıırıb vurağ traxtırın qabağına…”

Təsəvvür edirdim ki, tay-tuşlarını dolamağa həvəskar olan Şiralı Bədəlov Qismətin toyundan onlara nə toy tutur.

ŞİRALI VƏ ALIHÜSEYN

 — Alseyn, eşitdün də?

 — Nə eşitdim, canciyər?

— İndi özüü qoy biməməzziyə. Qismətin dümməyçisi nə diyirdi?

— Şiralı, mən əldə-ayağda işdiyirdim, heç xəbərim olmıyıb.

— Diyirdi, acıq eləyən arvadın dalıycan gedən kişi döür.

 — Nə diyim, valla, gedən gedir, gedmiyən gedmir…

 — Sən özünnən danış ey. Üşşəxanım acıq eləsə, dalıycan gedəssən?

 — Üşşəxaam nöş acığ eliyir, ay Şiralı?

 — Necə nöş? Döyərsən, söyərsən, eliyər də.

 — Mən arvad döyən dörəm, ay Şiralı…

 — Arvadı hamı döyür, sən nöş döymürsən? Diməli, sən arvaddan qorxursan.

 — Qorxmıram, qardaş caa. Bilirsən, Şiralı, gərəy aradan pərdəə götütmiyəsən.

 — İndi diyirsən Üşşəxamnan səən arunda pərdə var?

— Bə nəə? Qardaş caa var… Saxlamuşuğ…

 — Nə diyim, ay Alseyn, məətəl qalmışam…

ŞİRALI VƏ SEYFULLA

  — Seyfulla, eşitdün də, Qismətin dümməyçisi nə oxudı?

 — Nə oxudı? O boyda aşıq qalıb, sən də tutmusan dümməyçidən.

 — Əşş, aşığ heç bildüy nə oxudı? Əsl oxuyan elə dümməyçiymiş. Didi acıq eləyən arvadın dalıycan gedən kişiyə min lənət.

 — İndi mııı məə diməydə məqsədün nədir? Biz elə arvad saxlamuruğ ki, acığ eliyə.

 — Boy, süz nətəər arvad saxlıyırsız?

— Biz arvadı yaxşı saxlyıruğ, arvad öz yerin də bilir, kişinin də yerin.

— İndi birdən Zenfira yerin dəəşiy sadı, onda bə nə?

— Dəəşiy salar, cəzasın alar.

— Pah! Nağayrassan?

— Nağayracam? Qaynar qazanı çırpacam başına.

— Sən lap ağ elədün a. Valla, sən heç qazan çırpana oxşamırsan.  Dərinkə-zad olar. Gərəy Zenfiradan soruşam.

 — Soruş…Özüə xiyalun gedməsin…

++++++++++++++++

ŞİRALI VƏ QİSMƏT

Elə əlgördü günü Şiralı təzəbəyin qoparağını götürür.

— Qismət, xəbərün var kəddə sənnən nə danışıllar?

— Nə danışıllar, Şiralı? Toyda yiməy qıt olub?

 — Yo, yiməydən danışmıllar. Diyillər o dümməyçini Qismət özü oxutdurub.

— Ay toba, əyər məəm xəbərim var. Biz aşığ danışmışuğ, dümməyçi aşığın yanında gəlib.

— Nəblim ey. Camaatdı dı də. Diyillər Qismət o sözzəri Mirzadıyçın oxutdurub. Yanı bəri başdan çatdırıb ki, acığ eliyib gessün, dalucan gələn dörəm.

 — Şiralı, peyğümmər haqqı, xəbərim yoxdı.

— Diyirsən də, Qismət… Ancağ camaatın ağzın yığmağ olmır…

— Şiralı, İmamseyn haqqı…Bıy, ottığımız yerdə işdə düşdüy a…

+++++++++++++

TOYXANANIN DALINDA ARVADLAR

ATKƏ (AĞABİKƏ)

— Bıy, bı nə diyir a? Kül başua! Papağ boydadı, oxudığı sözə bax. Səə kimsinə arvad gələcək ki, acığ da eliyə?…

ƏTLAZ (ATLAS)

 — Mən acığ eliyib gedəm, Adil özün gülliynən vırar. Məə oğədə iisiyir ki, mən Kürün o tayına keçəmiş özün öldürər…

KİÇİK SƏMAYƏ

— Adilin tüəngi var, ay Ətlaz?

ƏTLAZ

Yo, tüəngi yoxdı. Gedib Abasqulıdan alar də… Valla, bı kəddərdə Adil kimi arvad issiyən bi də kişi yoxdı. Məə baxun də, görün arvadı nətəər saxlıyallar…

(ardı var)

19-20. 01. 2025, Samara

əvvəli burda

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 25. TOYLAR. AŞIQ BƏYLƏR HAQQINDA