9-cu sinfin ədəbiyyat dərsliyinə Məmməd Arazın “Əsgər məktubu” adlı şeiri salınıb.

Şeirin təhlilindən əvvəl gəlin təsəvvür edək ki, Azərbaycan ordusunun əsgəri doğrudan da Məmməd Arazı tanıyıb və hətta ona məktub da yazıb. İndi gəlin bu məktubu oxuyaq.

“Hörmətli Məmməd Araz yoldaş! Mənim sizə bir neçə sualım var. Niyə əsgərliyə, xüsusən cəbhə bölgəsinə, ancaq fəhlə-kəndli uşaqları gedirlər. Niyə nazirlərin, deputatların, icra başçılarının, prokurorların, xalq şairlərinin, xalq yazıçılarının uşaqlarıni biz cəbhə bölgəsində görmürük. Götürək elə sizin nəvələrinizi. Düzəltmisiniz polisə, rüşvətlə, fırıldaqla varlanırlar, üstəlik narazılığını bildirmək istəyən vətəndaşları salırlar dəyənəyin altına, şərləyib tutdururlar. Niyə sizin nəvəniz əsgər getməsin? Yazırdınız, ki, mamır olub vətənin qayasına yapışmaq arzulayırsınız. Ancaq sağlığınızda,  otuz ildir ki, kürəkəninizi  ..x parçası kimi yapıdırmısınız Azərbaycan parlamentinə, nə silinəndir, nə yuyulan. Vətəniniz Şahbuz deyil? Bəs niyə kəndinizdə yox, Fəxri xiyabanda basdırılmaq arzulayırsınız? Çünki Fəxri Xyabanda basdırılanın qəbri uşaqları, nəvələri, nəticələri üçün rentadır. Sizin qəbrinizdən nəticələriniz də, kötükcələriniz də faydalanacaqlar. Yoldaş Məmməd Araz! Əsgərlə işiniz olmasın. Əsgər sizi tanımır. Əsgər az-çox Əliağa Vahidi tanıyır və onun “Dumanlı dağların başında durdum” şeirini oxuyur. Şeir yazmağınız gələndə, yazın deputat kürəkəninizə, polis nəvələrinizə…”

İndi keçək şeirə.

Nədənsə inanmıram ki, Məmməd Araz  əsgər məktubu ala. Əsgərin, özü də həqiqi əsgərin, düşmənlə üzbəüz duran əsgərin vaxtı, həvəsi harda idi ki, Məmməd Araza məktub yaza? Yəni mərhum Məmməd Araz yalandan deyir ki,

“Əsgər məktubları alıram hərdən,
Məhəbbət, cəsarət, dəyanət dolu…”

O uydurma məktubda “Məhəbbət, cəsarət, dəyanət” necə ifadə olunub? Bəlkə əsgər yazıb ki, son damla qanına qədər peysər Aqil Abbasın, onun polis oğlanlarının vəzifələrini, mal-dövlətini qoruyacaq?

“Nəğməsiz darıxır əsgər tüfəngi”.

Ay bu şeiri dərsliyə salan qurumsaq! Tüfəng necə darıxar? Əsgər tüfənglə postda durur, səngərdə oturur. Posrda, səngərdə nəğmə oxuyub yerini düşmənə bildirəcək?

“Bir əsgər qəlbində qopan zümzümə
Bir Vətən daşını isidəcəkdir”.

 Zümsümə daşı necə isidər? Qoy mənə təhsil naziri cavab versin. Əmrullayedir, deyəsən. Yəqin ki, əsgər olub, nəğmə oxuyub. Bilər ki, zümzümə daşı qızdırır ya yox? Necə, nə dərəcədə qızır? Qayğanaq bişirmək olar?

 “İnamla, qeyrətlə qorunur Vətən.
Bunlarsız silahlar lal-kardır”, – deyir”.

Yetmiş bir illik ömrünün əlli ildən çoxunu peşəkar şədəbiyyatla məşğul olan adamım misrasına diqqət edin: “Bunlarsız silahlar lal-kardır”.

Yəni ”inamsız, qeyrətsiz” silahlar “lal-kardır”.

Silah necə “lal-kar” ola bilər? Deyək ki, atılmayan silaha güc-bəla ilə lal demək olar. Ancaq sialahın karlığı necə ola bilər?

Qeyrətsiz adamın silahı açılmır?

“Bir nəğmə əsgərin barmaqlarında
Tətiyə söykənən cəsarət olar”.

“Tətiyə söykənən cəsarət”? Bütün o tay-bu tay Azərbaycan xalqı bir yerə yığıla, hətta YAP-la Cəbhə birləşə, bunu izah edə bilən tapılmaz, çünki bunun izahı yoxdur, çünki, Məmməd Arazın bütün yazdıqları kimi bu da cəfəngiyyatdır.

«Əsgər məktubunda quş səksəkəsi,
Əsgər məktubunda qaya təmkini».

 Baxı, böyüklər və uşaqlar! Bu adamda ritm duyğusu, dil mədəniyyəti də olmayıb. “Əsgər məktubunda quş səksəkəsi”. Bu cəfəng misranın ikinci hissəsində dil topuq vurur: «quş səksəsəkəsi”. “Quş səksəkəsi” demək istəyən şagirdin ağzından ayıb ifadədə də çıxa bilər və sonra qan tökülər… “Qaya təmkini” ? Qayada nə təmkin? Qaya sabitlik rəmzi ola bilməz, qaya uçub-dağılan şeydir.

“Hər sətri keşikçi nidası kimi…”.

Başa düşdünüz? Mən – yox. Əsgər ambar qarovulçusudur? Oğru, yəni düşmən gələndə qışqırır? Deyək ki, qışqırır. Məktubun sətri niyə qışqırmalıdır? Məktubun sətri onda qışqırardı ki, əsgər orduda ona edilən zülmdən yazardı. Ancaq əsgər Məmməd Araz yoldaşa yazır ki, son damla qanına qədər onun xalq şairi adını, kürəkəninin deputat statusunu, nəvələrinn polisdə vəzifələrini və rüşvətlərini son damla qanına qədər qoruyacaq…

Əsgərlər bunu yazmazlar. Əsgər ümumiyyətlə Məmməd Araza məktub yazmazdı. Ancaq yüzlərlə, minlərlə fəhlə-kəndli balası belə cızmaqaraçı xalq şairlərinin,  kürəkənlərin, nəvələrin zəngin həyatı uğrunda qanını axıdıb, canıını qoyub.

Öləndən sonra da Məmmədarazlar Azərbaycan uşaqlarının qanını içməyə davan edir. Belə “şeirləri” 15-16 yaşlı sütül oğlan və qızların başına yerirmək, onların ruhunu həmişəlik zədələməkdir. Belə “standartlarla”  “estetik tərbiyə” alan yeniyetmə həmişəlik əsl ədəbiyyatdan əsl poeziyadan uzaq düşür.  Bu cızmaqaraya şeir deyən ədəbiyyat müəllimi ya heyvərədir, ya da kölədir, “ağa deyir sür dərəyə, sür dərəyə” prinsipi ilə yaşayır.

Belə məktublarla rəftar birvariantlıdır: üstündən xətt çəkib geri göndərmək. Yazanı ölübsə, o dünyaya göndərmək. Ya da deputat kürəkənin, polis nəvələrin üstünə…

X.X.

10. 04. 2024, Samara