Архив | Сентябрь 2023

GƏDƏBİYYAT. BABA VƏZİROĞLUNUN BAYIL TÜRMƏSİNDƏN BAŞLANAN «ŞƏRƏF» YOLU

Сен18

Səndən mənə bir ömürlük xatirə, 

Məndən sənə nə qalacaq, nə bilim? 

Çətin bir də daş üstdə daş bitirəm, 

Niyə uçdu bu qalaçıq, nə bilim… 

 +

Bəlkə bir də yaz olacaq, bilmirəm,
Bir ayrılıq az olacaq, bilmirəm..
Məndən sənə nə qalacaq bilmirəm..
Səndən qalan xatirədir ayrılıq.

Bu iki bəndi diqqətlə oxuyu. Tanış gəlir? Kimin qələmindən çıxıb? Nizami Gəmcəvi? Xaqani? Füzuli? Molla Pənah Vaqif? Səməd Vurğun?

Tapmadınız?

Əslində bu iki bənd iki müxtəlif şeirdəndir. Hər bəndin öz müəllifi var. Birinci bənd Məmməd Arazındır. İkinci – Baba Vəziroğlunun. Bayıl türməsində Baba Vəziroğlu vaxtını boş keçirməyib, oğurluq da öyrənib. Əslində Məmməd Arazın bütün bəndini və qafiyələrini oğurlayıb, ancaq ikinci misranı isə olduğu kimi qatlayıb qoyub cibinə, daha doğrusu, şeirinə.

Əslində hər iki bənd cəfəngiyatdır, çünki Məmməd Arazın qafiyəbazlıqda tayı olmayıb. Ruslarda daha yaxşı söz var: рифмоплет, yəni qafiyə toxuyan. “Qalacaq, qalacıq…” Lər, lər, pəncərələr… Bəs şeir hanı? Şeir yoxdur. Kim kimdən ayrılıb, niyə ayrılıb, nə baş verib – məlum deyil.

Günlər mənə gün yazmağı unutdu, 

Gülüm, günün güllərimi qurutdu. 

Günlərin gün yazmağını necə başa düşək? Kolxozda əmək günü yazırlarmış, kolxozçuya əmək günü yazmağı briqadir unudanda, kolxozçunun evi yıxılırmış…

Günlər necə gün yazır və necə unudur?

Bu oyunda kim uduzdu, kim uddu,

Peşimanı kim olacaq, nə bilim?

Kim kiminlə qumar oynayır? Məmməd Araz sevgilisiylə?  Fikir verirsiniz, Məmməd Araz Əliağa Vahid kimi “peşiman” yazır, çünki qayda ilə “peşman” yazsa, heca sayı düzəlməz…

Məmməd Araz kimi Baba Vəziroğlu da daim ayrılır. Baba Vəziroğlu ilk dəfə Bayıl türməsinə gedəndə ayrılıb, çıxandan sonra permanent ayrılma prosesi yaşayır. Burda gərək Freydi çağırasan köməyə: Babanı məcburi evləndiriblər, Dostoyevskini qəhrəmanı demişkən, “na çujix qrexax”… bu adamda məcburi nikah zəncirlərindən qurtulmaq arzusu ayrılıq şeirləri ilə sublimasiya edilir…

Və Baba Vəziroğlu daim ayrıldığı kimi daim sevir də. Xristianların bir ifadəsinə yaxın düstur: Sevməsən, ayrılmazsan. Xristian deyir ki, günah eləməsən tövbə də eləməzsən. Baba Vəzir oğlu da elə. Çörək ağacı olan ayrılıq mövsusu üçün əvvəl gərək sevə. Çörək, əlbəttə, Baba kimi adam üçün çox təvazölü çıxır, yəqin ki, bu ədəbiyyat aferisti orta əsrlərin məliküşşüarası kimi yaşayır…

Ayrılıq şeirlərindən əvvəl bir sevgi şeirinə baxaq:

Çıx qatar yoluna bahar gələndə…
Şeir uzundur və hər bənd də bu misra ilə başlayır.Təkcə bu misra onu göstərir ki, Zinyət Əlizadə Baba Vəziroğlunu bir vaxt universitetdən qovdurubsa, tamam haqlı olub. Baxın:

Çıx qatar yoluna bahar gələndə,
Mən sənə çiçəkli bahar göndərim.

Qatarla göndərilən şeyi almalı olan adam hara çıxır? Qatar yolu nədir – yüz kilometrlərlə, min kilometrlərlə uzanan relslər. Adam bu yolun harasına çıxmalıdır? Bəli, adam qatar yoluna çıxmır, qatarın qabağına çıxır, qatarı qarşılayır. Bu adamın şeir dili bərbaddır, vulqardır və bəsitdir. Baxın, deyir ki, qatar yoluna bahar gələndə çıx, “Mən sənə çiçəkli bahar göndərim”. Əgər bahar gəlibsə, onu qatarla niyə və necə göndərirsən? Özün deyirsən ki, “bahar gələndə”, yəni bahar gəlib. “Çiçəkli bahar” – çiçəksiz bahar olur? Baharda hətta tundra da çiçəkləyir…

“Vüsal meyvəsindən dada bilmədik…”

Təvazökarlıq eləmə, niyə dadmamısan? Bəs səni Bayıl türməsinə niyə basmışdılar? Aha, bu ayrı arvada həsr olunub. Özgə arvadına ya qızına…

Çıx qatar yoluna qaş qaralanda,
O qərib axşami, qəmi itirim…

Hansı “qərib axşamı”? Biz bilmirik. Bəlkə ətraflı məlumat verəsən?

Çıx qatar yoluna külək əsəndə,
Dağılan saçını darayım sənin

Bayaq qatarla pay göndərirdi, indi məlum olur ki, özü şəxsən “qatar yolu”nda olacaq. Bir vaxt Nəbi Xəzri kimi şairlər deyirdilər ki, külək saçı darayır. Dağılan saçı daramazlar, sığal çəkərlər… Baba deyir ki, külək saçını dağıdacaq, qoy mən darayım. Bilirsiniz niyə görə “darayım” deyir? Çünki, sonrakı beytdə “arayım” olacaq.

Çıx qatar yoluna, səni itirsəm,
Bilim ki, mən harda arayım səni…

Bir şey başa düşdünüz? Bir misra əvvəl saçını daradığı arvad hara qeyb oldu? Bəlkə o arvad, o xanım  həmişəlik o qatar yollarında əsir-yesir olmalıdır ki, Baba Vəziroğlu onu kefi, türkün məsəli, qalxanda tapa bilsin?

Yox, bu cəfəngiyatı izah eləmək mümkün deyil!

Elə bilirsiniz Baba Vəziroğlu dəlidir? Yox, Baba əqidəsiz və şərəfsiz adamdır, ancaq rasional adamdır, bilir ki, yazdığı şeir deyil, cəfəngiyatdır. Baba kütləni tanıyır, bilir ki, yazdığı əsl kütlə yemidir, Azərbaycaanda qazancı isə kütlə yemi gətirir…

Baba Vəziroğlunun eşqi-ehtrası soyumaq bilmir. Ayrılsa da, arvadı “bişirməyə” davam edir.

Sənsiz həyat deyil ömür, gün mənə,
Tək sənsən ürəkdən yanan sən mənə.

İkinci misraya baxın. Bunu neçənci sinif şagirdi yazıb? Zinyət müəllim bunu necə qovmayaydı? “Mənə ürəkdən yanan tək sənsən” – normal cümlə quruluşu belə olmalıdır. Bəs ikinci “sən” burda nə qayırır? “Sənsən sən mənə…”

Saçına əl vurma, aman günüdü,
Mənim əllərimçün darıxacaqdır

Yəni arvadın saçını “qatar yolu”nda darayıb yenə yoxa çıxıb, bəlkə başqa bir arvadın dalınca düşüb. İndi atdığına deyir ki, “Saçına əl vurma, əllərimçin darıxacaqdır”. Bu misraların dil baxımdan yöndəmsizliyini bir yana qoyuram. Bu misralar gigiyenik mülahizələr doğurur. Necə yəni saçına əl vurma? Yəni Babanın əlinin izini qorumaq üçün yumasın? Arvadın başını bit bassın?

İndi bu bayatıya baxın:

Dağlarda qar ətri var,
Bağlarda bar ətri var,

Ölsəm sinəmi yumuyun,
Sinəmdə yar ətri var….

Bu incini  yaradan Azərbaycan xalqı beləmi, bu qədərmi deqradasiya edib ki, Baba Vəziroğlu kimi aferistlərin tükürpədici dərəcədə vulqar misralarına bəh-bəh deyir?

 

(ardı var)

18.09. 2018, Samara

ardı burda: https://xeyrulla.com/2023/09/19/gedebiyyat-bayil-turmesinde-baba-veziroglu-oz-ozunu-oz-koksune-nece-sixirmis/

ZİNYƏT MÜƏLLİM HAQQINDA. AŞIQ AYDIN, BABA VƏZİROĞLU…

Сен17

Ziynət əlizadə

Dalda oturmağımın iki səbəbi vardı: dərslərə gecikirdim və qabaqda yer qalmırdı; dalda yatmaq olurdu, dərslərin çoxunda isə yuxu basırdı. Qiyabiçinin gündə 6 cüt dərsi olurdu, yəni 12 saat, gecə də yaxşı yatmamısansa, müəllim gözünün içinə baxsa da, yuxu aparır… Dərslərin də çoxu keyfiyyətsiz olduğundan itirilən vaxtı yalnız yuxu mənalı edə bilərdi. Yuxuya getməklə dezodorantın, saç boyasının, ucuz ətirlərin, tütünün, tərin qarışıb yaratdığı cəhənnəmi tərk edirdin…

Yəqin ki, gecikdiyimdən Zinyət müəllimim tanışlıq monoloqunun əvvəlini buraxmışam. Monoloq və ya qiyabiçi kütləsinə müraciəti bu yerindən eşitdim: “Bilirəm necə girmisiniz. Hamınızın dayısı olub, ya da rüşvət vrmisiniz, heç o yan-bu yan eləməyin, yaxşı bilirəm…”

Bunu eşidəndə çox məyus oldum. Zinyət müəllim məni, də özünün beş verdiyi adamı da, qatdı kütləyə… Hətta ürəyimdən keçirdi ki, dalda pərçim olub oturduğum yerdən qalxıb deyəm ki, Zinyət müəllim, bəs yadınızda deyil… Ancaq desəydim, Zinyət müəllimi də, kütləni də özümə güdldürərdim. Bu basabasda kim kimi tanıyır?… Məni bu rüsvayçılıqdan Zinyət müəllimin moloqunu da kəsən hadisə qurtardı. Birdən bərk tappıltı eşidildi. Elə bil ki, sement dolu kisəni ən azı iki metr hündürlükdən atdılar. Qabaqda hay-küy qalxdı, qadınlar qışqırışdılar, ağlaşdılar…Yəqin ki, sarsıntıdan Zinyət müəllimin səsi çıxmırdı…

Aşıq Aydının haralı olduğunu bilmirdim, bəlkə tovuzlu, bəlkə qazaxlı idi, ancaq Bakıda olurdu. Yaxşı saz çalırdı, hamı da ona aşıq deyirdi. Yaşı yəqin ki, otuza yaxın olardı. Aydının ürəyi gedirdi. Ancaq həmişə yox. Hər dəfə sinfə təzə fənnin müəllimi  gələndə həmişə qabaqda, müəllim stoluyla üzbəüz parta dalında oturan Aydın dərs başlayandan beş-on dəqiqə sonra tappıltı ilə az qala müəllimn ayaqları altına yıxılır və ağaca dönürdü. Müəllimlər də, xüsusən, qadınlar, az qalırdılar özlərindən gedələr. Dörd-beş qiyabiçi Aydını çiyinlərinə qaldırır, onu cənazə kimi apararaq dəhlizdə yer tapıb asta-asta enndirirdilər. Aydının özünə gəlməyi yarım saata qədər çəkirdi. Bu müddət ərzində onun keşiyini çəkənlər sonra onun qoluna girir, bəyi toyxanaya gətirən kimi gətirib yerində oturdurdular. Dərsin qalan hissəsində müəllim özünü morqa salınmış kimi hiss edirdi, oğrun-oğrun Aydın tərəfə baxır, tez baxışlarını çevirirdi…

Aydın sözün əsl mənasında universitetdə ürəklə oxuyurdu. Yəni ürəyi ilə. Hansı müəlilim epileptikin xətrinə dəyərdi?

Zinyət müəllim, səhv etmirəmsə, Aydının “tutması”nı şərh eləmədi, yəqin ki, öz mülahizələrinə arxayın deyildi. Ancaq imtahanda suallara cavab verə bilməyən Cəfər adlı tələbəyə Zinyət müəllim qeyri-kafi yazmaq istəyəndə Cəfər sağ əliylə sinəsinn solunu qamarladı, gözlərini axıtdı, başını sinəsinə endirdi. Yenə qadınlar qışqırışdılar ki, vay, Cəfərin ürəyi getdi. Zinyət müəllim özündən çıxdı: “Bu kurs dəlixanadr, nədir? Birinin ürəyi gedir, bir dombalır, biri doğur…”

Zinyət müəllimin iki iradı yüz faiz doğru idi. Üçüncüsündən başqa. Bizdə çoxlu hamilə qadınlar olsa da, hələ doğan olmamışdı…Bəlkə də olub, mən bilməmişəm. Mən dərsdə yuxuya gedəndə bərk yatırdım. Bir dəfə Musa Adilovun dərsində məni oyada bilmirdilər. Bu, ayrı söhbətdir…

 Mən Zinyət müəllim haqqında yazmaq fikrinə düşəndə İnterneti axtardım, ancaq görkəmli pedaqoq və alim haqqında heç nə tapmadım. Onun deputat oğulları anaları haqqında bir abırlı, onun xatirəsinə layiq arayış da hazırlayıb qoymayblar. Mən bir neçə dəfə Zinyət müəllimin haqqında, lənət şeytana, Qurban Məmmədlidən eşitmişəm. Vallah, onun Zinyət müəllimdən nə dediyyini də başa düşməmişəm. Onu başa düşmüşəm ki, Qurban Məmməli Zinyət müəlim, Zinyət Əlizadə, Zinyət xanım demir. Elə “Zinyət”deyir və onun adını elə nifrətlə çəkir ki, eə bil boşanma prosesində sonuncu şalvarını da əynindən çıxarmış, üstəlik onu qardaşlarına da döydürmüş keçmiş arvadından danışır. Çox qəribədir…

Dah çox qəribə odur ki, Zinyət müəllimi Quqlla axtaranda daha çox Baba Vəziroğlunun adı çıxır. “Zinyət Əlizadə böyük şair Baba Vəziroğlunu universitetdən qovdurdu!” – bu cür çığıran başlıqlarla dolu səhifələr İnternetdə çoxdur. Yəni İnternet Zinyət müəllimi xatırlayırsa da, bunu ancaq Babanın xətrinə edir…

Taleyin ironiyası…

Onda bəlkə mən də Baba Vəziroğludan yazım?

Bu günlərdə işığım söndü, iki saat qaranlıqda oturdum. Əslində iki saatın birini. Birdən ağlıma gəldi ki, telefonun işığına kitab oxumaq olar. Qırx il ərzində dönə-dönə oxuduğum “Бесы» romanını vərəqləməyə başladım. Stepan Trofimoviçlə bağlı səhifələri. St. Trofimoviçin himayədarı Varvara Nikolayevna onu evləndirmək fikrinə düşür. Yaşı 60-ı keçiş dostuna tərbiyə edib böyütdüyü gənc qızı vermək istəyir. Evlənmək, özü də gənc qıza evlənmək perspektivi qoca subay Stepan Trofimoviçi sarsıdır, cürbəcür fikirlərə düşür. Və şübhələnir ki, bu iş elə-belə deyil. Yəqin qızın “eybi” var, və onu “özgə günahlarına” evləndirmək istəyirlər. Dostuna şikayətlənir: “Ah, dostum, yəqin ki, uşaqlar da olacaq, əlbəttə, məndən olmayacaqlar, tezliklə başımda  məlum kişi bəzəyi yaranacaq…” (Yaddaşla çevirirəm; məlum kişi bəzəyi – buynuzlar).

1980-ci ildə ya təxminə ona yaxın vaxtlarda az qala bütün ədəbiyyat Bakısı Baba Vəziroğlunun “özgə günahlarına” evlənməyindən danışırdı. Mən bu əhvalatı bir-biri ilə tanış olmayan ən müxtəlif adamlardan eşitmişəm, ona görə səhihliyinə inanıram.

70-ci illərin sonunda gənc Baba Elmlər akademiyasında işləyən, özündn bir neçə yaş böyük qadınla tanış olur və ya bu tanışlığı kimsə qəsdən təşkil edir. Bir az sevişəndən sonra qadın tələb edir ki, Baba onu alsın. Baba, özünün özü haqqında dediyi kimi, qeyrətli bir türk olaraq, yüksək statuslu ədəbiyyat adamının məşuqəsi olmuş qadına evlənməkdən qətiyyətlə imtina edir. Qadın dərhal milisə ərizə verir ki, Baba onu zorlayıb. Və Babaının başını qırxıb  basırlar içəri. İki ya üç ay Bayıl türməsində qeyrətli türk oğlu olduğunu unudan Baba bu fikrə gəlir ki, buynuz gəzdirməyin elə bir çətinliyi yoxdur, həm də buynuzlar real buynuzlar deyil, onlar yalnız məsələdən xəbərdar olanların təsəvvüründədir…

Baba deyir ki, buraxın məni. Razıyam, alıram…

17. 09. 2023, Samara

ardı burda: https://xeyrulla.com/2023/09/18/gedebiyyat-baba-veziroglunun-bayil-turmesinden-baslanan-seref-yolu/

 

ZİNYƏT ƏLİZADƏ. ZİNYƏT MÜƏLLİM HAQQINDA XATİRƏ

Сен16

Ziynət əlizadə

1974-cü il iyunun 4-də ya 5-də S.M. Kirov adına Qırmızı Əmək Bayrağı ordenli Azərbaycan dövlət universitetinin binasını çətinliklə tapıb naşı oğru kimi həyəcandan əsə-əsə içəri girdim və yeddi-səkkiz dəfə qabağıma çıxanlardan soruşa-soruşa imtahan gedən otağa girdim.

Kəndimizdən bir az böyük yerdə indiyəcən azıram…

İçəridə filologoya fakultəsinin qiyabi şöbəsinə ikinci imtahan – Azərbaycan dili və ədbiyyatından şifahi imtahan gedirdi. Mən də beş-altı adamla bərabər bilet çəkib oturdum. Otaqda sakitlik idi. Sükutu yalnız səkkiz ya on uşaq atası olan cəlilabadlı Azadın səsi pozurdu. Gövdəsindən, xüsusən daz başından Zidana oxşayan cəlilabadlı sinif müəllimi tez-tez yerində dikəlir və hamıya müracit edərək yəqin ki, qıraqda da eşidilən piçıltıyla soruşurdu: “Ayə, kimdə Sabirin “Əkinçi”si var?”

Birdən imtahan masası ətrafında da hay-küy qalxdı. İmtahanı iki nəfər götürürdü: orta yaşlı qadın və təxminən 40-45 yaşı kişi. Qadın müəllim imtahan verən qıza səsini ucaldırdı: “Ay qız, sənin cümlə təhlilindən xəbərin yoxur, sən savadsızsan. Sən yazı imtahanından necə beş almısan?” Başını dikəltməyən qız astadan yalvardı: “Xotya bı bir üç verin…” Qadın müəllim lap alovlandı: “Ay qız, sən “xotya”nı mənə azərbaycanca deyə bilmirsən, məndən qiymət istəyirsən? Dur get…”.

Qız çıxdı. Onunla mənim aramda bir nəfər də vardı. Kişi müəllim “müştərini” adıyla çağıranda qadın onu saxladı: “Yox, qoy Süleymanov cavab versin, o da yazıdan beş alıb. Görək necə alıb”.

Ədəbiyyatdan olan sualların heç biri yadımda deyil. Qadın müəllimi əslində cümlə təhlili maraqlandırırdı. Mən cümləni təhlil edib onun suallarına cavab verən kimi qadın müəllim kişi həmkarına dedi: “Yaz “beş”ini”. Kişi müəllim qalxmaq istədi: “Gedim Famili çağırım”. Qadın müəllim səsini yenə ucaltdı: “Sən boyda kişi gedib Famili çağıracaqsan? Yaz “beş”i”.

Kişi itaət göstərib oturdu və imtahan vərəqimə “beş” yazdı…

70-ci illərin əvvələrində guya korrupsiyaya qarşı mübarzə kimi əla qiymət qəbul imtahanlarında yalnız dövlət imtahan komissiyasının sədrinin iştirakı ilə verilməliydi. Famil, bunu sonra bildm, şair və professor Famil Mehdi, ona minnətə getmək istəyən –dosent Cəlal Abdullayev, mənə “beş”i yazdıran isə dosent Zinyət Əlizadə idi.

Zinyət müəllimlə ikinci görüşüm il yarmdan sonra oldu. İkinci kursun qış sessiyasında leksika müəllimiylə aramızda yaranan münaqişədə dekan Əkbər Ağayev tərəfindən hakim təyin edilən Zinyət müəllim işi mənim xeyrimə həll elədi.

Üçüncü kursun yay sessiyasında Zinyət müəllim bizə morfologiyadan dərs deyirdi. Biz qəbul imtahanlarından sonra universitetlə diplom müdafiəsinəcən vidalaşmışdıq, bütün dərslərimiz 225 saylı məktəbdə keşirilirdi. 30 şagird üçün nəzərdə tutulmuş sinif otağına 125-ə qədər qiyabiçi təpilirdi. Bunalrın içində sumo güləşçilərinə oxşayan kişilər və hamilə gəlinlər də vardı… Sinif otağı auditoriyadan çox qaçqın düşərgəsinə bənzəyirdi. İndi bu qaçqın düşərgəsini gözünüzün qabağına gətirin – iyul ayının istisi, qiyabiçilər ac, susuz…. Yazı taxtasının qabağında özünə birtəhər yer eləyib dayanmış Zinyət Əlizadə müəllimdən çox patronaj bacısını xatırlada bilərdi…

Mən də həmişəki kimi oturmuşam lap dalda…

ardı burda:https://xeyrulla.com/2023/09/17/zinyet-muellim-haqqinda-asiq-aydin-baba-veziroglu/

16. 09. 2023, Samara

RÜBABƏ MURADOVA SALYANDA: SAÇLARI TOPUĞUNA DƏYİRDİ…

Сен12

Rübabə Muradova

“Xeyrulla muəllim, mən sizə deyim ki, Rubabanın çox uzun saçları vardı”, — Sabir müəllim bunu deyib divandan qalxır, otağın ortasında uzun boyunu əyərək bir əlini topuğuna çatdırmaöa çalışırdı. “Vot, do syuda doxodili, ya vam toçno qovoryu”.

Beləcə azərbaycancadan ruscaya keçərək Sabir müəllim mənə uşaq vaxtı gördüyü Rübabə Muradovanı təsvir edirdi. Əgər Rübabənin Salyana İrandan 1946-cı ildə gəldiyini nəzərə alsaq, müğənni gözəlliyi, xüsusən topuğuna dəyn saçları ilə doqquz yaşlı Sabir Talışinskini sarsıtmışdı…

Rübabə Muradovanın Vikipediyadakı bioqrafiyası əməlli-başlı detektiv əhvalatdır. Rusca Vikipediyada yazılıb ki, Rübabə molla ailəsində anadan olub və 1946-cı ildə  Əlibayramlı şəhərinə gəlib. Azərbaycanca Vikipediya atası haqqında və ailənin Şimala haçan və hara gəldiyindən heç nə demir. Ancaq onun guya az müddətdə Sabirabad dövlət teatrında işlədiyi yazılıb.

1946-cı ildə Sabirabadda Dövlət teatrı olub?

Mənin müəllim yoldaşım Sabir Talışinski görkəmli veneroloq Rüstəm Talışinski və əməkdar göz həkimi Klavdiya Fleqontovna Şarovanın oğlu idi. 70-ci illərin əvvəllərindən mən bu ailəyə gedib-gəlirdim və doktor Şarova hər bazar günü məni gözləyir, getməyəndə danlayırdı… Doktor Şarova ilə dostluğumuz bu nadir insan ölənəcən davam elədi…

Həm doktor, həm də oğlu Rübabə Muradovanı Salyanda yaxşı xatırlayırdılar. Necə də xatırlamasınlar? Rübabənin atası göz xəstəxanasının baş həkimi olan doktor Şarovanın yanında feldşer işləmişdi ki, bu özü də bir mini-detektivdir. Sabir müəllim deyirdi ki, gənc Rübabə Salyan küçələrində əri ilə görünürdü, ərinin adı Boris, özü də blond idi…

İndi atasından. Rübabənin ailəsi Salyana gələndən sonra atası yerli məmurlara iş üçün müraciət edir və deyir ki, göz həkimidir, ancaq İrandan qaçanda sənədlərini götürə bilməyib. Doktor Şarovadan xahiş ediblər ki, kişini imtahan eləsin. Klavdiya Fleqontovna yoxlayanda görüb ki, bu adam gözə dərman tökməkdən başqa heç nə bilmir. Mühaciri incitməmək üçün ona xəstəxanada iş veriblər. Gözə dərman tökürmüş…

Doktor Şarovanın dediyinə görə, salyanlılar Xəlil kişiyə sataşırlarmış. “Öz aramızdır, sən yaxşı həkimsən, ya Şarova?” Xəlil kişi də dramatik pauzadan sonra deyirmiş: “ Şarova professordur, mən doxturam…”

Sabirabadda teatrın olmağı ağla batan deyil, ancaq müharibədən sonrakı illərdə Salyanda doğrudan da teatr olub. Əfsanəvi müğənnimiz Qulu Əsgərov sənət yoluna o teatrdan çıxıb. Bakılı aktyor Ələkbər Səfərli arvadı ilə Salyan teatrında işləməyə gəlib və həmişəlik orda qalıb. Rübabə Muradova da Salyan teatrında çalışıb – müddətini deyə bilmirəm.

Əlibayramlıda Rübabə Muradovanın qardaşı və kiçik bacısı olurdu – mən orda oxuyan vaxtlar. Müğənninin qardaşı çörək dükanında işləyirdi.

Rübabə Muradova ölümündən bir az əvvəl – dəqiq vaxtını, təəssüf ki, deyə bilmərəm – Salyanda olmuşdu. Onu doktor Şarovanın yaşadığı bina ilə qonşu ikimərtəbəyə qız toyuna gətirmişdilər. Toy axşam həyətdəki çadırda olmalıydı. Şənliyin başlanmağına bir neçə saat qalmış Rübabə xanım ona yemək çəkiləndə konyak istəyir. “Arxayın olun, içki mənə təsir eləmir”, — deyir. Bir də görürlər ki, müğənni elə oturduğu yerdə yuxuya gedib.Toy başlananacan nə qədər çalışırlarsa, ayılda bilmirlər. Tələsik bir oxuyan tapıb toyu yola verirlər…

Rübabə xanım, nəhayət, ayılanda üzrxahlıq edir. Toy sahibi ona danışdıqları qonorarın yarısını uzadıb deyir ki, sən toyda oxumamısan, bu yarısı bəsindir. Rübabə Muradova pulu alıb cırır və deyir ki, mən bu qədər pulaBakıda ayaqqabımı sildirirəm…

Bu, detektiv deyil, adi əhvalatdır. Həm də doğru əhvalatdır…

12. 09. 2023, Samara

«ELƏ Kİ, QOCALDIN…»

Сен11

20230721_135628

Elə ki, qocaldın, çevrilir bədən

Döyüş meydanına; başlanır ağır
Tankların üstündən keçidi birdən.

Aramsız  mərmilər, bombalar yağır.

 +

Bu hələ nədir ki – görünməz əllə,

Düzülür içinə partlayıcıylar,

Nə yaradan bəlli, göndərən nə də,
Üstündə kiminsə nə də adı var.

 +

Eləsi mürəkkəb, eləsi sadə,

Vardır hər birində amma vaxt sayan.

Kim həssassa əgər kifayət qədər,

Saatın səsini eşidir hər an,

+

Yığılır başına itehkamçılar,

Baxırlar ki, nədir içindəkilər.
Elə yerində məhv ediləni var,
Eləsinə dəysən, dağıdıb tökər.

 +

Partlayıcılarla dolu içimiz,
Müxtəlif trotil ekvivalentli.

Sarsılır, partlayır, dağılıırıq biz —

Yaradan, göndərən bəlli deyildir…

 

11.09. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. PƏNAH ÖLÜMÜNDƏN SONRA PİANİNO ÇALMAQ ÖYRƏNİB…

Сен10

aşıq pənah

Tövrat deyir ki, Tanrı insanı öz surətində yaratdı. Sovet hökuməti də aşıqları öz surətində yaratmışdı: aşıqları 20-ci  illərin qırmızı komissarları, qırmızı komandirləri və çekistləri kimi geyindirmişdilər. Raykom katibləri də, kolxoz sədrləri də  uzun müddət belə geyinirdilər.Və hər bir aşıq ideoloji cəbhənin əsgərləri və komandirləri idilər, onların əsas vəzifəsi şura hökumətini xalqa bəyəndirmək, yarıac-yarıtox əhalini tezliklə komunizm qurulacağına inandırmaq idi. Bu mənada aşıqlarla mollalar arasında ciddi yaxınlıq vardı və onarda ümumi olan təkcə Allahşükür papağı deyildi. Molla öz auditoriyasını axirət, tükənməyən günlərin kef-damaqla keçəcəyi cənnət vədi ilə ələ alırdısa, aşıqlar eyni şeyi kommuniozm vədiylə edirdilər. 50-ci, 60-cı illərin lent yazılarına qulaq asan nabələd adama elə gələr ki, elə o vaxtlar xalq firavan yaşayıb. Pənahın, Şakirin kolxoz, kənd barəsində oxuduğu mahnılarda Salyanın ya Kürdəmirin kəndləri Avropa şəhərlərindən də abaddır…

Başdan-başa şəhər olub ellərim.

Gözəl keçir növbaharı qolxozun

 

Toy paltarın geyib qızlar, gəlinlər,
Səfalıdır hər diyarı qolxozun (kolxoz nədir ki, onun diyarları ola? – X.X.)

Yazıq aşıq Şakir… Yaxşı xanəndə səsi olub, ancaq bolşevik onun başına Allahşükür papağı basıb ki, sən aşıqsan, o yan-bu yan eləmə, gərək kolxozu tərif eləyəsən…

Kommunizmin binaları tikilir.

Düşmənlər baxdıqca bağrı sökülür

Hər otağa elektrik çəkilir,
İşıqlıdır lampaları qolxozun

 

Şakirəm xoş gündə gəldim cahana,

Azadlıq bəxş olub hər bir insana…

İndi Şakir bilə ki, Qubad İbadoğlu damdadır, kəfənini cırardı… Görəcəkli günlərimiz varmış!…

Aşıqların kütlələrdəki səviyyəyə uyğun musiqi təbliğatınının gücü elə böyük idi ki, insanların psixi durumunu kütləvi gipnoz  ya da identikliyin dissosiativ pozulması kimi də qiymətləndirmək olar. Kənd yollarında cırıq rezin çəkmələrlə palçığa bata-bata hərəkət edən kand sakini dirəyə vurulmuş radiodan Şakirin ya Pənahın ifsasında eşidir ki, kəndin yolları güzgü kimi asfaltdır, hər addımda İliç lampaları yanır… Sovet hökumətindən qorxan, Şakiri sevən, radioya inanan kənd sakini çaşıb qalırdı: bəlkə doğrudan da elədir və bu palçıq, bu yamaqlı şalvar, bədənimdə iki-üç həftənin kiri mənim başımın xəstəliyindəndir, bəlkə mən dəli olmuşam?

Salyan-Şirvan aşıqlarının sovet dövründə yazıya alınmış çoxlu mahnılarına qulaq asıb biir mühüm nəticəyə gəlmək olar: “Salyan-Şirvan aşıq məktəbi” sovet ideoloqlarının uydurmasıdır, Aşıq Pənahın, Aşıq Şakirin və onlarla eyni ampluada fəaliyyət göstərmiş yüzlərlə adamın aşıq sənəti ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Aşıq sənətinin iki əsas tərkib hissəsi var: saz ifaçılığı və şairlik. Lap tanınmışları götürsək, nə Pənah, nə də Şakir saz çala biliblər, qiymətli daşlarla bəzədikləri alətlərini yalnız zınqıldadıblar. O ki qaldı şairlirə, onların heç biri mətn yazmayıb. Daha sonra: Salyan-Şirvan aşıqlarının oxuduqları mahnıların melodiyalarının da aşıq musiqisinə dəxli yoxdur. Bu primitiv melodiyalar xalq mahnısı kimi yaranıb, bəzilərini “aşıq proyekti”nin icrası zamanı aferist şairlərin aferist bəstəkar həmkarları qondarıblar. On illərlə Salyan-Şirvan aşıqlarıını oxuduqları, lentə yazdırdıqları havaladan yalnız birini əsl musiqi əsəri saymaq olar: bu, “Şirvan şikəstəsi”dir. Və bu gözəl şikəstənin ifası açıq-aydın göstərir ki, Şirvan, Salyan aşıqlıqğı deyilən şey uydurmadır.

“Şirvan şikəstəsi”nin ən gözəl ifaçılarından biri, zənnimcə, Aşıq Bəylərdir. Alim Qasımovla Aşıq bəylərə Şikəstə ifaçılığında birinci və ikinci yerləri verərdim. İndi baxaq: Alim Qasımov “Şikəstə oxuyanda aşıq olur? Və ya Bəylər Qədirov şikəstə oxuyanda xanəndə olur?

Daha bir sual: “Şirvan şikəstəsi”nin “Qarabağ şkəstəsindən hansı struktur fərqləri var ki, birinci aşıq mahnısı sayılır, ikinci isə daha çox ritmik muğam. Nyə?

Bir yalanı örtmək, pərdələmək istəyəndə yeni yalanlar uydurulur və nətcədə yalandan dağ vurulur. Aşıq Pənahın 90 illik yubley tədbirində çıxış edənlərdən biri deyir ki, Pıhan keçirmiş pianinonun, türkün məsəli, arxasına və hər gün yeni-yeni melodiyalar bəstələyirmiş…

Pəhah piano arxasında. Təsəvvür edirsiniz? Peşə aləti olan sazı çala bilmir, ancaq pianinoda mahnı bəstələyir.

Salyanda bir müəllim vardı: Zöhrab Əliyev. Vaxtaşırı “Kommuunst”, “Sovet kəndi”  qəzetlərində yazıları çıxırdı. Sosialist kəndində insanların necə bəxtəvər yaşadığındn yazırdı. Bir yazısı bizim qonşu kənddəki çoban ailəsinə həsr olunmuşdu. Yazının əvvəlində kəndin geniş asfalt yolları, klub, xəstəxana (heç biri yox idi) təsvir olunurdu. Sonra keçilirdi çoban ailəsinə. Bu ailə ağ xalatda, gözəl şəraitli fermada (əslində dizə qədər zımrıq işində) çalışır, şam yeməyindən sonrahərə bir musiqi alətinin, türkün məsəli, arxasına keçirdi. “B. tarın sədəfli pərdələrində dilə gətirir, Ə. –nin barmaqları pianinonun şirmayı dillərində gəzişirdi…”

1970-ci illərin ortaları, “Komunist” qəzeti…

Aşıq Pınahın ailəsi yöndəmsiz Aşıqlar birliyi ilə birlikdə “Aşıq Pənah” proyektini yeni yalanlarla zənginləşdirəcək, həyat səhnəsindən getməyə qoymayacaq.  Ciddi iş gedir və sürətlə gedir. Aşıq Əlipəanah Pənahov ölümündən sonra pianino çalmağı öyrənib və dərin mənalı yeni şeirlər yazıb və bir gün də yazmağından qalmır…

Salyanın bir saylı məktəbinin şagirdlərində ya da valieynlərində hünər ola, məktəbdən Pənahın adını götürüb qoçulardan birinin adını verələr. Bioqrafiyalarınnda yalan heç nə yoxdur…

Avqust-sentyabr 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. «OĞLUN MƏHSUL YIĞIR, QIZIN SÜD SAĞIR…»

Сен9

aşıq pənah

Aşıq Ələsgəri Aşıqlar Birliyində təsəvvür edirsiniz? Gəlin təsəvvür edək. Aşıq Ələsgər Aşıqlar birliyinin üzvüdür, birliyə üzvlük haqqı verir, birlik də ona Stalin köynəyi, Allahşükür papağı… Günlərin bir günü akademik Məhərrəm Qasımlı Aşıq Ələsgəri çağırtdırır birliyə, Aşıq  Ələsgər girir rəhbərin kabinetinə, təzim edib soruşur:

— Nə mıəsələdir, qadan alım?

— Ələsgər, mən səni birlikdən çıxarıram.

— Niyə çıxarırsan, ağren alım?

— Sən sazı qılçalarının arasından keçirmisən.

— Ay ağademiy, hansı qurumsaq onu sənə deyib?

— Ələsgər, mənim təhlükəsizlik xidmətim var, hər toyda üç-dörd adamım oturur…

Və s.

Dal gərdənə tökülübdür hörmələr,

Qızıl kəmər incə beli bürmələr,
Atlas köynək üstdə qızıl düymələr,
Düzülübdür yaxasına Pərimin…

Yeddi qata işləyən bu misraların müəllifi Abbas Tufarqanlınını Məhərrəm Qasımlının kənd təsərrüfatı nazirliyi kimi idarə olunan birliuyində təsəvvür etmək mümkündürmü?

Sovet hakimiyyətinin “xalq aşığı” proyekti öz missiyasını həyata keçirdi. Saz çala bilməyən, söz qoşa bilməyən onlarla, yüzlərlə aşıq toy yola verməkdən çox ideoloji iş aparırdılar, xalqda bəd zövq yaradır, onun əxlaq və mənəviyyatını pozurdular. “Aşıq” proyekti güclü bir yalan industriyası yaradırdı: Pənahın, Şakirin adından “şeir” qoşanlar, melodiya qondaranlar, onların səslərini yazanlar, səfərlərini təşkil edənlər…

Hər qarış torpaqdan  bərəkət yağır,

Oğlun məhsul yığır qızın süd sağır

Bunu aşıq Şakir üçün hansı aferist yazıb? Mən Azərbaycanda yaşayan vaxtlar “Kəndimz” mahnısı hər həftə radio ilə səslənirdi.

Bərəkət torpaqdan yağar ya göydən?

Yəni guya belə əmək bölgüsü vardı – oğlan məhsul yığırdı, qız süd sağırdı? Hanı o qurumsaq, bunu yazanı deyirəm, qaldırın onu yatdığı yerdən, tüpürək gözünün içinə.

50-ci illərdə azərbaycanlı qızın, arvadın topuğacan zımrığa bataraq mal sağmağında tərifli, şairanə nə var? 50-ci, 60-cı, elə lap 70-ci illərin kənd fermaları hünər meydan deyildi, işgəncə məkanı idi.

Sovet hökuməti vaxtaşırı bu sağıcılardan birini, yəqin ki, adamı olanı ya da gözəgəlimlisini, qəhrəmana çevirir, döşünə orden taxırdı.

Döşünə orden taxılan sağcı bir də malın altına girərdimi? Bu sağıcı ordn alan kimi olurdu rayon partiya komitəsinin plenum üzvü, deputat. Ondan daha zımrıq iyi yox, “Krasnaya Moskva” ətri gəlirdi…

Salyanlı mərhum feldşer Məhərrəm qonşuda televizora baxır. Xəbər verirlər ki, hansı sağacıyasa orden verilib. Feldşer Məhərrəm yarm litr vurandan sonra həyata tənqidi baxırdı və sosializm gerçəkliyinin qüsurlarına gözü açılırd, əsl dissidentə çevrilirdi. Mərhum ətrafına baxaraq deyir: “Balam, arvadın qaydasıdır mal sağmaq, buna görə nə orden?…”

“Zimistanın dönür yaza kəndimiz”.

Şakirin vətəni Kürdəmirdə qışa “zimistan” deyirlər…

“Saz götürüb dastan yazım hüsnünə…”

Dastan yazmaq istəyən saz götürər ya qələm? Üstəlik Şakir də Pənah kimi sazı ancaq zınqıldada bilir…

 “Güllü yaylaqların, meyvə bağların,

Hər şeydən əzizdir bizə kəndimiz…”

Kürdəmirdə güllü yaylaqlar? Cəhənnəm kimi yanan yerdə? Bəlkə qışlaqlar? Salyan kəndləri, məsələn, gədəbəylilər, kəlbəcərlilər üçün qışlaq idi, sürüləri vaqonlarda gətirib boşaldırdılar Salyan stansiyasına, ordan da aparırdılar örüşlərə. dağlılar yazacan bizim kəndlərdə qalırdılar.

İyirimi il ya da daha əvvəl Tümen-Bakı qatarıyla Azərbaycana gedirdim.Kürdəmirdli orta yaşlı bir arvadla qonşu idik. Salyanlı olduğumu bilb istidən söz saldı və mənə güclü arqumentlərlə sübut elədi ki, Kürdəmir Salyandan min qat istidir. “Ədə nə Salyan, yanırıq, tüstümüz çıxır, İmam Hüseyn haqqı..”

Arvad deyirdi ki, sünnü olsalar da, imamları sayırlar…

Arvadın gözəl metaforik nitq var idi, təəssüf edirəm ki, onun danışığındakı gözlənilməz və hətta sarsıdıcı bənzətmələrin yalnız biri yadımda qalıb. Arvadın kiminləsə, deyəsən, gəliniylə sözü olmuşdu. Dedirdi ki, “incidim” Belə deyirdi: “Qəlbim eşşək qanqalı kimi sınıb axı!”

Vallah, bu arvad bədii dildən Səməd Vurğuna dərs deyə bilərdi…

Kürdəmirli aşıq Şakir isə oxuyur:

“Çəkirsən ağ günə, neçə yol, cığır…”.

Yaxşı, deyək ki, kürdəmirlilər ağ günə yol çəkirlər. Yaxşı, yol çəkilirsə, cığır niyə çəkilir, hə?

Bu, ölməz misra İlham Əliyevin jol proyektini xatırlatdı. Məlumdur ki, yol məsələsində İlham Əliyev heç kimə ümid olmir, nə parlamentə, nə hökumətə, nə yerli orqanlara etibar edir. Hər kəndin yoluna özü pul ayırır. Yolun pulunu saxlayır cibində, harda yol yoxsa, bir dəstə pul çıxarıb verir etibar elədiyi adamlara. Etibar elədiyi aamlar isə ya yol əvəzinə cığır çəkirlər, ya da heç nə çəkmirlər…

Bunlar ayrı şeydir, mən siyasətə qarışmıram. Siyasətə qarışanın lap… Mən aşıq sənətindən yazırzm.

Hə, Şakirin adından yazılmış “Kəndimiz” qoşmasına fikir verin, You Tube-da qulaq asın. Görərsiniz ki, o, dilyllə, üslubuyla Pənahın adından yazılan “şeirlər”lə eynidir. Yən “xalq aşığı” proyekti yalan industriyası ilə bərtabər mafioz korporasiya da yaradır ki, o da bu siyasi proyektin söz və musiqi kontentini qayırıb düzəldir…

(ardı var)

09.09. 2023, Samara

 

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. MƏHƏRRƏM QASIMLI: «SAZI QIÇLARIN ARASINDAN KEÇİRMƏK OLMAZ…»

Сен8

aşıq pənah

“Şöhrət” ordenli akademik Məhərrəm Qasımlının belə misraları da var, ən azı tortun üzəinə həkk olunmağa layiqdir:

“Ürəksizdə ürək olmaz”, “Çörəksizdə çörək olmaz”, “Kim tanımır yaş söyüdü, Əyiləndi, dirək olmaz”…

Aşıqlar birliyinin sədri deyir: “Biliyin nizamnaməsində qoyulan tələblər var ki, aşıqlar hansı ədəb-ərkan qaydalarına riayət etməlidirlər… Olur ki, efirdə, məclisdə saza yaraşmayan qeyri-etik hərəkətlər edirlər.”. Jurnalist soruşur: “ Məsələn, sazı başa qaldırmaq?”. Akademik: “ Bəli. Təkcə başa qaldırmaq yox, ayaqlarının arasından keçirmək, akrobatik hərəkətlər etmək… Bunlara yol verən adamlar bizim sıralarımızda yer ala bilməzlər”.

Yəqin akademik “qıçların arasından” deyib, ancaq jurnalist sukin sın dəyişib, heyvan başa düşmür ki, sazı və ya ayrı şeyi ancaq qıçların arasından keçirmək olar, ayaqların arasından yox. Heyvərə o mərhum salyanlı zurnaçı Əlməhəmməd kimi “qiryəti” yaxşı başa düşmür…

İndi qayıdaq Aşıq Pənahın 90 illik yubileyinə. Akademik Qasımlının tarixi və unudulmaz çıxışından sonra səhnəyə gənc aşıqlar çıxırlar ki, bunda da dərin simvolizm var, çünki bu, Pənah sənətinin yaşadığını və daim yaşayacağını göstərir.

Aşıqlar və aşıqçılar səhnədə yarımdairə şəklində dururlar: sağdan və soldan uclarda aşıqlar, arada isə balabançılar, nağaraçılar və qarmonçu. Tula qarmonunun aşıq sənətində nə qədər mühüm yer tutduğunu akademik Qasımlı yaxşı bilir… Aşıqlar dəstəsini sağdan sumo güləşçisinə bənzəyən bir bədheybət qapayır. Birdən bu “sazçı oğlanlar ansamblı” hərəkətə gəlir və iyirtminci əsrin böyük aşığı və şairi Pənahın “Gözəllərin” gəraylısını oxuyur. İfanı sumoçu başlayır

Bir od olub yaxır məni

Şəhla gözü gözəllərim

Bizim Nəsimi, Füzuli kimi şairləriimiz eyni zamanda bir gözəlin eşqindəydilər, Pənah  isə btün gözəllərin eşqindədir. Vudi Allenin bir qəhrəmanı psixi-psixoloji problem yaşaryıdı, deyirdi ki, qadınların hamısını istəyir, hansı qadını görürsə, istəyir ki, onu zad eləsin…

Rəhmətlik xalam da yadıma düşür. Bir dəfə mənim yanımda subay oğluna dedi: “Köpüyoğlu, eşitmişəm medşkoladan (Salyanda tibb məktəbi vardı) qız istəyirsən. Hansını?” Xaloğlum da hazaırcavab idi, gülüb dedi: “Hamısını…”

Sonra:

Alır başımdan ağlımı

Şirin sözlü gözəllərin.

Bir şey başa düşdünüz? Gözəllərin şirin sözündən Pənahın ağlı başından çıxır…

Yeri gəlmişkən: Salyanda dəlixana var idi. İndi də var…

Ancaq bu bənd dinləyicini, oxucunu daha ciddi diskursa hazırlayır.  Pənah, yəni Pənah üçün bu hoqqanı yazan aferist bir an da unutmur ki, o, partiya şairidir, leninçi şairdir, hər misrası ilə sovet adamına kommunist əxlaqı aşılamalı, onu kommuizm quruculuğuna səsləməlidir.

Safdır eşqi, məhəbbəti,
Yaratmaqdır saf niyyəti.

Demək lazımdır ki, eşqin safı, çürüyü olmur. Saf olmayan duyğu eşq deyil ayrı şeydir.

Yaratmaq – yəni pambıq, tütün planını yerinə yetirmək, yeni öhdəliklər götürmək. Ancaq burda kolliziya yaranırdı: pambıqla, tütünlə, fermada mal-qara ilə əlləşən qızlarda gözəllik qalardı? Gözəl — əllərini ağdan-qaraya vurmayan raykom arvadlarıydı, prokurorların, hakimlərin qızlarıydı, məşuqələriydi…

Dünya quran mətanəti

Vardır bizim gözəllərin

Bu da kommunizm qurucusunun əxlaq kodeksindəndir, leninizmdir, leninizm deyirdi ki, kommunistlər SSRİ-də kommunmz qurandan sonra onu bütün dünyada quracaqlar. Dünya kommunizmi – leninçi aşıq bunu deyir.

Son bənddə marksizm-leninzm olsa da, xalturadır, bunu yazan Pənahdan balığı, kürünü alıb, şeiri başdansovdu bitirib. Hərçənd son beytdə həyat həqiqəti var..

Mənim bacım yeddilliyi qurtarandan sonra sovxozda işləyirdi – özü kimi 14 yaşlı və bir az böyük qızlarla. 60-cı illərin əvvəli. Sovxozda texnika yoxdur ya da qıtdır. Kilometrlərlə pambıq arxlarını qızlar əllə qazırdılar. Suvarma arxı dərin idi, uşaqlara boy vermirdi. Və yeniyetmə qızlar və arvadlar bellə bu arxları elə qazırdılar ki, divarları gün düşəndə parıldayırdı…

Sonralar o qızlar ailləlik vaxtı xəstə olurdular. Əksəriyyəti çox yaşamadı…

Pənah deyər hər zəfəri,

Arzuları, əməlləri,

Bəzəyir qadir əlləri
Ölkəmizi gözəlləri...

Hər halda bu bəndi oxuyun. Mübtədanın, xəbərin harda, nəyin nəyə aid olduğunu müəyyən etmək mümkün deyil…

İndi də minlərlə, on minlərlə adam belə yazır.

Bu, Azərbaycan ədəbiyyatıdır.

Bunun Nizami Gəncəviyə dəxli yoxdur, çinki Nizamif arsdilli şairdir və onun şeirlərində yəqin ki, mübtəda xəbərlə uzlaşır. Kommunizm təbliğatı da, əlbəttə, yoxdur…

Hər bənd bitdikcə coşqunluq dərəcəsi artır, balabançı keçir zurnaya, sumoçu ən azı iki sentnerlik piyli bədənini yellədə-yellədə atılıb-düşür…

Hamısı xaric oxuyur…
Operator zalda əsaya söykənmiş, alt çənəsi sallanmış, eynək dalından hara baxdığı bilinməyən Arif Məlikovu göstərir. Qocanın miskin görkəmi ürək parçalaylr…

Doğrudanmı bu adam 27 yaşında “Məhəbbət əfsanəsi”ni yazmış Arif Məlikovdur? Odursa, onun bu yavaxanada nə işi var? Kim onu utandırıb, üzdən salıb gətirib? Bəıkə Pənah ailəsindən evinə yenə  kürü payı gəlir?

Demək lazımdır ki, Pənah ailəsinin üzvləri savadları, intellektləri ilə fərqlənməsələr də, kommersiya məsələsində zirəkdirlər. Görünür ki, Aşıq Pənah proyekti uğurla davan etdirilir və Pənag öləndən çox sonralar da onun adına şeirlər yazdırılır…

(ardı var)

08. 09. 2023, Samara

«AH, BU GÜNƏŞ PARLADI HARDAN BELƏ…»

Сен7

20230721_135628

Ah, bu günəş parladı hardan belə? –

Pay gəlib o, sentyabrdan belə!

 +

İstilədib damları, divarları,
Qızmış hava, olmasa da gün yarı.

 +

Şölələri pəncərədən göz vurur,

Ağrıyan insan da yataqdan durur.

 +

Evdə necə mən də usandım daha!     

Canda əzm var küçəyə çıxmağa.

 +

Olsa da ürkək hələ addımlarım,
Arxayınam – pilləkəni adlaram!

 +

Asta basıb pillələrə mən ayaq,
Asta da qonnam yaralı quş sayaq.

 +

Xeyli gedib yer tutaram tində mən,
Qızdıraram sür-sümüyü gündə mən.

 +

Qan da damarlarda qızar get-gedə,

Həndəvərindənsə gözəllər gedər.

 +

Bəlkə gülümsər də biri, kim bilir…

Ah, elə bil ki, qayıdıb yay gəlir!

 +

Sonra cəhənnəm soyuğu üz verə,
Qızmağa bəsdir belə bir xatirə…          

 

07. 09. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. AKADEMİK QASIMLININ «YAĞLI OXLARI»…

Сен7

aşıq pənah

1969-cu il iyunun 17-də biz eyni proqramla Mərdəkan mədəniyyət evində çıxış etdik, iyunun 18-də Azərbaycan dövlət filarmoniyasında Əlibayramlı günlərinin təntənəli bağlanışı və yekun konserti oldu.

Güman edirəm ki, tədbirlərə gələn bakılılar və mərdəkanlılar aşıqqayırma və yaşqayırma fırıldağını duymadılar. Yəqin uzağı bir həftədən sonra Əlibayramlı adlı yerin olduğunu əslən oralı olanlardan başqa heç kim xatırlamırdı…

Mənim antik ədəbiyyat müəllimim, xeyli qəribəlikləri olan, ən azı erotomanlığa meylliliyini gizlətməyən İsmayıl Əlizadə lətifə danışırdı. “Payız gələndə bir milçək bir filin qulağına girib düz yaz gələnəcən yaşayır orda. Havalar qızanda filin qulağından çıxıb deyir: Sağ ol ay fil, nçə ay qulağında yaşadım, xətrimə dəymədin. Fil xortumunu yelləyib deyir: Vallah, nə gəlməyindən xəbərim olub, nə getməyindən…”

Biz  — Azərbaycan əyaləti, Bakı üçün nə idik ki? Heç nə…

İyunun 19-da avtobuslara doluşub Əlibayramlıya qayıtdıq. Yorğun idik, havada istilikdən başqa əsəb gərginliyi də vardı. Təsadüfi deyilmiş – iyulun 14-də millətin cilovunu verdilər Heydər Əliyevin əlinə…

Mən pedaqoji məktəbə 1968-ci ildə girmişdim. Onda rüşvətlər 1000 manata qədər idi. Vurma cədvəlini bilməyənlər (belələri də vardı) çox verirdilər. Sentyabrda yeni qəbul olunanlardan öyrəndik ki, rüşvət iki mini keçib. İki həftənin içində, qəbul imtahanları başlayana qədər Heydər Əlıiyev sətr qayda yarada bilmişdi…

Sonralar Aşıq Nadirin adını hərdən eşidirdim – şəhər tədbirlərində oxuyurdu, toylara gedirdi. 1972-ci ildə Əlibayramlıdan gedən sonra ondan xəbərim olmadı…

Bu darıxdırıcı söhbəti kəsib qayıdaq şeir, sənət aləminə, “şeirləri Azərbaycan ədəbiyyatının qızıl fonduna daxil olmuş” (bir az sonra biləcəksiniz bu sözləri kim deyib) Aşıq Pənaha…

“Tanrının nurudu bu sirli gecə”.

Ulduza, aya Tanrı nuru deyilsəydi, başa düşərdik. Gecə nurdusa, yəni işıqdısa, o hardan gecə oldu. Yəni əgər xalamın müəyyən orqanları varsa, o, xala deyil, dayıdır. Elə deyil? Bunu yazan bizi ələ salıb ya Tanrını?

Könlümü titrədən işıq əllərin

Baharı çağlayan bir quş olubdu.

Gecə — nurdur, əllər işıqdır. Şair deyir ki, bu əllər “bir quş olubdu”. Əllər bir quş ola bilər? İnsanın, hətta ən gözəl qızın da, iki əli var. İki əl iki quş ola bilər. Ya da bir quşun iki qanadı. “Şair” dilə yiyələnməyib, «не владеет языком», nəzərə alsaq ki, şair uşaq dyil, ahıl adamdır, onun ağıldan kəm olduğunu deməyə məcburuq. Dillə təfəkkürün üzvi bağlılığı məlum məsələdir.

Sonrasına baxın. Çox güləcəksizniz, Bəşir Səfəroğlu öləndən bizi heç kim belə güldürməyib.

Utancaq, həyalı, uşaq əllərin

Toxunub çiynimə bihuş olubdu.

Analoqu olmayan bu misraların izaha ehtiyacı varmı? Yəqin ki, “həyalı uşaq əllər” necə bihuş olubsa, oxucu da gülməkdən elə qəşş edəcək…

Yox, ironiya vaxtı deyil! Hanı mənim tapançam, verin çaxım başıma, millətimin bu rəzil gününə dözə bilmirəm…

Hanı mənim tapançam?!

Aleksandr Saqarelinin “Xanuma” pyesində salyanlı zurnaçalan Əlməhəmməd demişkən, “qiryətə” gəlmiş müflis knyaz özünü vurmaq istəyir və nökərinə qışqırır:

-Hanı mənim revolverim?

Nökər təntənəli intonasiya ilə cavab verir:

— Lombardda!

Fizuli deyirdi: “Yoxdu bu rüsvalığın dərdinə dərman ey təbib…”

Yox, burda Pənahlıq bir iş yoxdur. Yuxarıda sitat gətirdiyim misralar Pənahın adından yazılmış şeirlərdəm götürlməyib. O şeiri əməkfdar elm xadimi, Azərbaycan EA-nın şöbə müdiri Məhərrəm Qasımlı yazıb…

Pənahın  90 illik yubileyini bu cənab aparırıdı. Bu cənab deyirdi ki, «Pənahın şeirləri Azərbaycan ədəbyyatının qızıl fonduna daxil olub…»

(Qızıl fond? Nə qızıl, a kişi, siz bu fondu çoxdan poxa döndərmisiniz…)

Yox, silahlanmaq lazımdır. Kimisə öldürməyə yox. Allah eləməsin.

Öz başımıza bir güllə çaxmağa…

Akademik Məhərrəm deyir:

Dünyanın oyunu çoxdu,

Yalanları yağlı oxdu.

“Yağlı ox” nədir? Belə oxun ucu yağlanır, ya dəstəyi?

Bəlkə özümüzü “yağlı oxla” vurub öldürək? Belə millətin içində qətiyyən yaşamaq mümkün deyil…

(ardı var)

07. 08. 2023, Samara