Qirx ildən də əvvəl mənim çox yaxın bir qohumum Sovet Ordusunda xidmət zamanı intihar etdi. Əsgərliyə tibb institutunun son kursundan getmiş qohumum çox parlaq, zəkalı gənc idi. Sayı və çətinlikəri çox olan ailəsində ona şahzadə kimi münasibət göstərilir, şahzadə kimi sevilirdi. O, valideynlərinin, bacılarının ümidi idi…

Meyidinin Çin sərəhdindən gətirilməsi xeyli çəkdi. Noyabrın yağışlı günlərində bir həftə davam edən yası, həyətdə brezentdən çəkilmiş böyük çadırı, girişdə tüstülənənən qaz sobasını, gələnlərə çay, yemək vermək qayğısı ilə vurnuxan qohumları tz-tez xatırlayıram. Çadıra yeddi gün ərzində başsağlığa gələnlərdən, əldə-ayaqda işləyənlərdən indiyəcən sağ qalan az olar… Biri mənəm…

Qadınlar öz mollaları ilə evdə və geniş aynabənddə otururdular. Günortaya yaxın ağlaşma başlanırdı. Qıyyalar məhəlləni götürürdü, çadırdakı kişilər söhbəti kəsir, başlarını az qala stolun üstünəcən endirib siqaret trüstülədirdilər…

Mən bütün yeddi günü mərhumun anasının gözünə görünəkdən qaçırdım. Ölən gənclə qohumuqdan başqa yaxın dost idik, bir yerdə çox olurduq. İndi məni sağ-salamat, həyətdə gəzib-dolanan görən ananın dərdinin üstünə dərd gələrdi…

Yeddi gün bitdi. Çadır yığışdı. Səkkizinci gün həyətə ancaq yaxın qohumlar gəlmişdilər ki, borc gətirilən şeylər yiyələrinə vaxtında qaytarılsın. Mən nə qulluq üçünsə evin qabağından keçəndə yaslı ana artırmanın girişində qabağıma çıxdı. Elə bil ki, sinəmə tüfəng dirədilər – özümü itirmişdim…Ancaq ana qışqır-bağır salmadı, qıyya çəkmədi, məni qabaqkı kimi mehriban dindirdi. Əlində bir bağlı ağ lent vardı, bu cür lentlə, məsələn, qızların saçına bant vururlar. Qohumum ağ lent bağlısını mənə göstərib dedi: “Qızın şöbəsinə (qızı univermaqda işləyirdi) çoxlu ağ lent gəlib, ancaq ağ lent yaxşı satılmır, qırmızı yaxşı gedir, toylara alırlar. Ona görə ağ gətirir, evdə qırmızı boyayırıq…”

Dərhal yüngülləşdim. Başa düşdüm ki, ana nə dəli olacaq, nə özünü öldürəcək. Yenə öz xırda alverinə qayıdacaq, ağ lenti qırmızı rəngləyəcək, özgə toylarına gedəcək, sonra özü də qızlarına toy eləyəcək…Qırmızı lentlərlə maşın bəzəyəcək…

Mən uşaqlıqdan eşitmişəm ki, ölənlə ölmək olmaz. Doğru və sağlam fikirdir. Ancaq övlad ölümü qeyri-adi ölümdür. Çexovun “Тоска» hekayəsində oğlu ölmüş ata deyir ki, “…ölüm qapını dəyişik salıb…Mənim əvəzimə oğlumun dalınca gedib…”

Arabaçı Kuzma İonıçın oğluna ürəyində tutduğu yas bəlkə şahzadələrə də tutulmur… Öləni qaytarmaq olmaz, ancaq öмladının itiriş ata-ananın ürəyində daim Mozart rekviyemi səslənməlidir…

 

ÇEXOV “QÜSSƏ”Sİ… ATA DƏRDİ…

İonıç arabaçıdır, bir həftədir ki, yeganə oğlu ölüb. Çörək pulu üçün şəhərə gəlib. Qış olduğundan müştəri seyrəkdir, hərdən sərnişin tapılanda İoana ona öz dərdini danışmaq istəyir. Ancaq İonıça qulaq asmaq istəyən yoxdur. Sərnişin içkilidirsə, daldan arabaçının boynunu yumruqlayır da ki, tez sürsün. Qaldığı karvansarada da onu heç kim dinləmək istəmir. Gündüz hərə bir işin dalınca gedir, axşam elə yerdə yanbayan uzanıb yatışırlar. İonıçın gözünə yuxu getmir. Durub gedir tövləyə, atının boynunn qucaqlayıb ona deyir: “İndi deyək ki, sənin dayçan var, sən də o dayçanın doğma anassan… Birdən, deyək ki, bu dayça getdi o dünyaya… Ağırdır, eləmi?”

Mənim övladım yoxdur, ancaq qardaş, bacı uşaqlarına sevgim çox olub, qəriblikdə şəkillərini gəzdirmişəm, səsləri, sğzləri qulağımdan getməyib. Xəstəlikdən, bədbəxt hadisədən ölən və ya vəhşicəsinə qətlə uyetirilən uşaqlar haqqında oxuyanda dəhşətə gəlirəm. İlk növbədə onların valideyinlərini düşünürəm. Mənim qiçik qardaşım səkkiz yaşına çatmamış ölüb və o vaxtdan anamın həyatı cəhənnəm olub, xasiyyəti dəyişib… Şəhidlərin ataları, anaları… Onlar necə dözürlər, necə?

Və yaşım və təcrübəm çox olduğundan deyə bilərəm: müxtəlif cür.

Hansısa ata ya ana dərdini öz əvvəlki məşğələlərinə qayıtmaqla, ağ lenti qırmızı boyamaqla dərdini unudur. Tamam unutmasa da, yüngülləşir.

Unutmayanlar, yüngülləşməyənlər də çoxdur. Nə qədər şəhid atası və anası ölüb! Hələ özləri cavan olan ata və analar. Dözməyiblər yeyib-içməyiblər, ürəkləri partlayıb…

Ancaq bəzi şəhd ata və analarının günləri YAP tədbirlərində keçir, müsahibə verirlər, övladlarının ölümüylə fəxr etdiklərini deyirlər, prezidentə, prezidentin birinci xanımına təşəkkür edirlər…

Yeganə oğullarını itirmiş ata və analar. Dəhşətdir. Aldıqları yardım, mənzil, maşın onları o qədər azdrır ki, prezidentin və irili-xərdalı bütün məmurların övladılarının nədənsə bu şərəfli müharibə nəyə görəsə iştirak etmədiklərini, bu şübhəli “şərəfi” kasıbların üstünə atdıqlarını düşünmürlər…

 

22.12. 2023, Samara

(ardı var)