Mən Azərbaycan məktəblərində xarici dillərin dərindən öyrənlməsinin, ancaq təhsilin Azərbaycan dilində olmasısının tərəfdarıyam. Ancaq mən özüm, əgər otuz yaş cavan olsaydım və Azərbaycanda yaşasaydım, məktəbdə Azərbaycan dili və ədəbiyyatı müəllimi işləməzdim. Ədəiyyatı, o cümlədən dünya ədəbiyyatını bilən savadlı müəllim üçün ədəbiyyat müəllimliyi faciə və fəlakətdir. Ondan başlayaq ki, öyrənilməsinə çoxlu saat ayrılan Nizaminin dilini müəllim bilmir. Ədəbiyyat məllimi “dahi Azərbaycan şairi” dediyi müəllifin dilini və, təbii ki, necə, nə səviyyədə yazdığını bilmir və bilə bilməz. Ancaq Nizami Azərbaycan dilli şair olmasa da, böyük şairdir, ən bərbad tərcümələrdə də bu böyüklüyün əlamətləri qalır. Ancaq ədəbiyyat dərslikləri ana dilində yazılmış cəfəngiyatla oludur.

Fikrət Qocanın “Anamın sözləri” 7-cinfin dərsliyindədir. Baxaq.

 Anamın gözləri şəfadı, nurdu,
Qəlbimdə, yolumda işıq yandırır. 

Baxın birinci misrada dalbadal iki bənzətmə var: şəfa, nur. Sıralanan bənzətmələri məna yaxınlığı birləşdirməlidir. “Şəfa” (müalicə, əlac) və “nur” (işıq) sözləri arasında nə yaxınlıq var? Sonra deyir ki, “yolumda işıq yandırır”. Yəni işıq (nur)  işıq yandırır? Şəfa (müalicə, əlac) necə işıq yandıra bilir?

Anamın sözləri vüqar, qürurdur,
Zehnimi, ruhumu işıqlandırır. 

 Sözlərin “qürur” olması necə başa düşülməlidir? Müəllim bədbəxt bunu uşaqlara necə izah etməlidir?  Sonra: vüqar zehni necə işıqlandıra bilər? Bu şeiri dərsliyə salan qurumsağın hünəri varsa, izah və sübut eləsin ki, vüqar zehni işıqlandırır!

 Sonra  şair yazır ki, hirslənəndə anası onu “köksünə sıxır”. Buna deyirlər ki, tuturlar, tutulmur. Beyni qandır… 

Anam saçlarımı tumarlayanda
Bütün ağrılarım yadımdan çıxır.

Ağrı yaddaşda olmur, əzələdə, sinirdə olur. Ağrı bəlkə candan çıxır?

Ana Vətən kimi vəfalı anam
Mənə həyat verən canlı mələkdir. 

Vətənin vəfalısı ya vəfasızı olur? Mələklər həyat verir? Yəni mələklər doğurlar? Həyatı Allah vermir? Mələklər bəlkə həyatı qoruyur? Ən azı xristianlar belə düşünürlər…

Şeirin gülməli yerləri var.

Anam qurban deyib vətənə məni, 

Qurban, başa düşdünüz? Boynundan zınqrov asıb, buynuzlarına qırmızı lent bağlayıb anası…

Hansı ana uşağını qurban deyir? Ya bu kasıbları hərifləmək üçündür. Yazıq kasıb analar… Yazıq kasıb atalar…

Fikrət Qoca əsgər olub? Uşaqları? Nəvələri?

Ay lotu…

Bu şeirin uşağın, oğlan uşağının dilindən yazıldığını nəzərə alsaq, mərhum şairin nə qədər vicdansız, rəzil adama çevrildiyi aydın olar: şeir nazir, milyonçu uşağının dilindən yox, fəhlə-kəndli uşağnının dilindən yazılıb, Fikrət Qoca öz cızmaqarası ilə onu qurbanlığa hazırlayır…

Deyib ki, ən əziz balamsan mənim. 

“Ən əziz” nə deməkdir? Yəni yeddi-səkkiz uşaqdan ən əzizi? Uşağın birini “ən”lə ayıran ana nə anadır?

Sonuncu bəndi Fikrət Qoca dərsliyə düşmək üçün və bəlkə də sifarişlə yazıb. Yuxarıdakı bəndlər hər yaşda olan adamın dilindən deyilə bilsə də, sonuncu bənd məktəblinin dilindəndir.

Oxuyub mühəndis, həkim olsam da,
Mənə igid oğlum deyəcək anam.

Gördünüz? Fikrət Qoca uşaq cildinə girsə də, özünü ifşa edir, məlum olur ki, bu adam səngərə girən, Murova çıxıb Vətəni qoruyan kasıb balalarından deyil, bol sovet qonorarları ilə, prezident himayəsi ilə harınlamış və əxlaqını itirmiş  bir şəxsiyyətdir. Demir əsgər olacaq, zabit olacaq. Mühəndis, həkim – ancaq anası yenə “igid oğlum” deyəcək…

Mən millətə deyirəm ki, uşağını ana dilində, Azərbaycan məktəbində oxut. Millət isə Fikrət Qocanın bu cızmaqarasını mənə göstərib deyər ki, mən uşağmdan bezməmişəm. Ədəbiyyatı belə mətnlərlə öyrənən uşaq əsl ədəbiyyatdan, əsl poeziyadan həmişəlik uzaq düşür, mənəvi şikəstə çevrilir. Və şairlik iddiası, hansınınsa  bəlkə istedadı da olan minlərlə, on minlərlə azərbaycanlı bu cızmaqaraların klonunu yaradır…

 X.X.

23. 02. 2024, Samara