Архив | Май 2024

ROBERT BERNS. “HƏLƏ VAXTI DEYİL ƏRƏ GETMƏYİN…”

Май31

           XOR

Mən hələ çox gəncəm, yaşım çox azdır,
Hələ vaxtı deyil ərə getməyin.

Mən hələ çox gəncəm, günah olardı,
Bu yaşda anamdan ayırmaq məni.

                   1.
Anamın yeganə övladıyam, ser,
Çaşır, pərt oluram yadın yanında.

Desələr kişiylə bir yatağa gir,
Ser, lap itirərəm özümü onda.

   2.

Müqəddslər günü gəldi və getdi,

Ser, çox uzun olur qışda gecələr.

Bir yataqda olam səninlə indi –

Ser, düzü, yox hələ məndə bu hünər.

                    3.

İliyə işləyir şaxtalı külək,

Çılpaq ağacları dalayıb əsir.

Bir az gec gələsən qapıya gərək,
Yayda böyüyərəm mən də xeyli, ser.

  1788

ingiliscədən tərcümə

29-20. 05. 2024, Samara

 +======+++++++

 RPBERT BURNS

I’m O’er Young To Marry Yet

Chorus
I’m o’er young, I’m o’er young,
I’m o’er young to marry yet!
I’m o’er young, ‘twad be a sin
To tak me frae my mammie yet. Читать далее →

GƏDƏBİYYAT. SÖZÜN ÇÜRÜYNÜ ÇIXARMAQLA ÇÖRƏK VƏ ŞÖHRƏT QAZANMIŞ ŞAİR MƏMMƏD ARAZ -V

Май31

 

Məmməd Araz şeirləri

“ÇIXMAZ” rədifli gəraylı.

“Dərd dərədi, dərə mindi,

Çəyirtkələr dəvə mindi.”

Dərd niyə dağ deyil, dərədir? Keçmişdə şairlər dərdi dağa oxşadırdılar, bunu başa düşürdük, yəni dərdin yekəliyini nəzərdə tuturdular. Dərd dərəyə bənzədilirsə, bu, dərdin dayazlığını göstərir?

1988-ci ildə yazılıb, Meydan başlananda. Bilmirəm, “çəyirtkələrin dəvə minməyi” ilə şair nəyəsə ya kiməsə eyham vurur ya vurmur. Deyək ki, İsgəndər Həmidov ya Sabir Rüstəmxanlı çəyirtkədirlər. Bəs dəvə kimdir?

Gözlərimi yumub çəyirtkəərin dəvə minməyini təsəvvür etmək istədim, alınmadı, çünki şair çoxlumu çəyirtkənin bir dəvə mindiyini, ya hər çəyirtkənin bir dəvəyə mindiyini dəqiqləşdirməyib.

“Dovşanlıq ki, dəbə mindi,

Göy talaya əlik çıxmaz.”

Dovşaların dəbə minməyi necə olur? Əlik – vəhşi keçidir? Dovşanlardan qorxub göy talaya çıxmır? Bu beytin dəvə minən çəyirtkələrlə nə əlaqəsi?

Sonra çox qəribə bir beyt gəlir:

“Neyləyim ki, öz ətimdən

 Öz əlimə çəpik çıxmaz.”

Mənə elə gəlir ki, İlham Əliyevin fərmanıyla və yəqin ki, şəxsi puluyla çap olunub kitabxanalara sədəqə kimi paylanmış kitabda səhbv gedib – “ətimdən” yox, “əlimdən” olmalıdır. Ancaq! Ancaq öz əlini öz əlinə vuranda niyə çəpik çıxmır? Tarix boyu çəpik elə belə çıxıb və hamıda çıxıb. Nə oldu ki, Məmməd Arazda çəpik əvəzinə 404 error çıxdı?

Hə?

Yox, əgər nışriyyat səhvi deyilsə, «öz ətimdən öz əlimə çəpik çıxmaz» nədir?

“Bu Allahın Allahı yox,

Heç dərdimə şərik çıxmaz…”

Əstəğfurullah! Allahın haqqınada belə tərk-ədəblk edəndə əlindən hardan çəpilk çıxar? Səsin də batar, başqa vacib funksiyaların da işləməz…

Keçək ayrı şeirə.

«VAXTINDA GƏLMƏDİN»

«Vaxtında gəlmədin… Mən məndim onda,

 Qanadım yerində, qolum yerində.

Mən onda eşqimin ağ otağında

Olsam da, olardım qurum yerində».

Əvvəlini başa düşdük, çəpiyi çıxmasa da qolları yerində imiş. İkinci beyti başa düşmədim. Deməli, Məmməd Araz eşqinin ağ otağında olsa da, bu otağın qurum yerində imiş.. Deməli, ağ otağın hisli, qurum yeri var imiş?

Kimdən soruşasan? Bəlkə Aqil Abbasdan?

“Mən də çox ürəyə od dartdım, hədər”

Odu necə dartırlar? Odu atarlar, hə? Bəlkə İlham Əliyevin puluyla çıxan kitabda yenə səhv gedib?

“Heç vaxta sığmadı havalı vaxtım.”

Vaxt vaxta sığmayıb…

 “Caynaqdan, qaynaqdan uzaqdı hələ”

Caynağı başa düşdük. Qaynaq nədir? Qaz qaynağı? Elektrik qaynağı? Vaxt qaynaqdan uzaq – bu nədir?

 “O mənim abırlı, həyalı vaxtım”.”

Şairin abırlı, həyalı vaxtları olub… Kürəkəni hörmətdən salıb…

“Danışsaq çıxacaq dərd bir-bir üzə,

Qəlbimiz gülü buz külqabı kimi”

Külqabılarda gül olur? Hamısında? Niyə külqabının gülü buzdur?

İndiyəcən qəlbi külqabıya oxşadan olmuşdu? Biz hara gedirik?

Şeiri bir neçə dəfə oxudum, “vaxtında gəlməyənin” kim ya nə, arvad ya kişi olduğunu başa düşmədim…

Külqabının buz gülünə and olsun!

“QORXURAM” — bu, maraqlı şeir olmalıdır. Görək şair nədən ya kimdən qorxurmuş.

“Ən tənha adamdır çox dostlu adam,

Yıxıldın, qaçacaq hamısı birdən.”

Çox  — konkret nə qədər? Dostların sayı nə qədər olmalıdır ki, yıxılanda qaçmasınlar?

“Bir olsun — pir olsun: çıxarma yaddan,

Bir olsun — pir olsun, yapış o pirdən!”

Aha! Bir dost kifayətdir. Ancaq pir olmalıdır.

Pir dostu hardan tapasan?

“Bu necə oyundu, necə hənəkdi?

Siçanı pişikdən ayırmaq olmur.”

Şair burda haşiyə çıxdı. Yəqin evini siçan aparırmış. Yəqin şairin tox pişikləri siçanları tutmaq əvəzinə onarla oynaşırlarmış.

“Dağ uçdu? Uçruldu? — Bilinmir bu sırr! –“

Adətən, deyirlər dağ siçan doğdu – ruslar deyirlər, məsəldir. Məmməd Arazda siçan dağı doğdu…

Dağ uçub? Dağı uçurublar? Hansı dağı?

“Zamanın qayçısı düzü düz kəsir,

Səni əl verdiyin hansı əl əydi?”

Necə yəni “düzü düz kəsir”? Düzü elə mən də düz kəsərəm. Ümumiyyətlə, zaman nəyisə kəsir?

Səni – kimi? Əl adamı necə əyir? Birinci beytdə dağ uçulur, ikinci beytdə zaman dərzilik edir…

“Hər sözün qulpundan yapışmır əlim,

Söz alğı-satqısı heyrətdi bəlkə?”

Başa düşmədim… Bu mətnləri bəlkə qayınatası üçün Aqil Abbas yazırmış? Atalar deyib ki, hər kürəkənə iş tapşırmaq olmaz…Arxayın deyiləm, ancaq mənə elə gəlir ki, deyiblər…

Yadınıza salıram ki, şeirin adı “Qorxuram”dır. Müəllif hara getdi? Şeirinin birində “yüyənsiz qadından” yazmışdı. Biurda yüyən görürsünüz? Burda atlı da başsızdır, at da…

Aşağıdakı bəndi oxusanız, gülməkdən… Demirm nə olacaq. Özünüz görəcəksiniz nə olacaq. Dəyişək hazırlayın.

“Sən dünən beləydin, qaragöz oğlan,

Bu gün də eləsən: — təbi təlaşlı,

 Böyüklər kölgəsi ünvanı olan –

Ay başı fırfıra, ay başıdaşlı!

Ay başı fırfıra…

“Ağlım, bu eyhamı sənsiz kim anlar?

Sən çaşqın qafamda bir qafa da qur…”

Bunu başa düşdüm. Xalq şairi ağlına komanda verir ki, qafasının içində bir qafa da qursun…

Axırda, nəhayət ki, deyir nədən qorxduğunu.

“Şairi yalana yatan yığnağın

 Özü də plana yata, qorxuram.”

Təəssüf ki, yenə  başa düşmək olmur nədən. Şair məlumatı elə şifrələyib ki, heç kim aça bilməsin.

“Plana yatmaq” nədir?

“YAXŞILAR” – bu şeir yaxşı olmalıdır, adından bilinir.

“Amandı, qoruyun bir-birinizi.

 Qoymayın soyuya Arazı Kürdən”

Çətinliklə ikinci misranı başa düşdüm. Yəni deyir ki, Araz Kürlə mehribandır, qoymayın soyusunlar, araları dəysin.

Nə danışırsan, kişi, qoyarıqmı. Bəs əlahəzrət prezident hara baxır? Heç qoyarmı? Birinci xanım şəxsən Arazla Kürün mehribanlığını nəzarətdə saxlar.

“Gəzib igidlərlə qədəmbəqədəm,

Yaxşılar ordusu yaradacağam.”

Şairin qlobal planları varmış. Yaxşılar ordusu yaratmaq!  Rəhim Qazıyevlə paralel işləməklə. Əvvəl igidlərlə gəzəcəkmiş, sonra yaxşılar ordusu yaradacaqmış. Görəsən dünyasını dəyişənə qədər bir-iki taqım yarada bilibmi? İndi o yaxşılar taqımına kim komandanlıq edir? Doğrudanmı Aqil Abbas? Eh…

“Döyüş nə ağıdır, nə də meyxana,

Ağlağan qatlanar, — Qatlanan sınar!

Beş gün əlinizə düşən meydana

Kürnəş bağlayanlar yığışmasınlar!

Məmməd Araz əməlli-başlı hərbi strateq imiş! Yəqin iki-üç müharibənin iştirakçısı olub. Ancaq onu da deyim ki, bu bənddə ifadə olunmuş hərbi-nəzəri bilikləri başa düşə bilmədim, çünki Məmməd Arazdan fərqli olaraq döyüş meydanında olmamışam… Kürəkənim də olmayıb. Çünki kürəkənim yoxdur…

X.X.

30.05. 2024, Samara

ardı var

əvvəli burda: https://xeyrulla.com/2024/05/30/gedebiyyat-sozun-curuynu-cixarmaqla-corek-ve-sohret-qazanmis-sair-memmed-araz-iv/

ROBERT BERNS. “ AH, ÇIXA BİLSƏYDİM PARNASA ƏGƏR…”

Май30

Robert Burns

                  1.

Ah, çıxa biilsəydim Parnasa əgər,
Helikon suyundan doyunca içər,

Şairlik taparaq ilhama gələr,
Deyərdim ki, səni çox sevirəm mən.

İlham pəriməsə Nitz suyu gərək,

Mənə ilham pərim hamıdan göyçək,

Korsinkona baxıb and da içərək,
Deyərəm ki, səni çox sevirəm mən.

                          2.

İlham ver nəğməmə, gözəl Pəri, gəl,

Yoxsa keçər uzun yay günü hədər,

Nə yaza bilərəm, nə dilim deyər:

Əzizim, bil, səni çox sevirəm mən.

Görürəm çəməndə rəqs eləyirsən,

Don yaraşıqlıdır, təmizdir bədən

Şıltaq gözlərinin vurğunuyam mən,
Bu Yer və Göy haqqı, sevirəm səni.

                   3.

Gecə də, gündüz də, çöldə, evdə həm,
Tək sənin fikrinlə alışır sinəm.

Sənin adınladır hər təzə nəğməm,
Məni yaşadan da məhəbbətindir.

Hərçənd taleyimdir gəzəm sərsəri,

Dolaşam günəşdən qaçaq yerləri.

Yetincə ömrün son dəqiqələri,

Deyərəm, əzizim, sevirəm səni.

1788

ingiliscədən tərcümə

28-29.05. 2024, Samara

++++++++++++++

ROBERT BURNS

O, Were I On Parnassus Hill

 1.
O, were I on Parnassus hill,
Or had o’ Helicon my fill,
That I might catch poetic skill
To sing how dear I love thee!
But Nith maun be my Muses’ well,
My Muse maun be my bonie sel’,
On Corsincon I’ll glowr and spell,
And write how dear I love thee. Читать далее →

GƏDƏBİYYAT. SÖZÜN ÇÜRÜYNÜ ÇIXARMAQLA ÇÖRƏK VƏ ŞÖHRƏT QAZANMIŞ ŞAİR MƏMMƏD ARAZ -IV

Май30

“KƏNDLƏ ŞƏHƏR ARASINDA”. Baxaq, bəlkə bu, yaxşı şeir oldu.

“Ömrüm keçdi kəndlə şəhər arasında.

 Bulud əkdim, sel üyütdüm,

 Xeyirlə şər arasında…”

Buludu necə əkirmiş? Tumla, şitillə, qələməylə?  Seli necə üyüdürmüş?

“Tikə tutdum, loğma uddum,

Balla zəhər arasında…”

Mən təsəvvür etdim ki, bir ingilis ya emrilaı bu şeirə rast gəlir və əfsanəfvi Azərbaycan şaieinin  bu misrasının QUQLun lüğətiylə çevirir ingilisə. Nəticə:

«I caught a thorn, swallowed a mouthful, between honey and poison…»

QUQL “tikə”ni tikan kimi başa düşür. “Mən tikan tutdum, ağızdolusu uddum, balla zəhər arasında”.

Məmməd Arazın mətnlərinin təhlilinə psixiatr, psixoanalitik lazımdır. Filologiya sayıqlamanın izahı qarşısında acizdir.

“Asfalt üstdə «beş-daş» atdım,

Çox «qərcimə-daş» oynadım, (“qərçimə”?- X.X.)

«Beş-daş» atdım.”

 Burda gərək dayana, ancaq dayanmır. Məmməd Araz Keçəl Həsən deyibsə, gərək Həsən keçəl də deyəş

“Beş daş uddum.”

Nə atıb, nə udub?

Başımıza haranın daşını salaq?  (bunu mən deyirəm…)

Dalı var:

“Yaxşı yalan demək uddum,

Yaxşı yalan yemək uddum...”

Sonra:

“Boylu-buxunlu alçaqlar gördüm”.

Görəsən kimi nəzərdə tutur?

“Gəzdim işıq dəyirmanı

Kəndlə şəhər arasında”.
Bəlkə “işıq dəyirmanını”?  Axı “işıq dəyirmanı gəzdim”, mənasızlığı qalsın, azərbaycanca deyil!

Aha! Bəlkə «gəzdim» «axtardım» mənasındadır? Bəs «işıq dəyrmanı» nədir? Elektrik stansiyası? Şair stansiyanı niyə axtarırmış? Qohumunu işə düzəldəcəkmiş?

Məmməd Arazın müəllimi kim olub?

“Xətainin ayağına

 At yolladım,  Payızla yaz arasında”.

İnandınız ki, Məmməd Araz xalqı dolayıb? Şah İsmayıl da daxil olmaqla…

“YENƏ BU KÜLƏKLƏR”

“Yenə bu küləklər qoymayır yatam…

Küləklər ağzında didilir adam…”

Küləklərin ağzını təsəvvür edə bildiniz?

Yatmağa qoymur – dməli, bu adam yatağındadır, yata bilmir. Məmməd Arazın yatağı çölün ortasındaydımı onu küləklərin ağzı didə?

“Bunları kim didib, Kim əyirəcək?”

Yadınızdadırsa, Məmməd Araz buludları əkir, selləri üyüdürdü. İndi onu dərd götürüb ki, küləkləri kim didib, kim əyirəcək. Özü yorulub. Bulud əkməkdən, sel üyütməkdən…

“Səllimi küləklər yüyənsiz qadın”

Mən bilmirdim ki, qadınların yüyənlisi və yüyənsizi olur. Mareaqlıdır, öz arvadının yüyəni olub? Bəs cilovuz? Yəhəri?

“O qənim-qəlbində yanan çırağa,

Bu qənim…Vay odu arada qaldın”.

İstənilən məbləğə mərc gələrəm ki, dünyada heç kim bu beyti izah edə bilməz.

“Nə qədər dağ öpdüm, yer qucaqladım…”

Deyək ki, dağı öpmək olar. Elə yeri də öpməl olar. Azərbaycanda nə qədər insan rəhbərin ayağının altıını öpür…Ancaq yeri necə qucaqlamaq olar? Yesenin, məsələn, ağacı qucaqlayırdı.”Özgə arvadı kimi”.Yeseninin içkili yazdıqları gün kimi aydındır, Məmməd Arazın guya ayıq bşla yazdığından bir kəlmə anlamaq ümkün deyil.

“Yurdumdan-yuvamdan doyan olmadım.”

Peşəkar ədəbiyyatda belə misra olmamalıdır. Bu misranı əli təzə qələm tutan uşağa bağışlamaq olar. Bu misra müəllifinin zövqsüzlüyünü, dil normalarını, bədii dil tələblərini bilmədiyini göstərir. Necə yəni “doyan olmadım”? Bu, azərbaycanca deyil! “Doymadım” – bu, azərbaycancadır.

“Külək səslərinə qulaq bağladım”.

Azərbaycan ədəbiyyatı yaman gündədir. SOS!

A kişi, nə “qulaq bağladım”? Qulaq it-zaddır?

Azərbaycanlı deyir qulaq verdim. Məqamın vacibliyini göstərmək istəyəndə deyir “qulaq kəsildim”..

Yol azıb, ünvandan ünvana axır,

İnam satmalıdır, vəd satmalıdır.

Küləklər inamı və kimin inamını kimə satmalıdır?

Bu yazıq küləklər aldanıb axı,

Bəlkə də haqqı var — aldatmalıdır.

Məmmədarazsevərlərə, onu ədəbiyyatın imamhüseyninə çevirənlərdən təvəqqe edirəm ki, son bəndə izahat versinlər…

Ya da Heydər Əliyev fondu bu işə qarışsın.

“QALMADI”

“Məndən bu dünyaya nə qaldı görən?

Bir odlu, ocaqlı oda qalmadı.

Suyundan oduma arx açdım, suyum

Od alıb qarışdı oda, qalmadı.

Məmməd Araz dünyanın suyundan oduna arx açıb…

Vallah, bunu sən-mən yazsaq, bizi aparıb qoyarlar dəlixanaya, yemək-içmək də verməzlər. Məmməd Araza bu sayıqlamalara görə Azərbaycanda olan, olmayan  bütün nemətlər verilib, şərəfsiz soğanbaş kürəkənini də ömürlük oturdublar qondarma parlamentdə…

“Zaman zəlzələdi, ülfətdi zaman,

Halal şöhrətlərə şöhrətdi zaman.

Zəlzələ hara, ülfət hara? Halal şöhrət? Məmməd Arazın şöhrəti kimi? Aqil Abbasın şöhrəti kimi? Tünzalə Rüstəmxanlınn şöhrəti və Şöhrət ordeni kimi?

Nə halal, ay rəhmətliyin oğlu rəhmətlik, belə mətnlərə görə şallaq cəzası azdır…

Bir dəli quyuya bir daş atdı… İndu onminlərin, yüzminlərin küt başından bu məmmədaraz aqressiv pərəstişini necə çıxarasan?

Yaxşı ki, arabir güldürür də…

“Elə azğınları titrətdi zaman,

Birindən bir ağız soda qalmadı.…”

Bu sodaya o qədər gülmüşəm ki… Hərçənd başa düşmürən ki, niyə adamdan soda almalıdır…

Məmməd Arazın özündən neçə ağız soda qalıb? Səməd Vuurğundan bir ton soda qalar: “Mənim babam olmuş iyirmialtılar…”

“ŞAİR, NƏ QAZANDIN?”

Bu şeirə Vahidin misrası epiqraf verilib və qəzəlxaba həsr olunub.

“Şairəm, eşqim də öz qəlbim kimi mərdanədir.”

Bəh-bəh! Gözümün qabağına gəlir ki, Əlibabanın ya İslamın (rəhmətliklər) qavalına sovet üçlükləri və beşlikləri necə atılırdı… Xüsusilə əğyardan oxunanda. Azərbaycan kişiləri əğyardan yanıqlıdırlar…

“Dedim əğyar ilə gəzmə, sənə çox yalvardım…”

Uy-aman…. Dəlöy-dəlöy…

Şübhəniz olmasın: qız yəqin deyib ki, elə canını alıb gəzəcəm. Flora Kərimova kimi də əlavə edib: “Əlimin içindən gəlir…”

Qayıdaq Məmməd Araza.

“Sınardı, deməzdi ürəyim sınıb…

 Yerə də, göyə də halaldı andı.

Manat əvəzinə əlyazmasını

Aca-yalavaca bağışlayandı.”

Ac-yalavac əlyazmanı neynir? Kağızı yeyəcəkdi? Vahid əlyazmasını xanəndələrə satırdı, havayı verməzdi. Qazancından da ac-yalavaca verər bilərdi (bunu özümdən deyirəm, məlumatım yoxdur). Məmməd Araz Vahidi təifləmək istəyir, ancaq dili cəfəngiyata öyrəşib. Əslində burda dil pozğunluğöundan çox baş pozğunluğu var.

“Qəlbində bir işim Məcnun gümanı,

Dəminə dəmkeşdi qəmi də hərdən”.

“Bir işim” nədir?

 İkinci misraya baxmayın, başınız gicəllənər…

İlahi, doğrudanmı bu mətnlər mövcuddur, onları xalq şairi adını daşımış insan yazıb? Bəlkə olnalr mənim xəstə fantaziyamın məhsuludur? Bəlkə heç Məmməd Araz da olmayıb, onu da mənim xəstə fantaziyam yaradıb?

Ancaq bir şey var: cavan Fikrət Qoca demişkən, bəs bu alçaq…yəni bəs bu Aqil Abbas nə yolla ömürlük deputat mandatı alıb…

Təəssüf ki, Məmməd Araz olub, bu cəfəng mətnlər də mövcuddur, onlar nəsil-nəsil azərbaycanlıların küt beyninə yeridilir və onlar daha da kütləşirlər…

Mərdanə olmasa küləklər onu

Qatıb yarpaqlara aparacaqdı.

Bunu Məmməd Araz Vahid haqqında deyir. Mərdanə olmasaymış, küləklər onu yarpaqlara qatıb aparacaqmış… Vay-vay…

Molla Nəsrəddin bir dəfə görür külək onun yuyulub ipdən asılmış köynəyini bərk yellədir. Qorxuya düşüb başlayır Allaha şükr deməyə…

Lətifənin dalını yəqin bilirsiniz. Molla Nəsrəddini oxumaq hər birimizin borcudur. Mirzə Cəlili və Sabiri də. Yoxsa lap debil olub gedərik…

29.05. 2024, Samara

ardı var

əvvəli burda: https://xeyrulla.com/2024/05/29/gedebiyyat-sozun-curuynu-cixarmaqla-corek-ve-sohret-qazanmis-sair-memmed-araz-iii/

ROBERT BERNS. QADIN AĞLI

Май29

Robert Burns

            Xor

Bütün buna görə və ona görə,
Bundan iki dəfə çoxa görə həm,

Mənim hamıdan çox sevdiyim gözəl,

Buna görə mənim olar deyirəm.
1.

Qadın ağlı bənzər qış küləyinə,

Anbaan dəyişib əsər eləcə.

Onların ən gözəl yerləri sinə,

Baxıb çıxarnışam özüm nəticə.

                      2.

Bütün gözəlləri çox sevirəm mən,
Köləyəm onlara həqir, eləcə.

Tanrım. çəkinsəm də  mən bəd əməldən,
Dözmək də günahdır, dözüm mən necə?

                     3.

Onların içində ən gözəli var,
Ağlı da, hissi də vardır eləcə.

Qəlbim hər kəsdən çox onu arzular,
Cinayət deyildir bu sevgi, məncə.

                     4.

Necə şirin keçir görüş saatı!

Mən onu sevirəm, o da eləcə.

Bəs milçək nə qədər sancacaq axı?

Nə varsa – bizlikdir, qalan şey becə.

                       5.

Məni lap gic edib məkri onların,

Göz-qaş oynadırlar baxıb eləcə.

Yeni sevdalara hazır olağın —
Qadınlar əzizdir mənə beləcə!

1785

ingiliscədən tərcümə

23-24. 05. 2024, Samara

+++++++++++++++++++

ROBERT BURNS

 Tho’ Women’s Minds

Chorus

For a’ that, an’ a’ that,
And twice as meikle’s a’ that,
The bonie lass that I loe best,
She’ll be my ain for a’ that! Читать далее →

GƏDƏBİYYAT. SÖZÜN ÇÜRÜYNÜ ÇIXARMAQLA ÇÖRƏK VƏ ŞÖHRƏT QAZANMIŞ ŞAİR MƏMMƏD ARAZ -III

Май29

Məmməd Araz şeirləri

“Tikansız yazılar” şeiri “dostu İsaya» həsr olunb, ancaq hansı İsa olduğu bilinmir. Əvvəldə deyir ki, tikanlı yazmaqdan yozulub, indi tikansız yazmaq istəyir.

«Nə qızıl üzəngi, nə gümüş yəhər,

Yol hamar olmasa, könül oxşamaz.”

Burda xəbər təsdiq halında olmalıdır, çünki iki inkar (nə üzəngi, nə yəhər) təsdiq verir. Şeir lap peyğəmbər İsaya həsr olunsun, Azərbaycan dilinin qanunu hələ ləğv olunmayıb.

“Bəs kimdən «töhfədir» yolumda bu tir?”

Demişdi ki, tikansız yazacaq. Bəs bu tir nədir?

“Yolum, yol kəsəni kövrək görmədim.”

Başa düşdünüz? Tir kövrək deyil? Kövrək olmalıymış?

“Çiçək talasında qanqal da bitir,

 Heç bundan darılan çiçək görmədim”.

Bu beytin yuxarıdakı beytlə əlaqəsi vat? «Çiçək talası» düz deyil, tala meşəyə aid olan yerdir. (Tala — meşənin ortasında çox da iri olmayan ağacsız açıq sahə — Vikipediya).Bəlkə çiçəkli tala olmalıdır? Şair deyir ki, çiçəklərin içində qanqal bitir, çiçəklər vecinə almır.

Necədir?

“Sözə arğac elər söz bildiyini.”

Başa düşmədim…

“Tikanlı yazılar çax-çax yerində,

Zaman üyüdəcək öz bildiyini.”

Şairin dostu İsa kimdirsə, çətin bunu başa düşə. Mənə belə şeir həsr eləsəydilər, inciyərdim, deyərdim yəqin məni dolayıb…

“Bəlkə az düşünüm, dayaz düşünüm?”

Aha! İndiyəcən düşündükləri dərin imiş! Ona görə başa düşə bilmirəm!

A kişi, insafın olaydı, bundan da dayaz?

Sonra şair keçir heyvanlar aləminə. Bəlkə dostu İsa zooloq olub?

“Arı tikanıyla ilan dişinin

Bəlkə çəkisi bir, zəhəri birdi.”

Gözəyarı ölçüb, ona görə bəlkə deyir…

“Xəyanət caynaqlar didsə sinəmi,

 «Qarışqa tükümü gəmirdi», — deyim?”

Xəyanət caynaqlar…Tükümü gəmirdi… Özü də qarışqa…

Molla Nəsrəddinin yanına biri gəlmişdi. Molla  soruşdu ki, şikayətin nədir. Cavab verdi ki, tüküm ağrıyır…

Şeir uzundur. Təsəvvür edirəm İsa nələr çəkib. Yazıq bəlkə lap ölüb də…

Heç düşmənimə də belə şeir həsr olunmasın…

Başqa bir şeir: “AĞLAMA, QORXURAM GÖZ YAŞLARINDAN”

“Gözündən ovcuna arx açdin, yetər”.

Keçmişlərdə göz yaşını selə bənzədirdilər. Məmməd Araz kolxoz tərbiyəsi aldığına görə arxa bənzədir.

“Əl atsan, çiçəklər solar, quruyar”

Baxın, bəndin birinci misrasında kiminsə gözündəna arx axır. İkinci misrada şair o adama deyir ki, “əl atsan, çiçəklər solar, quruyar”.

Ağlayan adam əlini hara atacaq ki, bu qəza baş verəcək?

“Üzünün yanğısı ocaqdan betər,”

Xanımın gözündən arx axır, üzündə isə ocaq yanır. Bu necə olur? Arx ocağı söndürmür?

Sonra deyir:

“Gözlərin varisi göz yaşlarıdır».

Bayaq arx olan göz yaşları gözün varisi oldu.

“Hələ dostlarım var — əli qolumda,”.

Dostlarının əli şairin qolundadır. Bu nə pozadır belə? Vals oynayacaqlar?

Sonra şair ağlayanı ifşa edir.

“Duydum bir məqamda o ağlağanı,

 Gözü ağlayanda qəlbi gülürmüş!.”

Ayıb olsun! Qəlbi gülürmüş… Fırıldaqçı…

Məmməd Araz ustad Şəhriyara da şeir həsr edib.

“Dönən döndü, yenən yendi dönməzliyə…”

Kimsə desə ki, bu misranı başa düşür, tüpürün onun gözünün içinə, deyin Mirzə Əlil icazə verib.

Yeri gəlmişkən, Məmməd Arazın dönə-dönə “enmək” mənasında işlətdiyi “yenmək” heç də enmək deyil, dəf etmək, üstün gəlmək, qələbə qazanmaqdır. Azərbaycan dilinini başına  Məmməd Arazın gətirdiyi müsibəti bəlkə ancaq Səməd urğun gətirib. Nə gəldi, soxuşdurur, sonra da deyirdi “Aha!”…

“Doğru yolun nərdivanı qalır hələ»

Aha!

Doğru yola nərdivanla çıxırlar? Harda satılır? İKEAda ucuz olar…

Dərdlə yarış meydanı da əlimdədir,

Dərdlə güləş meydanı da əlimdədir.

Dərdə atəş meydanı da əlimdədir,

Ehtiyatda söz mcydanım qalır hələ.

Vallah, utanmasan, oynamağa nə var…Həsən keçəl, keçəl Həsən… Bu boyda bənddə bu nə dedi? Görəsən, Şəhriyara bu cəfəngiyat çatıb? Kaş çatmayaydı, fikirləşərdi ki, bu Məmməd kimdirsə, onu lağa qoyub…KQB-nin tapşırığı ilə…

Son bəndə möhürünü vurub.

“Məmməd Araz, əzilsən də əzim-əzim”

Əzim-əzim…

“Araz boyu meh olmazsan bircə əsim”.

 Əzim-əzim əzilən, əlbəttə, yel olmaz, …xa dönər…

Acığımdan delə deyirəm. Necə acıqlanmayasan?

Bunu qoyaq qırağa. Növbəti əsər:

 “SİNƏM SƏHRA SİNƏSİ”

“Səhra qumlarının hesabı varmı?..”

Belə suallara Molla Nəsrəddinin bir cavabı vardı: “Eşşəyimin tükü qədər”.

“Təklərə hay verib, tənha qalmışam…”

Çörəyinin duzu yox imiş…

“Sinəmdən ay doğar — qaranlıq olsa.”

Bəh-bəh! İndi şübhəm yoxdur ki, Məmməd Araz təvazökarlıqdan ölməyib… Sinəsindən ay doğur…

“Sonuncu qorumla od qalamışam,”

Yanarlıq olacaq

Qanarlıq olsa.”

Onurğa, bel yırtığı almaq riski ilə özümüzü gücə salıb birtəhər “yanarlığ”ı özümüzə başa salırıq.

Bəs “Qanarlıq” nədir?

“Yüz il qulağımın dibində qışqır,

Ürək eşitməsə, qulaq eşitmir.”

Qoydu özünü karlığa… Vallah, dəli əlində girinc qalmışıq…

Nəfəsimizi dərək…

29.05. 2024, Samara

ardı var

‘əvvəli burda: https://xeyrulla.com/2024/05/28/gedebiyyat-sozun-curuynu-cixarmaqla-corek-ve-sohret-qazanmis-sair-memmed-araz-ii/

ROBERT BERNS. “GƏRƏK ETİRAF EDƏM: ELƏ GÖZƏLSƏN Kİ SƏN…”

Май28

Robert Burns

 1.

Gərək etiraf edəm: elə gözəlsən ki, sən,
Sənə dəlicəsinə vurula da bilərdim,
Ancaq elə bir dua tapa bilmirəm ki, mən,
Ürəyini titrədə, onu deyəndə dilim.

Əlbəttə, çox şirinsən, ancaq burası da var:

Görürəm şirinliyi hər kəsə sərf edirsən.

Lütfkarlığın sənin dəli küləyə oxşar:

Qabağına çıxanı qucaqlar, öpər hökmən.

                            2.

Gecə nəmiylə zəngin qızılgül qönçəsi, bax,

İtburnular içində məsum, utancaq durar.

Tezliklə nə qoxusu, nə də rəngi qalacaq,
Oyuncaq tək elə ki, dərilib aparılar.

Səni də az zamanda qarşılar belə tale,

Çiçəkləyirsən hələ, toxunmur həyat qəmi.

Səni də bir qırağa tullayacaqlar belə,
Adicə, həm də iyrənc bir alaq otu kimi.

1792

ingiliscədən tərcümə

26. 05. 2024, Samara

++++++++++++++

Robert BURNS

I Do Confess Thou Art Sae Fair

1.
I do confess thou art sae fair,
I wad been o’er the lugs in luve,
Had I na found the slightest prayer
That lips could speak thy heart could muve.
I do confess thee sweet, but find
Thou art so thriftless o’ thy sweets,
Thy favours are the silly wind
That kisses ilka thing it meets. Читать далее →

RAZİ NURULLAYEV ÇIXIŞ EDƏRKƏN — PESSİMİST: «BUNDAN BÖYÜK OĞRAŞLIQ OLMAZ». OPTİMİST: «OLAR, OLAR…»

Май28

Razi Nurullayevin Milli Məclisdə son çıxışına baxan adam düşünə bilər ki, Beynəlxalq olimpiya oyunlarının proqramına yaltaqlıq üzrə yarış daxil edilib və Azərbaycanda lisenziya uğrunda ölüm-dirim mübarizəsi gedir.

Razi Nurullayevin hər çıxışı optimistlə pessimist arasındakı fərq haqqında lətifəni xatırladır. Pessimist deyir: «Bundan böyük oğraşlıq olmaz». Optimist: «Olar, olar…»

Mirzə ƏLİL

28. 05. 2024, Samara

GƏDƏBİYYAT. SÖZÜN ÇÜRÜYNÜ ÇIXARMAQLA ÇÖRƏK VƏ ŞÖHRƏT QAZANMIŞ ŞAİR MƏMMƏD ARAZ -II

Май28

Məmməd Araz şeirləri

Kurort söhbətinə qayıdaq. Şair SSRİ-nin müxtəlif yerlərindəki kurortlarda və sanatoriyalarda dincəlsə də, Azərbaycanda da olur. 1984-cü ildə, yəni Pitsundadan sonra, Məmməd Araz Mərdəkanda dincəlib. Ancaq Mərdəkan Pitsundanın yerini verə bilməz. Heydər Əliyev də Moskvada – yəqin Məmməd Arazın kefini lazımi səviyyədə təmin edə bilməyblər. Bəlkə buna görə Məmməd Araz ölüm arzulaylb. Hətta şeirlə vəsiyyət yazıb: “Dostlar qazsın məzarımı”.

Göz yaşları tökə-tıkə oxuyaq.

“Gözlərimə payın yetsə

 Gözün aydın, torpaq anam”.

Mən birinci misra üzərində o qədər baş sındırdım ki, gözümün yaşı da qurudu. Nəhayət, başa düşdüm ki, şair “pay” deyəndə torpağı nəzərdə tutur. Yəni vətənin torpağı qəbirdə gözlərinə dolacaq.

Pardon! Məgər insan öləndə gözlərini qapamırlar? Qapalı gözlərə torpaq necə tökülər? Əgər diri-diri basdırsalar, bu, ayrıı məsələ…

“Son sözümü, son andımı

Gumuldana-gumuldana,

 Dostlar qazsın məzarımı.”.

“Gumuldana-gumuldana” – bu necə olur? Bu, xüsusi qəbir qazmaq üsuludur? Bilən var?

İkinci bənd bir az dolaşıqıdır. Ələsgərin, Kərəmin adı çəkilir, sonra deyir “Araz üstdə sivri duran qayada” qəbrini qazsınlar.

Qayada qəbir? Qayanı Fərhad kimi yonmalıydılar?

Üçüncü və dördüncü  bəndi başa düşmədim, keçdim beşinciyə.

“ Günahlarım çoxsa, yığın,

 Büküb qoyun başaltına.”

 Mənə elə gəlir ki, Məmməd Arazın ən böyük günahı kürəkəni, əbədi deputat soğanbaş Aqil Abbasdır. Onu qəbirdə Məməd Arazın başının altına qoymaq Azərbaycan xalqına əvəzsiz xidmət olardı…

Bunu deyən kimi, şairibn başındakı qurdlar yenə qalxır:

“Bəlkə elə başım halal

Baş altdakı daş altına?!”

Məni istəyən bunu izah edə bilənə xələt versin!

“Öz qəbrimə gülə-gülə

Özüın yenmək istəyirəm…”

Təsəvvür edirsinizmi, basdırılmağa gətirilən ölü birdən gülməyə başlasaydı nə mərəkə qopardı? İndiyəcən belə şey olub? Hansı xalq şairi qəbrinə gülə-gülə yenib?

Məmməd Araz bu epoxal şeiri yazandan iyirmi il sonra ölüb. Və şübhəniz olmasın ki, elə o şeiri yazmamışdan çox-çox qabaq planı Fəxri xiyabanda basdırılmaq olub. Qaya-maya söhbəti özünü naza qoymaq, məzənnə qaldırmaqdır. Məramı düz olan adam yazıb qoyardı ki, məni öz kəndimdə basdırın…

Bu adamların əli qələm tutandan bir kəlmə səmimi söz deməyiblər. Lotuluqla yaşayıb, ölümə də naz-qozla gediblər….

“Özünə bax deyirsən” şeirinə baxaq.

“Özümə necə baxım, söylə, atam balası?”

“Atam balası” kimdir? Ruh? Çexovdakı “qara rahib”?

Ramiz Rövşən bunun ağzındam “atam balası”nı götürüb hər iki şeirindən birinə təpişdirir…

“Özünü qəlpə-qəlpə yapmalıdı öz əlin”

Mən özümü gücə salıb güman edə bilərəm ki, şair insanı avtomobilə ya traktora oxşadır. İnsan da mühərrik kimi tədricən tökülür, gərək özü-özünü yığa.

Biz kasıblar doğrudan da öz-özümüzü yığırıq, çünki mexaniklərə, yəni “doxdurlara” verməyə, kurortlara getməyə pulumuz yoxdur. İlin yarısını pitsundalarda keçirən Məmməd Araz deyir ki. guya “öz-özünü” yığır…

Anxaq “qəlpə-qəlpə” yerindədirmi? Qəlpə insanı  dağıdan şey deyilmi?

“Balta əlin kəsmədi,

 Kəsməlidi söz əlin”.

???

Bəlkə əlini? Təsirlik hal, hə?

Belə başa düşək: balta əlini kəsmədisə, söz kəsməlidir.

Niyə? Hansız söz? Odunçunun əlini? Meşəqıranın?

«Ömür elə çevrədi: irəli yox, geri yox.

Yerə təkan verənin:

Heç özünün yeri yox!»

Ömür çevrədir ya xətdir? Ömrün gerisi də var, irəlisi də var – doğulursan, ölürsən…

Yerə təkan verən kimidir? Allah? Yeir yoxdur? Bəs ərş-mərş?

Göz gərəksiz oldu — tök,

Əl gərəksiz oldu — sat –

Fəlsəfə fəvvarə vurur. Ancaq… Deyək ki, gərəksiz gözü vurub tökdük. Bəs gərəksiz əli satmaq necə olur? Gərəksiz əli kim alar?

“Bir qarışqa gücündə

bir dəyirman gücü var.”

“Gücdə güc var”? Bəlkə belə olmalıydı: “Qarışqada dəyirman gücü var”.

 “Dəyirman gücü” nə qədərdir? Bəlkə qarışqanın mühərrikini şair at gücüylə verməliydi?..

Sonrakı iki misra:

“Başı olan baş əyməz!

Kotançı var, cütçü var!”

Başa düşdünüz?

Deyir “özümə necə baxım”. A kişi (sağlığına deyirəm) yazdığına bir baxaydın.

“Dövrəmdə vaxt olur ki, neçə dövran rəqs edir,

Tərifi — küləkçidir, Tənqidi — ələkçidir.”

Rəqs edən dövranların hansının tənqidi ələkçidir?

Burulğandı — qudurğan,

 Qudurğandı — burulğan…

Keçəl Həsən, Həsən Keçəl…

Yox, bu şeiri Məmməd Araz milləti dolamaq  üçün yazıb Keçək ayrısına. Yaxşısını tapaq.

“Tanrım, məni məndən qoru” – bu şeir yaxşı olmalıdır. Baxaq:

Tanrım, məni məndən qoru bu yaşda:

Hər döngəyə döndərməyim döngəmi,

Yox, yaxşı şeir deyilmiş, Allah şeytana lənət eləsin, hamısı onun fitnələridir, girirmiş şairin beyninə, belə sarsaq şeyləri yazıdıdrmış: “döngəyə, döngəmi…”

“Boyaqçıdan borc almayım rəngimi,

 Zumaçıya pay verməyim cəngimi…”

Deyəki ki, tanrı Məmməd Arazı qorumadı. Zurnaçıya necə pay verəcıəkdi? Zurnaçıya harda kim pay verir. Ələkçiyə qıl verənlər var, ancaq zurnaçıya pay vermək…

Ağıla hay ulduz axdı, ay axdı,

Ağılsız baş gödənçiyə ayaqdı.

Mən bütün Məmməd Araz sevənlərə,bütün Naxçıvan xalqına və millətinə səslənirəm: içinizdə bu beyti başa düşən var? Qubada, Dilgahda yazıb.Kefi yuxarı imiş…

Məmməd Araz Puşkinin ölümünün yüz illiyinə şeir həsr edib. Baxaq.

“Hər xəyanət uçrumundan bir tale alsaq,

Min gccəmiz, Min küçəmiz çıraqban olar.

Məncə, şair qüruruna daş atan alçaq

Anasına-bacısına kəm baxan olar.”

“Xəyanət uçrumu” nədir ki, ondan alınan tale “min gecəni, min küçəni”işıqlandırır?

Şair qüruruna daş atan alçaq kimdir? Dantes? Onun ana-bacısı yox idi, onu Gekkeren oğulluğa götürmüşdü…

İndi qatil min donludu, bir donlu deyil.

 İndi «ağıl daşqınından» qatil artmada”

“Qatil artmada” – yəni qatillər çoxalır? Ağıl daşqınından?

İndi qatil atlı deyil, faytonlu deyil»

 İndi qatil ulduzlara kəmənd atmada!”

Şeir 1987-ci ildə yazılıb. Qatil o vaxt ulduzlara necə kəmənd atırmış?

“Şair səsi el səsinə Allahdan yaxın”

Bu misranı yəqin ki, naxçıvanlılar oxumayıblar. Oxusaydılar, şairdən üz döndərərdilər, Məməd Araz Allahı aşağılayıb, lənət o buynuzlu, quyruqlu şoğəribə…

“Nəsiminin qürubunu görsəydin, yəqin

Sən birinci namizəddin ikinci yerə...”

Çox dolaşıqdır. Nəsimi çempion, Puşkin ikinci? – Belə?

“Yenə şair güllələyir görünməz əllər…”

Hansı şairləri? Kurortlarda can bəsləyənləri?

28.05. 2024, Samara

ardı var

QURBAN MƏMMƏDLİ NİYƏ QADINLARA QARŞI AQRESSİVDİR? BƏLKƏ NƏYƏSƏ TAMARZIDIR?

Май27

Qurban_Məmmədli

Qurban Məmmədli, universitet diplomlu gədə, Hollivud ulduzu sayılan bünüt qadınları «əxlaqsız» və «fahişə» alandırdı.

Qurban Məmmədli İngiltərədə yaşayır və ingilisin çörətini yeyir. Ancaq arxayınam ki, Britaniyanın fəxri Meqqi Smitin adını belə eşitməyib.  89 yaşlı Meqqi Smit iki dəfə Oskar, dörd dəfə Bafta laureatıdır. Atası Oksford professoru olub, özü də Oksfordda oxuyub. 1998-ci ildə əri öləndən sonra təkdir. Beş nəvəsi var.

Meqqi Smitin rolları dünya kinematoqrafiyasının zirvə nailiyyətləridir.

Dönə-dönə xeyruyyəçilik aktlarında iştirak edib.

Qurban Məmmədli öz anasını əxlaql qadın nümunəsi sayır.  Mən onun mərhum anası haqqında hörmətsiz danışmaq istəmirəm. Ancaq Meqqi Smit Qurban Məmmədlinin anasından təzəvvür edilməz dərəcədə üstündür. Çünki Qurban Məmmədlinin mərhim anası Qurban və Sərdar kimi gədələri dünyaya gətiribsə, Meqqi Smitin dünyaya gətirdiyi rolları insanlarda nəcib duyğular oyada bilir, bizi yaxşılığa doğru səsləməyə və dəyişdirməyə qadirdir, bütün dünyada yüz milyonlarla insanları ruhlandırır, yaşadıqları çətinlikləri dəf etməyə yardımçı olur.

Qurban Məmmədlidə bir qram vicdan olsa, gedib Londonda dörd yol ayrıcında diz çökər, Meqqi Smitdən və onun simasında bizim həyatımızı zənginləşdirən, yaratdığı surətlərlə bizə ümod, təsəlli və ilham verən bütün sənətçi qadınlardan üzr istəyər.

Qurban Məmmədli, əlbəttə, vəhşidir. Vəhşi olduğu qədər də bədbəxtdir. Dostoyevski bir qəhrəmanı haqqında deyirdi: “Sentimental və kinli”. Qurban isə bədbəxt və kinlidir.

Qadınlardan nə istəyir? Bələ nəyəsə tamarzıdır? Bəlkə oOna görə gah Cəmil Həsənlinin qızından yapışır, gah Kim Qardaşyandan?

Hə?

27. 05. 2024, Samara

P.S. Hollivud ulduzlarının «fahişə» olduqlarını Qurbana bəlkə Ərəstun Oruclu deyib? Deyər… Ona «Ərəstun» adından çox yaxşı rus sözü olan «svistun! sözü daha çox yaraşır…