Yerindən duran deyir ki, “millət savadsızlaşıb”.

Sual: millət haçan savadlı olub? Bolşeviklərdən qabaq, yəni əhalinin elliklə yazıb-oxuya bilmədiyi vaxtlar?

Ömrünün çoxunu sovet dövründə yaşayanlar iddia edirlər ki, o vaxtların məktəbi yaxşı dərs verirdi, o vaxtlar hamı savadlı yazırdı.

Hamı – yəni şairlərimizdən başqa? Çünki adlı-sanlı, şeirləri dərsliklərə salınan müəlliflərin mətnlərini oxuyanda onların savadına, hüquqşünaslar demişkən, əsaslı şübhələr yaranır.

Guya gözəl poetik dili olduğu iddia edilən Musa Yaqubun bir neçə mətninə baxaq.

“İncilərim düşüb dərya küncünə”

Şairin öz şeirlərinə “inci” deməyinə fikir verməyək, görünür fövqəladə təvazölü adam olub… “Dəryanın küncünə” – dəryanın küncü olar? Evin, otağın küncü olar, ancaq dəryanın küncü yox.
“Qəvvas gərək güvənsin öz gücünə”

Tamamilə cəfəng misradır. Şair demək istəyib ki, incilərini çıxarmağa qəvvas gərəkdir. Ancaq misra doldurmaq üçün, həm də “küncünə” sözünə qafiyə üçün bu cəfəngiyatı yazır. Təsəvvür edin: dalğıc gəlib Musa Yaqubun incilərini çıxarmağa, müəyyən şərtlər irəli sürür. Musa Yaqub deyir gərək öz gücünə güvənəsən…
“Alıb onu çıxarsın el içinə”

Kimdən alsın? Küncdən?

“Nə olacaq?… Torpağa bel bağlaram.
Üzüm tutub bir buluda ağlaram”

Musa Yaqub niyə ağlayır? Mən bilirəm ki, Musa Yaqub şeirlərinin çoxunda ağlayıb və onun fanatları da ona qoşulub ağlayıblar. Deyən olmayıb ki, a kişi, niyə ağlayırsan, səbəbini de, qocalıqdan, ölümdən qorxursansa, hamımız qocalacağıq, hamımız öləcəyik….
“Şimşəklərin işığını saxlaram
Bundan sonra nə olacaq, olacaq.”

Şimşəklərin işığını bu necə saxlayırmış?
“Təbiətin rəngi axdı gözümə
Qələmimlə fırçaladım sözümə”

İkinci misranı yazan şagirdin qiyməti neçədir? Necə yəni “fırçaladım sözümə”?
“Məni yerim olan yerdə gözləmə”.

Bir şey başa düşdünüz?

“O məqam yerimi tutub durublar,
Durub elə bil ki, oxlov udublar.”

“Məqam” elə “yer” deyil? 

Şair öünü hardasa çox yükskdə görürmüş, yerini tutublar. Görəsən kimi deyir? Bəxtiyar Vahabzadəni? Nəbi Xəzrini?

«Oxlov udmaq» rus dilindəki «arşin proqlotil» ifadəsinin tərcüməsidir. Yəni müəllif orijinal görünmək üçün o vaxtkı «böyük qardaşlarımızdan» çırpışdırır….
“Hələ qabağıma kötük atan var”

Aha! Kötük də atırlar!
“Şerimin üstünə örtük atan var.”

Dəryanın küncündən çıxarılandan sonra?

«kötük»dən sonra «örtük» gəlməliydi, bu, gün kimi aydındır…
“Adımın üstündən ad yazıbdılar”

“Yazıbdılar” – bu nə dildir? Ibdılar…
“Öz ağızlarına dad yazıbdılar.”

Musa Yaqub nə yazdığını başa düşürmüş? Niyə onun qolundan tutub deyən olmayıb ki, ay cənab, özün çaş yazırsan, xalqı da çaş salarsan… Ağıza dadı necə yazırlar?
“Çəmən, çiçəyim var,
arılar bekar –
Hələ səmənd atım örükdə qalıb.”

Arılar niyə bekardır? Tətil elan ediblər?

“Örük” nədir? Bəlkə “hörük”də? Bəlkə “örüş”də?
“Fırlanır havada arıquşular,
Arılar gözləyir pətəkdə qalıb.”

Aha! Arıquşular! Arılar güdükçü də qoyublar. Hərdən soruşurlar: “Arıquşular getdilər?” Güdükçü arı deyir: “Hara gedirlər, partlayanacan şirələnəcəklər, biz qırıldıq…”

“Bu ağacın beli çapıq-çapıqdı”

Ağacın beli harasındadır?
“Dal budağın yarpaqları yapıqdı.”

“Dal budaq” ağacın harasında olur? Dalında? Ağacın dalı-qabağı var?

“Mən ilahi eşqin qulu,
Hürufilər dərdi ulu “

Bu iki misra arasında, uzaq da olsa, qohumluq tapmağa çalışın.
“Qəzalidə qəm müqəddəs”

Qəzali kimdir? Əbu Hamid əl-Qəzali?

Əstəğfurullah!
“Mənim dərdim nədəndi bəs?”

A kişi, biz nə bilək? Ölümdən qorxursan? Prezident Ramiz Rövşənə yaxşı baxır, sənə gözücu – bəlkə ona görə dərdə düşmüsən?

“Bu qəm yeli məndən əsib —
Tənhalıqdan könlüm bezib”

Mirzə Səfərin “Darvazamızı fələk vurubdu” misrası bunun yanında poetk şedevr deyilmi?
“Durub gedim eşqimgilə”

Belə şey indiyəcən oxumuşdunuz? Eşqimgilə gedim….”Musa, hara gedirsən?” “Heç, dedim bir beşqimgilə dəyim, çoxdan dəymirdim…”
“Bağrım başı düyün-düyün”

“Bağrım başı” hansı orqandır?

“Qalıb” şeiri:

“Fısdıq koğuşunda arılar öldü,
Pətəksiz, cırsayaq meşəmiz qalıb.”

Aha, deməli, arıquşuları bunları acından öldürüblər…

«Cırsayaq» — bu nədir? Ayıb sözdür?

“Çarıqdan qurtardı ayaqlarımız,
Boğaza keçilən kövşəmiz qalıb.”

Bəlkə “boğaza keçirilən”? “Kövşə” nədir? İnternetdə axtardım, tapılmadı. Musa Yaqub əvvəldə “meşə” sözünü qafiyə kimi işlədib, sonra gərək “meşə”yə qafiyə olan daha on beş söz tapa. Şeirin əvvəlində ürəyimə dammışdı ki, hökmən “kirşə” də olacaq. Oldu da!

“Sürüşüb düşmüşük dərə dibinə
Bizdən ucalarda kirşəmiz qalıb.”

Adlı-sanlı şair, millətin fəxri, bir qafiyədən ötrü özünü apardı saldı dərəyə…

Qafiyələr: meşə, peşə, şüşə, guşə, tişə, köşə, kövşə, kirşə, nəşə... Sonuncu qafiyə ilə Musa Yaqub yəqin mənim yerlilərimə eyham vurur.

A kişi, daha eləmirik, tərtəmizik…

Ancaq, boynuma alım, Musa Yaqubun şeirlərini oxuyanda nəşəli adam kimi öz-özümə gülmüşəm. Şeirlərin altındakı “Buynuz” sözü də məni güldürürdü. Bilirəm ki, mərhum şairin kəndinin adıdır. Ancaq “Qoşa buynuz” daha yaxşı olar. Həm Abdulla Şaiqə hörmət olar, həm də  o məlum heyvanın adı bu şəkildə əbədiləşər. Axı Səməd Vurğundan tutmuş indikilərə qədər şairlərimiz milləti o qoşa buynuzlunun yerinə qoyublar…

Mirzə Əlil

31. 07. 2024, Samara