Архив | Декабрь 2024

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 4. CAHANGİR VƏ İMANQULU

Дек22

20230721_135628

Təxminən 1959-cu ildə lələm böyük oğlu Seyfullaya ev tikmək istəyir. Ev yeri üçün Məmmədyarov adına kolxozun sədri İmanqulu Rzayevə müraciət edir. Qanuna görə ev tikintisi üçün yeri kənd soveti, yəni yerli hökuməti verməlidir. Ancaq hökumətin adı hökumət idi, kənddə havadan başqa hər şeyin ixtiyarı kolxoz sədrində, yəni İmanqulu Rzayevdə idi. Zənnimcə, Cahangirlə İmanqulunun heç vaxt arası olmayıb. Yəqin ki, bir-birlərini görəndə heç salamlaşmırdılar da. Soyuqluqdan çox ədavətə yaxın olan bu münasibət bəlkə də kollektivləşmə ilə bağlıdır. Kənddə kolxoz yaradılanda o vaxtlar özünün əkini, atları və hətta xırda ticarəti olan lələm bu hoqqaya girməkdən imtina eləmiş, cavabında sovet orqanları onu qolçomaq çıxarıb hər şeyini almışdılar. Özünü tutulub sürgün edilməkdən bəstəkar Arif Məlikovun atası qurtarıb – təfərrüatını bilmirəm, ancaq Bakıda hansı vəzifədəsə olan salyanlı Cahangir Məlikovun lələmi qurtardığını uşaq vaxtı eşitmişəm. Lələm hətta Bakıda bir neçə ay gizlənib də.

Mən müəllim işləyəndə İmanqulu Rzayevin qardaşı Əliqulu kişi məktəbin qarovulçusu idi. Əliqulu kişi də qardaşı kimi kollektivləşmənin benefisiarı olmuşdu – qardaşı sədr, özü briqadir, ambardar… Yəni lələm uduzmuş, bunlar udmuşdular. Əliqulu dayı tez-tez müəllimlər otağına gəlib keçmişdən, o cümlədən kolxoz qurmaqlarından danışardı. Bir dəfə mənə baxıb dedi: “Sənin dədən acığından atlarını bizim kolxoza vermədi, aparıb verdi Musalı kolxozuna…”

Deməli, sonralar əhalisi dağılıb ləğv olunmuş Musalıda da kolxoz var imiş və lələm acığını atları öz kəndindəki kolxoza yox, ordakı kolxoza verməklə çıxıb… Yəni ona elə gəlirmiş ki, acığını çıxıb… Acıq çıxmaq nədir, atalarını yandırıb…

Tragikomediya…

Əliqulu kişi, yarım əsr keçsə də, bu qisası lələmə bağışlaya bilmirdi – atlar elə bil onun tövləsindən getmişdi…

Və ən maraqlısı odur ki, Əliqulu kişi sonralar lələmlə quda olmuşdu, ancaq aralarında mehribanlıq yaranmamışdı.

Lələm sovet hakimiyyəti tərəfindən qarət edilib  lütlənəndən sonra bu qırmızı rejimdən uzaq olmaq üçün keçələt kolazını götürmüşdü. Yəni özü özünə hökumət idi. Nə partiyaya girmiş, nə cibində “allasız” bileti gəzdirmişdi. Kolxozu, yəni ictimai mülkiyyəti yeyib-dağıdanlara, sərvət sahibi olanlara həsəd aparmırdı, sovet hökumətinin əleyhinə də danışmırdı. Ancaq bir dəfə oğruları nəzərdə tutaraq belə dediyini özüm eşitmişəm: “Şura hökuməti belə adamların hökumətidir…”

Araları olmasa da, lələm İmanqulu Rzayevə müraciət etməli olur. Lələm Seyfullanın evi üçün torpağı öz evinə yaxın yerdə isətyir. Sədr vermir. Lələm deyirdi ki, Cabbar kişinin yurdunda, çəpərdən qıraqdakı armudun altında söhbət ediblər. “Dedim ki, İmanqulu, mən öləcəm (əvvəl özümü dedim), sən də öləcəksən, bax, bu yerlərin hamısında öy tikiləcək”.

İmanqulu kişi yəüin nə öləcəyinə, nə də o vaxtlar pambıq əkilən yerdə sonralar evlərin salınacağına inanmışdı. Qəti rədd cavabı alan lələm yenə acığa düşüb qərara gəlmişdi ki, Seyfulla üçün evi Kürün sağ sahilində, o vaxtlar rəsmən Kimsomol adlanan kənddə tiksin. Və tezliklə material alıb tikintiyə başlamışdı. Barı qurtarana yaxın, necə deyərlər, sitüasiya radikal şəkildə dəyişmişdi. Yuxarının  qərarı ilə Məmmədyarov adına kolxoz ləğv olunmuş, kolxoza daxil olan kəndlər Qaraqaşlı südçülük sovxozuna verilmiş, ən başlıcası isə İmanqulu Rzayev vəzifəsini itirmişdi!

Uşaqlığından əvvəl kolxozda, sonralar sovxozda işləmiş, uzun illər briqadirlik eləmiş mərhum qonşumuz İbad Əhmədov ölümündən bir neçə il əvvəl mənə danışırdı ki, kənddə kolxozu İmanquluya görə ləğv elədilər. Guya İmanqulunu çıxarmaq istəyirlərmiş, bata bilmirlərmiş. Bu qayda ilə məsələni həll ediblər. Yəni başı kəpəkdən təmizləmək üçün, boynu vurublar…

Kolxoz ləğv edilən kimi lələm  elə öz evimizdən bir az dalda ev tikməyə sovxoz rəhbərliyindən icazə alır. Və tikdiyi barını sökür, kolazla keçirir bu taya…

Yaxşı ki, lələm təkgöz ev tikridi… Ancaq yenə də daşınacaq yük az deyil – sök, daşı əlarabaları ilə Kürün qırağına, yüklə kolaza, bu tayda boşalt, daşı təzə yerə… Böyük şeylər Salyandan, Salyan körpüsündən keçməklə Şirvan yoluyla maşınla daşınıb. Yəni az qala ekvatora bərabər məsafə qət edilib…

Lələm ömrü boyu həyatını dönə-dönə sıfırdan da yox, minusdan başlayıb. Ona dağın yerini dəyişmək lazım olsaydı, elə bellə bütün torpağ-daşı qazıb kisələrə ya vedrələrə doldurub daşıyardı. Sovet hakimiyyəti, yəni özünü hakimiyyət kimi qələmə verən quldurlar onun həyatını dağıdandan sonra minusdan başlayıb hər şeyi təzədən qurmaq onun təbiətinin xassəsinə dönmüşdü. Ancaq tikdiyi, qurduğu ona sevinc, qəlb rahatlığı gətirmirdi…

Böyük alman folosofu Şopenhauer yazır ki, varlığın, yəni yaşamağın, olmağın daxili mənası yoxdur. Varlıq, olmaqlıq özlüyündə mənalı olsaydıq, insan heç nə eləmədən məyusluq, qüssə bilməzdi. Yəni yaşamağı özü kef olardı. Məna istəkdə, bu istəyin dalınca getməkdə, əlləşib-vuruşmaqdadır. Ancaq istədiyinə nail olan kimi insanı yenə məyusluq, qüssə bürüyür…

Lələmin məyusluğunun səbəbi həm də övladlarını, bəlkə Seyfulla istisna olmaqla,  yarıtmaz görməyi idi…

Lələmin istədiyi, İmanqulu Rzayevin vermədiyi yerlərdə doğrudan da sonralar evlər tikildi. Lələm öldü, bəlkə də bir il sonra İmanqulu Rzayev də öldü. Myın 9-da. O vaxtlar 9 May Qələbə günü idi…

Kolxoz ləğv olunmamışdan bir az qabaq kənddə klubu olan idarə binası tikməyə başlamışdılar. Kolxoz ləğv olunan kimi yarımçıq binanı verdilər məktəbə. 1960-ci ilin payızında əvvəl yuxarı siniflər köçdü. Mən birinci sinifdə idim. Biz 1961-ci ilin yazında, dərs ilinin axırına yaxın köçdük. Məktəb yeddiillik idi. Buraxılış sinfi klub kimi tikilmiş hissədə yerləşmişdi. Ağənnə bacım da o sinifdə idi. Gedib hərdən qapıdan baxırdım. Qızların səhnəyə çıxıb oynadıqları gözümün qabağındadır. Mənsurə, Gülsabah, Sərmayə, Nəmidə…

Klub bizim kəndə qismət deyilmiş…

İmanqulu kişi sonralar Bala Surradan köçüb gəldi. Hərdə rastlaşardım. Bir neçə dəfə salam verdim, almadı. Sonralar yanından salamsız keçirdim. Mən təzə müəllim işləyən vaxtlar səhər tezdən yol qırağında, transformatorun yanında qoyun otarardı. Bir dəfə Səməd dayının evlərinin tarazını adlayanda məni daldan kiminsə çağırdığını eşitdim: “Müəllim, müəllim!”  Dayanıb baxanda gördüm ki, İmanqulu kişi mənə sarı gəlir. Çox təəccüb elədim. Mənə çatan kimi soruşdu: “Məllim, papruzun var?” Mən o vaxt çəkirdim – hərdən filtrli bolqar siqareti, hərdən Avrora. Siqaret qutusunu çıxarıb ona uzatdım, İmanqulu kişi bir neçə gilə götürüb “sağ ol” dedi və qayıtdı qoyunlarının yanına…

Hamımız insanıq… Hamımız da öləcəyik, hərçənd ölən günəcən çox adam buna inanmır…

X.X.

22. 12. 2024, Samara

 

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 3. MƏDİNƏ

Дек21

İYUL 2023

“Rubens qadını” ifadəsi niderland (flamand) rəssamı Piter Paul Rubensin adı ilə bağlıdır. Onun portlərindəki qadınlar iri, ətli-canlı, dolu bədənlidirlər ki, bu da on yeddinci əsrdə mövcud olmuş qadın gözəlliyyi idealı ilə uyuşurdu. Belə qadınlar həm də doğuşa, analığa, məhsuldarlığa qabilliyi təcəssüm etdirirdilər.

Mən, əlbəttə, uşaqlıqda nə Rubensi tanıyırdım, nə də №rubens qadın”ının kim ya nə olduğunu bilirdim. Ancaq çox sonralar rəngkarlıqla az-çox maraqlananda və muzeylərdə olanda yadıma Mədinə düşürdü. Onu gözümün qabağına gətirəndə görürdüm ki, kəndimizdə əsl “Rubens qadını” yaşayırmış…

Mədinə mərhum Qasımağanın bacısı, Gülsüm xalanın qızı idi. Mən onu kənddə kənddə təxminən 1964-65-ci illərdə görmüşəm. Lap əvvəllər, az yaşım olanda adını eşitmişdim, hərdən ondan danışırdılar, bəlkə Gülsüm xala bizə gələndə məməmlə danışırmış. O vaxt eşitdiklərimdən başa düşdüyüm budur ki, Mədinə qız vaxtı Əmirxan adlı kiməsə ərə getmişdi. Əmirxan kim idi – bilmirəm. Səhv edə bilərəm, deyəsən, Əmirxan ölmüşdü. Bir müddət dul yaşayandan sonra Mədinə bir salyanlıya getmişdi, ancaq bu nikah uzun sürməmişdi. Mədinə boşanıb gəlmişdi kəndə. Mədinənin ata yurdunda, yəni həyətlərində iki ev var idi. Birini, yəqin ki, haçansa atalarından qalan komanın yerində, ailəsi ilə Ələtdə yaşayan qardaşı Qasımağa tikmişdi. İkigöz, aynabəndli ev idi ki, uzun illər sonra orda Böyükkişi yaşadı. Gülsüm xala o evdə yaşamaqdan qətiyyətlə imtina elədiyinə görə oğlu ona təkgöz alçaq ev tikmişdi ki, Gülsüm xala həmişə orda qalardı və böyük evə ayaq basmazdı. Mədinə boşanıb gələndən sonra böyük evdə olurdu, anası  onunla küsülü qonşu kimi dolanırdı.

Mədinəni o vaxtlar az qala hər gün görürdüm. Onun bir sürü qazı var idi. Qazlar gah cüyürdə itir, gah da Kürün  o biri tayına keçirdilər. Mədinə də əlində çubuq həndəvəri gəzib qazları çağırır, səs-səmir gəlməyəndə quşların həmişə suya girdikləri yerə, keçələt suvatına gəlirdi. Mən də saat üçlə dörd arasında termosda lələmə çay aparırdım. Uzun illər ərzində kişinin çayı hər gün beləcə gedirdi və çay aparmaq vəzifəsi tədricən böyüklərdən kiçiklərə keçirdi. Kişi niyə çayını naharını yeyib gedəndə özü aparmırdı – mənə qaranlıqdır…Hə, mən çay aparanda Mədinəni görürdüm. Bəzən suvatda durub lələmlə söhbət edirdi. Nə danışdıqları yadımda deyil. Deyəsən, kişiylə zarafatlaşırdı – Mədinə zarafatcıl xanım idi. Deməliyəm ki, qulağı, qardaşı Qasımağanın qulağı kimi, bir az ağır eşidirdi. Lələmdə də bu problem var idi. Ona görə bir-birlərini necə başa düşdükləri mənim üçün xeyli təəccüblüdür. Mədinə çox işıqlı insan idi, dava-şava ilə işi yox idi, onunla ünsiyyət hətta mənim lələm kimi sərt, kəmhövsələ adamı yumşaldırdı…

O vaxtlar kənddə dörd ya beş evdə televizor olardı. Onlardan biri də Mədinədə idi. Qulağı ağır eşitsə də, Mədinə musiqini çox sevirdi. Yəqin səxavətli ürək sahibi olduğundan bu sevgini, musiqidən aldığı ləzzəti başqalarıyla bölüşmək istəyirdi. O illərdə televiziya ilə həftədə bir dəfə Azərbaycan xalq musiqisindən ibarət konsert verilirdi. Yazı yox idi, bütün verilişlər canlı idi. Rübabə, Sara, Zeynəb, İslam, Arif kimi müğənnilər ansamblların birinin müşayiəti ilə iyirmi-iyirmi beş dəqiqəlik konsertdə oxuyurdular. Konsertin olacağını bütün kənd qabaqcadan bilirdi və hər kəs özünə yer axtarırdı ki, gedib baxa bilsin. Mədinə öz tamaşaçılarını özü yığırdı. Konsertə bir bir neçə gün qalmış adaşına – Dünya xalanın qızı Mədinəyə, Şükufəyə, mənim bacım Ağənnəyə xəbərdarlıq edir, hər gün də yadlarıinna salırdı: “Qızlar, gözləyirəm ha…”

Mən televizora qonşularımız Ərəstun və Məmmədhüseyn qardaşlarının evində baxırdım, ancaq bacım Ağənnə ilə bir neçə dəfə Mədinəgildə də olmuşam. Təşkil elədiyi məclisdən Mədinənin necə xoşbəxt göründüyünün şahidiyəm. Hərdən kamançaçı qızı göstərib deyirdi? “Qızlar, o qızı yanında oturan kamançaçı oğlan istəyir…”

Mədinə bunu hardan blirdi – mənim üçün sirrdir. Bəlkə bu fantaziyalar Mədinənin özünə də, başqalarına da sevmək, sevilmək arzusundan yaranırdı. Mədinə kimi gözəl arvad niyə də sevilməyəydi?

Yox, o Vaqif deyən gözəldən deyildi: “Sinə meydan, zülf pərişan, bel nazik…”  Mədinə Rubensin qadınlarının azərbaycanlı təcəssümü idi: uca boylu, ətli-canlı, ağ üzlü, saçlar sarışın-kürən, nazik qaşlar da o rəngdə…

Gülsüm xala heç vaxt yuxarı çıxıb televizora baxmazdı. “Dilvizir… Dilvizirim əssiydi… Dombalağ aşacağlar, mən də baxacam… Ay baxdım a…”

Mədinənin televizorunda “Əsli və Kərm” operasının canlı yayımına baxmışam. O vaxt da gözümdən yaş axıb, indi də Qulunun səsi yadıma düşəndə axır…

Bir dəfə Mədinəgildə olanda Qasımağanın böyük oğlu Böyükkişi də orda idi. O vaxt yəqin səkkinci ya doqquzuncu sinifdə oxuyardı. Heç kimi dindirib-danışdırmırdı. Bibisinin dəvətiylə televirora baxmağa gələnləri nifrətlə  süzürdü. Mən Böyükküşini bir də çox sonra, bəlkə otuz-qırx il sonra, həbsdən çıxıb kənddə yaşayan vaxtlar gördüm. Bir dəfə Kamil müəllimin həyətində nə münasibətləsə yığışmışdılar, İham məni də çağırmışdı. Böyükkişi ara vermədən danışır, “SSRİ-ni dağıdanları” söyür, hamını, hər  şeyi, pisləyir, əməlli-başlı öd püskürürdü. Mən nə barədəsə fikrimi demək istəyəndə elə qışqırıq saldı ki, səsi bəlkə də Kürün o tayında eşidilirdi… Ali təhsil almış bu adamın aqressiv cahilliyi, gerifikirliliyi, həmişə haqlı olduğuna əminliyi dəhşət doğururdu.

Mənə elə gəlir ki, Böyükkişinin əsl bədbəxtliyi öz əməlinə görə həyatının pozulmağından, türməyə düşməyindən yox, bir vaxt və elə indi də bəyənmədiyi, lağa qoyduğu və hətta nifrət elədiyi kənd adamlarının içində yaşamağından irəli gəlirdi. Uzun dustaqlıqdan sonra azadlığa çıxan, xoşbəxtlik üçün hər şeyi – azadlığı, ailəsi, gözəl uşaqıarı, evi, qazancı – olan bu adam, mənə elə gəlir ki, bir an belə özünü nəinki xoşbəxt, hətta rahat da hiss eləməmişdi…

Mərhum Qasımağa kişinin uşaqlarıyla çox sərt davrandığını deyirdilər. Bəzən ailə əsarətindən qurtulanlanlar sonradan özləri, ilk baxışdan qəribə görünsə də, ailə ya icma içində tirana çevrilirlər…

Böyükküşi orta məktəbdə yaxşı oxumuş, o vaxtlar yəqin ki, Azərbaycanın ən yaxşı ali məktəbi olan Neft və kimya institunu bitirib Qazaxstana mühəndis kimi təyinala getmiş, bir müddət öz ixtisası üzrə işləyəndən sonra milisə girib kapitan rütbəsinə qalxmış, orda da rüşvət ittihamı ilə tutulub, səhv etmirəmsə, on illik ağır cəza almışdı. Mənə elə gəlir ki, milisdədəki işi onda texniki ziyalılığı aşılamış, indi Azərbaycan polisinə irs kimi keçmiş milis milis zehniyyəti yaratmışdı. Bu nədir? Azad ya alternativ fikrə, rəyə qarşı dözümsüzlük, opponentin qarşısına arqumentlə yox, aqressiya ilə, təhdidlə çıxmaq. “Basaram, gedərsən…”

Deməliyəm ki, Böyükkişinin düzlüyü, haqq-hesab məsələsində ciddi intizamı, kənd icmasının xeyir-şərində fəal iştirakı barədə də eşitmişəm. Allah rəhmət eləsin!

Mədinə isə bir müddət sonra arzu elədiyi sevgiyə  qovuşdu. Deyirdilər ki, Neftçaladan olan çox yaxşı bir adama gedib. Onların axşamlar televizorla konsertə baxmaqlarını təsəvvür edirəm. Mədinə kamançaçı qızı göstərib deyərmiş: bax bu qız, o başdan ikinci tarçalan oğlanı istəyir. Əri soruşarmış: Hardan bilirsən, ay Mədinə? Mədinə də deyərmiş: Ədə, necə hardan? Görmürsən bir-birlərinə necə baxırlar…?

X.X.

20-21. 12. 2024, Samara

əvvəli burda:

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 2. DÖVLƏTALI KİŞİ VƏ NOĞUL XALA

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 2. DÖVLƏTALI KİŞİ VƏ NOĞUL XALA

Дек20

Haçan Gözəl kişini xatırlayıramsa, Dövlətalı kişi yadıma düşür.

Bu, yəqin ki, beşinci sinifdə oxuyan vaxt olub. Mayın axırı, qəfil şiddətli isti, üstünü  indiki pilotsuz uçuş aparatlarını xatırladan mığmığa qoşunu bürümüş torpaq yolla ikinci növbənin dərsinə gedirəm. Məndən təxminən on addım qabaqda qoşa zənbillə yüklənmiş Dövlətalı kişi gedirdi. Dövlətalı kişi Noğul xalanın əriydi, ancaq çoxdan ailədən getmişdi. Salyan-Bakı yolunun qırağında, Xələcə çatmammış, dikdə hansı idarədəsə qarovulçu işləyir, orda da qalırdı. Özünə yaxşı həyət-baca düzəltmişdi, qoyun, toyuq-cücə saxlayırdı. Bizim qonşu mərhum Kamal dayı hərdən ona qonaq olurdu və sonra Dövlətalının necə kef çəkdiyindən, necə yeyib-içdiyindən elə vəcdlə danışırdı ki, elə bil İsveçrəyə gedib-gəlib… “Sən öləsən, (Kamal dayı «özüm ölüm» deməzdi, «sən öləsən» deyərdi) Dölət kefdədir. Çəkir hinduşka kababını, quzu kababını, vurur arağı, yanında da arvad..” Yəqin ki, Kamal dayı da illərlə küsülü olduğu arvadından qaçıb ailədən getmək, Dövlətalı kişi kimi özünə güzəran qurub azad yaşamaq istərmiş. Ancaq hünəri çatmırmış. Dövlətalı kişi isə çox hünərli adam idi. Çox…On ili elə-belə yatmamışdı ki…

Mən bilən, Dövlətalı kişi vaxtaşırı kəndə gəlir, uşaqlarının yeməyini gətirirdi. Yadımdadır ki, mən birinci sinifdə oxuyanda sübh tezdən Dövlətalı kişi bizim sonralar Kür aparan evimizə gəlmişdi, yanında da mənim yaşıdım olan oğlu Şakir. Atası Şakiri Salyan internatına qoymuşdu. Yəqin ki, istirahət günü anasının yanına gəlmiş Şakiri Dövlətalı kişi tezdən aparıb dərsə çatdırmaq istəyirdi. Mən çox təəccüb elədim ki, Şakirin çantası yoxdur, olanı elə əlindəki dəftərdir. Dəftərə baxanda gördüm ki, müəllim tapşırıqların altından qoymət qoyur, ancaq qol çəkmir. Mən buna çox təəccüb elədim, çünki bizim Ağəli müəllim qiymətə həmişə qol çəkirdi. Çəkirdi demək insaf deyil, Ağəli müəllim qolunu yaradırdı, “A” hərfinin belinə elə kəmər çəkirdi ki, elə bil gəlin beli bağlayır…

Mən bu qolsuz qiymətləri, xüsusən Şakirin əynindəki internat verən qızıl düyməli göy rəngli  qəşəng kostyumu görəndə mən ona çox həsəd apardım. Çünki mən general formasına oxşayan  o cür kostyumu ancaq yuxuda görə bilərdim, məktəbə isə Zabitə xalanın tikdiyi beli və balağı rezinli şalvarda gedirdim…

Qayıdaq təxminən 1965-ci ilə. Deməli, Dövlətalı kişi qabaqda, mən də on addım dalda gedirik. Gözəl kişinin çəpərinə çatanda Dövlətalı kişi çəpərin o tayında iş görən Gözəl kişini görüb dayandı və  zənbillərini yerə qoydu. Söhbətlərinin lap əvvəlini eşitmədim. Mən onların bərabərinə çatanda bunları eşitdim:

Gözəl kişi: Arvad-uşaq nə təhərdi?

Dövlətalı kişi: Nə təhər olacaq? Az qalmışam dayandoldurumu götürüb hamısını qıram. Adam arvad-uşaqğa haçanacan çörək verər?

Bunu eşidəndə Gözəl kişi güldü. Ancaq mən ordan tez sovuşub yoluma davam etdim. Dayandoldurumun nə olduğunu bilmirdim. Gözümün qabağına gətirdim ki, Dövlətalı kişi kinolarda gördüyüm qədim PPŞ avtomatla arvad-uşağı qırır: Noğul xalanı, Gülsabahı, Şahnazı, Baxşəlini… Bircə Şakirə dəymir. Çünki Şakirin çörəyini internat verirdi…

Noğul xalanı çox yaxşı xatırlayıram. Çünki Salyandan ya ayrı yerdən qayıdanda çox vaxt bizə gəlib nəfəsini dərir, çay içib məməmlə söhbət edirdi. Səhv etmirəmsə, gömgöy gözləri vardı. Ruslar bu rəngdə gözlərə yaxşı şeirlər, mahnılar qoşublar, bizdə isə qiymət verən yoxdur, elə ala göz, qara göz… Keçimiz ala, pişiyimiz ala, gözəlimizin gözü də ala… Salyana ya ayrı yerə gedən vaxtlar Noğul xalanın sinəsini taxılan yeri gözləri ilə bir rəngdə olan, Qəhrəman analara verilən qızıl medal bəzəyirdi, çünki on ya on bir uşaq doğmuşd. Bu qədər uşağı dünyaya gətirmək üçün ərlə arvad arasında ciddi iş getməli, elmi dildə desək, yaxın münasibət olmalıdır. Və bu qədər səmərəli fəaliyyətdən sonra Dövlətalı kişinin ailədən getməyi təəccüb odğura bilər. Ancaq Noğul xalaya diqqət edəndə görürdün ki, Dövlətalı kişinin fərariliyi təsadüfi deyil. Noğul xala, gözəl göy gözləri olan bu əməkdar qəhrəman ana amiranə və hətta bir az hampazor adama oxşayırdı. Və bəlkə də Dövlətalı kişi üçün bu ər-arvadlıq ağır qarşıduma imiş. Günlərin bir günü cana doyub və xata çıxarmamaq üçün cəbhədən qaçıb…

Sonralar bildim ki, dayandoldurum nədir. Dövlətalı kişi həmişə silahlı olub. Yəqin öləndə də balışının altından ya dayandoldurum ya tapança çıxıb…

Birinci sinifdə ilk və son dəfə gördüyüm Şakir, nə şuluq qayırmışdısa, yeddinci sinifdən sonra internatdan çıxarıldı və kəndə gəlib bizim sinfə qatıldı. Çox uzun, şaqqalı cavan olmuşdu, deməzdin on beş yaşı var. Elə birinci gün məni dərin biliyi ilə sarsıtdı. O mənə belə bir sual verdi: Avropada hansı çaydır ki, adını tərsinə oxuyanda tərəvəz adı alınır? Qaldım gözümü döyə-döyə və sinfin yeganə əlaçısı kimi nüfuzumu bir anda itirdim. Verdiyi möhlət qurtarandan sonra Şakir sualının cavabını açdı: Prut çayı…

Prut… Turp….

Səkkizincini qurtarandan sonra Şakiri bir də görmədim…

X.X.

19-20. 12. 2024, Samara

(ardı var)

əvvəli burda:

ƏRƏBQADAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 1. ZABİTƏ XALA VƏ GÖZƏL KİŞİ

ƏRƏBQADAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 1. ZABİTƏ XALA VƏ GÖZƏL KİŞİ

Дек19

İYUL 2023

Kəndimizin arvadlarından danışanda gərək əvvəlcə çəpər qonşularımız Səkinə xalanı və Xanımsoltan xalanı yada salam. Onlar, əlbəttə, yadımdadır. Ancaq söhbəti Zabitə (hamı “Zapta” deyirdi) xaladan başlamaq istəyirəm.

Zabitə zala Gözəl kişinin arvadı idi. Mən bilən, kəndimizdə onlardan başqa uşaqsız ailə olmayıb. Zabitə xala, səhv etmirəmsə, Qarabucaq kəndindən idi.

Gözəl kişi mənim lələmlə dost sayılırdı, Zabitə xala da məməmlə çox mehriban idi, hərdənbir bizə gələrdi də. Yaxşı dərzilik bacaran Zabitə xala bir neçə il mənə və mənim böyük qardaşıma şalvar, köynək tikib. Məməm Salyandan parça alıb bizi Zabitə xalagilə göndərirdi. O, bizə corab və əlcək də toxuyub.

Gözəl dayı ilə Zabitə xala çiy kərpicdən tikilmiş ikigöz alçaq evdə olurdular. 1960-cı illərin əvvəllərinə qədər kənddə evlərin hamısı elə bu cür ya bundan da kasıb idi. Zabitə xalagilin evi çox təmiz olurdu, ev əşyalarından yadımda qalanı tikiş maşınıdır. Zabitə xala özü də özü tikdiyi tuman-köynəkləri geyinirdi. O, gətirdiyimiz ucuz parçanı alır, ölçümüzü götürürdü. Biz ona pul vermirdik, əksinə, ora hər dəfə yolumuz düşəndə həyətdən bir cücə tutub bizə bağışlayırdı.

Zabitə xalanın tikdiyi köynəklər yaxşı yadımdadır, elə bil indi də şkafda ya elə divarda asılıblar. Köyəyin sol döşündə hökmən cib olurdu. Bu, yaraşıq üçün idi. Altı-yeddi yaşında kənd uşağı döş cibinə nə qoya bilərdi? Heç nə. Şalvarın belinə və balaqlarına rezin slalınardı. Mən birinci sinfə belə rezinli şalvarda getmişəm…

Ərlə arvadın illər keçdikcə bir-birinə oxşamaqları barədə deyilənlərdə həqiqət çox azdır. Sadəcə biz ərlə arvada bir ailənin üzvləri, ən yaxın qohumlar kimi baxır və buna görə onlarda oxşarlıqlar axtarır və bu oxşarlıqları olmayanda da görürük. Yəni “gözəllik baxanın gözündədir” dediyimiz kimi “oxşarlıq baxanın gözündədir” də deyə bilərik. Ancaq Gözəl kişi ilə Zabitə xala doğrudan da bir-birlərinə çox oxşayırdılar. Hər ikisi çox astadan danışır və elə bil ki, gülüşləri sinələrində səslənirdi. Gözə dəyən fərqləri boyları idi. Bəstəboy bu arvad evin içində elə bil yerimir, quş kimi səkirdi. Mən onların dava-dalaşını təsəvvür eləmirəm. Dalaşmağa meylli adamlar çox vaxt evdə yad adam olanda dava salırlar. Yəqin tamaşaçısı olmayan dava ləzzət vermir…

Gözəl kişinin cavanlığı barədə məlumatım yoxdur. Axı kəndin keşməkeşli vaxtları olmuşdu: kollektivləşdirilmə, fərdi təsərrüfatların ləğvi, adamlarım məcburi kolxoza qatılmağı, bu kolxozda dərhal vəzifələr zəbt edib varlanan zirəklər, cibində partiya bileti olmasa da, “allahsız” bileti  gəzdirənlər… Adamların bir-birini satmağı, sürgünə, həbsə göndərməyi… İkinci dünya müharibəsi… Qaçaqçılıq edən fərarilər… Nədənsə Gözəl kişini pis iş yiyəsi ola biləcəyini güman etmirəm…Pensiyaçı vaxtlarında məktəbdə bağban işləyərdi. Məktəbdə fəhləlik eləmiş başqa kişilərdən fərqli olaraq, heç vaxt qışqır-bağır salmazdı.

Gözəl kişi ilə Zabitə xalanın mehribanlığı bəlkə də uşaqsızlıqlarından idi. Bir vaxt Zabit xala qardaşı oğlu Müseyyibi gətirib yanında saxlamışdı. Boya-başa çatandan sonra evlənib Salyanda yaşayırdı.

Rus nağıllarında Gözəl kişi ilə Zabitə xala kimi cütlük haqqında deyilir ki, onlar birlikdə uzun və xoşbət ömür sürdülər və ikisi də bir gündə öldü. Gözəl kişi Zabitə xaladan xeyli əvvəl ölmüşdü. Bir müddətdən sonra Zabitə xala ata yurduna qayıtmış ya qayııtmağa məcbur olmuş, orda da vəfat etmişdi. Təəssüf ki, bu insanlara nə birgə oğul-uşaq böyütmək, nə də yanaşı qəbirlərdə yatmaq nəsib oldu…

 X. X.

17-18.12. 2024, Samara

(ardı var)

«ƏVƏZ ZEYNALLININSA EVİNDƏ TOY-DÜYÜNDÜR…»

Дек18

20230721_135628

Kimlərsə batıb yasa,
Kimlərsə qara gündür.

Əvəz Zeynallınınsa,

Evində toy-düyündür.

+

Elə bil mağardır ev,

Şənlənir hər bir insan.

Cənab İlham Əliyev,
Həmişə var olasan!

+

Düz ikicə ay çıxıb,
Müddətindən Əvəzin

Qalan da nədir axı –

İndi hesabla özün!

+

Səkkizcə il on aydır,
Cəmi-cümüsü qalan.

İllər güllə tək gedir,
Papağını fırlasan.

+

Nəzir gedir seyidə,
Dustağın anasından.

Cənab prezidentə,
Dua eləyir hər an.

+

Verir gözaydınlığı

Xoşbəxt anaya hər kəs:

Səkkiz il nədir axı,

Çatacaq başa gec-tez!

+

Başı arvadınınsa,
Qarışıqdır, işdədir,
Bu mühüm hadisəni,
İctimailəşdirir.

+

Blinkin zəng eləyib,

Cənab prezidentə.

Bayden heyrandır, deyib,

Səndəki mərhəmətə…

Mirzə TƏBİL

18. 12. 2024, Samara

RADYARD KİPLİNQ. MESOPOTOMİYA

Дек17

RADYARD KİPLİNQ

Gənc və qətiyyətllilər, geriyə dönməz onlar

Səmimi, çılğndılar, verdik onları qurban:

Onlar öz nəcisinə bələnib can verəndə qaçmağa üz qoyanlar,
Doğrudanmı şərəflə dəfn edilər bir zaman?

 +

Onlar dönməyəcəklər, soyuqqanlı və rahat qətlə yetirilənlər,

Hər gün kömək istəyib rədd edildilər ancaq:

Müqəssirlər üstəlik son nəfəslərində də qınayırdılar hələ,

Elə gücləri var ki, olmaz onları qovmaq?

 +

Dönməz ölülərimiz Gündüzlər nə qəqər ki, Gecələrdən ayrıdır,

Qürubun zolaqları nə qədər ki, həmindir.

Başıboş yekələr ki, onlar can verən zaman naqqallıq eləyirdi,
Yüksək vəzifələri tutacaqlar yenə də?

 +

Ya bir saatlıq qızıb soyuyar qəzəbimiz:

Bir də baxıb görərik yatan kimi qasırğa,

Onlar hakimiyyətə yenidən qayıdıbıar necə rahat, necə tez,

Əl ataraq adəti hiylə və bacarığa?

 +

Bizi sakitləşdirir, bizə gen-bol ödənc də vəd eləyirlər onlar,

Göstərə də bilirlər özlərini qorxan tək.
Dostları, borcluları məşvərətə çağırır və məsləhət alırlar,

Söz verirlər hər kəsin işi düzəldiləcək.

 +

Bütün həyatlarıyla günahları yuyulmaz və silməz ölümləri,
Millətimizə onlar vuran qara ləkəni.

Fəqət baş alıb gedən ətaləti, faciə yaradan təkəbbürü,

Qoymalıyıqmı qalsın həminki kimi yenə?

1916

ingiliscədən tərcümə

16. 12. 2024, Samara

QEYD:

Bu şeirin mövzusu 1-ci Dünya Müharibəsinin Mesopotomiya kampaniyası, xüsusən 1916-cı ilin aprelində general Taunsəndin Kutu təslim etməsinə gətirib çıxaran adminstrativ hərcməlikdir. Bir tarixçi bunu Britaniyanın hərbi tarixində ən alçaldıcı məğlubiyyət adlandırıb.

++++++++++++++

RUDYARD KİPLİNG

Mesopotamia

 

They shall not return to us, the resolute, the young,

  The eager and whole-hearted whom we gave:

But the men who left them thriftily to die in their own dung,

  Shall they come with years and honour to the grave? Читать далее →

RADYARD KİPLİNQ. BÖYÜK PAROXODLAR

Дек16

RADYARD KİPLİNQ

Ah, böyük paraxodlar, hayana gedirsiniz, deyin, yığışıb belə? —

“Dənizlər aşırsınız ingilis kömürüylə harəkətə gələrək”

“Bu yolu gedirik ki, sənə çörək gətirək, yağ da gətirək hələ,

Mal əti, qoyun əti, donuz əti, yumurta, pendir gətirək gərək.”

 +

“Paroxodlar, eləsə, bəs gətirəcksiniz, deyin, onaları hardan,

Hara yaza bilərəm siz uzaqda olanda sizə məktubumu mən?”

  “Gətirərik bunları Kvebek, Vankuverdən, həmçinin Melbrundan.

Məktubuları Hobarta, Honq Konqa və Bombeyə gərək göndərəsən sən.”

 +

“Ancaq Böyük Gəmilər, bəs sizə üz verərsə əgər nə isə birdən?

Məsələn, ola bilər batasınız dənizdə, qəzaya  uğrayaraq.”

“O halda, əlbəttə, sən, səhərini kofesiz, bekonsuz yeyəcəksən,

Bəlkə çay işəcəksən, nə şirin qoğal, nə də fəsəli olar ancaq.”

 +

“Onda dua elərəm ki, Böyük Paroxodlar, gözəl keçsin havalar,

Mavi sular xəfifcə ləpələnsin və yumşaq küləklər ancaq əssin.”

“Böyük Paroxodlara təhlükəli deyildir nə briz, nə dalğalar,

Dəmirdir aşağıdan, düzəldiblər poladdan yuxarı hissəsini.”

 +

“Onda, Böyük Gəmilər, sizəin hamınıza quraram yeni mayak,

Cəlb edərəm ağıllı çoxlu losmanı da mən, sizi keçirsin onlar.”

“Ah, indi artıq La-Manş çox gözəl işıqlanır ziyafət zalı sayaq,

Losmanlarınsa sayı Ludakı sardinanın sayından da çox olar.”

6.

“Bəs Böyük Paroxodlar, nə eləyə bilərəm sizin üçün onda mən,

Nə eləyim halınız xoş olsun,  durumunuz rahat və qaydasında?”

Keşik çəkməyə göndər onda böyük sularda hərb gəmilərini sən,

Yemək gətirən zaman biz sənə önümüzü kəsməsin bir adam da.”

7.

Çörək ki, yeyirsiniz, dadlı peçenyelər ki, xırtıldadırsınız siz,
Sorduğunuz şirnilər, ya kəsilib-doğranıb qazana girən ətlər,

Bir daha görməzsiniz bunları evinizdə Biz Böyük Gəmilərsiz

Siz aclıq çəkərsiniz bizim qabağımızı kəsən olarsa əgər”.

1911

ingiliscədən tərcümə

13-15. 12. 2024, Samara

++++++++++++++

RUDYARD KİPLİNG

Big Steamers

«Oh, where are you going to, all you Big Steamers,

With England’s own coal, up and down the salt seas?»

«We are going to fetch you your bread and your butter,

Your beef, pork, and mutton, eggs, apples, and cheese.»

2

«And where will you fetch it from, all you Big Steamers,

And where shall I write you when you are away?»

«We fetch it from Melbourne, Quebec, and Vancouver.

Address us at Hobart, Hong Kong, and Bombay.»“

3

«But if anything happened to all you Big Steamers,

And suppose you were wrecked up and down the salt sea?»

«Why, you’d have no coffee or bacon for breakfast,

And you’d have no muffins or toast for your tea.»

 

4

«Then I’ll pray for fine weather for all you Big Steamers,

For little blue billows and breezes so soft.»

«Oh, billows and breezes don’t bother Big Steamers:

We’re iron below and steel-rigging aloft.» 

 

5

«Then I’ll build a new lighthouse for all you Big Steamers,

With plenty wise pilots to pilot you through.»

«Oh, the Channel’s as bright as a ball-room already,

And pilots are thicker than pilchards at Looe.»

6

«Then what can I do for you, all you Big Steamers,

Oh, what can I do for your comfort and good?»

«Send out your big warships to watch your big waters,

That no one may stop us from bringing you food.»

7

For the bread that you eat and the biscuits you nibble,

The sweets that you suck and the joints that you carve,

They are brought to you daily by All Us Big Steamers

And if any one hinders our coming you’ll starve!»

RADYARD KİPLİNQ. «BATAQLIĞIN QARA UŞAQLARININ…»

Дек15

buffaloes2

Bataqlağın qara uşaqlarının,

Şoranlıq çöllərin və çəmənliyin,

Kəndə girməyə yox ixtiyarları,

Aşağı dərəcə adamlar kimi.

 +

Otlar otlaqlardan onlar kənarda,

Onların yeminə gülər  mal-heyvan .

Palçıqda dincələr, arzuları da,

Meşədə ot-ələf, ya da ki, tikan.

 +

Ancaq vay halına, onları kimsə,

Yuxudan oyada, çaşıb bir insan,

Sürüdən ayıra başçı camışı,

Qabanı qaldıra mağarasından.

1891

ingiliscədən tərcümə

15.11. 2024, Samara

+++++++++++++++

RAUDYARD KIPLING

Dark children of the mere…

 

Dark children of the mere and marsh,

Wallow and waste and lea,

Outcaste they wait at the village gate

With folk of low degree. Читать далее →

İNTİHAR HAQQINDA…

Дек14

09. 10. 23

Mənə xəbər verdilər ki, Mərhum Məmmədhəsənin nəvəsi, qızı Dürnisənin Yusif adlı oğlu özünü öldürüb. Çox məyus oldum…

Mənim yaşım çoxdur, ona görə Məmmədhəsənin gənc vaxtlarını xatırlayıram. Məmmədhəsən yaxşı feldşer idi, Ərəbqardaşbəyli ilə Bala Surra arasında hər cür havada əvvəllər piyada, sonralar motosikllə çapır, evləri qapı-qapı gəzir, gecə də dalınca gələndə dinməzcə durub xəstə üstünə gedirdi. Orta təhsilli feldşer olan Məmmədhəsənə kənddə “doxdur” deyirdilər, o vaxtlar o, “doxdur” adına layiq idi.

Sonralar, təəssüf ki, Məmmədhəsəni mağaza xarab elədi…

Dürnisəni – Dürnisə müəllimi — yəqin ki, şagird olduğu vaxtlar görənəm. Mərifətli qız idi, çalışqan idi.

Hər dəfə hər hansı gəncin intihar etdiyini eşidəndə, onun ata-anasını düşünürəm. Balasını itirmiş ata-ana üçün həyat kökündən dəyişir, yeyib-içdiyi zəhrmara dönür. Mənim kiçik qardaşım Salman səkkiz yaşına çatmamış qəfil xəstəlikdən öləndən sonra məməm yasdan çıxmırdı, xasiyyəti də çox dəyişdi…

Təbiətən intihara meylli insanlar var. Nəzarətsiz qalanda özlərinə çox hallarda ölümlə nəticələnən ağır xəsarət yetirirlər. Bu, patologiyadır, psixikanın pozulmasıdır. Bəs sağlam adamlar özlərini niyə öldürürlər?

Mütəxəssislər yaşla əlaqəli böhranların yeniyetmələrdə 12-14 yaş arasında, kişilərdə 20-30 yaş arasında olduğunu qeyd edirlər. 60 yaşdan sonra belə böhranlar hər iki cinsin nümayəndələrində ola bilər.

İntihar sövq edən əsas səbəblərdən biri depressiya sayılır. Depressiya halında nə  ümid var, nə istək. Yaşamaq mənasız görünür.

Narkotik keflənmə halında intihar edənlər çoxdur. Doza qəbul etmiş narkoman üçün varlıqla yoxluq arasında fərq itir, ölüm narkotik keflənmə halında olan insan üçün heçlik deyil, nirvananın daha bir qatıdır…

Bəs sağlam, ağlı başında olan adam özünü niyə öldürür?

Mən Dürnisə müəlimin əziz balasının ölümü ilə bağlı heç bir spekulyasiya eləmək fikrində deyiləm, çünki hadisənin təfərrüatı barədə heç bir məlumatım yoxdur. Mən, yeri gəlmişkən, Azərbaycanda epidemiyaya çevrilmiş intihar halları haqqında öz fikrimi demək istəyirəm.

Məlum olduğu kimi, cinayət məcəlləsində “intihar həddinə çatdırma” kimi maddə var. Yəni insana o qədər fiziki və mənəvi işgəncə verilir ki, çıxış yolu görməyib özünə qəsd edir. İnsanı intihar həddinə öz ailəsində də çatdıra bilərlər – qayınana gəlini, gəlin qayınananı, ər – arvadı, valideynlər övladı. Belə cinayətlərin çoxu ört-basdır edilir, guya ailə şərəfini qorumaq üçün intiharın əsl səbəbi gizlədilir.

Çoxumuza məlumdur ki, hər ailə mehribanlıq hökm sürən isti ocaq deyil, əksinə zülm ocağıdır. Hər ailəyə isə nəzarətçi qoymaq olmaz ki, ata-ana uşaqlarıyla insan kimi rəftar eləsin. Ancaq intiharın profilaktikası vacibdir. Daim, intensiv, ardıcıl şəkildə uşaqlara aşılanmalıdır ki, həyat möcüzə sayıla biləcək nemətdir və biz bu nemətin üstündə elə əsməliyik ki, sanki qıraqlarına qədər dolu camı daşlı-çınqıllı yolla aparırıq. İntihar isə insanın ata biləcəyi ən uğursuz, ən mənasız addımdır.

Ailə zülm ocağıdırsa, onu tərk eləmək lazımdır.

Ordudan tez-tez əsgərlərin intihar xəbərləri gəlir. Əgər komandir, gizir, əsgərə işgəncə verir, alçaldırsa, əlində avtomat olan əsgər niyə o zalımı yox, özünü öldürsün?

Azərbaycanda depressiyaya uğramamq üçün polad sinirlər lazımdır. Bu kiçik ölkə böyük bir türməni ya da, dəbdəbəli toyların çalındığına baxmayaraq, böyük bir yasxananı xatırladır. İndi sərhədlər də bağlıyıblar ki, insanlar klaustrofobiya azarına tutulsunlar…

Futbol həvəskarları yaxşı bilirlər: həftənin dörd-beş günü Avropa ölkələrində milli çempionatların yarışları keçirilir. 50, 60, 70 hətta 90 minlik stadionlar dolu olur. İrili-xırdalı bütün şəhərlərdə opera tapmaşaları gedir, simfonik orkestlər çıxış edən filarmoniyalarda anşlaqdır. İndi bütün Avropa şəhərlərinin geniş küçələrində, meydanlarında milad yarmarkaları keçirilir. Adamlar keyfiyyətli, səmərəli işləyir, keyfiyyətli dincəlirlər. Qocalıb pensiyaya çıxanlar qollarını-qıçlarını uzadıb ölümü gözləmirlər, səyahət edirlər, cavanlıqda arzusunda olduqlaırı yerləri gəzirlər. Adamların söz demək, fikir ifadə etmək, siyasi fəaliyyət göstərmək azadlıqları, özlərini müstəqil məhkəmələrdə müdafiə etmək imkanları var. Azərbaycanda söz danışanı, söz yazanı şərləyib dama basır, türmədə çürüdürlər, kütləvi qorxu psixozu yaratmaq üçün  millətin fəxri sayıla biləcək gənc jurnalist qızları zindana atan, əhalini dilsiz-ağızsız mal-heyvana çevirmək istəyən Əliyev Amerikaya, Fransaya hərbə-zorba gəlir. Sosial vəziyyətindən asılı olmayaraq  hər hansı bir insan özünü Azərbaycanda azad hiss edə bilərmi? Yox, edə bilməz. Əgər edirsə, deməli o, narkotik keflənmə halındadır, reallıqla illüzor olanı bir-birindən ayıra bilmir…

Əgər intiharın əsas səbəblərindən biri depressiya sayılırsa, bu depressiyanı yaradıb bütün əhalini ona düçar edən Əliyev rejimidir. Ancaq bu rejimdən də qəddar rejimlər olub və adamlar çıxış yolunu intiharda yox, rejimlə mübarizədə görüblər. Zülm ailədən gəlirsə, o zülmə ailədə qarşı durmaq lazımdır, sənin intiharın zənin zülmkarına hədiyyədir.

Sirr deyil ki, bəzi gəncləri intihara aparan depressiyanın özünə uğursuz sevgi səbəb olur. Yeniyetmə, gənc sevgi uğursuzluğunu ağır yaşayır. Ancaq həyatın özündən yüksək olan heç bir duyğu yoxdur. Sevgi də, dərd də, ən müxtəlif başqa yaşantılar da həyatın təzahürüdür. Həyat varsa – yeni sevgilər, yeni münasibətlər yaranacaq. Valideynlər, hazırlıqlı psixoloqlar uşaqları rədd edilmə, cavabsızlıq nəticəsində yaran bilən böhrana hazırlamalıdırlar. Yəni hər hansı qız (oğlan) tərəfindən rədd edilmək, hətta atılmaq nə qədər ağrılı olsa da, faciə deyil, insan təbiəti dəyişkəndir, dəyişməyə, reabilitasiyaya qabildir və bu qabiliyyət bizim ən ağır yaralarımızı sağaldır, yeni münasibətlərə, sevgilərə qovuşdurur.

Bu yaxınlarda mənim 71 yaşım tamam oldu. Ölmək istyirəmmi? Yox. Bilirəm ki, yaşadığım hər gün ən sonuncu ola bilər. Ancaq təbii olacaq hadisəni özüm icra eləmək istəmirəm. Çünki həyatın əksi – heçlikdir. Axirətə inanmıran, cənnəti, cəhənnəmi heç bir sübutu olmayan fantaziya sayıram. İndi küçədə yumşaq qar yağır, şaxta üç-dörd dərəcədir, yəni çox xoş hava var, mən də qardaşoğlu Yusifin Bakıdan hədiyyə göndərdiyi noutbukda intihar əleyhinə fikirlərimi yazıram və hamını həyatı sevməyə çağırıram.

İyunun 5-dən 6-na keçən gecə mənim yaşadığım ev yandı. Nəyim vardısa odda və yanğınsöndürələrin vurduğu suda məhv oldu. Mən hər şeyimi itirib indi tamam dəyərdən düşmüş pensiya ilə qaldım. Binanın qarşı tərəfndəki səkidə durub üç-dörd saat ərzində yanğını müşahidə edərkən intihar barədə düşünürdümmü? Konkret intihar barədə düşünmürdüm, ancaq bundan sonra necə yaşayacağımı təsəvvür edə bilmirdim…

Səhərə yaxın zəngilanlı Şirvan Kərimov daha iki soydaşla yanğın yerinə gəldi, iki-üç saatdan sonra mənartıq hamamlanıb təzə paltar geymişdim…İndi bir neçə aydır ki, ev, o cümlədən mənim mənzilim Şirvan Kərimovun nəzarəti altında və dövlətin ciddi köməyi ilə yenidən yaradılır. Mənə yaxşı ev tutublar, mərkəzdə sakit həyəti olan qədim binadır. Altı ay ərzində iki kitablıq tərcümə eləmişəm və yazmışam…

Özünüzdən muğayat olun, bir-birinizi qoruyun, yəni qıraqlarına qədər dolu cam aparan adamın titrədiyini görəndə ona dəstək olun ki, camdakı cövhəri dağıtmasın…

Dürnisə müəllimə, faciə üz vermiş ailənin bütün üzvlərinə səbr diləyirəm.

X.X.

  1. 12. 2024, Samara

RADYARD KİPLİNQ. CƏZA

Дек13

RADYARD KİPLİNQ

Parladı bir Ulduz göydə bir dəfə,

“Çəkilsin gözümdən!” dedim mən ancaq,
“Elələri var ki, gözəldir daha,

Onlardır sevimli göylərə çıraq.”

Əlbəttə, bu sözüm mənim yalandı,

Bunun cəzasını gərək alaydım.

 +

Qitələr dolaşdım aşıb dənizlər,

Gördüm Planetlər necə nur saçır-

Mənim itirdiyim ulduza bənzər

Ecazkar deyildi ancaq heç biri

Mən yalan demişdim, güman etmədən,
Bunun cəzasını çəkərəm hökmən.

 +

Göylərim al qana boyanan zaman,

Zülmət gecə kimi günüm qaralcaq,

Mən qovan Ulduzdu təkcə parlayan

Məndən uzaqlarda, vəfalı ancaq.

Özümü sevirdim yalnız və indi,

Nə yaşayırdım, nə də ölə bilirdim.

 

ilk dəfə 1931-ci ildə nəşr edilib

ingiliscədən tərcümə

10-12.12. 2024, Samara

+++++++++++++

RUDYARD KİPLİNG

The Penalty

 

Once in life I watched a Star;

   But I whistled, «Let her go!

There are others, fairer far,

  Which my favouring skies shall show.»

Here I lied, and herein I

Stood to pay the penalty. Читать далее →