1959-cu ilin dekabrında Bəxtiyar Vahabzadə İraqda səfərdə olub.

Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan” poeması 1958-ci ildə çıxıb. Özünün və fanatlarının iddiasına görə, KQB bu poemaya görə onu az qala güllələyəcəkmiş. Ancaq KQB-nin “qara siyahı”sına düşən ədəbiyyatçı ömrü boyu ayağını ölkədən qırağa qoya bilməzdi. Bəxtiyar Vahabzadə “Gülüstan” poemasına görə nəinki tənbeh olunmur, hətta xarici səfərə də göndərilir.

Qəribə deyilmi?

Bəxtiyar Vahabzadə 1958-ci ildə poemasını yazanda İraqda qanlı hərbi çevriliş baş verib. İyulun 14-də polkovnik Əbdülkərim Qasımın başçılığı ilə hərbçilər kral Feysəli deviriblər. Kralı və onun bütün arvad-uşağını sarayda divara dirəyib güllələyiblər. Bütün hərbi çevrilişlərdə olduğu kimi, bu çevrilişdən də sonra ona başçılıq etmiş Əbdülkrim Qasım özünü baş nazir təyin edir. İraq respublika elan olunur.

Yəni Bəxtiyar Vahabadə, yəqin ki, sovet yazıçılarının nümayəndə heyətinin tərkibində, İraqa səfər edəndə, Bağdad küçələri bəlkə hələ çevriliş zamanı öldürülənlərin, sonra edam olunanların qanından təmizlənməmişdi.

KQB-nin, “Gülüstan” poemasına görə Bəxtiyar Vahabadəni məzəmmət etdiyini istisna etmək olmaz. Və  İraqa göndərməklə bəlkə KQB ona “səhvini” düzəltmək şansı verir. Yəni Bəxriyar Vahabzadə günahını yumalıydı. Əlbəttə, qanla yox, mürəkkəblə…

Əbdülkərim Qasım kralı devirib hakimiyyəti zəbt edən kimi SSRİ ilə yaxın əlaqələr qurur, hərbi əməkdaşlıq sahəsində müqavilə bağlanır. Moskva İraqa silah və hərbi texnika göndərir, iraqlılar SSRİ-yə hərbi təhsil almağa gəlirlər. Sovet yazıçılarının İraqa səfərinin məqsədi sovet adamlarına yeni İraqı tanıtmaq ola bilərdi.

Sovet yazıçılarından xaricə, xüsusən qeyri-sosialist ölkələrinə tək-tükü buraxılırdı. Nümayəndə heyətinə salnmamışdan qabaq KQB, Partiya komitəsi yazıçının bütün nəslini yoxlayırdı. Siyahıya düşəndən sonra onlar ciddi təlimat alırdılar. KQB ilə xüsusi əlaqəsi olanlar təlimatdan başqa tapşırıq da alırdılar. Onlar getdikləri ölkəyə öz göləri ilə yox, KQB-nin göləri ilə baxmalıydılar, KQB gözləri ilə gördüklərini yamalıydılar.

Deyək ki, Nəsimi 1959-cu ildə, hərbi çevrilişdən bir il sonra İraqa gedir. O, Bağdad küçələrində qan iyi duyacaqdı, qan ləkələri görəcəkdi, üzləri divara çevrilib başları üzərində quran tutaraq güllələnən arvad-uşağın səssiz fəryadını eşidəcəkdi. Elə deyilmi?

Bəxtiyar Vahabzadə nə qan iyi duyur, nə arvad-uşağın fəryadını eşidir. O, Kərbalada İmam Hüseyn məqbərəsinə atüstü baş çəkib ona KÜB gözüylə, partiya təlimatı ilə baxaraq sosial və hətta kommunist şeiri yazır. Şeirin adı əsl kommunist və hətta proletar üslubunddadır: “Aclardan toxlara”.

Zər-ziba içində alışıb yanır

Sərdabə, döşəmə, tavan sərasər;

Neçə yüz ildir ki, burda saxlanır

İmamın adına gələn nəzirlər.

Bir delikat, yəni incə məsələ var. Bəxtiyar Vahabzadə şəkilidir, çox güman ki, ailəsi sünnü məzhəbindəndir. İmam Hüseyn məqbərəsinə neqativ məzmunlu mətnin sünnü məzhəbindən olan azıəərbaycanlıya həvalə edilməsi təsadüfi ola bilərdimi? Axı KQB hər şeyi ölçüb-biçirdi. Özü də br dəfə yox…

Bəndin ikinci beytinə baxın: “İmamın adına gələn nəzirlər yüz ildir ki, burda saxlanır”.

Yüz illərlə saxlanılan nəzirlər nədir? Pul? Qızıl? Daş-qaş? Şair məscidin, məqbərənn tikintisinə, bəzəyinə işlənmiş nəzirləri deyir? Divarlara, tavana qiymətli metaldan bəzək vurulubsa, buna “nəir saxlanır” demək olarmı? Və şairin “xəzinə” adlandırdığı bu qızılı, daş-qaşı aclarmı gətirib? Acın qızılı, daş-qaşı hardaydı?

Cəlil Məmmədquluzadənin “Eşşəyin itməkliyi”ni yadımıa salaq. Yazıq Məmmədhəsən əmi ömrü boyu Kərbəla ziyarətini arzulamış, qəpik-quruş yığıb eşşək almışdı. Deyək ki, eşşəyi Xudayar bəy satmamışdı və Məmmədhəsən əmi getmişdi Kərbəlaya. Gedib ora çatsaydı İmam Hüsyen məqbərəsinə bəlalı başından başqa nə qoya bilərdi? Heç nə. Onun özünün qarnını, yəqin ki, orda nəzir hesabına doydurardılar.

Məscidin divarlarını 1508-ci ildə Şah İsmayıl qızila tutub. 1708-ci ildə Ağa Məhəmməd Qacar günbəzin qızıl örtüyünü yeniləyib. Bu adamları heç cür ac adlandırmaq olmaz…

“Bu busat, bu cəlal kimin üçündür?

Bayırda əl açıb dilənir millət….”

1959- cu ildə İraqda həyat səviyyəsi, əlbəttə, yüksək olmayıb. Ancaq “millət dilənir” ağ yalandır. 1959-cu ildə Sovet Azərbaycanında yaxşımı dolanlrdılar? Kənd adamlarının paspordu yox idi, pensiya almırdılar, iki ildən sonra üstəlik çörək qıtlığı başlandı…

Bəxtiyar Vahabzadəni Bakıdakı Lenin museyi niyə narahat eləmirdi? Ona nə qədər xərc qoyulmuşdu və saxlanmağına nə qədər pul xərclənirdi? Bəs Leninin çoxsaylı heykəlləri? Bəxtiyar Vahabzadə sonra özü Lenindən poema yazıb nə qədər qazandı?

Siyasi məqsəd güdən bi xarici səfərlərə büdcədən, yəni kasıb sovet xalqının hesabına, nə qədər pul xərclənirdi? İmam Hüsendən yadığı bu şeirdən qazandığı pulu Bəxtiyar Vahabzadə Bakıda dilənənlərə payladımı?

“Dünyanın qəribə təzadları var:

Aclardan toxlara düşərmiş nəzir…”

Yox, yox, yenə də yox! A kişi, ağzında “ac” deyirsən, “kasıb” da demirsən. Acı  nəyi var ki, nə verə? Nəziri, yəni ciddi nziri,, daş-qaşı, sentnerlərlə qızılı zənginlər verir. Adamları kasıb eləyən nəzir deyil, iqtisadiyyatın bərbadlığı,korrupsiya, milli sərvətlərin və gəlirin hakim təbəqə əlində cəmləşməyidir. Deyək ki, İmam Hüseyn məscidindəki bütün sərvəti payladın əhaliyə. Əhalini bu məscidin sərvəti neçə gün dolandırar?

Şeirin sonu müsibətdir. İmam Hüseyn müsibəti yox. Lümpenproletar müsibəti.

“Daş-qaş içindədir ölü imamlar,

Diri övladları lüt-üryan gəzir…”

Nə az, nə çox: lüt-üryan. Elə bil ki, Bəxtiyar Vahabzadə Kərbəlada yox, nidist çimərliyindədir. Arvad çılpaq, kişi çılpaq… Yəni lüt-üryan…

A kişi, başa düşdük ki, sənə KQB tapşırıq verib, sən gərək İmam Hüseyni azərbaycanlıının gözündən salasan. Ancaq hər şeyin yeri var. Ağ eləmisən…

Bir şeyi bilmək yaxşı olardı: görəsən Kərbəla səfərindən sonra KQB Bəxtiyar Vahabzadəyə hansı rütbəni verib? Kapitan? Mayor? Polkovnik?

1963-cü ildə İraqd yeni çevriliş baş verir. Əbdülkərim devrilir və edam olunur…

 

X.X.

14. 05. 2025, Samara