Mənə hərdən uzaqdan-uzağa “bəy” deyirlər, hər dəfə də elə bilirəm məni söyürlər, az qalıram qayıdıb deyəm ki, bəy sən özünsən, qırışmal…
Məni bilirəm ki, indi Azərbaycandakı bəylərin hamısı əldəqayırmadır, onları necə qayırırlar, deyə bilmərəm. Mənə bir bəyin tarixi məlumdur: Xudayar bəyin. Bu tarix “Danabaş kınidinin əhvalatları”ndadır.
“Әvvәl, yәni iki il bundan әqdәm, Xudayar bәy qlava yanında çavuş idi. İş elә gәtirdi ki, qlava Xudayar bәyin anasını siğә elәdi.
Aşkardı ki, qlava öz sәmtini qoyub, özgәni katdalıqda saxlamayaсaq. Bir hәftәnin içindә katdanı qısnıyıb, qulluqdan kәnar elәdi. Bir
neçә vaxt kәnd qaldı katdasız. Xülaseyi-kәlam, сamaat bir vaxt gözünü açdı gördü ki, Xudayar bәy katdadı ki, katdadı.
Xudayar bәy katda olan kimi lap dәyişildi. Әvvәl başladı libasından. Paltarını tәzәlәyib vә әlinә bir zoğal ağaсı alıb, xәbәr verdi ki,
onun adı Xudayar deyil, Xudayar bәydi. Kimin ixtiyarı var idi soruşsun haradan ona bәylik yetişib?! Amma xalq bilirdi ki, bәylik ona
oradan yetişib ki, qlava anasını siğә edib. İyirmi-otuz adamı Xudayar katda dama qatıb mәhz o sәbәbә ki, sәhvәn ona deyiblәr
Xudayar katda, demәyiblәr Xudayar bәy”.
Yəni bir az da sadə dillə desək, qlava Xudayarın anasını zad eləyəndən sonra Xudayara bəylik gəlmişdi. Əslində Xudayar özü bu nəticəyə gəlmişdi ki, madam qlava mənim anamı zad eləyib, mənə bəylik düşür…
İndi mən bilmək istərdim: bir-birinə ağız dolusu “bəy” deyən azərbaycanlılar niyə və haçan bu nəticəyə gəliblər ki, onlara bəylik düşür?
Mirzə Əlil

22.07. 2016
Anapa-Cemete