Aşıq Pənah əynində Stalin kostyumu və Stalin çəkmələri, başında Allaşükür papağı çıxır tribunaya və başlayır Kislovodsk xanımlarından öyrəndiyi rus dilində “Lenininana” üzərində necə işlədiyindən və dünya proletariatının ölməz rəhbəri Leninə olan məhəbbətindən danışmağa. Leninin yerliləri isə fikirlərşirlər ki, stalinsayağı geyinmiş, ancaq nədənsə molla papağı qoymuş Azərbaycan sənətkarı öz dilində danışır. Birinci katibin yanında oturan adam, yəqin əmək qəhrəmanı, onun qulağına pıçıldayır: “Azərbaycadn dili bizim rus dilimizə çox oxşayır, qulağım bir neçə tanış söz çaldı…”
Bu cür lətifələrin elə aşıq Pənahın sağlığında yaranması aydın göstərir ki, xalq arasında bu “syasi aşığa” yumorla yanaşanlar çox olub. Toylara od qiymətinə gedən, şax qırmızı onluqları dəstələyib cibinə basan, kurortlar gəzən bu qalınqaş aşığın kommunizmdən, halal əməkdən oxumağı elə o vaxt sağlam düşüncəli adamlarda gülüş doğururdu.
Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra bolşeviklər savadsızlığın ləğv edilməsi proyektini həyata keçiriblər, ibtidai təhsil (birinci mərhələdə) icbari olub. Azərbaycan artıq otuzuncu illərdə hamının yazıb-oxuya bildiyi məkana çevrilib. Ancaq yazıb-oxuya bilmək savad sayılsa da, təhsil deyil. Azərbaycanda təhsil, xüsusən humanitar təhsil çox aşağı səviyyədə olub və belə olaraq qalır. Qüdrətli farsdilli şairlər Xaqanini, Nizamni özününkü sayan xalqın poetik zövqünü qafiyəbazlar, qrafomanlar, Aşıq Pənah kimi qondarma aşıqlar üçün pulla şeir yazan aferistlər formalaşdırırdı. Aşıq Pənahın öz adından oxuduğu bir şeirə baxın.
Bəstə boylu, məstə yeri,
Yerişinə vurulmuşam.
Bunu bəlkə də Pənah üçün dostu Əliağa Kürçaylı yazıb. Və yəqin ki, birinci misrada “asta yeri” olub, Pənah Kürçaylının xəttini başa düşməyib, “məstə oxuyub”. İnanmayanlar qulaq assınlar:
https://www.youtube.com/watch?v=5KZ2OYwhWII
(Bir dəfə, 1976-cı ildə, Aşıq Pənahla Salyanda bir tədbir də olmuşam. Yaxında oturmuşdu. Dəftərini açıb5 çxışına hazırlaşırdı. Mənə elə gəldi ki, o iri-iri çap hərfləri ilə yazırdı…)
Sonra:
Səhər-səhər bizə sarı,
Gəlişinə vurulmuşam.
Gözünüzə köhnə Salyan küçəsini gətirin. Bəstə boylu qız “məstə” yeriyə-yeriyə gedir Aşıq Pənahgil sarı.
Yanağında dağ laləsi,
Baxışında gün şöləsi…
“Yanağında dağ laləsi”. Bu necə yanaqdır? Dağ laləsinin aran aləsindən fərqi nədir? Bu heç, dalı çox maraqlıdır.
Əlində eşq piyaləsi,
Görüşünə vurulmuşam. (Görüşə nə vurulmaq? Görüşə sevinmək ya sevinməmək olar…)
Təsəvvür edirsiniz? 1940-cı ya 50-ci illər. Salyan. Qız əlində piyalə gedir. “Bizə sarı”. Yəni Pənahgil sarı. Əlində də piyalə. Salyanda. Gənc Pənah gecə xirtdəyəcən vurub. İndi başı ağrıyır. Qızı əlində piyalə gələn görəndə kefi kökəlir, çünki içməkdən ötrü ölür, çünki, ruslar demişkən, “trubı qoryat…”
Pənah deyər xoş iqbalın,
Nə şən keçir cah-cəlalın..
Cah-cəlalın «şən keçmək» xassəsi var?
Şeir belə bitir:
Başındakı güllü şalın,
Naxışına vurulmuşam… (Şalda gül özü naxışdır, ona görə iki sözdən biri artıqdır)
Şübhə yoxdur ki, bu cəfəngiyatı Əliağa Kürçaylı yazıb. Mərhum cəfəngiyyat ustası idi.
Mən sənin yanına qışda gəlirdim,
Bir əlimdə bahar, bir əlimdə yaz…
Buna deyən olmayıb ki, çöl də bayır kimidir…
İndi buna baxın:
Amandır, rəhm eylə, bir xayşım da var,
İstərəm üzündən pay, bu yanda dur.
“Üzündən pay istərəm” – bu nə dildir? Bunu Qurbani kimi, Vaqif kimi şairləri olan azərbaycanlı yazır?
Bu «şeiri» çox güman ki, Ağacavad Əlizadə yazıb. Yəqin tələsib, pul lazım olanda mərhum yerlim mübtəda-xəbər tanımırdı. .. Mən onun qardaşı mərhum Bahadırla tanış idim. Bir dəfə məmin yanımda Salyan bazarında qoz alırdı… Yox, bu ayrı söhbətdir…
Piar, dövlət səviyyəsində dövlət resursları ilə işlədilən piar möcüzələr yaradır. Orta səsli, hətta primitiv vokal texnikasına düz-əməlli yiyələnməmiş Pənahı böyük sənətkara dövlət piarı çevirib. Sovet dövrünün aşıqlıq sənəti – mən saz ifaçılarını demirəm. mən qalife, frenç geyib Allahşükür papağı qoyaraq pənahi oxuyanları deyirəm – təbliğaqt və təəşviqat proyekti olub. Və yaxşı heç nə yaratmayıb. Bəylər kimi çox istedadlı, nadir səsli müğənniyə isə ziyan vurub, onu da kolxozdan, sağıcıdan, kommunizmin qələbəsindən oxumağa vadar edib.
(60-cı illərdə buraxılmış «Aşıqlar» məcmuəsindəki şeirlərindən bir «aşıq» sağıcıya təlim veiridi ki, malın əmcəyini necə vaxtlı-vaxtənda yumaq lazımdır…)
Salyanda 1 nomrəli məktəb var. Sovet vaxtı, o. beynəlmiləl statusli idi, bu məktəbdəki siniflərin əksəriyətində təhsil rus dilində idi..
(ardı var)
30. 08. 2023, Samara
xeyrulla xayal 