“ÇIXMAZ” rədifli gəraylı.

“Dərd dərədi, dərə mindi,

Çəyirtkələr dəvə mindi.”

Dərd niyə dağ deyil, dərədir? Keçmişdə şairlər dərdi dağa oxşadırdılar, bunu başa düşürdük, yəni dərdin yekəliyini nəzərdə tuturdular. Dərd dərəyə bənzədilirsə, bu, dərdin dayazlığını göstərir?

1988-ci ildə yazılıb, Meydan başlananda. Bilmirəm, “çəyirtkələrin dəvə minməyi” ilə şair nəyəsə ya kiməsə eyham vurur ya vurmur. Deyək ki, İsgəndər Həmidov ya Sabir Rüstəmxanlı çəyirtkədirlər. Bəs dəvə kimdir?

Gözlərimi yumub çəyirtkəərin dəvə minməyini təsəvvür etmək istədim, alınmadı, çünki şair çoxlumu çəyirtkənin bir dəvə mindiyini, ya hər çəyirtkənin bir dəvəyə mindiyini dəqiqləşdirməyib.

“Dovşanlıq ki, dəbə mindi,

Göy talaya əlik çıxmaz.”

Dovşaların dəbə minməyi necə olur? Əlik – vəhşi keçidir? Dovşanlardan qorxub göy talaya çıxmır? Bu beytin dəvə minən çəyirtkələrlə nə əlaqəsi?

Sonra çox qəribə bir beyt gəlir:

“Neyləyim ki, öz ətimdən

 Öz əlimə çəpik çıxmaz.”

Mənə elə gəlir ki, İlham Əliyevin fərmanıyla və yəqin ki, şəxsi puluyla çap olunub kitabxanalara sədəqə kimi paylanmış kitabda səhbv gedib – “ətimdən” yox, “əlimdən” olmalıdır. Ancaq! Ancaq öz əlini öz əlinə vuranda niyə çəpik çıxmır? Tarix boyu çəpik elə belə çıxıb və hamıda çıxıb. Nə oldu ki, Məmməd Arazda çəpik əvəzinə 404 error çıxdı?

Hə?

Yox, əgər nışriyyat səhvi deyilsə, «öz ətimdən öz əlimə çəpik çıxmaz» nədir?

“Bu Allahın Allahı yox,

Heç dərdimə şərik çıxmaz…”

Əstəğfurullah! Allahın haqqınada belə tərk-ədəblk edəndə əlindən hardan çəpilk çıxar? Səsin də batar, başqa vacib funksiyaların da işləməz…

Keçək ayrı şeirə.

«VAXTINDA GƏLMƏDİN»

«Vaxtında gəlmədin… Mən məndim onda,

 Qanadım yerində, qolum yerində.

Mən onda eşqimin ağ otağında

Olsam da, olardım qurum yerində».

Əvvəlini başa düşdük, çəpiyi çıxmasa da qolları yerində imiş. İkinci beyti başa düşmədim. Deməli, Məmməd Araz eşqinin ağ otağında olsa da, bu otağın qurum yerində imiş.. Deməli, ağ otağın hisli, qurum yeri var imiş?

Kimdən soruşasan? Bəlkə Aqil Abbasdan?

“Mən də çox ürəyə od dartdım, hədər”

Odu necə dartırlar? Odu atarlar, hə? Bəlkə İlham Əliyevin puluyla çıxan kitabda yenə səhv gedib?

“Heç vaxta sığmadı havalı vaxtım.”

Vaxt vaxta sığmayıb…

 “Caynaqdan, qaynaqdan uzaqdı hələ”

Caynağı başa düşdük. Qaynaq nədir? Qaz qaynağı? Elektrik qaynağı? Vaxt qaynaqdan uzaq – bu nədir?

 “O mənim abırlı, həyalı vaxtım”.”

Şairin abırlı, həyalı vaxtları olub… Kürəkəni hörmətdən salıb…

“Danışsaq çıxacaq dərd bir-bir üzə,

Qəlbimiz gülü buz külqabı kimi”

Külqabılarda gül olur? Hamısında? Niyə külqabının gülü buzdur?

İndiyəcən qəlbi külqabıya oxşadan olmuşdu? Biz hara gedirik?

Şeiri bir neçə dəfə oxudum, “vaxtında gəlməyənin” kim ya nə, arvad ya kişi olduğunu başa düşmədim…

Külqabının buz gülünə and olsun!

“QORXURAM” — bu, maraqlı şeir olmalıdır. Görək şair nədən ya kimdən qorxurmuş.

“Ən tənha adamdır çox dostlu adam,

Yıxıldın, qaçacaq hamısı birdən.”

Çox  — konkret nə qədər? Dostların sayı nə qədər olmalıdır ki, yıxılanda qaçmasınlar?

“Bir olsun — pir olsun: çıxarma yaddan,

Bir olsun — pir olsun, yapış o pirdən!”

Aha! Bir dost kifayətdir. Ancaq pir olmalıdır.

Pir dostu hardan tapasan?

“Bu necə oyundu, necə hənəkdi?

Siçanı pişikdən ayırmaq olmur.”

Şair burda haşiyə çıxdı. Yəqin evini siçan aparırmış. Yəqin şairin tox pişikləri siçanları tutmaq əvəzinə onarla oynaşırlarmış.

“Dağ uçdu? Uçruldu? — Bilinmir bu sırr! –“

Adətən, deyirlər dağ siçan doğdu – ruslar deyirlər, məsəldir. Məmməd Arazda siçan dağı doğdu…

Dağ uçub? Dağı uçurublar? Hansı dağı?

“Zamanın qayçısı düzü düz kəsir,

Səni əl verdiyin hansı əl əydi?”

Necə yəni “düzü düz kəsir”? Düzü elə mən də düz kəsərəm. Ümumiyyətlə, zaman nəyisə kəsir?

Səni – kimi? Əl adamı necə əyir? Birinci beytdə dağ uçulur, ikinci beytdə zaman dərzilik edir…

“Hər sözün qulpundan yapışmır əlim,

Söz alğı-satqısı heyrətdi bəlkə?”

Başa düşmədim… Bu mətnləri bəlkə qayınatası üçün Aqil Abbas yazırmış? Atalar deyib ki, hər kürəkənə iş tapşırmaq olmaz…Arxayın deyiləm, ancaq mənə elə gəlir ki, deyiblər…

Yadınıza salıram ki, şeirin adı “Qorxuram”dır. Müəllif hara getdi? Şeirinin birində “yüyənsiz qadından” yazmışdı. Biurda yüyən görürsünüz? Burda atlı da başsızdır, at da…

Aşağıdakı bəndi oxusanız, gülməkdən… Demirm nə olacaq. Özünüz görəcəksiniz nə olacaq. Dəyişək hazırlayın.

“Sən dünən beləydin, qaragöz oğlan,

Bu gün də eləsən: — təbi təlaşlı,

 Böyüklər kölgəsi ünvanı olan –

Ay başı fırfıra, ay başıdaşlı!

Ay başı fırfıra…

“Ağlım, bu eyhamı sənsiz kim anlar?

Sən çaşqın qafamda bir qafa da qur…”

Bunu başa düşdüm. Xalq şairi ağlına komanda verir ki, qafasının içində bir qafa da qursun…

Axırda, nəhayət ki, deyir nədən qorxduğunu.

“Şairi yalana yatan yığnağın

 Özü də plana yata, qorxuram.”

Təəssüf ki, yenə  başa düşmək olmur nədən. Şair məlumatı elə şifrələyib ki, heç kim aça bilməsin.

“Plana yatmaq” nədir?

“YAXŞILAR” – bu şeir yaxşı olmalıdır, adından bilinir.

“Amandı, qoruyun bir-birinizi.

 Qoymayın soyuya Arazı Kürdən”

Çətinliklə ikinci misranı başa düşdüm. Yəni deyir ki, Araz Kürlə mehribandır, qoymayın soyusunlar, araları dəysin.

Nə danışırsan, kişi, qoyarıqmı. Bəs əlahəzrət prezident hara baxır? Heç qoyarmı? Birinci xanım şəxsən Arazla Kürün mehribanlığını nəzarətdə saxlar.

“Gəzib igidlərlə qədəmbəqədəm,

Yaxşılar ordusu yaradacağam.”

Şairin qlobal planları varmış. Yaxşılar ordusu yaratmaq!  Rəhim Qazıyevlə paralel işləməklə. Əvvəl igidlərlə gəzəcəkmiş, sonra yaxşılar ordusu yaradacaqmış. Görəsən dünyasını dəyişənə qədər bir-iki taqım yarada bilibmi? İndi o yaxşılar taqımına kim komandanlıq edir? Doğrudanmı Aqil Abbas? Eh…

“Döyüş nə ağıdır, nə də meyxana,

Ağlağan qatlanar, — Qatlanan sınar!

Beş gün əlinizə düşən meydana

Kürnəş bağlayanlar yığışmasınlar!

Məmməd Araz əməlli-başlı hərbi strateq imiş! Yəqin iki-üç müharibənin iştirakçısı olub. Ancaq onu da deyim ki, bu bənddə ifadə olunmuş hərbi-nəzəri bilikləri başa düşə bilmədim, çünki Məmməd Arazdan fərqli olaraq döyüş meydanında olmamışam… Kürəkənim də olmayıb. Çünki kürəkənim yoxdur…

X.X.

30.05. 2024, Samara

ardı var

əvvəli burda: https://xeyrulla.com/2024/05/30/gedebiyyat-sozun-curuynu-cixarmaqla-corek-ve-sohret-qazanmis-sair-memmed-araz-iv/