“14 oktyabr — qırx doqquz yaşım…
«Görüşdük onunla xəstəxanada.”
“Onunla” – elə bildiniz yanıa gələn naməlum xanımla? Yox. Onunla – yəni qırx doqquz yaşıyla.
Şair bir il sonranın hayındadır. Bir ildən sonra əlli yaşı tamam olacaq. Nə baş verəcək? Aksenti Poprişşinin güman etdiyi kimi, yer aya minəcək?
“İşığın qəfildən dönər kölgəyə, Od elə donar ki, donu görünməz.”
Yox, bu, Qoqoldan sitat deyil, Məmməd Arazın şeirindəndir. “Dəlinin qeydləri”ndə yer aya minəcəkdi, burda “od elə donacaq ki, donu görünməyəcək”.
Hardan görünər? Odda don olar?
Biri Molla Nəsrəddinin yanın gəlib deyirdi ki, saqqalı ağrıyır…
“Hər səsi eşitmir əsrin qulağı,
Ozümə yağışam, özümə çətir.”
Bu iki misra arasında hansısa əlaqə varmı?
İnsan özünə bəlkə də yağış ola bilər, məsələn, lənət şeytana, özünü isladar. Ancaq özünə necə çətir ola bilər?
“Fikrimin çəkisi çəkimdən ağır…”
Qırx doqquz yaşında Məmməd Arazın neçə kilo olduğunu bilsək, fikrinin də çəkisini bilərik. Təxminən 70-75 kilo…
Yolumu gözləyir bir donqar yoxuş,
Arxada uçrum var, qarşıda qala,
Lokasiya kifayət qədər ətraflı təsvir olunub: donqar yoxuş, “uçrum”, qala…Erməni kəşfiyyatı bunu oxumaya…
Dur, daha qələm də, söz də yorulmuş,
Dur, azca qurdalan, azca xırdalan!..
Bunu kim deyir? Arvadı? Yox, xəstəxanadadır, yəqin həkim deyər. Ancaq aydın deyil: Harda, nədə qurdalansın? Burnunda? “Bir az xırdalan” – yəni çox böyükdür? Yəni Füzuli boydadır? Bu lap İlham Əliyevin “bir az yavaşıyağ”ına bənzəyir…
“Mən açan çiçəyəm, solan yarpağam…”
Şair elə qırx doqquz yaşından, bəlkə əvvəllər də təvazökar olub… Açan çiçək…
“Nə vaxtsa, dünyanın duru dəmində
Yenidən dünyaya qayıdacağam.”
“Duru dəm” nədir? İsrafilin şeypuru çalınmamış qayıdacaqsan?
“Hardasa, nə vaxtsa tökülən dolur”
Bu misranın təhlili üçün mətbəxdə eksperiment keçirdim. Dolu biq qabdan suyu boş bir qaba tökdüm. Məlum oldu ki, tökülən dolmur, tökülüb qurtarır…
“Qum üstə arzular göyərir onda”
Göyərmə yönlük halda olmaz, yerlik halda olar. “Üstdə”. (Bu adam nəşriyyatlarda, nəşrlərdə ömrü boyu redaktor, ba. Redaktor olub). Yəni tökülən dolanda arzular qum üstdə göyərir…
Yəni, ruslar demişkən, koqda rak svistnet…
«Ömrün öz tufanı ömrümü didir»
Azərbaycanca desək, ömür öz-özünü didir…
«Господа, спасем луну, потому что земля хочет сесть на нее»
“Cənablar, gəlin ayı xilas edək, çünki yer onun belinə minmək istəyir” – bu “Dəlinin qeydləri”ndəndir…
“Qırx doqquz yaşıma əlvida dedim,
Bir kimsə bilmədi özümdən özgə.”
“Kəndçilər institutunu”, yəni pedaqoji institutu bitirib bir-iki il Naxçıvanda müəllilmlik edəndən sonra dabanına tüpürüb Bakıya gələn, gəldiyi gündən ədəbi nəşrlərdə, nəşriyyatlarda məsul vəzifələr tutan, 1974-cü ildən ömrünün axırınacan adını indi öyrəndiyim “Azərbaycan təbiəti” jurnalının rəhbəri olan, Azərbaycanda və Azərbaycandan uzaqlarda olan kurortları, parisləri, londonları daim gəzən bu adam həmişə özünü incik göstərir, hamı onun tikəsini ağzından çıxarır, elədiyi yaxşılıqların qədri bilinmir, ətrafında hamı nakişidir, çaqqaldır, əclafdır (öz sözləridir) özü aydan arı, gündən durudur…
Bu şeiri yazanda Brejnevin sevimli kurortu Pitsundadan təzə gəlib…
Necə yəni “bir kimsə bilmədi”? Şeiri yazıb verdin “Kommunist” qəzetinə, bütün Azərbaycan bildi. Gələn il fəxri ad da verəcəklər. Bəs nə istəyirdin? Yer ayın belinə minməliydi?
Mirzə ƏLİL
27. 07. 2024, Samara
xeyrulla xayal 