Əliağa Kürçaylının “Əbədiyyət” şeiri elə adıyla güldürür, çünki zaman probleminə həsr olunmuş fəlsəfi şeir deyil, sevgi şeiridir, sevgi məktubu kimi yazılıb. Şeirin özü də çox gülməlidir, çünki çoxumuzun yazdığı ya oxuduğu sevgi məktublarına oxşamır. Sevgi məktubunda kişi (oğlan) nə yazır? İndi bilmirəm, bir əlli il qabaq oğlan yazırdı ki, sənin dərdindən dəliyəm, gecələr yatmıram, sənin üstündə dədəmlə dava eləmişəm, mənə gəlməsəm, gəlib sənin dədəni bIçaqlayacam, girəcəm dama…
Kürçaylının məktubu yüngül şantaja bənzəyir. Qısa desək, Kürçaylı şeirin əvvəlindən axırınadək özünü tərifləyir, deyir ki, dünyada məndən yoxdur, mən olmasam, sən batdın.
“Mən sənin nəğmənin əks sədası,
Könlünün tükənməz arzularıyam.”
Belə çıxır ki, xanım – oxuyandır, Əliağa Kürçaylı və ya onun lirik qəhrəmanı isə onun nəğməsinin əks-sədasıdır.
Başa düşmədim…
“Qışında- bir ilıq payız havası,
Yayında- bir sərin quzey qarıyam.”
Qışda kim payız yeli arzulayar? Patalogiyası olan adam. Qışda yaz arzulayarlar. Əliağa Kürçaylı bunu gözəl bilib. Ancaq “yaz havası” yazsa, heca əskik olur. Ona görə “payız havası” yazır. Bilir ki, oxucu xamdır, udacaq…
“Gecə zülmətində, qaranlığında
Qəfildən parlayan qəmərinəm mən.”
Zülmət elə qaranlıq deyil? Başa düşürük niyə “ay” yox, “qəmər”. Çünki sonra “xəbər” gələcək… (Lər, lər, pəncərələr…)
Şair özünü “qəfildən parlayan aya” bənzədir. Kürçaylının qara adam olduğunu nəzərə alsaq, bu, çox real bənzətmətir. Ancaq ay qəfildən parlayırmı? Ayın neçə yaşı var? Ay elə milyon illərdir ki, parıldayır, nə “qəfildən”…
“Kədərli çağında, qəmli çağında
Dərdini dağıdan xəbərinəm mən.”
Bu lirik qəhrəmandan nə xəbər gələcək ki, xanımın dərdi dağılacaq? Əgər xanım dərdlidirsə, qoçaq niyə özü gedib baş çəkmir, xəbərini göndərir?
“Səadətli keçən illərinəm mən,
Mənsiz itirirsən bu səadəti.”
Ləyaqət hissi olan qadına bunu deyən hökmən şapalaqlanar…
“Günəşə uzanan əllərinəm mən”
Paho! Bu hara getdi çıxdı…
“Mən sənin yaşanmış dəqiqələrin”
Nə az?
“Hələ yaşanacaq ayın, ilinəm.”
Aha, qırsaqqız olub yapışacaq…
“Sevgi xallarıyla ötən dilinəm”
Azərbaycan poeziyası, Azərbaycanın bədii dili budur? Kül olsun başımıza…
“Mən sənin…Təsviri mümkünmü məgər?
Hər şeyi söyləmək çətindir, çətin.”
Burda müəllif yəqin nəsə ayıb şey demək istəyirmiş. KQB-dən qorxub deməyib. KQB ayıb danışmağa qoymurdu. Danışanı tuturdular…
“Axı necə deyim… Dağlar, dərələr
Kiçik zərrəsidir əbədiyyətin.”
Sonuncu beytin bu sevgi məktubuna nə dəxli var? “Əbədiyyət” məsələsindən bir şey başa düşdünüz?
Əliağa Kürçaylının bundan da gülməli şeirləri var. Məsələn, “Səninkidir”
“Nə çox pəncərə var şəhərimizdə”
Aha! Burda nəsə var. Şair ki xalqın pəncərələrinə baxdı…
“Ən çox işıqlısı…
O səninkidir!”
Burda şair misranı iki yerə niyə bölür? İki səbəb var. Birincisi odur ki, bir misra üçün iki misranın qonorarını alacaq. İkincisi odur ki, “o səninkidir” ifadəsini misranın birinci hissəsi ilə qrammatik bağlaya bilmir. Bu, heç. Sonrası alman demişkən, fantastiş.
“Gör neçə qağayı üzür dənizdə,
Ən ağı-bəyazı
O səninkidir!”
Vətəndaşlar! Yapçılardan tutmuş cəbhəçilərə qədər hamıya müraciət edirəm: qağayı üzür ya süzür (uçur)?
“Ağı-bəyazı” – bu nə hoqqadır? “Bəyaz” ərəbcə “ağ”dır, iki dəfə ağ demək adam dolamaqdır?
Nəzər sal xurmayı, sarı saçlara,
Ən tündü, qarası…
O səninkidir!”
Şairin nə demək istədiyi ayrı şeydir, burdakı misralardan belə çıxır ki, “xurmayı, sarı saçların ən tündü, qarası səninkidir”.
Əliağa Kürçaylını universitetə Səməd Vurğun qoyub. Attestatsız… Əməlli-başlı ali təhsili olmayan Səməd Vurğun akademik idi…
“Qəlbimi bəzəyir neçə min yara,
Ən dərin yarası…
O səninkidir!”
“Neçə min yara”! Yara haçan və haranı bəzəmişdi?
“Mənim şair kimi ülvi adım var,
Ləkəsiz, təmiz ad…
O səninkidir!”
Ülvi, ləkəsiz, təmiz…
İnsan özü haqqında belə deyirsə, zibili var…
Mənə müəllifi tanıyan bir nəfər danışırdı ki, Əliağa Kürçaylı onunla dostluq edən və onun şeirlərini ruscaya çevirən görkəmli bir tərcüməçi və şairin arvadı ilə eşqbazlıq edib və böyük qalmaqal olub…
Bilmirəm bu, gülməlidir ya gülməli deyil…
Mirzə ƏLİL
30. 07. 2024, Samara
xeyrulla xayal 