Архив тегов | Mirzə Cəlil

PEK İYİ? НЕТ, ОЧЕНЬ ПЛОХО…

Мар8

Cəlil Məmmədqulzaədənni “Pek iyi” adlı felyetonu var, mirzə yazır ki,  hər yandan onun üstünə tökülüblər ki, daha nəcib ifadələrlə danışsın, məsələn, “çox yaxşı əvəzinə” “pek iyi”  desin. Felyetonun məzmunu yəqin ki, hamıya tanışdır, ona görə sonunu xatırladıram. Mirzə deyir ki, mən “pek iyi” deməyə hazıram, ancaq əvvəl  bir yer göstərin, aparım “çox yaxşı”nı atım ora…

Son otuz ildə AZərbaycanda çıxan kitablardan və onların hansı dildə yazıldığından xəbərim yoxdur. Son vaxtlar azərbaycanca mətnləri şəbəkələrdə, Azadlığın saytında oxuyuram  və görürəm ki, mənim həmvətənlərim, nəhayət, Mirzə Cəlil deyən o yeri tapıblar və Azərbaycan dilində yüz illərlərlə işlənən söz və ifadələri qucaq-qucaq aparıb ora atlrlar…

Hansı azərbaycanlılar yüz il, iki yüz il, üç yüz il ərzində bir birinə “bayramın kutlu olsun” deyib? Mübarək sözündə pis nə var? Ərəb leksikası bizim dilimizə 13 əsr bundan qabaq girib, azərbaycanlıların türklərlə bir dildə danışdığı dövrü axtarıb tapmaq üçün gərək bir min ildən də artıq o yana gedəsən. Musiqimiz, kitablarımız türklərlə haçan bir olub? Bizim muğamla türklərin “uzun havası” çoxmu yaxındır? Və əgər ərəb sözlərinə boykot elan edilibsə, kitab, məktəb, məktub, insan, aşiq kimi sözləri niyə dildən çıxarmırırq?

Türkləri yamsılamaq millətin bir hissəsində olan nökərçiliyin, lakeyliyin əlamətidir – bizim adamlar həmişə kiminsə yanında kiçiklənməyə öyrəşiblər – rusların, farsların, türklərin…Bu adamların milli mədəniyyətimizi öz səviyyələriylə ölçürlər, fikirləşirlər ki, özləri içəridən kasıbdırlarsa, milli mədəniyyət də kasıbdır. Ona görə də bəziləri türklərə, bəziləri ruslara sığınmaqla olduqlarından artıq görünmək istəyirlər, bu onların yarımçıqlıq kompleksi  üçün şəfadır. Bu adamlar üçün Nəsimi, Mirzə Cəlil, Üzeyir bəy kimi əjdahalar yoxdur, Tarkan kimilərin mahnıları və türk serialları bu adamları içini xarab eləyib…

Mən təəccüblənirəm ki, niyə doğma “yazıçı” sözünün əvəzinə qondarma “yazar” sözünü işlədirlər, “ar” şəkilçisi isim düzəldən şəkilçi deyil! Müsavat qəzetinin leksikası oxuyanda bilmisən ki, güləsən, ya ağlayasan… Təəssüf ki, “Azadlıq” radiosu da dilimizi içəridən dağıdanların ciddi resursuna çevrilib. Və əgər Azərbaycan dilini yeganə qoruyucusu dövlət mətbuatı və Əliyev rejimidirsə, mən Əliyev rejimini də dəstəkləməyə hazıram…

 

08.03. 2013

«Azadlıq» da Mirzə Cəlillə bağlı müzakiyəyə şərh

Мар1

Asif Əfəndiyev bir dəfə yazmışdı ki, “dünyanı keçəl Həmzələr bürüyüb”. “Azadlıq”dakı müzakirələrdə iştirak edən professorlar, “yazarlar” indiki Azərbaycan filologiyasını, Azərbaycan ədəbiyyatını “keçəlhəmzələrin” bürüməyiindəndir.

“Tapançanı dirədi Mirzə Cəlilin keçəlinə” – bunun gerçəkdən deyildiyinə inanmaq çətindir, ancaq inanmağa məcbursan. Bu bazar ya hamam ifadələriylə danışan xanım hansı məktəbdə oxuyub? Axı söhbət küçə xuliqanından ya teleşou ulduzundan yox, təkcə “Kişmiş oyunu” hekayəsiylə nəsrimizi dünya nəsrinin ən yaxşı nümunələriylə bir səviyyəyə çatdırmış yazıçıdan və fövqəladə xidmətləri olan ictimai xadimdən gedir.

Ruslarda belə ifadə var: проскочить, пройти как блоха на собаке. Əlbəttə, bir az kobuddur, ancaq bundan yerinə düşənini xatırlamıram. Yəni bu o deməkdir ki, özünün irəli getmək, qapıdan keçmək, qalxmaq ümidi olmayan adamlar bunu irəli gedən ya getmiş, qapıdan keçmiş, qalxmış adamların adlarına öz adlarını qatmağa çalışırlar və bu yolda böhtan atmaqdan, ləkələməkdən də çəkinmirlər. Əylislini romanı onun çoxdan tərk etdiyi ədəbiyyat olimpinə qayıtmaq cəhdiydi. Adını ilk dəfə eşitdiyim Mehriban Vəzir də Mirzə Cəlil qalmaqalıyla özünü mənə və yəqin məndən də başqa beş-on adama tanıtdı. Bunu eləməyə nə var ki – ölkədə mənəvi avtoritetlər yoxsur, heç kim heç kəsdən utanmır, adamlarda qorxu hissi var, o da vicdan qorxusu deyil, polis qorxusudur. Mirzə Cəlil də ki, məlum səbəblərə görə Meriban Vəzirə cavab verə bilməz. Hərçənd bu fikirdəyəm ki, Mirzə Cəlil sağ olsaydı da, Mehriban Vəzir səviyyəsinə enib ona cavab verməzdi…

«AZADLIQ» RADİOSUNDA MİRZƏ CƏLİLLƏ BAĞLI MÜZAKİRƏYƏ ŞƏRH

Мар1

«Зачем жалеешь ты о потере записок Байрона? чёрт с ними! слава Богу, что потеряны… Мы знаем Байрона довольно. Видели его на троне славы, видели в мучениях великой души, видели в гробе посреди воскресающей Греции. – Охота тебе видеть его на судне. Толпа жадно читает исповеди, записки etc., потому что в подлости своей радуется унижению высокого, слабостям могущего. При открытии всякой мерзости она в восхищении. Он мал, как мы, он мерзок, как мы! Врёте, подлецы: он и мал и мерзок – не так, как вы – иначе». А.С. Пушкин. Из письма к П.А. Вяземскому, вторая половина ноября 1825 г.

Bu “yazar” (niyə “yazıçı” yox, “yazar”?) xanım üçün nənəsinin rəvayəti elə etibarlı mənbədir ki, Cəlil Məmmədquluzadəyə qarşı çox ciddi ittihamlar irəli sürsün. Bəs bu ittihamlara Cəlil Məmmədqiluzadə necə cavab verməlidir? Kim onun yerinə nənə rəvayətlərini yalana çıxarmalıdır?

Əslində indiki Azırbaycan yazanlarına “yazar” demək yaxşı olar, çünki sonuncu güclü nasirimiz, əsil yazıçımız elə Cəlil Məmmədquluzadə olub. İndi ona hücumların səbəbi də qismən bundadır: özümü sənə çardırmasam da, səni özümə çatdıraram…

Çatdıra bilməzsiz…

MİRZƏ CƏLİLLƏ İŞİNİZ OLMASIN

Фев8

 Əkrəm Əylisli özünü Cəlil Məmmədquluzadəylə müqayisə edir və deyir ki, Mirzə Cəlili də başa düşmürdülər, yqz ildən sonra başa düşdülər…

Yüz ildən sonra – yəni haçan? 2006-cı ildə?

Mirzə Cəlil həmişə başa düşülüb, belə olmasaydı, onun həhtəlik jurnalı uzun illər ərzində nəşr oluna biıməzdi. Onu başa düşməyənlər yox idi, eşitmək istəməyənlər vardı. Ona görə Mirzə Cəlil deyirdi: Sözünü o adamlara de ki, səni eşitmək istəmirlər.

Mirzə Cəlil Əkrəm Əylislidən fərqli olaraq qondarma parlament deputatı olmayıb, müstəbid prezidentdən belini əyə biləcək ağırlıqda ordenlər və təqaüd almayıb, oğlunu da gömrükdə ən yağlı yerə düzəltməyib. Bunlar bir yana, Mirzə Cəlilin “Kamança” pyesini və Əylislinin “Daş yuxular” romanını oxuyan hər kəs belə fikirləşə bilər ki, bu iki yazıçı bir millətdən ola bilməz…

O ki qaldı Əylisliyə havadar çıxan Bakı “leberal-demokratlarına” və hər cür qrantyeyən zümrəyə, onların bəlkə də hər kəsi, hətta Andraniki də müdafiə etməyə haqları var. Ancaq qoy Mirzə Cəlilin adını bura qatmasınlar…

“SARI”LIQ XƏSTƏLİYİ

Янв5

        

 

«Qardaş, indi yas yerinə getmək əngəl olub, çadırda oturduğun yerdə birdən molla komanda verir ki, qalxın, Hacı Filankəs gəldi. Hacı Filankəsin hansı yuvanın quşu olduğunu Salyanda bilməyən yoxdur, ancaq hamı qalxır ayağa. Qalxmayacaqsan, yas yiyəsi inciyəcək… Qardaş, abrımız gedib…”

Bunları mənə Salyanda bir neçə il əvvəl əziz bir adamım deyirdi. Mərhum cəsur, atıb-vuran adamdı, sıraya düzülməklə, komandayla oturub-durmaqla arası yoxuydu. Əməlləri cinayət məcəllləsinin azından on-on beş maddəsi altına düşən adamların qabağında ayağa durmağın onun üçün necə məşəqqət olduğunu yaxşı başa düşürəm. Ziyarət yolları təzə açılanda mən özüm Salyanda yas məclisinə düşmüşəm, o vaxt hələ hacıların çadıra gəlişi molla tərəfindən ucadan elan edilsə də, camaatı qaldırmırdılar, molla özü durub təzətər hacının qabağına gedir və qucaqlaşıb marçamarç öpüşürdülər…

“Adın nədir?” “Sarıdır…”

Yadınızdadırsa (əlbəttə, yadınızdadır, dilimizi, ədəbiyyatımızı, lap elə tariximizi də yaddan çıxaran bizik, yəni yurddan qıraqda yaşayanlar), hekayəçi hamamda üzqoylu uzanıb kisələnəndə kisəçidən adını soruşur. Kisəçi də deyir “Sarıdır”.  Hekayəçi yenə soruşur və həmin cavabı alır. Heçayəçi elə təəccüblənir ki, hamamın bütün ləzzəti canından çıxır. Kisəçiyə and verib yalvarır ki, əsl adını  desin. Kisəçi də elə bilirmiş ondan sabunun nə sabun olduğunu soruşurlar. “Adım Məşədi…”

Hekayəçinin ürəyi yerinə gəlir – azərbaycanlı müsəlman (ya müsəlman azərbaycanlı?) ola, adının məşədisi, kərbalayısı olmaya…

Sizə deyim kisəçidən. Daha doğrusu, kisəçi oğlundan. Kənddə yaxın qonşulardan birinin ölümü məzuniyyətimin vaxtına düşmüşdü. Amerika siqaretini tüstülədə-tüstülədə çadırda oturanlarla məzələşən molla söhbəti hansı möcüzəyləsə Mirzə Fətəlinin üstünə gətirdi və ürəkdən, ağız dolusu cənab Axundova, yəni bizim milli dühamıza, milli iftixarımıza lənət oxudu.

İndi yəqin siz, mənim milli düha va milli iftixarın nə olduğunu çox-çox yaxşı başa düşən dəyərli soydaşlarım, güman edirsiniz ki,  danışığında şübhəsiz cinayət tərkibi olan molla hökmən cəzalanıb(milli təhqiri biz haçan yerdə qoymuşuq?). Türmə də olmasa, heç olmasa şərti cəza, pul cəriməsi, bir neçə il müddətinə mollalıqdan mərhumluq, ya da ən azı xarici pasportunun alınması ki, bir müddət xarici ölkələrə ziyarətə gedə bilməsin. Son variantı xüsusən peşəkar molla üçün həddindən artıq amansız sayan oxucuların həyəcan keçirməyinə dəyməz: o vaxt “məşədi” adı daşıyan molla indi “kərbalayı”dır. Deyək ki, hökümətin başı qarışıb jurnalistlərlə davaya və Salyan, Cəlilabad, Nardaran ya Masalllı mollalarına əli çatmır. Bəs o çadırda oturanlar?

Boynuma alım ki, sizin həqir nökəriniz də mollanın cavabını vermədi. Mollanın xətrinə dəymək məclis yiyəsini incitmək kimidir. Bizsə  məclis, kənd, vilayət, ölkə yiyələriylə Axundovlar arasında seçim olanda, əlbəttə, Axundovları tutmuruq. Axundovlarsız hardaydıq və kim idik – bunu düşünmürük ya az düşünürük. Və nə qədər az düşünüruksə, axundovlarsız hardalığı və kimliyi yaxın perspektiv kimi lap önümüzdə işıqlanır.(Bəlkə daha dəqiq – qaralır?)

Axundovu lənətləyən mollanın ingilislər demişkən “bəkqround”u, yəni əsl-nəcabəti, tərbiyəsi, təhsili barədə bircə şey məlumdur: o, kisəçi oğludur, özü də deyəsən kisəçi şagirdi olub. Bəlkə də Axundov vaxtını hamamda yatmaqla keçirən soydaşlarımızı məzəmmət etdiyinə görə ondan acıqlıdır.

Yox, deyəsən, hamamda yatanlara sataşan Mirzə Cəlildir. Mirzə Cəlildən də yanıqlılar çoxdur. Mollalardan tutmuş millətsevər universitet professorlarına qədər. “Böhtan yazıb! Biz heylə olmamışıq!”

Bəs siz necə olmusunuz? Niyə bəs azadlıq əlinizə düşən kimi üz qoydunuz Azərbaycanın qalan ərazisində neft quyularından da çox olan  və hər gün yenisi açılan pirlərə, falçı, baxıcı, duaçı qapılarına? Niyə varlılarınız ətək-ətək pulları ziyarətə xərcləyir, özünüz, uşaqlarınız arxlarla gələn nəcisli suyu içirsiniz? Niyə ilin yarısını Məkkədə, yarısını Avropa kefxanalarında keçirən dövlətlilər qapıları neçə illərdən bəri bağlı qalmış xəstəxanaları işlətmirlər? “Heylə” olduğunuza görə deyilmi ki, əlsiz-ayaqsızlar  “urusun”, yəni allahsız bolşeviklərin atasına rəhmət oxuyur? Bəs siz niyə vaxtilə Moskvada həkim işləyəndə onlarla azərbaycanlıya əl tutmuş, bəzilərini şəxsən müalicə eləmiş əlli səkkiz yaşlı(!)doktor Rafiq Tağını türmədə əzib sındırdınız? Bəs niyə onu öldürəcəklərinə and içən və hərəkətlərində danışıqsız cinayət tərkibi olan fanatik Nardaran seperatçılarına gözün üstə qaşın var deyən yoxdur? Əlbəttə, onlardan jurnalistlərə və bütün demokrartik zümrəyə qarşı dəyənək kimi istifadə edənlər var. Ancaq sonra bu dəyənəyin qabağında bəlkə dayana bilməyəsiniz…

Hacılığa, gəlin fakta adekvat yanaşaq, kvot qoyulandan sonra ona islamın sütunu kimi baxıla bilməz, dünya müsəlmanlarının sayı çoxdan milyardı keçib, Səudi krallığının təyin etdiyi kvot isə bir neçə miskin milyondan artıq deyildir. Götürün kalkulyatoru və hesablayın: müsəlmanların çox kiçik qisminin Məkkəyə getmək şansı var, ona görə də bu ziyarət borc sayıla bilməz. Əlbəttə, bütün gedənlərə yaxşı yol arzulayırıq və onların dini hisslərinə də hörmətimiz var. Ancaq niyə camaat onların qabağında farağat durmalıdır? Hərçənd qabağında farağat durulmalı  ən azı bir hacı tariximizdə olub: Hacı Zeynalabdin Tağıyev…

“Getdik Quma, imamın qəbrini, imamın qızının qəbrini ziyarət etdik…”

Bunu ötən il Azərbaycanda bir soydaşımz danışırdı.

“Sonra Xomeyninin qəbrini ziyarət etdik…”

Mən qıpıq adamam, ancaq bu yerdə dözmədim: ”Xomeyninin qəbrini niyə? On minlərlə sütül azərbaycanlı balasını müharibədə qırdırdığına görə? Təbrizi bombalatdırdığına görə? Soydaşlarımızın dilini qıfıllatdığına görə? Şallaqlara, dar ağaclarına, daşaqalaqlara görə?”

Məşədi az qalmışdı vura məni öldürə…

Bəlkə bizim başımız elə hamamda yatmağa, xoruz döyüşdürməyə qarışsa yaxşıdır?

 

                                                          20.02.08 Samara