“Kəndə yetişib xəbərdar olduq ki, buranın camaatı axşamlar kəndin mötəbər ağası və ağsaqqalı Bala Sultanın tövlə otağına cəm olub uzun qış gecələrini orada söhbət ilə yola verirlər. Biz üz qoyduq həmin Bala Sultanın tövlə otağına.
Tövlənin bir tərəfi mal ilə dolu və qaranlıq idi, amma digər tərəfi uca və işıq idi və burada çox cəmiyyət əyləşib söhbətə məşğul idilər. Danışanlar bizi görcək səslərini kəsdilər və cümləsi birdən ayağa durub, bizə kəmali-ehtiram ilə yuxarı soruşmağa başladılar.”

Eyni hekayə əsasında yazılmış pyesin remarkasında deyilir ki, “əhvalat vaqe olur 1891-ci ildә Gәncә qubernyasında, Bәrgüşad kәndindә.” Gəncə quberniyası kimi adlı-sanlı bir yerdə qış gecələri “mötəbər ağa və ağsaqqal” Bala Sultanın tövlədə, mal-heyvanla bir yerdə  məclis qurmağı Cəlil Məmmədquluzadənin fantaziyası deyil. Məhəmmədhüseyn Şəhriyar bu faktı “Heydərbaba”da təsdiq edir.

Qış gecəsi tövlələrin otağı,
Kəndlilərin oturağı, yatağı,
Buxarıda yanar odun yanağı,
Şəbçərəsi, girdəkanı, iydəsi,
Kəndi basar gülüb-danışmaq səsi.

Mirzə Cəlilin hekayəsindən şam yeməyinin də tövlədə çəkilditövləyini öyrənirik. Şəhriyarın poemasından məlum olur ki, “tövlə otağında” yatırlarmış da. Əlbəttə, tövlə isti olar, peyini nə bilmisən…

Millətimizin məişət mədəniyyətinə, əlbəttə söz yoxdur. Fransız-zad işi dedyil…

+++++++++++++++=

“Heydərbaba”nın məişətində qədimliklə uyuşmayan bir əşya var: samovar.

Şüca xaloğlunun Bakı sovqatı,
Damda quran samavarı, söhbəti,
Yadımdadı şəstli qəddi, qaməti,
Cünəmməyin toyu döndü yas oldu,
Nənəqızın bəxt aynası kas oldu.

Bəndin birinci beytindən samovarı Bakıdan “Şüca xaloğlunun” gətirdiyini güman etmək olar. Azərbaycanlıların çaya olan məhəbbəti Rusiyadan gəlmiş bu möcüzəyə də keçib. Elə keçib ki, xalq mahnısında adı əbədiləşib.

Samovara od salmışıam,

İstəkana qənd salmışam…

İki misrada iki rusizm var. Bu predmetlər xalq mahnılarnı Şirəli Müslümov kimi qocaldıb onlara üç-dörd yüz il yaş vermək istəyənləri məyus etməlidir: “Küçələrə su səpmişım” mahnısı samovar bizim məişətimizə gələndən sonra yaranıb…

“Heydərbaba” poemasından görürük ki, kənddə samovar br deyilmiş, çox imiş.

Heydərbaba, Amir Heydər neyniyür?

Yine yəqin samovarı qeyniyür.

Day qocalıb alt əngiynən çeyniyür… 

Rusiya “Heydərbaba”da təkcə samovarı ilə təmsil olunmayıb.

Mirmustafa dayı, ucaboy baba,
Heykəlli-saqqallı Tolustoy baba,
Eylərdi yas meclisini toy, baba…

Görəsən “seyid-peyğəmbər övladının” “urusa” bənzədilməsi şiə oxucunu cin atına mindirmir ki?…

X.X.

06. 05. 2025, Samara

əvvəli burda:

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYDLƏR — II