Архив тегов | Salyanda seçkilər

SEÇKİLƏRDƏN SONRA. SALYANDA QOÇULUQ VƏ ƏXLAQIN İFLASI

Сен5

salyan-2009

Salyanlıların uzun illər YerAzil (Fəzail) Ağamalını, indi də onun qızını boyunlarına mindirməyi Salyanı tanımayanlara yerli adamların qonaqsevərliyi, gəlməsevərliyi kimi görünə bilər. Salyanı az-çox tanıya adam kimi deyə bilərm ki, bu belə deyil. Salyanlılar nə qonaqsevən, nə də gəlməsevəndirlər. Əliboş qonağın qabağına orta statistik salyanlı bir stəkan çay da qoymaz. Bundan əlavə, şəhər salyanlıları, özlərinin dədə-babaları kəndçi olsalar da, royonun kəndlərindən işə, oxumağa, alverə gələnlərə qarşı həmişə yuxarıdan baxıb və hətta düşmən münasibət bəsləyiblər. Bir vaxt mənim kəndimdə yeddiillik məktəbi bitirənlər təhsillərini Salyanda davam etdirirdilər. Şəhər (yəni o vaxtlar iki cüt bit tək küçəsi olan Salyan şəhəri) uşaqları ilə kənddən gələnlərlə dostluq münasibəti yaranmırdı, kənd uşaqlarını qaranlıq tinlərdə tutub döyür, qəpik- quruşunu alırdllar. Məhəllələrindən geçən yad adamlar asataşmaq salyanlıların şakəri olub. Azərbaycanda məzuniyyətdə olarkən Salyanda qardaşımgilə ya bacımgilə gedərkən dönə-dönə saçıma, papağıma, ümumi görkəmimə sataşıblar. Özünü saxlaya bilməyib cavab verənlərin bəzən qarnını cırırdılar. Bəlkə indi adamlar dəyişiblər, yaxınlaracan  yanında qadın – arvadı, nişanlısı, bacısı – gedən kişi hər an təhqirə məruz qala bilərdi…

Mənim altımış il, əlli il, qırx il əvvəl Salyanda gördüyüm adamlardan tək-tükü salamaq qalar. Çoxunun sümükləri də çürüyər. Onlar niyə dünyaya gəlmişdilər, niyə yaranmışdılar? Saatlarda tinlərdə durub gələnə-gedənə sataşmağa? Qonşu ilə boğuşmağa? Anaşa satmağa?

İkinci dünya müharibəsindən sonrakı illərdən ta altmışıncı illərin ortalarınacan Salyanda xeyli tanınmış qoçu olub. Onlardan bir neçəsini, qocalan vaxtlarında, görmüşdüm: qoçu Səmidi, qoçu Ərəstunu. Yusif Eloğlu ilə hətta bir dəfə çay da içmişəm – dayımla yaxından tanış idi. Bunların qoçu adını necə qazandıqları mənə məlum deyil. Bir şeyi bilirəm ki, onların hər biri uzun müddət həbsdə olmuşdu və küçə xuliqanı deyildilər. Onların yerini 60-cı illərin ortalarından küçə xuliqanları tutdular. Onlar müxtəlif kalibrli idilər. İri kalibrlilər bir qayda olaraq Salyanın imtiyazlı ailələrindən çıxırdılar. Vəzifəli ataların uşaqlarına məhəbbəti onları harın, qudurğan, aqressiv böyütməklə ifadə olunurdu. Bəziləri məktəbə tapança ilə gəlirdilər – Salyan kiçik yerdir, hamı bir-birini ən azı o vaxtlar tanıyırdı – ad çəkmək istəmirəm…

Salyanda baş verən bıçaqlanmaların sayı-hesabı yoxdur, qətlə yetirilənlər yüzlərlə, mühüm orqanları ciddi zədə alıb şikəst olanlar minlərlədir. Maraqlıdır ki, bıçaq işlədənlərin əksəriyyəti sağlam, cüssəli, hətta idmanla müntəzəm məşğul olan adamlar idi. Yəni davanı əlləriylə də uda bilərdilər. Bıçaqlamaq, qan tökmək, lap türmədə oturmaq ona status qazandırırdı, üç-il beş il yatandan sonra qabağına durmağa hər adam cəsarət eləmirdi, tanınmış bıçaqvuranlar restoranda yeyib-içib hesabı ödəmədən gedə bilirdilər, taksi şoferləri havalı müştəri pul təklif eləməmiş “ala, qoy cibinə, ayıbdir” deyib xatanı özündən sovuşdururdu…

O xuliqanların da yerinə süpürgə çəkildi – narkomaniyadan ölənlər oldu, kimsə bıçaqla vuruldu, kimsə güllə ilə. Onların yerinə tamam cılızları, tüləmişləri gəldi. Canavarların yerini leşyeyənlətr tutdular…

Ancaq belə sərt, fövqəladə sərt təbiətli, hətta aqressiyaya pataloji meylli adamların yaşadığı yerdə hakimiyyətə münasibət hörmətli sayılacaq qədər neytraldır. Sovet vaxtı təyin olunan birinci katibləriin, indi rayonu hərləyən icra başçılarının içində hər cür yaramazı, yəni rüşvətxoru da, arvadbazı da,  hətta narkomanı da olub. Salyanlılar onların şəhərində, onların rayonunda özünü Xudayar katdadan da hampazor aparan bu gəlmə rəhbərlərin çıxardığı bütün hoqqalara dinməzcə susublar. Toy mərasimlərini yasa döndrən əlibıçaqlılar “raykomun” qabağından əyilə-əyilə keçiblər. Bolşevik rejimi hakimiyyıti zıbt etdiyi ilk illərdən ÇK-sı, NKVD-si, KQB-si ilə adamların ürəyinə elə xof salıb ki, onlar “rəhbərə”, “böyüyə” münasibətdə bitkiyə, tərəvəzə çevriliblər. Bir franslz komediyasında deyilir: “Brüssel kələminini götür. O düşünürmü? Yox”.

Əslində sovet-bolşevik rejimi də, indi İlham Əliyev rejiminin də ölkə əhalisinə münasibətdə əsas strateji xətti əhalini brüssel kələmi və ya boranı kimi tərəvəzə, düşünməyə qadir olmayan bitkiyə çevirməkdir. Və İlham Əliyev bu xətti bütün əhali tərəvəz halına gələnə qədər davam etdirəcək. Çünki sülalə hakimiyyətinin qalmaqalsız, arxayın və müddətsiz davamı üçün əhalinin tam itaəti lazımdır. Düşünən, xüsusən müstəqil düşünən adam tam itaətə gətirilə bilməz.

Oğru, korrupsioner olduqları, rayonu çapıb-taladıqları hamıya məlum olan başçılara qarşı əhalidə, xüsusilə onun fəallığa qabil hissəsində dözümlü və hətta hörmətli münasibətin səbəblərindən biri əxlaq problemidir. Azərbaycanlılarda əxlaq haqqında təsəvvür, təəəssüf ki, ailədaxili ya intim münasibətlərlə məhdudlaşır. Adamlar bir-birlərinin gözündə tük axtarırlar, kiməsə “gəzəyən”, “pozğun” damğası vurmaq su içmək kimi asandır. Ancaq yaltaqlıq edən əxlaqsız sayılmır. Analoqu olmyan yaltaq – indi dünyaların ən yaxşısına köçmüş Yavər Cəbrayılov İnternet qəhrəmanı olmuşdu. Bu analoqsuz heyvərə yaltağa Salyanda hörmətli adam deyirdilər, məclislədə yuxarı başda otuturdu… Rüşvət alan adam bizim xalqda əxlaqsız sayılmır. Gödək tuman geyən arvad əxlaqsızdır, dövlət xəstəxanasında xəstənin iynəsini pul almamış vurmayan tibb bacısı əxlaqsız deyil, sevdiyi adamla kəbinsiz yaşayan əxlaqsızdır, pulla işə götürən məmur, xəstəni ya onun yaxınlarını diri-diri soyan həkim xanım əxlaqsız deyil.

Salyana  Fəzail Ağamalının və ya onun qızının deputat təyin olunması həm əxlaq pozğunluğu, həm də insanlarlın Konstitisiya hüquqlarını və seçki qanunvericiliyini pozan ağır cinayətdir. Ancaq əxlaq pozğunluğunu, cinayəti vəzifəli adam, xüsusən dövlət başçısının sanksiyası ilə törədirsə, xalqın gözündə bu, nə əxlaq pozğunluğu, nə də cinayətdir. Azərbaycanlı insan ondan alınmış ləyaqətini  geri almaq üçün həm müstəqil düşünmə qabiliyyətini özünə qaytarmalı, həm də əxlaq haqqında təsəvvürünü dəyişməlidir.

Həm Salyanda, həm Netçalada deputatlığa göndərilən şortuların yanında yerli qoçular var idi. Əslində bunlar nəinki 60-70 il qabağın qoçuları, hətta onlardan sonrakı adlı xuliqanlardan da deyildilər. Bunlar əvvəlki iki zümrənin yerini tutmuş kaftarlar, qəbireşənlər, leşyeyənlər idilər. Fəzail Ağamalının qızınıın və Sabir Rüstəmxanlının kaftar arvadının ora-burasını yalayıb yal və hətta vəzifə də qazanan belə üzdəniraqlar utanmadan xalq içində gəzə bilirsə, bu, xalqın ciddi əxlaq problemi olduğunu göstərir…

05. 09. 2024, Samara

SEÇKİLƏRDƏN SONRA. İLHAM ƏLİYEV SALYANLILARA «YOXLAMA GÜLLƏSİ» VURDU

Сен4

salyan-2009

Həyatının təxminən iyirmi ilini türmələrdə və uzaq şimalın həbs düşərgələrində keçirmiş rus sovet yazıçısı Varlam Şalamov yazır ki, iki il ərzində bir məktub da almır. Bir dəfə düşərgə rəisi onu çağırtdırır və iki zərf göstərib soruşur: sənindir? Varlamav arvadının xəttini tanıyıb deyir ki, mənimdir. Rəis Boqdanov deyir: “İndi bax, faşitssifət!” Və hər iki zərfi tikə-tikə eləyib zibil vedrəsinə ataraq deyir: “Rədd ol get!”

Bu, 1939-cu ildə olub. Şalamov azadlığa 1956-cı ildən sonra çıxacaq…

İlham Əliyev və onun ailəsi azərbaycanlılarla Boqdanovun dustaqlara rəftar etdiliy kimi davranır. Əzmək, əzmək, əzmək, bütün insan ləyaqətindən, mənəviyyatından məhrum edib lüt-üryan qoymaq…

Mənə elə gəlir ki, Fəzail Ağamalının qızı Salyana atasına qarşı orda baş vermiş epizodik, spontan etirazın acığına göndərilib. Qudurmusunuz? Etiraz? İndi edin bu etirazı! Salyanı verirəm yeraza nəsillikcə. Hünəriniz varsa, dinin!

Yəni İlham Əliyev arxayın olmaq istəyirdi ki, salyanlılar bir də dörd il əvvəlki qələti eləməzlər. Azərbaycanda bir nəfər də etiraz eləyən olsa, İlham Əliyevin kefi pozular, ixtiyarında olan cənnət nemətləri boğazından keçməz.

Heydər Əliyev də Azərbaycan adamını adam saymırdı. Ancaq Heydər Əliyev hakimiyyətə gələn vaxtlar Qara Qarayev var idi, Rəşid Behbudov var idi, Tofiq Quliyev var idi. Ən azı onları Əliyev adam sayırdı, buna məcbur idi. (Bunu da demək lazımdır ki, adları çəkilən incəsənət adamları heç vaxt ağızlarından tənqidi söz çıxarmamışdılar, sinələri ordenlərlə dolu idi, Qara Qarayev ömrü boyu SSRİ Ali sovetinə deputat “seçilirdi”… Yəni onlar da Əliyev üçün problem yaratmırdılar). İndi Qara Qarayev miqyaslı, Tofiq Qulyev miqyaslı adamlar yoxdur. Ancaq insan ləyaqəti, şəxsi ləyaqət hissi miqyasdan asılı deyil, hətta Azərbaycan kimi arxaik idarəçilyi olan ölkədə də insan ləyaqəti məsələsində birini o birindən üstün edən qanun yoxdur. Şəxsi ləyaqət hissi insan təbiətinin xassəsidir. Əliyev və ona bənzər diktatorların sistemli, metodik işi vətəndaşlarda məhz ləyaqət hissini yox etməyə, onları hər cür təzyiqə, təhqirə, alçalmalara dözən dilsiz-ağızsız kütləyə çevirməyə yönəlib.

Salyana Fəzail Ağamalının qızını göndərməklə İlham Əliyev salyanlılara “yoxlama atəşi” açdı, yəni gülləni alınlarından vurub reaksiya verib-verməyəcəklərini yoxladı.

Salyanlılar reaksiya vermədilər. Çünkü salyanlılar ölüblər.

70-ci illərdə Salyana ağdamlı Nadir Abbasov rəhbərrlik edirdi. Toylarda, yaslarda, çayxanalarda danışırdılar ki, birinci katib arvadbazdır, ona görə yaraşıqlı cavan arvadları vəzifəyə çəkir. 76-cı il daşqınından sonra bir salyanlın ağlamsına-ağlamsına dediyi sözləri xatırlayıram: “Gərək Kür bizi tamam basaydı, hamımız boğulaydıq, belə binamusluqdan ölmək yaxşıdır…”

Nadir Abbasov pencəyini qolunun üstünə atıb küçədə sərbəst gəzirdi. Qorxmurdu ki, kimsə gəlib bıçağı soxar qarnına…

Yox, salyanlılar belə nəcib qarınlara bıçaq soxmurlar. Nəfis yeməklərlə bəslənmiş qarına bıçaq soxmağa hansı salyanının əli gələr? Bıçağı soxarsan arvadına, çəpər qonşuna, kişi söhbəti zamanı qrammatik səhv buraxmış dostuna…

Salyanlılarda hünər olsaydı, sədərəkli quldur Tahir Kərimovu qovardılar. Beş il ərzində onu yağ içində böyrək kimi saxladılar, Salyanın əsgər yaşlı oğlanları onun başına gül səpirdilər…

Salyanda nəinki əsl salyanlılar qalmayıblar, Salyanın özündə salyanlılıq qalmayıb. Şəhərdə bir dənə qədim tikili qalmayıb. Salyanda sıfırıncı illərdə ya da lap əvvəl Zərifə Əliyevanın adına bağça yaratdılar. “Yuxarı”  bəyənmədi, ayrı yerdə daha böyüyünü təşkil elədilər. Zərifə Əliyeva akademik adlansa da, haçansa göz həkimi işlədiyini, kimisə müalicə etdiyini bilən yoxdur. Ancaq Salyanda on illərlə minlərlə adımın gözlərini sağaltmış əməkdar həkim Klavdiya Şarova adsız qəbirdə basdırılmışdı… Salyanda raritet Qələbə bağını məhv edib Heydər bağı qurdular. Mədəniyyət evini dağıtdılar. Yəni Salyan dönə-dönə alt-üst olub, heç kim salyanlıların rəyini soruşmayıb, salyanlıılar isə cınqırlarını çıxarmayıblar…

Təsəvvür edə bilərsinizmi ki, Fransanın ən kiçik şəhərində belə mer şəhərdə başlayır yenidənqurma aparmağa. O mer vəzifəsində neçə saat qala bilər?

Niyə Fransanı İlham Əliyev azərbaycanlıların gözündən salmaq istəyir? Ona görə ki, Fransada demokratiya var, Azərbaycanda isə vətəndaşın vətəndaş hüquqları yoxdur, insanlar əslində öz ölkələrində qastarbayter, nuzdlu işçi kimi yaşayırlar. Onlardan nə etiraz? Bəli, onları deportasiya etmək olmaz. Ancaq türməyə basıb çürütmək olar…

04. 09. 2024, Samara

əvvəli burda: https://xeyrulla.com/2024/09/04/seckilerden-sonra-salyan-ve-salyanlilar/

SEÇKİLƏRDƏN SONRA. SALYAN VƏ SALYANLILAR

Сен4

I

Ötən “seçkilər”də xeyli salyanlılar fərqləndilər. Əslində salyanlıların fərqlənmək fikirləri yox idi fə fərqlərnmək üçün əllərini ağdan qaraya vurmurdular. Onları bloqerlər zorla fərqləndirmək istəyirdilər. Yəni salyanlıların görmədikləri, görmək istmədiyi işi onların boyunlarına qoymaq istəyirdilər. Epatajı sevən Tural Sadıqlı videosuna belə başlıq qoyurdu: “Salyanlılar Fəzail Ağamalının qızını qovdular!”

Salyanlı kimidir?

Əvvəl Salyan şəhərinə baxaq. Mənim dədəm mən uşaq olan vaxtlar, yəni altmış il əvvəl deyirdi ki, Salyanda əsl salyanlı qalmayıb, əsl salyanlılar köçüb gediblər Bakıya, Salyanın indiki əhalisi kəndlərdən gələnlərdir.

Yəni hansı salyanlının kökünü axtarsan, məlum olar ki, özü ya ata-babası kənddən gəlib.Yəni şəhər var, şəhərli yoxdur. Şəhərli zehniyyıəti isə kəndli zehniyytindən fərqlidir. Salyan şəhərində isə kənddən gələn adamlarda mental dəyişikliklər yarada bilən mühit yoxdur. Salyan şəhərinin teatrı, televiziyası, orkestri, müstəqil mətbuatı, vətəndaşların öz təşəbbüsləri ilə yaradılan təşkilatlar şəbəkəsi yoxdur.

İndi Salyan rayonunun kəndlərinə baxaq. Müxtəlif illərdə Salyana Şamaxıdan, Ermənistandan xeyli əhali köçürülüb və onlar müxtəlif kəndlərdə yerləşdiriblər ya da onlar üçün boş ərazilərdə yen kəndlər yaradılıb. Bu faktoru hökmən nəzərə almaq lazımdır. Ermənistanlı Fazil Ağamalının Salyana yad olduğunu deyən adam bilməlidir ki, Salyanda on minlərlə ermənistanlı kök atıb. Onların əksəriyyəti üçün Fazil Ağamalı da, onun qızı da ailə üzvü kimidir. Ermənistanlı Salyanda iki yüz il də yaşasa, yenə salyanlı olmayacaq. Qadını kişiyə, kişini qadına döndərmək olar, ermənistanlını salyanlıya yox.

1970-ci illərin əvvəlində ermənistanlı İbrahim Qurbanov Salyan rayon icraiyyə komitəsinin sədri idi. Onun heyvərəliyindən, pataloji qəddarlığından, sovxoz direktoru olan vaxt pambıq taqlasının qıtağından ot biçib aparan kişini saxlayıb ot qarışıq eşşəyin üstünə benzin töküb yandırdığından çox danışırdılar. Mənim ermənistanlı tanışlarım var idi, görürdüm ki, onlar yerlilərinin fironluğundan qürrə duyurdular. Sonralar Heydər Əliyev guya qohumu olan bu adamı yeni yaradılan Neftçala rayonuna birinci katib təyin elədi. Orda hampazorluğu daha da artdı: məmurları, kolxoz briqadirləri, yol fəhlələrini elə rast gəldiyi yerdədöyür, UAZ-ın yük yerinə atıb milisə aparırdı. Sonra Heydər Əliyev onu daha da böyüdüb Cəlilabada təyin elədi… Yazıq cəlilabadlılar. Onları bu son yüz ildə kim minib çapmayıb…

İndi deyin: Fəzail Ağamalının qızını Salyandan kim qovmalı idi? Salyanlılar? Əvvəl siz mənə Salyanda salyanlını göstərin…

Mən yerliçilik eləmirəm və demirəm ki, salyanlı ermənistanlıdan, kolanıdan ya cəyirlidən yaxşıdır. Ancaq seçki institutunun özündə, bu, ümummilli seçkilərə də aiddir, yerliçilik elementi var, çünki hər deputat müəyyən ərazini, yeri, o yerin adamlarını təmsil edir. Yalnız formal olaraq salyanlı sayılan, özünü isə böyük ermənistanlı icmasının üzvü kimi tanıyan adam ermənistanlı namizədi Salyandan niyə qovur? Amerikaya baxın, hər ştatın öz tarixi ənənələri var, siyasi pariyalara rəğbət nəsildən nəslə keçir, kimin babalarının 19-cu əsrdə baş vermiş vətəndaş müharibəsində hansı tərəfdə vuruşduğu da bilinir. Senata ya nümayəndələr palatasına seçkilərdə, əlbəttə, gəlməni qəbul etməzlər, çünki yerli təəssübkeşlik  siyasi təəsübkeşliyin üzvi elementidir.

Salyanlıların – hətta şəhər əhalisinin doğrudan da salyanlı olduğunu qəbul etsək belə — hansı yadellinisə qova biləcəyi qeyri-elmi fantastikadır.

Keçən əsrin 70-ci mən bir dəfə Bakıda maraqlı bir səhnəni şahidi oldum. “Növbahar” restoranın yaxınlığında səkidə ya da küçədə bir neçə fəhlə iş görürdü. Onların böyüyü, yəqin ki, iş icraçısı, fəhlələrdən birini söyürdü. Söyülən 25-30 yaşında hündür oğlan idi. Gözləri yaşara-yaşara deyirdi: “Məni söymə, mən söyüş götürmürəm”. Bunu eşidiəndə böyük daha da qızışır, fəhlənin anasını, bacısını ən axırıncı sözlərlə söyürdü. Fəhlə də qalmışdı mızıldana-mızıldana…

Mən bu səhnəni unuda bilmirəm. Salyana, Neftçalaya və başqa yerlərə müxtəlif şortuları, oğraşları deputat göndərən Əliyev mənə o iş icraçısını, əhali isə anası, bacısı söyülən cavan oğlanı xatırladır. Xalq ağlamsına-ağlamsına deyir:  Cənab İlham  Dəmiryumruq, bu şortuları, bu oğraşları biz götürə bilmirik, biz salyanlılar söyüş götürmürük, bir ayrısını göndər”. İlham Dəmiryuruq isə gələn dəfə onlardan da pisini göndərir…

04.09. 2024, Samara

(ardı var)