Vikinqlər haqqında xeyli lətifə var, Nəsimi komediyasındakı Şəms onlardan birini xatrlarıır.

Vikinqlərin növbəti basqını. Üç-dörd vikinq bir evə girir. Evdə bir nənədir, bir də onun gənc nəvəsi. Vikinqlər deyirlər ki, bu, vikinq basqınıdır, biz qarət edirik, zorlayırıq. Və nəvədən yapışırlar. Nənə özünü atır vikinqlərin qabağına ki, nəvəmə dəymyin, məni zorlayın…

Bir il sonra. Yenə vikinq basqını. Üç-dörd vikinq yenə həmin evə girir. Nəvəni zorlamaq istəyəndə yenə nənə özünü atır onların ayağı altına ki, nəvəmə dəyməyin, məni…

Bir il də keçir. Üçüncü dəfə vikinqlər o evə girirlər. Nəvədən yapışanda yenə nənə özünü  verir qabağa. Bu dəfə nəvə nənəsinin qolundan yapışıb kənara itələyir: “Nənə, indi ki, bu vikinq basqınıdır, qoy əməlli başlı-vikinq basqını olsun, çəkil qırağa, bu iş mənlikdir…”

Filmdə, əvvəldə dediyim ki, qadın cinsi yox kmidir, bu Şəms isə Hollivud vesternlərindəki gözəlçələr kimi bəzənib vurunuxur, elə bil ki, özü psixopat və zorçu Miranşahla görüş axtarır. Filmin bu yeri o qədər primitiv işlənib ki, heç gülməyin də gəlmir… Gülməli  Miranşahın (guya) sözləridir: “Bütün dünyanın gözəlləri bircə xoş baxışımçın ayağımdan öpməyə hazırdırlar…”

Filmdə komik səhnələrdən biri Nəsiminin guya taxta qılınc paylamağıdır. Ancaq məlum deyil ki, bunu niyə eləyir. Sonrakı sözlərindən belə çıxır ki, Nəsiminin fikri kommunizm qurmaqdır və öz “əşarı” ilə kommunizm qurucuları hazırlayır.

“Onlar (yəni raxta qılıncla silahlananlar – X.X.) özləri kimi yüksək ruhlu, elmli insanlar yetirəcəklər, bu gün üçün yox, sənin, nəvələrin, nəticələrin üçün döyüşməlidirlər, əbədiyyət üçün döyüşməlidirlər…”

Sovet adamları da daim əbədiyyət üçün döyüşürdülər, əbədiyyət isə get-gedə sovet adamından uzaqlaşırdı. Amerikalı, qərbi Avropa sakini, yapon  döyüşmürdü, elə ömür-gün keçirirdi, işləyirdi, yaradırdı, yaxşı qazanır və ya yaxşı maaş alırdı, özü də sovet adamının ağzından su axıdaraq arzuladığı kommunizmdə yaşayırdı…

Nəsimi Nəimiyə:

“Sən olmasan, qəzəllərim qan ağlayar, qan ağlayan əşardan xalq nə fayda götürər? Qiyamımız sənin adınla bağlıdır”.

Nəsimini siyasi mübariz edən İsa Hüseynovla Həsən Seyidbəylidir, Nəsimi mistikdir, sektantdır, ancaq Stepan Razin ya Yemelyan Puqaçov deyil. Onun “əşarı”, yəni qəzəlləri gülür də, ağlayır da, bu, dövrün poeziyasının və janrın təbiətindədir. Onun insanları qiyama, hürufi cənnəti qurmağa, mifik Azərbaycanı birləşdirməyə çağıran bir misrası da yoxdur. Və Azərbaycan sözü də yoxdur və ola bilməzdi. Nəsiminin şeirlərinin, indiki Bakı jarqonu ilə desəm, hədəfi xalq, kütlə deyil, indinin özündə hətta filoloji təhsili (Bakı dövlət) görmüş azərbaycanlılar belə Nəsimnin yalnız bir neçə populyar beytini bilirlər, o da filmdən. 14-cü əsrdə, 15-ci əsrin əvvəllərində sadə adamlar nə dərəcədə maariflənmiş olmalıydıar ki, Nəsimin şeirini başa düşsünlər? Hüruflik sekta olub. Hakimləri narahat edən hürufiliyin “geniş xalq kütlələrini əhatə etməsi” yox, yazıb-oxuya bilənlərin, yəni o vaxtkı elitanın İslamdan yayınma təhlükəsi idi. 650 il keçəndən sonra, dönə-dönə yubiley tədbirlərindən, şairin irsinin geniş təbliğındən sonra Nəsimi Azərbaycan xalqının oxuduğu ya oxuya bildiyi müəllifə çevrilibmi? Yox! Azərbaycan xalqının Nəsimidən xəbəri yoxdur, çünki azərbaycanlıların əksəriyyətində olan ətalət onlarlı Nəsimiyə yaxınlaşmağa qoymur. Bizim xalq Rasim Balayevi sevir, bizim xalq Səməd Vurğun kimi bəsit, fəsəli kimi səthi şairləri sevir. Bizim xalqa Ramiz Rövşəni ver ya da o mərhum gürcüstanlını… Adı yadıma düşmür…

“Vəsfində Nəsimi sözünü ərşə çıхardı,
Qanğı sədəfin incisi buldu bu nizamı”

Necə gözəl, nəcə zərif şeirdir! Qrammatik minimalizm yüksək sənətkarlıq nümunəsidir və bu şeirə “bir ətək qızıl” verib alan da, onun qiymətini bilən və oxuyan da kütlə deyil, Nəsimi kütlə şairi olmayıb. 1973-cü ildə Azərbaycanfilm rus usyançıları Razinin, Puqaçovun “soft” variantını yaradıblar ki, əsl Nəsimi ilə onun arasında ümumi heç nə yoxdur….

Yeri gəlmişkən, əvvəldə dediyim kimi, bu filmə “Vaqif” komeiyasının böyük təsiri  var. Kino müəllifləri hətta təkrar etməkdən də utanmayıblar. Çox təəssüf. Utanmadıqlarına görə yox. Təkrar ediklərinə görə.  Çunki səhvi təkrar ediblər. Baxın. “Vaqif”də:

Şeyx (kinayəli)

Şair, rənginizdə bir sarılıq var?

Vaqif

Qafil, gün batanda rəngi saralar!

“Nəsimi” komediyasında:

“Həqiqi olan Allahsansa bəs rəngin niyə saralır?

“Bədbəxt, gözündə tor var. Mən əbədiyyət üfüqlətində doğmuş günəşəm, günəş qürub edəndə saralar..”

Əslində tor bu cəfəngiyatı yazanın gözündə olub və ya heç vaxt qüruba baxmayıb. Günəş qürub edəndə saralmır, qıpqrmızı olur…

19 avqust 2023, Samara