Səndən mənə bir ömürlük xatirə,
Məndən sənə nə qalacaq, nə bilim?
Çətin bir də daş üstdə daş bitirəm,
Niyə uçdu bu qalaçıq, nə bilim…
+
Bəlkə bir də yaz olacaq, bilmirəm,
Bir ayrılıq az olacaq, bilmirəm..
Məndən sənə nə qalacaq bilmirəm..
Səndən qalan xatirədir ayrılıq.
Bu iki bəndi diqqətlə oxuyu. Tanış gəlir? Kimin qələmindən çıxıb? Nizami Gəmcəvi? Xaqani? Füzuli? Molla Pənah Vaqif? Səməd Vurğun?
Tapmadınız?
Əslində bu iki bənd iki müxtəlif şeirdəndir. Hər bəndin öz müəllifi var. Birinci bənd Məmməd Arazındır. İkinci – Baba Vəziroğlunun. Bayıl türməsində Baba Vəziroğlu vaxtını boş keçirməyib, oğurluq da öyrənib. Əslində Məmməd Arazın bütün bəndini və qafiyələrini oğurlayıb, ancaq ikinci misranı isə olduğu kimi qatlayıb qoyub cibinə, daha doğrusu, şeirinə.
Əslində hər iki bənd cəfəngiyatdır, çünki Məmməd Arazın qafiyəbazlıqda tayı olmayıb. Ruslarda daha yaxşı söz var: рифмоплет, yəni qafiyə toxuyan. “Qalacaq, qalacıq…” Lər, lər, pəncərələr… Bəs şeir hanı? Şeir yoxdur. Kim kimdən ayrılıb, niyə ayrılıb, nə baş verib – məlum deyil.
Günlər mənə gün yazmağı unutdu,
Gülüm, günün güllərimi qurutdu.
Günlərin gün yazmağını necə başa düşək? Kolxozda əmək günü yazırlarmış, kolxozçuya əmək günü yazmağı briqadir unudanda, kolxozçunun evi yıxılırmış…
Günlər necə gün yazır və necə unudur?
Bu oyunda kim uduzdu, kim uddu,
Peşimanı kim olacaq, nə bilim?
Kim kiminlə qumar oynayır? Məmməd Araz sevgilisiylə? Fikir verirsiniz, Məmməd Araz Əliağa Vahid kimi “peşiman” yazır, çünki qayda ilə “peşman” yazsa, heca sayı düzəlməz…
Məmməd Araz kimi Baba Vəziroğlu da daim ayrılır. Baba Vəziroğlu ilk dəfə Bayıl türməsinə gedəndə ayrılıb, çıxandan sonra permanent ayrılma prosesi yaşayır. Burda gərək Freydi çağırasan köməyə: Babanı məcburi evləndiriblər, Dostoyevskini qəhrəmanı demişkən, “na çujix qrexax”… bu adamda məcburi nikah zəncirlərindən qurtulmaq arzusu ayrılıq şeirləri ilə sublimasiya edilir…
Və Baba Vəziroğlu daim ayrıldığı kimi daim sevir də. Xristianların bir ifadəsinə yaxın düstur: Sevməsən, ayrılmazsan. Xristian deyir ki, günah eləməsən tövbə də eləməzsən. Baba Vəzir oğlu da elə. Çörək ağacı olan ayrılıq mövsusu üçün əvvəl gərək sevə. Çörək, əlbəttə, Baba kimi adam üçün çox təvazölü çıxır, yəqin ki, bu ədəbiyyat aferisti orta əsrlərin məliküşşüarası kimi yaşayır…
Ayrılıq şeirlərindən əvvəl bir sevgi şeirinə baxaq:
Çıx qatar yoluna bahar gələndə…
Şeir uzundur və hər bənd də bu misra ilə başlayır.Təkcə bu misra onu göstərir ki, Zinyət Əlizadə Baba Vəziroğlunu bir vaxt universitetdən qovdurubsa, tamam haqlı olub. Baxın:
Çıx qatar yoluna bahar gələndə,
Mən sənə çiçəkli bahar göndərim.
Qatarla göndərilən şeyi almalı olan adam hara çıxır? Qatar yolu nədir – yüz kilometrlərlə, min kilometrlərlə uzanan relslər. Adam bu yolun harasına çıxmalıdır? Bəli, adam qatar yoluna çıxmır, qatarın qabağına çıxır, qatarı qarşılayır. Bu adamın şeir dili bərbaddır, vulqardır və bəsitdir. Baxın, deyir ki, qatar yoluna bahar gələndə çıx, “Mən sənə çiçəkli bahar göndərim”. Əgər bahar gəlibsə, onu qatarla niyə və necə göndərirsən? Özün deyirsən ki, “bahar gələndə”, yəni bahar gəlib. “Çiçəkli bahar” – çiçəksiz bahar olur? Baharda hətta tundra da çiçəkləyir…
“Vüsal meyvəsindən dada bilmədik…”
Təvazökarlıq eləmə, niyə dadmamısan? Bəs səni Bayıl türməsinə niyə basmışdılar? Aha, bu ayrı arvada həsr olunub. Özgə arvadına ya qızına…
Çıx qatar yoluna qaş qaralanda,
O qərib axşami, qəmi itirim…
Hansı “qərib axşamı”? Biz bilmirik. Bəlkə ətraflı məlumat verəsən?
Çıx qatar yoluna külək əsəndə,
Dağılan saçını darayım sənin
Bayaq qatarla pay göndərirdi, indi məlum olur ki, özü şəxsən “qatar yolu”nda olacaq. Bir vaxt Nəbi Xəzri kimi şairlər deyirdilər ki, külək saçı darayır. Dağılan saçı daramazlar, sığal çəkərlər… Baba deyir ki, külək saçını dağıdacaq, qoy mən darayım. Bilirsiniz niyə görə “darayım” deyir? Çünki, sonrakı beytdə “arayım” olacaq.
Çıx qatar yoluna, səni itirsəm,
Bilim ki, mən harda arayım səni…
Bir şey başa düşdünüz? Bir misra əvvəl saçını daradığı arvad hara qeyb oldu? Bəlkə o arvad, o xanım həmişəlik o qatar yollarında əsir-yesir olmalıdır ki, Baba Vəziroğlu onu kefi, türkün məsəli, qalxanda tapa bilsin?
Yox, bu cəfəngiyatı izah eləmək mümkün deyil!
Elə bilirsiniz Baba Vəziroğlu dəlidir? Yox, Baba əqidəsiz və şərəfsiz adamdır, ancaq rasional adamdır, bilir ki, yazdığı şeir deyil, cəfəngiyatdır. Baba kütləni tanıyır, bilir ki, yazdığı əsl kütlə yemidir, Azərbaycaanda qazancı isə kütlə yemi gətirir…
Baba Vəziroğlunun eşqi-ehtrası soyumaq bilmir. Ayrılsa da, arvadı “bişirməyə” davam edir.
Sənsiz həyat deyil ömür, gün mənə,
Tək sənsən ürəkdən yanan sən mənə.
İkinci misraya baxın. Bunu neçənci sinif şagirdi yazıb? Zinyət müəllim bunu necə qovmayaydı? “Mənə ürəkdən yanan tək sənsən” – normal cümlə quruluşu belə olmalıdır. Bəs ikinci “sən” burda nə qayırır? “Sənsən sən mənə…”
Saçına əl vurma, aman günüdü,
Mənim əllərimçün darıxacaqdır
Yəni arvadın saçını “qatar yolu”nda darayıb yenə yoxa çıxıb, bəlkə başqa bir arvadın dalınca düşüb. İndi atdığına deyir ki, “Saçına əl vurma, əllərimçin darıxacaqdır”. Bu misraların dil baxımdan yöndəmsizliyini bir yana qoyuram. Bu misralar gigiyenik mülahizələr doğurur. Necə yəni saçına əl vurma? Yəni Babanın əlinin izini qorumaq üçün yumasın? Arvadın başını bit bassın?
İndi bu bayatıya baxın:
Dağlarda qar ətri var,
Bağlarda bar ətri var,
Ölsəm sinəmi yumuyun,
Sinəmdə yar ətri var….
Bu incini yaradan Azərbaycan xalqı beləmi, bu qədərmi deqradasiya edib ki, Baba Vəziroğlu kimi aferistlərin tükürpədici dərəcədə vulqar misralarına bəh-bəh deyir?
(ardı var)
18.09. 2018, Samara
xeyrulla xayal 