«GÜZƏŞT» şeiri.

Şərq poeziyası, mən müsəlman ölkələrinin ədəbiyyatını nəzərdə tuturam,  xristian millətlərin poeziyasından bir vacib xassəsi ilə fərqlənir. Rus və qərb poeziyasının yaxşı nümunələrində müəllif özünütəhlilə meyllidir, xeyli halda lirik şeirin mövzusu şairin etirafıdır, özünə rəva bilmədiyini başqalarına elədiyinə görə çəkdiyi vicdan əzabıdır, günahlardır və. s. Bu bəlkə də xristian kilsəsinin öz üzvləri, ardıcılları qarşısında qoyduğu sərt təəblərlə bağlıdır. Katoliklərdə, məsələn, gümahların kilsədə ruhaniyə etirafı məcburi prosedurdur. Əsrlərlə məcburi olan şey, əlbəttə, insanların mühüm  hissəsində, o cümlədən yaradıcı insanlarda, mənəvi-əxlaqi tələbata çevrilir.

Müsəlmanlarda belə şey varmı? Yoxdur. Günah eləmisən? Kiməsə badalaq qurmusan? Arvada sataşmısan? Malını yemisən? Heç darıxıb-eləmə. Mollaya quran xətm elətdir, qurban kəs, seyidə nəzir ver, ocağa xələt apar, get Kərbəlaya, Məkkəyə ziyarətə — tərtəmizsən…

Qəribədir ki, etiraf kimi bəyan edilən, başlanan şeirlər azərbaycanlılar çox yazırlar. Ancaq elə ilk misralardan sonra Məşədi İbad deyən olur: “Mənim eybim eyibsizlikdir”. Bəxtiyar Vahabzadənin indi adını unutduğum şeirində elə belə deyilir: “Mənim günahlarım günahsızlıqdır”. Təxminən belə deyir.

İndi Məmməd Arazın “Güzəşt” şeirinə baxaq.

“Bir çaydan su içir güzəşt də, qəsd də…”

Bəlkə “qaynaqlanır” demək istəyib? Suyu gül içər, bostan içər…

Bununla işimiz olmasın.

“Od da var, buz da var insan qanında.”

A kişi, sözünün canını de. Xalq “soyuqqanlı” deyib, yaxşı da deyib. Buz nədir?

“Kimi söz acıdır qızıl qəfəsdə,

Kimi qum sovurur söz xırmanında.”

Qızıl qəfəsdə söz acı? Kimdir? Tutuquşu? “Söz xırmanı” nədir? Qum karxanada olar. Xırmanda dəni sovururlar…

Sonrakı bənd tam cəfəngiyatdır. Yəqin Məmməd Araz yatanda yanına “Vesna” maqnitofonunu qoyurmuş ki, sayıqlamalarını yazsın. O maqnitafon hər adamda yox idi…

3-cü bənd.

“Günah çamırında ağnayana bax..”

Yəni eşşəyə?

Misraya diqqət edin: Məmməd Araz bu şeirdə öz günahlarından danışmayacaq, güzəşt – günah deyilmiş, ləyaqət imiş,  yeganə günahı isə, Bəxtiyar Vahabzadə kimi, günahsızlıqdır. Günahkar – başqalarıdır. Biri, odur ey, günah çamırında ağnayır….

“Onun da baxtına günəş doğulur”.

Günah çamırında ağlayanın baxtına?

“Qulağı kar olun hin harayına,

Tülküyə borcumuz hörmətdi-dedi…”

Bəh-bəh… Hin, tülkü… Hin harayı – yəni toyuq-cücənin harayı. Haraya getməyənlər özlərini doğrultmaq üçün deyirlər ki, bizim tülküyə hörmətimiz var…

Hin harayı… Humanitar fəlakət….

Buna poeziya deyənin lap…

Sonra şair Ayızadədən (böyük hərflə, Ayızadə — soyadıdır)) danışır, Ayızadə bunun üstünə çəmkirib, bu onun burnunun üstünə vurmayıb…

Görürsünüz, şair təzə doğulan körpə kimi günahsızdır. Yeganə günahı nəcibliyidir…

“İnadda yüzəmsə, güzəştdə minəm,

Öz əlim pis qazmır öz məzarımı.”

Altruist, min faiz altruist! Çörəyini verib özgələrə, özü ac yatıb… Ya da gedib kurortlarda yeyib…

Bəlkə ona görə belə sayıqlayırmış?

“Bu xalqa ömürlük tapşıran mənəm

Dərə məzarımı, düz məzarımı.”

Başa düşdünüz? Xalqa dərə məzarını tapşırıb, xalqı isə kürəkəni Aqil Abbasa…

“O qədər güzəştə getdim, bu haqqı

Çox azlar yenə də çox az bildilər.”

Elə danışır ki, guya millətə elə bu çörək verirmiş… Kurortları gəzə-gəzə…

Özü öz gözndə elə böyüyüb ki, daha “Həsən keçəl – Keçəl Həsənə” də tənbəlik edir. Elə iki dəfə Həsən deyir ya da iki dəfə “keçəl”.

“çox azlar… çox azlar…”

Azərbaycanda yaxşı dilçi alimlər qalıbsa, göstərin, desin son misra azərbaycancadır ya bizim bilmədiyimiz ayrı dildədir.

Kamal Abdullaya göstərməyin, o özü dilimizi bilmir…

“Babam da beləcə, atam da belə

Toruna düşənə güzəştə getdi.

 Torundan qaçana güzəştə getdi»

Burda şair çaşıb ailə, nəsil sirrini açır: babas da, atası da adamları tora salırlarmış, yəni badalaq qururlarmış…

Son misra lap maraqlıdır: Kimsə öz səyi və fərasət ilə babasının torundn çıxıb qaça bilibsə, daha bu nə güzəşt oldu…

“O qədər güzəştə getdim, axırda

Palazım dartıldı ayağım altdan».

Bu yazılanı səhnə kimi təsəvvür edib xeyli güldüm. Kinokomediyalarda müxtəlif persoonajların ayağının altından palaz, xalça çəkilir,o adam da kəlləmayallaq olur…

Məmməd Arazı kəlləmayallaq təsəvvür edin. Ürəkdən gülün. O sizi, bizi lox, debil sayıb o qədər gülüb ki…

X.X.

02.06.2024, Samara

ardı var

əvvəli burda:

GƏDƏBİYYAT. SÖZÜN ÇÜRÜYNÜ ÇIXARMAQLA ÇÖRƏK VƏ ŞÖHRƏT QAZANMIŞ ŞAİR MƏMMƏD ARAZ -VII