Архив по авторам | Xeyrulla Xəyal

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 14. SÜNİYƏ (HÜSNİYYƏ) VƏ CƏFƏRAĞA

Янв6

Səxavətin ölümü 1971-ci ildə olubsa, mən hələ Əlibayramlıda pedaqoji məktəbdə oxuyurmuşam. O vaxt bizim evdən düz cüyürün tininiəcən pambıq əkilirdi. Yayın əvvəli idi, Kür xeyli daşmışdı. Mən ya Salyandan, ya Əlibayramlıdan gəlirdim. Kolazdan çıxıb cığırla ev sarı gedəndə arvadlar, səhv etmirəmsə, alaq vururdular. Yaxında işləyən Süniyə (Hüsniyyə) xalaya salam verəndə o, kətməni yerə qoyub  dedi: “Xeyrulla, Ağası müəllim Səxavəti saxlayıb sinifdə. Nə deyirsən, gedim xahiş eləyim keçirsin?”

Ağası müəllim şagirdi sinifdə saxlamışdısa, xahişlə keçirən deyildi, həm də jurnallar doldurulub, əmrlər yazılıb, möhürlənib… Dedim xahiş eləmə, bir ilin eybi yoxdur, bundan sonra yaxşı oxuyar…

Səxavət elə dördüncü sinifdə də qaldı. Anası ilə söhbətimdən az sonra Kürdə boğuldu…

Səxavət dərslərini zəif oxusa da, çox zirək uşaq idi. Yekə kişilər kimi danışardı. Bir dəfə Səxavətin lələsiylə, yəni Cəfərağa kişinin söhbətini eşitmişəm. İşdən gələn Cəfərağa kişi bizim o vaxtkı çəpərlə pambıq yerinin arasındakı çəmənliyə çatanda orda həmişəki kimi uşaqlar oynayırdılar. Səxavət lələsini görən kimi onun qabağına qaçıb soruşdu: “Lampuşkə (yəni rusca “lampoçka”, lampa) aldun?” Cəfərağa kişi Səxavətə düz baxmağa cəsarət etməyərək ağlar səslə dedi: “Yox ey, almadım, yadımnan çıxdı…” Lələ gözlərini baladan gizlətməyə çalışsa da, bala lələnin düz gözünün içinə baxırdı. “Yadunnan çıxdı? Neynəy, indi axşam qalarsan qarannığa…”

Yəqin Səxavət gecə yatanacan lələsini danlayacaqdı. Bəlkə də Süniyə xala qonşulardan “lampuşkə” alıb ərini danlaqdan qurtarardı…

Uşağının üzünə baxmağa xəcalət çəkən Cəfərağa Cəfərov o vaxt Böyük Vətən Mühatribəsi dediyimiz İkinci dünya müharibəsinin veteranı və əlili idi. Yəni bizim kinolarda gördüyümüz döyüşlərin iştirakçısı olmuş, qıçından yaralanmışdı. Bu adama, guya sənədləri tapılmadığından, ömrünün axırınacan bir manat da əlillik pulu vermədilər. Allahdan qorxmadan, qanun saymadan oğurlayan, basıb yeyən məmurlar Cəfərağa Cəfərov kimi əfəl adamları görəndə qanun müdafiəçisinə çevrilirdilər. Heç birində həmişə yamaqlı paltarda gəzən, gözləri daim sulanan ya bəlkə də deyə bilmədiyi dərddən yaşaran bu kişidə əsgər, müharibə veteranı görməyə onların ləyaqəti çatmırdı…

Cəfərağa kişinin uşaqlığı sovet hökuməti təzə qurulan dövrə, gəncliyi isə kolxozlar yaradılan axta düşmüşdü. Zirəklər, gözüaçıqlar, yəni başdan tük qapanlar kolxozda sədr, mühasib,, ambardar, qapançı, partkom, təftiş komissiyasının sədri, ferma müdiri və s. olmuşdular. Yəni ağızları çatmışdı çörəyə, yiyələnmişdilər ictimai adlanan mülkiyyətə. Cəfərağa kimilər mal otarmışdılar ya mal altı atmışdılar, pambıq, taxıl suvarmışdılar. Cəfərağa kişi, deyəsən, arabaçı imiş. 1941-ci ildə müharibə başlanıb, Cəfərağa səfərbər olunub… Yaralanıb qayıdandan sonra yenə kolxozda işləyib. Mənim yadıma gələn vaxtlar Salyanda yol idarəsində işləyirdi. Avtobusla kənddən Salyana gedəndə hərdənbir həmişə bimbalanmış vəziyyətdə olan Salyan-Neftçala yolunun-çuxurunu doldurub yamayan yol fəhlələrinin içində Cəfərağa kişini də görmək olardı.

İndi mən burda “Cəfərağa dayı”, “Cəfərağa kişi” yazıram, əslində mən onu uzun müddət elə adı ilə çağırmışam, baxmayaraq ki, aramızda az qala qırx yaş fərq var idi. Onu adı ilə çığıran təkcə mən deyildim. Məndən çox kiçiklər də onu “Cəfərağa” çağırırdılar. Niyə belə olmuşdu, bu zəhmətkeş kişiyə, müharibə veteranına və əlilə belə hörmətsiz münasibət necə yaranmışdı, deyə bilmərəm. Günlərin bir günü bu barədə özlüyümdə filirləşəndə az qaldım xəcalətdən yerə girəm…

Sonralar mən ona “Cəfərağa dayı” deyirdim…

Surəti də gözümün qabağındadır. İndi qışdır. Onu qış paltarında təsəvvür edə bilmirəm, çünki Cəfərağa dayının ayrıca qış paltarı yox idi. Bir neçə nimdaş köynəyi, dönə-dönə yamanmış, bəlkə kiminsə bağışladığı sviteri bir-birinin üstündən geyir, elə də gəzirdi. Yəqin orası-burası cırılıb pambığı çıxmış sırıqlısı da olmalıydı… Bizim kənddə, bi neçə ailəni çıxmaqla, elə hamı kasıb idi. Ancaq Cəfərağa ilə Süniyə (Hüsniyyə!) çox kasıb idilər. Cəfərağa kişi yol idarəsində 70 manatdan çox almazdı. Süniyə də (Hüsniyyə!) də məktəbdə xadimə işləməklə, alaq vurmaqla, pambıq yığmaqla az-maz qazanırdı. Ancaq bu qazancla yeddi baş ailə ancaq yarıac-yarıtox dolana bilərdi…

Ailədə başçı, əlbəttə arvad idi. Yəni büün hakimiyyət Süniyyə xalanın əlində idi. Cəfərağa kişi siyasətə qarışmırdı – belə də demək olar…

Süniyyə xala çox məğrur və hətta təkəbbürlü arvad idi. Kasıblığını, ehtiyac içində olduğunu gizlətməyə çalışır, heç kimdən aşağı olmadığını göstərmək üçün necə yaxşı yeyib-içdiklərindən danışırdı. Buna görə ona sataşanlar da olurdu. Pis niyyətlə, onun qəlbini sındırmaq üçün yox, zarafatla. Süniyə xala isə iddialı, həm də kövrək idi. Qəlbi sınırdı. Sonbeşiyi Səxavətin boğulmağı isə belini də qırdı. “Ay Saxavət!” deyib ağlayardı…

Ailə başçısı gərək yaxşı taktik və və strateq ola. Süniyə xala bəlkə də pis taktik idi, yəni gündəlik işlərdə, münasibətlərdə səhvlərə yol verirdi. Ancaq yaxşı strateq idi. Qızlarını ərə verməyi planlaşdırdı, verdi də. Belə məsələlərdə Süniyə xala tank kimi irəliləyirdi, qabağını heç bir artilleriya ala bilməzdi. Gözəlliyi və cehizi olmayan üç qızı ərə vermək hər ananın işi deyil…

Şura hökuməttini quranlar xalqa vəd eləmişdilər ki, uzağı beş-on il çətinlikdən sonra kommunizm olacaq. Mağazalarda hər şey var və hər şey də havayıdır – nə lazımdırsa, ürəyin nə istəyirsə, götürüb gedirsən. Yeməkxanalarda ləziz yeməklər bişəcək, hamı qarnı tutan qədər havayı yeyib-içəcək… Mərhum qonşumuz Şiralı Bədəlovun dediyinə görə, Süniyənin (Hüsniyyənin) dədəsi arvadına deyirmiş: “Ay Şeydə, şəni ştolovoyda (“stolovaya” – yeməkxana) itirib-axtarım…”

O yeməkxananı nə Əkbərlə Şeydə, nə də qızları Süniyə gördü…

Kasıblığı gizlətmək çətindir. Ancaq Süniyə kasıblığını gizlətməyə çalışır, “hamı necə, mən də elə, lap hamıdan yaxşı” deyirdi. Süniyəyə (Hüsniyyəyə) qohumluğu çatan Şiralı Bədəlov məsələyə aydınlıq gətirmək istəyirdi: “Yox, hoqqa. Bir az da artır. Hamıdan neyün yaxşıdır?” “Hər şeyim. Hər şeyim var, yeməyim, içməyim, şükr allaha”. Şiralı Bədəlov əl çəkmirdi: “Neyün var ey? Axşam nə yimisən?” “Hamı yiyənnən. Hamıdan da yaxşı. Hamı yavan yiyəndə mən ərimə, balalarıma yağlı yiyizzirirəm”. Şiralı Bədəlov: “Sən lap ağ elədün ha…” “Ağ-zad eləmədim, olanı diyirəm! Qazanan oğlan sağ olsun, əqim qazanıb gətirir, xan kimi dolanırıq”.

Şiralı Bədəlov yol idarəsində işləyirdi, “qazanan oğlan”ın nə qədər qazandığını yaxşı bilirdi…

Sonra Süniyə (Hüsniyyə) məməmə şikayrət eləyərdi: “Raziyə, varam o Şiralıyçın! Məni lağa qoyur, arvadı da yanın da durub gülür. Mən oun cavabın verməsəm, dədəm Əkbərin belinnən gəlməmişəm!”

Məməm deyərdi ki, Şiralı sənnən zarafat eləyir, qohumundur də, istədiyindən eləyir… Süniyyə razılaşmırdı: «Bıyy, Raziyə, düşmanımın elənçik issiyəni olsun…»

İki gün keçməmiş Şiralı Bədəlov Süniyyəni (Hüsniyyə!) təntənəli şam yeməyinə çağırırdı. Süniyə nəm-nüm eləyirdi. Şiralı  Bədəlov deyirdi ki, “padruqun da gələcək”. Süniyyə (Hüsniyyə) özünü naza və bilməməzliyə qoyurdu. “Padruqam kimdi?” Şiralı kişi gülürdü: “Necə kimdir. Raziyə xala”. Süniyənin (Hüsniyyənin) qırışığı açılırdı: “Neynəy, Raziyənin xətrinə gələrəm…”

Beləcə barışırdılar…

05-06. 01. 2025, Samara

əvvəli burda:

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 13. ZÜLEYXA XALA VƏ ƏLİHƏSƏN KİŞİ

RADYARD KİPLİNQ. CƏNGƏLLİK QANUNU

Янв5

RADYARD KİPLİNQ

Cəngəllik qanunudur bu, göylərin özü tək doğrudur və qədimdir,
Onu sayan canavar firavan yaşayacaq, pozan Qurd –ölməlidir.

 +

Ağacda sarmaşıq tək qaçır qabağa-dala Qanun da zaman-zaman,

Çünki sürüsündədir gücü Qurdun, sürü də alır gücünü qurddan.

 +

Quyruqdan burunacan yuyunun və dərindən için, dibdən yox ancaq,

Unutmayın ki, gecə ov eləmək vaxtıdır, gündüzsə — yuxulamaq.

 +

Çaqqal yesin Pələngin artığını, Qurdbala, bığların çıxan zaman,

Yadda saxla, Canavar — ovçudur və özün get yalını özün qazan.

 +

Dinc durun Cəngəlliyin Ağalarıyla – bunlar Pələng, Bəbir, Ayıdır,

Dinməz Fillə sayqılı olun, Qabana heç vaxt sataşmayın, ayıbdır.

 +

Cəngəllikdə Sürü ki, Sürü ilə rastlaşır, çıxmır heç biri yoldan,

Başçılar qoy danışsın, bu iş bitər ağıllı kəlmə deyilən zaman.

 +

Sürüdən Canavarla vuruşsanız, uzaqda vuruşun və təkbətək,

Qalanlar bu döyüşə qatılsa, azalacaq Sürü, itki verərək.

 +

Qurda sığınacaqdır Mağara, bura həm də evidir Canavarın,

Nə Baş Qurd girə bilər onun Mağarasına, Qurdlar Şurası nə də.

 +

Qurda sığınacaqdır Mağara, giriş ora deyilsə etibarlı,

Şura mesaj göndərər, Qurd da düzəliş elər mağarada tutarlı.

 +

Gecə yarıyacan ov etməyin, meşədə küy salmayın, etsəz əgər,
Yoxsa marallar ürkər, sizin qardaşlarınız, bilin, ovdan boş gedər.

+

 Öldürün özünüzçün, acsa yoldaşlarınız, balalarınız ya da.

Öldürməyin heç zaman kef üçün, öldürməyin İnsanı heç bir halda!

 +

Zəifdən qəniməti çırpışdırsanız, yeyib fəxrlə aşırmayın,

Zəifin hüququdur Sürü hüququ – ona verin başı, dərini.

 +

Sürünün Qəniməti Sürünündür, yerində yeyilməlidir elə,

Kim istəsə apara yuvasına bu əti, gərək o öldürülə.

 +

Qurdundur Qurd ovlayan. O öz qənimətiylə nə istəsə, eləyər;
Sürü toxuna bilməz ətə, Canavar buna izn verməsə əgər.

 +

Birillik bala yalnız tələb eləyə bilər, doyanda ov yiyəsi,

O da girişib yesin; heç kimin ixtiyarı yoxdur ona “yox” desin.

 +

Pozulmazdır hüququ Birilliyin və onun haqqı var tələb edə,

Qənimət gətirəndən payını; ona heç kim yöx deməsin sürüdə.

 +

Yuvada anadadır hər hüquq – götürməyə il uzunu haqqı var
Balalarçın bir budu; anaya “yox” deməyə yox heç kimdə ixtiyar.

 +

Mağarada ixtiyar Atadadır, tək gedib ov etməyə haqqı var,
Sürüyə  tabe deyil, barəsinidə onun yalnız Şura hökm çıxarar.

 +

Yaşı da, hiyləsi də onun çünki az deyil, çapıq və pəncəlidir,
Dəlmə-deşiyi varsa Qanunun, Baş Qurd deyən – Qanunu əvəz edir.

 +

Cəngəllik qanunları budur – qüdrətlidrlər,  sayları da az deyil;

Önəmlidir hər biri bədən üzvləri tək – hər biriniz baş əyin!

 

ingiliscədən tərcümə

25.12. 2024 – 05.01. 2025, Samara

Qeyd:

Şeir ilk dəfə  “Canavarlar üçün qanun” başlığı altında 1894-cü il iyunun 7-də “Qorxu necə gəldi” hekayəsi ilə birlikdə nışr edilmişdir.

++++++++++++++

RUDYARD KİPLİNG

The Law of the Jungle

 

NOW this is the Law of the Jungle — as old and as true as the sky;

And the Wolf that shall keep it may prosper,     but the Wolf that shall break it must die. Читать далее →

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 13. ZÜLEYXA XALA VƏ ƏLİHƏSƏN KİŞİ

Янв4

Rus yazıçısı İvan  Turgenevin “Atalar və oğullar” romanıın son sətirləri “bütün qəbiristanlıqlar kimi hüznlü görkəmi olan” kənd qəbiristanını təsvir edir: ağac xaçlar çürüyür, daş plitələr yerindən oynayıb, sanki onları aşağıdan kimsə dəbərdir… Başqa qəbirlərdən səliqəliliyi ilə fərqlənən, dəmir çəpərə salınmış, hər iki tərəfindən körpə küknarlar əkilmiş qəbir romanın qəhrəmanı, valideynlərinin yeganə oğlu Yevgeni Bazarovundur.  Tez-tez yaxın kənddən bu qəbrin üstünə mərhumun tamam qocalıb əfəlləmiş ata-anası gəlir. “Onlar bir-birinə söykənərək ağırlaşmış yerişlə çəpərə yaxınlaşır, diz üstə çökür, uzun-uzadı və acı-acı ağlayır, uzun-uzadı  və diqqətlə altında oğulları yatan lal daşa baxırlar…” (sətri tərcümə mənimdir –X.X.)

Görkəmli rus rəssamı İlya Repin bu romana illüstrasiyalar çəkib. Qəbiristan səhnəsi həm romanda, həm Repinin təsvirində mənə Züleyxa xala ilə Əlihəsən kişini, yeganə oğulları Umudvarı xatırladır…

Züleyxa xala ilə Əlihəəsn kişi kimi bir-birinə oxşayan ər-arvad tək-tük olardı. Başqa oxşarlıqları qalsın, onlar ikisi də eyni bucaq altında əyilmiş, az qala ikiqat olmuşduıar. Elə bil ki, bu iki adamın həyatı qabaqcadan yazılmış vahid kompüter proqramı ilə keçirdi.

Əlbəttə, mən onların əyilmiş vaxtlarnı görmüşəm. Şübhəsiz ki, onların da cavanlığı, şux, dik yeriyən vaxtları olnuşdu. Bir neçə uşaq dünyaya gətirmişdilər. Ancaq qızları da, yeganə oğulları da bəlkə də irsi olan xəstəlikdən çox yaşamadılar…

Dostoyevskinin “İdiot” romanında knyaz Mışkin alman rəssamı  Hans Holbaynın 1521-22-ci illərdə yaratdığı “Ölmüş İsa tabutda” əsərinin surətini reproduksiyasını Roqojinin evində görəndə şəklin əslinə Bazel muzeyində baxdığını xatırlayaraq həyəcanla deyir: “Bu şəkildən kimsə inamını itirə də bilər!”

Züleyxa xala ilə Əlihəsən kişinin həyatını düşünəndə mömin adamın – mən mömin deyiləm – inamı itməsə də, sarsıla bilər. Doğrudanmı bu acı taleyi onlara hər şeyə qadir Yaradan təyin edib? Özlərinin ikiqat əyilməyi, balalarının sağalmaz xəstəlikdən gözlərinin qabağnda əriyib getməkləri Yaradanın əmridir? Əgər belədirsə, onun nəyi “rəhim və rəhman”dır?

Məktəbə gedəndə, müəllim işləyən vaxtlar, hərdən qabağıma çıxırdılar. Kişi qabaqda, arvad bir az dalda, hər ikisinin əlində ağac. Kişiyə salam verəndə cavab verib-vermədiyini bilmək olmurdu. Züleyxa xala mehriban adam idi. “Bala, nə təhərsən? Raziyə bacım nə təhərdi?” – deyə məməmi soruşardı. Əlihəsən kişi birdən dayanar, ağacına söykənib qırx beş dərəcə bucaq altında dönər, elə köndələn ya da yola paralel duraraq acıqlı deyərdi: “Gəl görəy ey… Bacım nətəərdi… cicim nətəərdi…”

Yeganə oğullarına Umudvar adı qoymuşdular. Adın özündən uşağın gələcəyindən arxayınlığın olmadığı bilinir… Umid bu gün var, sabah yoxdur…

1982-ci ildə, mən Moskvada oxuyan vaxt məməm Salyan xəstəxanasında yatıb. Umudvar onunla bir mərtəbədə yatırmış. Deyirdi ki, dəhlizdə gəzir, əl radiosunu oxudurmuş. Həkim məzəmmət eləyib ki, ağır xəstələr var, narahat eləyirsən…

Yaxşı oğlan idi Umudvar. Sakit, başıaşağı. Bir neçə dəfə Salyandan gələndə yol yoldaşı olmuşduq. Plastik kütlə zavodunda işləyirdi. Öz dediyinə görə, işindən razı idi…

O məndən iki sinif aşağı oxuyub. Özündən ikçiklər öləndə, məyusluqdan əlavə, xəcalətə oxşayan hiss də keçirirsən. Elə bil ki, kimisə cəbhədə vermisən qabağa, özün çəkilmisən daldaya..

Gec-tez hamımız öləcəyik…

Umudvar öləndə kənddə idim. Dəfnində, deyəsən İlhamla bir yerdə, iştirak elədim. Basdırılandan sonra həyətlərinə gedib təzə qurulmuş çadırda oturduq. Çadırın girəcəyində sağ tərəfdən yekə samovar qoyulmuşdu. Rəhmətlik Adil odun yığıb samovarı odlayırdı. Əlihəsən kişi də elə samovarın dalında oturmuşdu. Mən ona tərəf oğrun-oğrun baxırdım. Yeganə oğlunu itirmiş atanın dərdi çox böyük olmalı, bu dərdin üzündki, gözlərindəki ifadəsi baxanı sarsıtmalıydı… Belə oğrun baxanda birdən Əlihəsən kişi yerindən qalxdı, otuz-qırx ilin əyriliyi elə bil yalan imiş, kişi düppədüz durub əlindəki ağacı Adilə yelləyərək qışqırdı: “O odunlara dəymə, o odunlara dəymə! Bu yandan götür!”

Adilin götürdüyü taxta-tuxta əsl samovar odunu idi. Əlihəsən kişi isə təndir odununu göstərirdi. Adil o deyəni elədi… Adilin arvadı, Əlihəsən kişinin qardaşı qızı Atlas olsaydı, yasa-zada baxmazdı, əmisinin abrını alardı… Atlasın öz atası Almirzə impozant kişi idi, düppədüz, cavan və şux qalmışdı… Təzə arvadı da var idi…

Əlihəsən kişi samovar odununu haçana saxlayırdı, bilmədim.

Ancaq başa düşdüm ki, kişini qayğılandıran oğlunun ölümündən çox həyət-bacadır, mal-heyvandır, odun-ocaqdır.

Bu bəlkə də yaxşıdır. Dünya malına məhəbbətimiz dərdimizi yüngülləşdirməsə də, dərddən yayındırır. Kimsə bu işdə Tanrı rəhmi axtarar və görər…

Kimsə də inamını itirər..

04. 01. 2024, Samara

əvvəli burda:

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 12. ƏKBƏR (III)

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 12. ƏKBƏR (III)

Янв3

MƏN 1 YANVAR 2025

Çoxu o vaxtkı yaşlarına görə gəlin adlandırıla biləcək qadınlar Qardaş və onun ailə üzvləri ilə lap ötəri təmasda olan, lap təsadüfən görüşüb salamlaşan hər kəs haqqında məlumatı dərhal Bağda xalaya çatdırır, o insanlar qara siyahıya düşürdülər. İmanqululardan olan kişilərin də birliyi yaranmışdı, bunlar toy ya yas məclislərinə bir yerdə gəlir, Qardaşın özü və ya ona yaxın adamlar oturan tərəfə çoxmənalı şəkildə baxaraq öz aralarında guya tezliklə həyata keçiriləcək vacib əməliyyatı müzakirə edirdilər.

Heç birinin Qardaşa yaxın getməyə cəsarəti çatmırdı…

Maraqlıdır ki, Əkbərin doğma qardaşı bu dəstədə deyildi. Yavər tayfaçılıqdan uzaq, vicdanlı adam idi. Qardaşının dərdini ləyaqətlə çəkirdi…

Və bu da maraqlıdır ki, imanqululuların dəstəsində mərhum Şirinbala da vardı. Qardaşın doğma qaynı…Heç bir peşə təhsili olmayan, ancaq həmişə hardasa kassir işləyən, pulu, maşını olan Şirinbala güclü arxaya ehtiyac duyur və imanqululuları belə arxa sayırdı.

Mərhum Şirinbalanı xüsusi xatırlatmağımın səbəbi var. Bu, bir az aşağıda bilinəcək.

Əkbərin ölümü icma bağları onsuz da zəif olan kənddə çoxlu çatlar yaratdı. Bir neçə il ərzində toy və yas mərasimləri qarşıdurma meydanına, kin nümayişinə çevrilir. İmanqululularda tayfa rəhbərinin sədr olduğu vaxtdan özlərini kənddə hamıdan üstün göstərmək, boyun-boğazlarından, qulaqlarından asılan qızılla həsəd yaratmaq tələbata çevrilmişdi. İmanqulu Rzayev kolxozdan qazandığı pulları uşaqlarının təhsilinə də qoya bilərdi. Yaxşı təhsil insanı mədəni olmaqdan əlavə, onu təvazölü, başıaşağı elər. İmanqulu Rzayev kolxozun gəlirini qızıla çevirməyi üstün tutmuşdu. Nadan adam isə qızıllananda o qızılı qox, qızıl onu idarə edir… İdarə eləməkdən çox dingildədir, oynadır…

Читать далее →

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ: 11. ƏKBƏR (II)

Янв2

Əgər qarışdırmıramsa, elə dəfn günü, bəlkə də lap dəfn zamanı, zərərçəkən tərəfin mövqeyini keçmiş kolxoz sədri, Bağda xalanın yaxın qohumu İmanqulu Rzayev qarşı tərəfin adamlarına və hökumət nümayəndələrinə elan eləmişdi: Bu, bədbəxt hadisədir, biz Qardaşdan şikayətçi deyilik. Bu mövqeyin Bağda xala ilə necə, nə dərəcədə razılaıdırıldığını deyə bilmirəm. İşin yola qoyulmasında Bağda xalanın bacısı oğlu Bəybalanın da yaxından iştirak etdiyi deyilirdi.

Qardaşın ağsaqqalı, lələmin dili ilə desəm, Qəfər oğlu Səttar idi. Lələm onu belə çağırardı, çünki kənddə bir Səttar da olmuşdu…

Qardaşın milisdə neçə gün ya neçə saat saxlandığını yadımda deyil. Tezliklə bu işə xitam verildi – hansı hüquqi əsaslarla və təsnifatla, deyə bilmərəm.

Qardaşın Əkbəri qəsdən öldürmədiyi şübhəsizdir. Onlar həm yaxın qohum, həm də yaxşı yoldaş idilər. Aralarında heç bir ədavət ola bilməzdi. Əkbərin ölümü bədbəxt hadisə idi, ancaq bu hadisənin detalları da hüquqi cəhətdən çox vacibdir. Deyirdilər ki, guya Qardaş un kisələrinin üstündə yatıbmış, Əkbər qaranlıq dəhlizə girib zarafatla onu qorxutmaq istəyəndə, ayılıb əlindəki silahın tətiyini çəkib. Qardaş yuxulu ikən Əkbərin ona yaxınlaşıb tüfəngini əlindən çəkdiyini də deyirdilər. Guya bu anda Qardaş onu un oğrusu bilib atəş açmışdı… Читать далее →

TANRI BİLİR CANI SÖZÜMÜN NƏDİR…

Янв1

MƏN 1 YANVAR 2025

Ümidim yox idi çıxam son ildən,
Çıxdım – yerindədir əlim-ayağım.

Tanrıdan istəyim budur indi də,

Bu rus qışından da birtəhər çıxım.

 +

Möhlət istəyərəm yaşasam yazı,
Yayın, nə gizlədim, həsrətindəyəm.

Yayda sümüklərim yaxşıca qızır,
Tanrı özü bilir, deyəm-deməyəm.

 +

Demirəm işlərim qalıb yarımçıq,
Demirəm bitməmiş əsərlərim var.

Kiçik adam kimi miqyasım kiçik,

Niyyətim, arzum da özümə oxşar…

 +

Yaxşı bir kitab var, nə vaxtdan bəri,
Onu oxumağı planlayıram.

Mozartın bir sıra var  əsərləri,
Dinləmək istərdim onları tamam.

 +

Vallah, deyiləsi deyil bəlkə də,
Tanrı yaxşı bilir hər şeyi ancaq –

Bir yay köynəyim var, təzə kimidir,

Mən onu geyməsəm, kimə qalacaq?

 +

Ayaqqabım da var, çox az geymişəm,

Yeyilmək izləri yox dabanında.

Ayrı şeylər də var, ayıbdır desəm,
Mənə bir dost alıb evim yananda….

 +

Yanan evdən deyim, bilsə də Tanrı:

Bərpa işi gedir, yubanır ancaq.

Bəlkə də alaram yazda açarı,

Əsl yaşamaqsa yayda olacaq…

 +

Bilirəm ayıbdiır mən dediklərim,

Möhlətə üzrlü səbəb deyildir.

Həyatın özü tək istəyim qədim –

Tanrı bilir canı sözümün nədir…

 

01. 01. 2025, Samara

 

RADYARD KİPLİNQ. MESOPOTOMİYA

Дек31

RADYARD KİPLİNQ

Gənc və qətiyyətllilər, geriyə dönməz onlar

Səmimi, çılğındılar, verdik onları qurban:

Onlar öz nəcisinə bələnib can verəndə qaçmağa üz qoyanlar,
Doğrudanmı şərəflə dəfn edilər bir zaman?

 +

Onlar dönməyəcəklər, soyuqqanlı və rahat qətlə yetirilənlər,

Hər gün kömək istəyib rədd edildilər ancaq:

Müqəssirlər üstəlik son nəfəslərində də qınayırdılar hələ,

Elə gücləri var ki, olmaz onları qovmaq?

 +

Dönməz ölülərimiz Gündüzlər nə qəqər ki, Gecələrdən ayrıdır,

Qürubun zolaqları nə qədər ki, həmindir.

Başıboş yekələr ki, onlar can verən zaman naqqallıq eləyirdi,
Yüksək vəzifələri tutacaqlar yenə də?

 +

Ya bir saatlıq qızıb soyuyar qəzəbimiz:

Bir də baxıb görərik yatan kimi qasırğa,

Onlar hakimiyyətə yenidən qayıdıbıar necə rahat, necə tez,

Əl ataraq adəti hiylə və bacarığa?

 +

Bizi-sakitləşdirir, bizə gen-bol ödənc də vəd eləyirlər onlar,

Göstərə də bilirlər özlərini qorxan tək.
Dostları, borcluları məşvərətə çağırır və məsləhət alırlar,

Söz verirlər hər kəsin işi düzəldiləcək.

 +

Bütün həyatlarıyla günahları yuyulmaz və silməz ölümləri,
Millətimizə onlar vuran qara ləkəni.

Fəqət baş alıb gedən ətaləti, faciə yaradan təkəbbürü,

Qoymalıyıqmı qalsın həminki kimi yenə?

1916

ingiliscədən tərcümə

16. 12. 2024, Samara

QEYD:

Bu şeirin mövzusu 1-ci Dünya Müharibəsinin Mesopotomiya kampaniyası, xüsusən 1916-cı ilin aprelində general Taunsəndin Kutu təslim etməsinə gətirib çıxaran adminstrativ hərcməlikdir. Bir tarixçi bunu Britaniyanın hərbi tarixində ən alçaldıcı məğlubiyyət adlandırıb.

++++++++++++++

RUDYARD KİPLİNG

Mesopotamia

 

They shall not return to us, the resolute, the young,

  The eager and whole-hearted whom we gave:

But the men who left them thriftily to die in their own dung,

  Shall they come with years and honour to the grave?

 

They shall not return to us; the strong men coldly slain

  In sight of help denied from day to day:

But the men who edged their agonies and chid them in their pain,

  Are they too strong and wise to put away?

 

Our dead shall not return to us while Day and Night divide–

   Never while the bars of sunset hold.

But the idle-minded overlings who quibbled while they died,

  Shall they thrust for high employments as of old?

 

Shall we only threaten and be angry for an hour:

  When the storm is ended shall we find

How softly but how swiftly they have sidled back to power

  By the favour and contrivance of their kind?

 

Even while they soothe us, while they promise large amends,

  Even while they make a show of fear,     

Do they call upon their debtors,  and  take  counsel  with  their

     friends,

  To confirm and re-establish each career?

 

Their lives cannot repay us–their death could not undo–

  The shame that they have laid upon our race.

But the slothfulness that wasted and the arrogance that slew,

  Shall we leave it unabated in its place?

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 10. ƏKBƏR (I)

Дек30

20230721_135628

1963-ilin yay günlərinin birində əlimdə bir yekə tikə çörəyi gəvələyə-gəvələyə Kürün qırağına gedirdim. Kolazdan çıxıb mənimlə qabaq-qabağa gələn adamların biri dayanıb üzünü ciddiləşdirərək dedi: “Xruş dayın o boyda çörəyi yeməyə icazə verib?”

Mən tutuldum. Çünki bilmirdim ki, Xruş dayı kimdir və niyə dədəmin çörəyini yemək üçün ondan icazə almalıyam.

Mənimlə əslində, sonradan başa düşdüyüm kimi, zarafat edən adam Qardaş idi. “Xruş dayı”  SSRİ-nin o vaxtkı rəhbəri Xruşşova deyirdilər.1961-ci ildən ölkədə çörək qıtlığı başlanmışdı. Şəhərlərdə çörək adambaşına talonlarla satılır, adamlar növbəyə gecədən yazılırdılar. Kənd mağazalarında unu adambaşı bölüb satırdılar. Bizim evdə çörək qıtlığı olmayıb. Kişi köhnə qayda ilə qabaqcadan taxıl alıb quyulara vururdu. Satışda un olmayanda dəni məməm daşda çəkirdi. Lələm özü hər həftə Salyana gedir, yəqin ki, tanışlıqla bir sarıq arası çörək alıb gətirirdi. Ancaq elə bizim kəndimizdə çörək korluğu çəkənlər çox idilər. 1963-cü ilin dekabrında elə bu çörək qıtlığından mənfi qəhrəmanı Qardaş olan qanlı faciə törəndi. faciəyə İndiyəcən Yavərin səsi qulaqlarımdadır. Təzə köçdüyümüz evin qabağında ağlaya-ağlaya qışqırırdı: “Əkbər ölüb, ay Cahangir dayı…”

1963-cü il dekabrın 9-u idi…

Qardaşım Süleyman 1963-cü  il dekabrın 1-də əsgər getmişdi. Dekabrın 8-də, hələ üç il xidmət edəcəyi yerə, yəni Qazaxstana çatmamış, onu bir həftə əvvəl yola solmış yola salmış kənd cavanlarından biri, özü donanmada dörd illik əsgərlikdən təzə gəlmiş Əkbər dəfn olunurdu…

O günlər yağırdı. Kəndin palçıqlı yollarında bata-bata gedən adamlar səhər tezdən Mir Cabbarın oğlu Gülağanı əsgərliyə yola salıb Əkbərin dəfninə tələsdilər…

Əkbəri 1963-cü il dekabrın 7-dən 8-ə keçən gecə Qardaş tüfənglə vurmuşdu…

Əkbərin dörd il çəkmiş əsgərliyindən əvvəlki vaxtını xatırlamıram. Əsgərlikdən sonra görərdim. Ölümünə yaxın elə hyətimizdə, nərdivanın yanında durub gətirdiyi qurban ətini məməmgilə verdi – sırıqlının ya da kitelin altından geydiyi matros köynəyi yaxşı yadımdadır. Üzü gülürdü…Ölümündən sonra məməm şəklini böyütdürüb divardan asmışdı…

Читать далее →

BAKI-QROZNI ÖLÜM REYSİ: AZAL CİNAYƏTKARDIRMI? ŞÜBHƏSİZ…

Дек29

Bakıdan Qroznıya uçan təyyarəninvurulandan sonra qəzaya uğraması ilə bağlı suallar.

Rusiyanın 11 (on bir!) şəhərinin aeroportu müharibə ilə əlaqədar olaraq bağlıdır: Krasnodar, Anapa, Gelendcik, Rostov-Don, Bryannsk, Voronej, Belqorod Kursk, Lipetsk.

Azərbaycan təyyarəsi Qroznıya uçur, halbuki Qroznı uçuş üçün yuxarıdakı siyahıdakı şəhərlərdədn daha təhlükəlidir. Sona ay ərzində Qronznıya Ukrayna dronları dönə-dönə hücum ediblər, hərbi universitetin binası iki dəfə vurulub.

Bunu AZAL bilmirdimi?

Deyək ki, AZAL üçün sərnişinlərin həyatının bir qəpiklik qiyməti yoxdur. Bəs peşəkar, təcrübəli pilotlar? Onlar əlverişsiz hava şəraitində uçmurlar. Qroznı ətrafındakı hərbi şərait ən pis hava əraitindən də pis deyildimi? Rus pilotların Risiyada, o cümlədən Qroznıdakı vəziyyətdən xəbərləri yox idi? Onlar yetmişə qədər adamın həyatı ilə niyə risk edirdilər?

AZAL rəhbərliyinin hərəkətində cinayət tərkibi varmı? Mənə elə gəlir ki, bu, şübhə doğurmamalıdır.

Pilotlar günahkardırmı? Günahkardırlar! Onlar hərbi təyyarə pilotları deyildilər ki, əmrə tabe olub deyilən yerə uçalar. Onlar mülki aviasiyada çalışırdılar. Onlar, adi dildə desək, adam daşıyırdılar. Özlərinin də, sərnişinlərin də həyatını qorumaq üçün onlar Qroznı kimi xarabaya uçmaqdan imtina etməliydilər.

Daha bir sual: niyə Azərbaycan kimi varlı, həm də guya müstəqil, suveren dövlətin vətəndaşları özünü dolandırmağa gəliri olmayan Çeçenstana qazanca gedirlər? Niyə Kadırovun azərbaycanlılara verməyə işi var, Əliyevin yoxudur?

Yaxşı, bu sualı geri götürürəm. Qoy gedib işləsinlər. Niyə onlar arvad-uşaqlarının yanına  Qroznı kimi yaxın yerdən maşınla, qatarla yox, təyyarə ilə gəlib-gedirlər? Bu, bir sovet komediyasında deyildiyi kimi, çörək mağazasına taksi ilə getməyə bənzəyərdi. Təəssüf ki, sitüasiya komik deyil, faciəvidir. Çünki azərbaycanlı sərhəddən o yana avtomibillə, qatarla gedə bilmir. Bunu azərbaucalıya Əliyev qadağan edib.

Əliyev bu qəzada günahkardırml? Şübhəsiz!

İndi yas tutanlar haqqında. Gəncədən bir video gördüm, ehsan verirdilər, üç-dörd nəfər oturub nəyisə gəvələyirdi…

Biri You Tube-da yazır ki, iki gündür ağlayır. Yazan kişidir…

Qəzaya aud videolar “ağlamalı” musiqi qoşulmaqla şəbəkələri doldurub!

Tfu sizin ikiüzlü simanıza!

Azərbaycanın gənc jurnalist qızlarını kimin dronu vurub salıb türməyə? Onlardan ötrü niyə ürəyiniz yanmır? Onlar haçan zindandan çıxacaqlar? Onlar haçan ailə quracaqlar? Qura biləcəklərmi? Haçan ana olacaqlar? Ola biləcəklərmi?

Hələ kişi jurnalistləri demirəm, siyasi fəalları demirəm.

Tofiq Yaqublu dördüncü dəfə tutulanda niyə ağlamırdınız? Əli-ayağı iflic fəal türmədə şalvarına işəyəndə niyə göz yaşı axıtmırdınız?

Sizin göz yaşlarınızın bir qara qəpik qiyməti yoxdur. Sizi videolar ağladır, siz arvadların hind kinolarına, latinosların, türklərin seriallarına ağladıqları kimi ağlayırsınız. Sizin göz yaşlarıniz sidik iyi verir…

Putindən üzr tələb edirdiniz. İstədi. İndi nə olsun? Bilmirdiniz Putin müharibə eləyir? Bəs öz padşahınızdan, yolları bağlayıb öz vətəndaşlarını təyyarə ilə ölüm şəhəri Qroznıya labüd məhvə göndərmiş əlahəzrətdən niyə tələb etmirsiniz ki, üzr istəsin?

Dalınızın qeyrəti yoxdur? Onda ağlayın. Ancaq bilin ki, sizin yaşlarınız sidik iyi verir…

X.X.

29.12. 2024, Samara

ƏRƏBQARDAŞBƏYLİNİN ARVADLARI VƏ KİŞİLƏRİ. 9. MƏHƏRRƏM

Дек29

20230721_135628

Dəyişik salmıramsa, 1978-ci ilin yazında, bəlkə də bu, aprel ayında olub, Bakıdan Salyana qaıyldlrdım. (Mənə kənddən dedilər ki, dəyişik salmışam: hadisə 1980-ci ildə olub — X.X.) Yarıyacan boş avtobusda yolun çoxunu məni yuxu basırdı. Birdən qışqırığa ayılıb qabaqda oturan arvadların yolun soluna baxdıqlarını gördüm. Avtobus ya yavaşımış ya da bir anlığa dayanmışdı. Arvadın biri deyirdi: “O, Böyükkişinin maşınıdır”.

Dünəndən yağan yağış günortadan sonra da dayanmaq bilmirdi. Hava tutqun olsa da, asfalt yoldan aşğıda, on-on beş metr aralı bir-birindən təxminən əlli metrlik məsafədə iki yük maşını üz-üzə dayanmışdılar. Arvadların həyəcanlı danışığından başa düşmək olardı ki, qəza olub, kimsə ölüb. Ancaq maşınlarda zahirən qəza əlaməti yox idi. Elə bil ki, sürücülər avtomobilləri saxlayıb hardasa yaxında çay içirlər.

Qəza yerində heç kim görünmürdü.

Salyana çatan kimi elə avtovağzalda öyrəndim ki, kəndçimiz Səməd kişinin iki oğlunun maşınları Bakı yolunda üz-üzə gəlib toqquşub. Böyük qardaş Böyükkişi hadisə yerində ölmüşdü. Məhərrəm heç bir xəsarət almamışdı.

Ərəbqardaşbəylidə (keçmiş Komsomol) qəbiristanlığın yanında maşından düşəndə Böyükkişini basdırırdılar…

Yağış daayanmış, gün çıxmışdı…

Məhərrəm Səməd kişinin üçüncü oğludur. Bildiyimə görə, bir müddət kəndin yuxarı başında olan nənəsi ilə qalırdı. Bir dəfə qardaşım Süleymanla o arvadın həyətinə getmişəm. Yadımdadır ki, arvad elə bizim yanımızda Məhərrəmi nəyə görəsə tənbeh edir, Məhərrəm isə zarafata basırdı. Sonralar Süleyman danışardı ki, Məhərrəm nənəsini vaxtaşrı tovlayıb ondan pul çəkirmiş. Sürücülük oxuyanda deyirmiş müəllimlərə pul lazımdır, vəsiqəyə pul lazımdır. Sonra deyirmiş, maşın götürürəm, maşın götürəndən sonra maşının təkərləri partlayırmış, gah sükan sınırmış, deyirmiş maşını sağa-sola döndərə bilmirəm…

Əslində Məhərrəm heç vəsiqə də ala bilməmişdi…

Читать далее →