Архивы

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. AŞIQQAYIRMA TEXNOLOGİYASI VƏ ZƏLİMXANIN O DÜNYADAN ÇIXIŞI

Сен5

aşıq pənah

Nadir Əlibayramlıya hardan gəlmişdi, bilmirəm, bəlkə hacıqabullu, bəlkə Sabirabadın Əlibayramlıya yaxın kəndlərindən idi. Sabirabadlılardan oxuyan görməmişdim. Bir sabirabadlı balabançı tanıyırdım, balabanın birini eə pencəyinin cibində gəzdirirdi, bir də görürüdün çıxarıb qoydu damağına. Balaban gərək cüt çalına, solistin yanında dəm tutan ola, tək çalınanda, özü də naşı çalanda elə bilirsən məcməyi boyda bir pətəyin arısı xorla vızıldayaraq yeriyir üstünə…

Qayıdq bu Nadirə… Nadirin gözlərinin qaynamığı qız istəməyindən idi, deyirdilər bizim pedaqoji məktəbin gözəllərindən birinə vurulub, qız isə deiyb get tayını  tap… Hə, bu Nadirə tez bir serjant şalvarı, stroybatçı köynəyi, nimdaş polkovnik çəkmələri tapıb geyindirdilər, başına molla papağı qoyub elədilər aşıq. Bu paltar, ayaqqabı tapılana qədər yerli qafiyəbazlardan birinə Nadirin adından iki-üç qoşma da yazdırdılar. Bəli, Nadirin, daha doğrusu aşıq Nadirin əlinə bir butafir saz verib çıxardılar səhnəyə. Eşqinin oxu daşa dəymiş Nadir elə bunu axtarmırdımı? Aşıq Nadir stroybatçı köynəyinin, üstündə sovet oraq-çəkici olan bürünc düymələrini sürtüb parıldatdı, nimdaş polkovnik çəkmələrinə təzə rəng vurdurdu və onun adına yazımş şeirləri gecə-gündüz əzbərləyərək aşıqlıq debütünə hazırlaşdı…

Qayıdıram aşıq Pəmahım 90 illik yubiley tədbirinə. Bakıda təbdir 2016-cı ilin oktyabrında keçirilib. Yanvarda vəfat etmiş qrafoman şair və demaqoq deputat Zəlimxan Yaqubun,  Pınahın 80 illik yubileyndıki çıxışının videoyazısını səhnə ekranına çıxarırlar. Zəlimxan Yaqub Salyanı müqəddəs  yer adlandırır, yubilyar aşıq  haqqında isə belə deyir: “Aşıq Pınah döndü Azərbaycanın Kürünə, Azərbaycann coşqun çaylarına, dənizlərinə…”

Bu sözləri Zəlimxana dedirən nədir? Bəlkə salyanlılar çıxışdan qabaq ona qara ya ağ veriblər? Yox, Zəlimxan sayanlılardan bəlkə də balıq alıb, kürü alıb, ancaq bu ölçü-biçiyə sığmaz təriflər keflilikdən, xumarlqdan deyil, bu, başıpozuqluqdandır,  bu adam tərbiyənin və vicdanın nə olduğunu bilməyib. Zəlimxan sənin gözünün qabağında mürəbbə fincanına girib şirni içində şirin canını tapşırmaqda olan milçəyi fil adlandırar və bu “filə” elə təriflər deyərdi ki, istəyərdin hiddətindən başını vurasan divarın tininə, çünki Zəlimxanı — deputatı və xalq şairini  — vurmaq ağır cinayət sayılardı…

A kişi, Azərbaycanda o  coşqun çaylar, o dənizlər hardadır? Çap hərfləri ilə yaza bilən, oxuduqlarını özgələr, bəlkə elə qismən Zəlimxan Yaqub yazmış  aşığın dənizlərə nə bənzəri?

(Yeri gəlmişkən, tədbirdə bir aktrisanın  oxuduğu “Çörək” şeirini Pənah üçün Zəlimxanın yazdığını güman etmək olar – onun “beliyara” qafiyələri və bənzətmələri tanınır.)

Görün sonra Zəlimxan nə deyir: “Aşıq Pənah oturuşu-duruşu, danışığı, şuxluğu, şahlığı, geyimi ilə Allahın hazır çəkilmiş rəsm əsəri idi”.

Allah sənin bəlanı versin, necə ki, verdi! Belə əqidəsiz qafiyəbazlar döşlərinə deputat nişanı da taxaraq millətin əxlaqını, mənəviyyatın pozurlar.

Mən niyə yubiley tədbirinə və Zəlimxanın o dünyadan səslənən çıxışına qayıtdım? Geyim məsələsi! “… geyimi ilə Allahın hazır çəkilmş rəsm əsəri idi” – bunu Zəlimxan deyir və bununla, əlbəttə, cəhənəmdəki vəziyyətini ağırlaşıdırır… İndi Pənahın şəkillərinə baxın: şəkillərinin əksəriyyətində Stalin, çekist kostyumundadır. Allah müsəlman aşığının bu şəkildə yaradardımı?

1969-cu il iyunun 15-də bizi Bakıya apardılar, 16-da səhər saatlarında  filarmoniya səhnəsində Əlibayramlı günlərinin təntənəli açılışının məşqi oldu. Zalda beş-on adam məşqin gedişini izləyirdi. Onlardan ikisini tanıdım: Niyazi və İslam Rzayev. Deməliyəm ki, xorumuzu Niyazi bəyənmişdi və məktəbin direktoruna tövsiyə eləmişdi ki, kollektivi qorusun. Repertuarımızın əsas npmrəsi Serafim Tulikovun “Lenin” haqqında mahnısı idi. Əsas yerini solist oxuyurdu, xor isə nəqəratı.

Lenin vseqda jivoy,
Lenin vseqda s toboy!

Yəni Lenin həmişə diridir, Lenin həmiə səninlədir. Mən səhnədə çox həyəcanlıdır, səsimin çıxığına indiyəcən arxayın deyiləm…

 (ardı var)

05. 09. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU: NAŞI BAĞBAN VƏ AZƏRBAYCANDA AŞIQQAYIRMA TEXNOLOGİYASI

Сен4

aşıq pənah

Aşıq Pənah gəraylı oxuyur.

Naşı bağban, girmə bağa,
Yarpaq düşər, gül inciyər.

Başa düşdünüz? Aşıq Pənah yəqin bu gəraylını yazana on kiloluq bir ağbalıq, üç-dörd kilo da qara kürü gətirib Salyandan. Gəraylı yazan da ilişib bəlkə tanıdığı hansı bağbanasa. Niyə ilişib, bilmirik. Naşı bağbanı kim işə götürüb, bilmirik. Bağ hansı bağdır, o da məlum deyil. Bəlkə Salyanın indi ləğv edilmiş Qələbə bağı, bəlkə Bakının eləcə qeyb olmuş Parapet bağı…  Ancaq balığı, kürünü Pənahdan alıb bu hoqqanı yazan özü də naşıdır,  aferistliyinə isə söz yoxdur.

Aferist naşı bağbana qadağa qoyur:

Gəl toxunma göy budağa!

Və qadağanın səbəbini izah edir:

Dəymə ona əl inciyər.

Bu misradan belə çıxır ki, bağban əlini göy budağa vursa, əli inciyər. Ancaq deyəsən məsələ ayrı cürdür. Pənah üçün gəraylı qondaran naşıdır, ancaq aşıq Pənah, üzr istəyirəm, kütdür. Yəni savad cəhətdən. Ayrı işlərdə bir respublikanın əhalisini susuz aparar, susuz gətirərdi.

Yəqin o aferist şair(Əliağa Kürçaylı? Ağacavad Əliazadə? İlyas Tapdıq?) belə yazıb:

Vurma ona əl, inciyər. (Yəni “göy budaq” inciyər.)

Pənah fikirləşib ki, “vurma” ya “dəymə”  — nə fərqi var. Ancaq dalı məzhəkədir. Yadınızdan çıxarmayın ki, gəraylı naşı bağbana müraciətlə başlayıb, gərək belə də gedə. 2-ci bənd:

Hər axşamın səhərisən,
Ala gözlü dilbərisən…

Bu naşı bağban indi oldu “ala gözlü dilbər”?  Burdan görünür ki, aferist cızmaqaraçı bəlkə də erməni olub, çünki Azərbaycan dilinin qrammatikasını bilməyib. Baxın: “Hər axşamın səhərisən”. Bildik ki, naşı bağban hər axşamın səhəridir. Birinci bənddə deyirdi bağa girmə, indi deyir belə gözəlsən, çıraq kimi yanırsan…

  “Ala gözlü dilbərisən”. Burda naşı bağbandan başqa bir müraciət olunan şəxs yoxdur. İkinci misra da ona aid olmalıdır: Naşı bağban kimin ala gözlü dilbəridir?

Vallah, qulaq asıdıqca başın çatlayır.

Sonra:

Şirin dillə dindirməsən
Dodaq küsər, dil inciyər.

Kim kimi dindirməsə? Şeirin əvvəlində bağ vardı, naşı bağban vardı. Bu “dodağı, dili” küsəyən kimdir?

Bu cəfəngiyata bir neçə dəfə qulaq asıb aşıq Pənahın Bakıda  90 illiyinə həsr olunmuş təntənəli tədbirin videoyazısına baxdım. Arif  Məlikovun çıxışına qulaq asdım, mərhum bəstəkarın yerinə xəcalət çəkdim. Ciddi musiqi yazmış bəstəkarı nə vadar edirdi ki, bu aferist aşığı böyük sənətkar adlandırsın? Vallah, fikirləşirəm ki, bəlkə heç Arif Məlikov da heç bəstəkar olmayıb, “Məhəbbət əfsanəsi”ni adsız bir bəstəkara beş-on kilo kürüyə yazdırıb…

Deməliyəm ki, o vaxt Salynda qara kürü balıq bazarında, necə deyərlər, ayaq tutub yeriyirdi. Ancaq kasıb-kusubun yemi deyildi…

Çox təəssüf…

“Mədəniyyət” kanalının  filmində bir qoca salyanlı danışır ki, 40-cı lillərin axırında Salyanda teatr varmış və Pənah o teatrda Məcnunu, Kərəmi oynayırmış.

Pənahı Məcnun rolunda təsəvvür edirsiniz? Pənah zəngulə vurmur, qaqqıldayır. Heb-be-be-be-be…

Bəlkə Salyanda “Leyli və Məcnun”u komediya kimi oynayırlarmış?

Salyanlılar “Leyli və Məcnun” nədir, “Hamlet”i  də komediyaya döndərərlər. Salyan yasında olmusunuz? Çadırın yanından keçən nabələd adam elə bilər ki, danışan molla yox, Lütvəli Abdullayevdir, dirilib gəlib…

Filmdə Pənahın Stalin kostymunu haçan geyib, Allahşükür papağını haçan qoyub aşıqlığa başladığından danışılmır.

Qəribə deyil? Saz çala bilməyən, şairlik talantı olmayan, üstəlik müharibəyə səfərbərlikdən yayınmış  bir cavan oğlan özünü aşıq elan edir və az sonra respublika və sonralar hətta ümumittifaq miqyaslı proyekt kimi irəlilədilir.

Kim olub bu proyektin müəllifi?

Məlum məsələdir ki, Pənahın dalında duranlar, onun cəfəng mahnılarını studiyada lentə alanlar, televziya ilə müntəzəm göstərənlər, ona xarici səfərlər təşkil edənlər bunu təmənnasız eləməyiblər. Şübhəsiz ki, Pənah onun üçün cəfəng şeir yazanlara da, səsini lentə alanlara da, efirə çıxaranlara da Salyandan maşın-maşın qara kürü daşıyıb, onları evində qonaq eləyib, ciblərinə pul da basıb. Yəni “Aşıq Pənah” proyektindən qazanan təkcə Əlipənah Pənahov olmayıb.

Aşıq Pənah proyektinin uğuru Azərbaycanda əməlli-başlı aşıqqayırma industriyasının əsasını qoyub. Uzağı kasıb toylarında xanəndəliyə yarayan xeyli adam qırmızı komissar formasını geyib Allahşükür papağı qoyaraq özünü aşıq elan edib. Və bu industriya əvvəldən mafioz xarakter daşıyıb. Bu qondarma aşıqların, onların adından başqaları tərəfindən yazılmış şeirlərindən ibarət məcmuələr çap olunub. Yalançı aşıq-şairlərin “yaradıcılığından” saysız-hesabsız məqalələr, monoqrafiyalar, dissertasiyalar yazılıb. Yalan – yalan doğurub, yalan alaq otu kimi bütün ölkəni bürüyüb.

“Aşıq Pənahın sazı” – bunu “tədqiqatçılar elə riqqətlə tələffüz edrilər ki, guya söhbət sazı yalnız zınqıldada bilən qondarma aşıqdan yox, Paqaninidən gedir…

Yeniyetmə vaxtımda bir həftənin içində bir aşığın necə qayırılıb-düzəldildiyinin şahidi olmuşam.

1969-cu ilin yazında mən Əlibayramlı pedaqoji məktəbinin 1-ci kurs tələbəsi idim, on beş yaşım vardı.  Məlum oldu ki, iyun ayında Bakıda Əlibayramlı günləri keçiriləcək. Bu, Vəli Axundov dövrünün son mədəni proyekti idi: Bakıda bütün rayon və şəhərlərn mədəniyyət günlərinin keçirilməsi planlanmışdı. Nəyə görəsə Əlibayramlıdan başlmışdılar. Bakıdakı tədbirdə şəhərin bütün peşəkar və özfəaliyyət bədii kollektivləri iştirak edəcəkdilər. Pedaqoji məktədən mənim də üzv olduğum xor, bir neçə müğənni, rəqs ansamblı seçilmişdi. Bizi dərslərdən azad elədilər, çünki şəhərin mədəniyyət evində hər gün məşqlər keçirilirdi. Bakıdan da mütəxəssislər dəvət olunmuşdular, onlardan biri Tofiq Quliyevin qardaşı Oqtay Quliyev idi. Bakıdan gələnlər, şəhər məmurları bütün bədii kollektivlərin ilkin baxışını keçirəndən sonra qərara gəldilər ki, çatışmayan – aşıqdır. Əlibayramlı qədim tarixi, ənənələri olan yer deyildi, kiçik bir qəsəbə istilik elktrik stansiyasının tikləməsi və ətrafda tapılmış neft yataqlarının istismarı ilə əlaqədar indi-indi şəhərə çevrilirdi. Hərə bir tərəfdən gəlmişdi, nə aşıq…  (Estrada orkestri,  qəribə görünsə də, vardı, çünki şəhər əhalisinin xeyli hissəsi DRES tikməyə gəlmiş və sonra Rusiyaya qayıtmamış ruslardan ibarət idi…) Ancaq Bakıdan gələnlər təkid elədilər ki, gərək bir həftənin içində aşıq qayırılıb istifadəyə verilə. Əlibayramlı xanəndələrini saf-çürük eləiyb Nadir adlı birini seçdilər. Niyə məhz Nadiri seçdilər, dəqiq deyə bilmərəm. Onu deyə bilərəm ki, Nadirin gözləri qaynayırdı, aşığın da gərək gözləri qaynaya…

(ardı var)

04.09. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. OĞLU: «ONUN MAHNILARINI EŞİDƏNDƏ BAŞA DÜŞÜRƏM Kİ, HƏYATNAN MÜBARİZƏ APARMAQ LAZIMDIR…»

Сен1

aşıq pənah

Qoşma dördlüklərdən ibarətdir – bu, janrın qanunudur. Ancaq Azərbycanda qanun sayan kimdir. “Mədəniyyət” kanalı 2007-ci ildə Aşıq Pənah haqqında sənədli film qondarıb. Filmdə Pənahın çıxışlarından fraqmentlər salınıb, o cümlədən “Məndədir” qoşması. Bəndlərin biri filmdə belədir:

“Səadət eşqiylə qaynayr qanım,

Çalır, nəğmə deyir gülür dörd yanım,
Gələcək yolunun düzü məndədir”.

Qoşmanın bir misrasını çatışmadığını görürsünüz.

Elə ustalıqla montaj edilib ki, üçüncü misranın kəsildiyini xam tamaşaçı başa düşməz, bizdə isə YAP-ın təbliğatının və polis dəyənəyinin yağlı zərbələri sayəsində əhalinin doxsan faizi xamdır. Əhalinin nefti, qızılı, qazı oğurlanr, xəbəri olmur, burda bir misranın “itməyindən” nə xəbər tutacaq?

Üçüncü misra belədir: “Gedir kommunizmə Azərbaycanım”. «Mədəniyyət» kanalının şərəfsiz mütəxəssisi misranı kadrdan silib ki, Aşıq Pənahın bugünkü imicini korlamasın. Bu montaj müəllifinin gərək düz gözünün içinə tüpürülə. Salyanlı diliylə deyəsən ki, ala, maygülü, nöş kəsmisən o şah misranı, kommunizmə getmək haçandan ayıb olub?

Belə adamlar necə yaşayırlar, uşaqlarına nə tərbiyə verirlər? 

Filmdə Pənahın qızı danışır. Baxaın o filmə, görünki, ali təhsil diplomu olan bu xanımın savadı yoxdur, sözü sözə calaya bilmir. Necə oxuyub, necə diplom alıb?

Oğlu danışır: “Onun mahnılarına qulaq asanda başa düşürsən ki, bu həyatnan mübarizə aparmaq lazımdır…”

Bir yaxşı dronun ola, buraxasan bu cənabın yaşadığı yerə, başının üstündə gəzdirəsən, görəsən “həyatnan necə mübarizə aparır”…

Pənah öləndə oğlu bədahətən şeir yazıb:

“Şərəflə yaşadın, istərəm mən də

Sənin tək yaşayıb sən tək öləydim…”

Bu iki misradan görünür ki, atasının balasıdır. “Darvazamızı fələk vurubdur…”

A kişi, sənin atan həyatının ən azı iyirmi ilini Lenini, kommunizmi, kolxozu tərənnüm eləməyə həsr edib. Nə tərifləyirsən? Atanı sevirsən, xatirəsi sənə əzizdir – başa düşürük. Ata yaxşı ya pis, böyük ya kiçik olduğunua görə sevilmir. Ataya sevgi instiktivdir,  bioloji hissdir. Ancaq ata, bütün sevgisinə baxmayaraq, uşaqlarının qüsurlarını gördüyü kimi, övlad da atasının mənfiliklərini görməlidir. Aşıq Pənah xalqdan çox İblisə xidmət edib, xalq bir parça çörəyin möhtacı olanda Pənah deyib ki, darıxma, bu gününə şükr elə, sən kommunizmə gedirsən, çatanda doyunca yeyəcəksən… Ay aşıq Pənahın oğlu, heç olmasa atanın yerinə üzrxahlıq elə, de ki, xəcalət çəkirəm, atam bolşevik təbliğatının instrumenti olub… Yəni aləti…

Yox, Pənahın uşaqları istəyirlər ki, salyanlılar onların döşündə Lenin medalı sallandıran atasını öz atalarından çox sevsinlər. Görünür, onlar buna müvəffəq olurlar. “Mədəniyyət” (adın batsın!) kanalının filmində Aşıq Pənah haqqında yalanları ağızlarını qulaqlarına qədər açıb dinləyən sütül salyanlılar göstərilir…

“İgid Koroğlunu Misri qılıncı,

Aşıq Ələsgərin sazı məndədir”.

İkinci misradan başlayaq: Pənah saz çala bilmirdi, ancaq zınqıldadırdı. O ki qaldı qılınca, aşıq Pənah hansı hərbi şücaətiylə öyünürdü? 1944-cü ildə  İkindi dünya müharibəsinin şıdırğı vaxtı olub, bütün 18 yaşlılar cəbhəyə səfərbər olunublar. Pənah niyə getməyib? Bu barədə 1 saylı məktəbin müəllimləri şagirdlərə nə deyirlər?

Filmdə maraqlı səhnə var.  Başına Misir ehramları hündürlüyündə Allahşükür papağı qoymuş bir dəstə aşıq Salyanda Pənahın evinə, “ustadı” xatırlamağa gəlir. Yəqin «Mədəniyyət» kanalının vələdəzzina rejissoru təşkil edib səfəri. Pənahın arvadı, uşaqları, qonaqlar, Pənahın necə böyük şəxsiyyət olduğundan, xalqı necə sevdiyindən, xüsusən səxavətindən danışırlar.

Səxavət… Pənah, yadıma gələni, bizim kənddə cəmi bir toyda olub. Bizim kəndə Şamaxıdan aşıq Məmmədağanı gətirirdilər, Bankədən Ramizi, ancaq öz yerliləri  Pənahı yox, çünki Pənaha “güc çatmırdı”, Pənah toya çox baha gedirdi. Xalq isə.. Xalq onun Volqasının tozunu görürdü. Radiodan Pənahın ifasında  Lenin haqqında qondarılan mahnıları eşidirdi…

Filmdə başında Allahşükür papağı olan salyanlı bir “aşıqçı” Pənahın  “müsəlman qiryətindən” danışır. “Öyə, ailəyə buraxılmalı kişi idi”, — aşıqçı bunu deyə-deyə qızışır, elə bil ki, öz dediyinə inanmağı gəlir…

Bəli, Azərbaycanda “aşıqçılar”dan tərbiyəli, əxlaqlı zümrə olmayıb… Bunu kim bilmir ki. Gedib filarmoniya bağında duraydınız beş-on dəqiqə xalq artistlərimizin yanında, nələr eşidəcəyinizi, təəssüf ki, kağıza yazmaq olmaz…

 

(ardı var)

01. 09. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. KAŞ 1 SAYLI MƏKTƏBƏ QOÇU SƏMİDİN ADI VERİLƏYDİ…

Авг31

aşıq pənah

Bir nömrəli (saylı) məktəbdə Salyan şəhərinin özündə, Dəmiryol qəsəbəsində, Kürkənddə (Salyanstroy), Çuxanlıda yaşayan,çoxu hərbçi olan  rusların uşaqları, qismən də yerlilər oxuyurdular. 60-ci illərin əvvəlindən sovet dağılana qədər ikinci kosmonavt German Titovun adını daşıyırdı. Hamının “rus məktəbi” dediyi bu məktəbin Azərbaycan məktəblərdən bir danılmaz üstünlüyü vardı: rus məktəbini pambığa aparmırdılar. Hər gün Salyan şəhərindən pambıq yığımı vaxtı şagirdlərlə dolu 30 və daha çox avtobus çıxır, müxtəlif kolxoz və sovxozlara yollanırdı. Pambıq yığımı oktyabırın axırınacan, bəzən noyabrin 15-ə qədər davam edirdi. Birinci rüb dərs keçilmirdi. On illərlə cəmi ilin beş ayını – tətilləri, bayram günləriini çıxmaqla – oxuyan şagirdlərin səviyyəsini təsəvvür etmək olar. Bu, Azərbaycan xalqınının kəmsavadlığının səbəblərindən biridir… Rus məktəbi isə pambıq vaxtı öz kefində olurdu. Rus məktəbinin kefini Qorbaçov pozdu. Onun demokratiya, aşkarlıq barədə yorulmadan söylədiyi nitqlər Azərbaycanda məmurları ürəkləndirdi, içərilərində millətə ürəyi yananlar tapıldı. Onlar rus məktəbini də basdılar pambığa. Bu jest onu göstərirdi ki, Azərbaycanda demokratiyanı —  hətta Qorbaçov çərçivəsində — mənim millətim düz başa düşmür. Düz başa düşsəydi, Azərbaycan məktəblərini də pambığa getməyə qoymazdı. Bizim məmur isə bərabərliyi özü qandğı kimi, yəni Bulqakovun Şarikovu kimi icra elədi: bizimkilər pambıq yığır, sizinkilər də yığacaq, bizdən artıq deyilsiniz…

Ruslar nə qədər pambıq yığdılar, bilmirəm, yəqin çox az. Tezliklə Bakıda millət (bizim millət)yığışdı meydana, rayonlarda ruslara qarşı təzyiqlər başladı, ruslar şələ-şüləsini yığışdırıb başladılar qaçmağa. Bir-iki ilin içində Salyandan “rus ruhu” çəkildi…

Çox gec, lap bu yaxınlarda bildim ki, 1 saylı məktəbə Aşıq Pənahın adı verilib. Salyandan hər cür xəbərə gərək hazır olasan, qarışıq yerdir. Ancaq bu xəbərdən, LafTV xanımları demişkən, şok keçirdim…

Kaş bu məktəbə salyanlı qoçulardan birinin: qoçu Səmidin, qoçu Ərəstunun, Yusif  Eloğlunun adı veriləydi… Mən qoçu Səmidi “istefa” vaxtında görmüşdüm, çörək dükanında işləyirdi, bəstəboy, ancaq geniş çiyinli, meydan pəhləvanları kimi tökmə bədənli kişi idi. Deyirdilər ki, əlində bıçaq  dalını divara dayayıb beş-altı adamla vuruşurmuş…

Yusif Eloğlu ilə bir dəfə çay içmişəm. Bu görüşdən şeir də yazmışam. Yenə deyilənlərə görə, iyirmi ildən çox oturmuşdu…

Vallah, bu salyanlılar nə elədiklərini bilmirlər. Həmişə abırdan, namusdan demaqoqluq edirlər, bıçaq da vururlar. Ancaq başa düşmürlər ki, uşağın Aşıq Pənah adına məktəbdə oxumağı abırsızlıqdır. Çünki uşaq 6 yaşında o məktəbin qapısından girəndən qar kimi ağ köynəyi çirkaba bulaşacaq – yalan çirkabına. Şübhəm yoxdur ki, indi o məktəb üçün yalan tarix düzəldiiblər, rusların Salyandan getməyi barədə də eləcə. Uşağn başına ilk gündən aşıq Pənəh nağılı yeridilir. Uşaq, ömründə bir misra yazmamş Pənahn “şeirlərini” öyrənir, sazı ancaq dınqıldada bilən aşığın şəklini hər gün görür…

Avropa məktəbləri haqqında məlumatım səthidir, bilirəm ki, icma, dövlət nəktəblərinə ad verilmir, kilsələrin açdığı məktəblər müxtəlivf xristian müqəddəslərinin adını daşıyır. Bizdə az qalıb ki, pardon, ayaqyollarına da ad versinlər…Ad yiyələri də, valllah… Salyanın qədim Qələbə bağınıı yerlə -yeksan edib yerində bir başqa bağ qondarıb Heydər Əliyevin adını verdilər. Orda da Heydər Əliyev mərkəzi, Heydər Əliyevin heykəli… Bir az aralıda Zərifə Əliyeva adına bağ…

Bu biqeyrət, çox vaxt yadelli məmurların üzünə, əlbəttə, tüpürürəm. Bəs salyanlı hara baxır? Doğulduğu şəhər onun qeyrəti, namusu deyilmi?

İngilis məktəbə ad versə, kimin adını verər? Məsələn, Şekspirin, Bayronun, Dikkensin… Nyutonun, Rezerfordun… Fransız – Paskalın, Viyyonun, Kürilərin, general de Qollun, Bodlerin, Balzakın, Hüqonun… İngilis, fransız uşağı, hər gün Şekspirn şəklini görər, onun şeirlərini əzbərləyər, faciələrini oxuyar, Nyutonun adı onu elmi axtarışlara həvəsləndirər və ruhlandırar…

1 saylı Salyan məktəbində qondarma aşıq, yalançı şair kimi nəyə ruhlandırar?

“Gedir kommunizmə Azərbaycanım…”

Bəlkə Pəhahın varisləri notariusla təsdiq olunmuş arayış versinlər ki, “Azərbaycan daha kommunizmə getmir. Paşa Holdinqə gedir…”?

Estetik tərbiyəni Aşıq Pənahın adından yazılmış cəfəng şeirlərlə alan insan başlı-qulaqlı vəhşidir. Onun ağzı, bir azərbaycanlı xanım demişkən, gərək həmişə «tikili qala»…

Yalan ayaq tutar, yeriməz? Kim deyir yeriməz? Elə yeriyər ki. Azərbaycanda yalan cıdıra çıxır, yol  hərəkəti qaydası-zadı da bilmir. Aşıq Pənah adına 1 saylı məktəbin şagirdləri də yalan üstündə yeriyirlər…

Yəqin onlar haçansa məktəbin kosmonavt Titovun adını daşıdığını da bilmirlər. Bilmirlər ki, şəhərdə rus icması olub, rus dilini ruslar tədris ediblər. Ya da yəhudilər. Məsələn, Qriqori Vaysfeld. Rus bölməsi, görünür, indi də var. Ancaq rusca dərsləri rus dilində ləhcə ilə və tutula-tutula danışan azərbaycanlılar tədris edirlər. Məsələn, onlar «только» sözünü «myaqki znak»sız tələffüz edirlər. Uşaqlar da müəlliməri kimi.

Tolko!

(ardı var)

31. 08. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. «İSTƏRƏM ÜZÜNDƏN PAY, BU YANDA DUR…»

Авг30

aşıq pənah

Aşıq Pənah əynində Stalin kostyumu və Stalin çəkmələri, başında Allaşükür papağı çıxır tribunaya və başlayır Kislovodsk xanımlarından öyrəndiyi rus dilində “Lenininana” üzərində necə işlədiyindən və dünya proletariatının ölməz rəhbəri Leninə olan məhəbbətindən danışmağa. Leninin yerliləri isə fikirlərşirlər ki, stalinsayağı geyinmiş, ancaq nədənsə molla papağı qoymuş Azərbaycan sənətkarı öz dilində danışır. Birinci katibin yanında oturan adam, yəqin əmək qəhrəmanı, onun qulağına pıçıldayır: “Azərbaycadn dili bizim rus dilimizə çox oxşayır, qulağım bir neçə tanış söz çaldı…”

Bu cür lətifələrin elə aşıq Pənahın sağlığında yaranması aydın göstərir ki, xalq arasında bu “syasi aşığa” yumorla yanaşanlar çox olub. Toylara od qiymətinə gedən, şax qırmızı onluqları dəstələyib cibinə basan, kurortlar gəzən bu qalınqaş aşığın kommunizmdən, halal əməkdən oxumağı elə o vaxt sağlam düşüncəli adamlarda gülüş doğururdu.

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra bolşeviklər savadsızlığın ləğv edilməsi proyektini həyata keçiriblər, ibtidai təhsil (birinci mərhələdə) icbari olub. Azərbaycan artıq otuzuncu illərdə hamının yazıb-oxuya bildiyi məkana çevrilib. Ancaq yazıb-oxuya bilmək savad sayılsa da, təhsil deyil. Azərbaycanda təhsil, xüsusən humanitar təhsil çox aşağı səviyyədə olub və belə olaraq qalır. Qüdrətli farsdilli şairlər Xaqanini, Nizamni özününkü sayan xalqın poetik zövqünü qafiyəbazlar, qrafomanlar, Aşıq Pənah kimi qondarma aşıqlar üçün pulla şeir yazan aferistlər formalaşdırırdı. Aşıq Pənahın öz adından oxuduğu bir şeirə baxın.

Bəstə boylu, məstə yeri,

Yerişinə vurulmuşam.

Bunu bəlkə də Pənah üçün dostu Əliağa Kürçaylı yazıb. Və yəqin ki, birinci misrada “asta yeri” olub, Pənah Kürçaylının xəttini başa düşməyib, “məstə oxuyub”. İnanmayanlar qulaq assınlar:

https://www.youtube.com/watch?v=5KZ2OYwhWII

(Bir dəfə, 1976-cı ildə, Aşıq Pənahla Salyanda bir tədbir də olmuşam. Yaxında oturmuşdu. Dəftərini açıb5 çxışına hazırlaşırdı. Mənə elə gəldi ki, o iri-iri çap hərfləri ilə yazırdı…)

Sonra:

Səhər-səhər bizə sarı,
Gəlişinə vurulmuşam.

Gözünüzə köhnə Salyan küçəsini gətirin. Bəstə boylu qız “məstə” yeriyə-yeriyə gedir Aşıq Pənahgil sarı.

Yanağında dağ laləsi,

Baxışında gün şöləsi…

“Yanağında dağ laləsi”. Bu necə yanaqdır? Dağ laləsinin aran aləsindən fərqi nədir? Bu heç, dalı çox maraqlıdır.

Əlində eşq piyaləsi,
Görüşünə vurulmuşam. (Görüşə nə vurulmaq? Görüşə sevinmək ya sevinməmək olar…)

Təsəvvür edirsiniz? 1940-cı ya 50-ci illər. Salyan. Qız əlində piyalə gedir. “Bizə sarı”. Yəni Pənahgil sarı. Əlində də piyalə. Salyanda. Gənc Pənah gecə xirtdəyəcən vurub. İndi başı ağrıyır. Qızı əlində piyalə gələn görəndə kefi kökəlir, çünki içməkdən ötrü ölür, çünki, ruslar demişkən, “trubı qoryat…”

Pənah deyər xoş iqbalın,
Nə şən keçir  cah-cəlalın..

Cah-cəlalın «şən keçmək» xassəsi var?

Şeir belə bitir:

Başındakı güllü şalın,
Naxışına vurulmuşam… (Şalda gül özü naxışdır, ona görə iki sözdən biri artıqdır)

Şübhə yoxdur ki, bu cəfəngiyatı Əliağa Kürçaylı yazıb. Mərhum cəfəngiyyat ustası idi.

Mən sənin yanına qışda gəlirdim,
Bir əlimdə bahar, bir əlimdə yaz…

Buna deyən olmayıb ki, çöl də bayır kimidir…

İndi buna baxın:

Amandır, rəhm eylə, bir xayşım da var,
İstərəm üzündən pay, bu yanda dur.

“Üzündən pay istərəm” – bu nə dildir? Bunu Qurbani kimi, Vaqif kimi şairləri olan azərbaycanlı yazır?

Bu «şeiri» çox güman ki, Ağacavad Əlizadə yazıb. Yəqin tələsib, pul lazım olanda mərhum yerlim mübtəda-xəbər tanımırdı. .. Mən onun qardaşı mərhum Bahadırla tanış idim. Bir dəfə məmin yanımda Salyan bazarında qoz alırdı… Yox, bu ayrı söhbətdir…

Piar, dövlət səviyyəsində dövlət resursları ilə işlədilən piar möcüzələr yaradır. Orta səsli, hətta primitiv vokal texnikasına düz-əməlli yiyələnməmiş Pənahı böyük sənətkara dövlət piarı çevirib. Sovet dövrünün aşıqlıq sənəti – mən saz ifaçılarını demirəm. mən qalife, frenç geyib Allahşükür papağı qoyaraq pənahi oxuyanları deyirəm – təbliğaqt və təəşviqat proyekti olub. Və yaxşı heç nə yaratmayıb. Bəylər kimi çox istedadlı, nadir səsli müğənniyə isə ziyan vurub, onu da kolxozdan, sağıcıdan, kommunizmin qələbəsindən oxumağa vadar edib.

(60-cı illərdə buraxılmış «Aşıqlar» məcmuəsindəki şeirlərindən bir «aşıq» sağıcıya təlim veiridi ki, malın əmcəyini necə vaxtlı-vaxtənda yumaq lazımdır…)

Salyanda 1 nomrəli məktəb var. Sovet vaxtı, o. beynəlmiləl statusli idi, bu məktəbdəki siniflərin əksəriyətində təhsil rus dilində idi..

 (ardı var)

30. 08. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. «İNQİLAB OĞLU İNQİLABAM MƏN…»

Авг29

aşıq pənah

You Tybe-da Aşıq Pənahla Aşıq Bəylərin “De gəlsin” adlı deyişməsi var. Bu deyişmə çox gülməlidir. Salyanlılar əslində, tərif olmasın, yer üzünün ən gülməli tayfasıdır. Çox təəssüf ki, indi Salyanda əsl salyanlı tapmaq təmiz araq, təmiz yağ tapmaq kimi bir şeydir, əsl salyanlılar çoxdan köçüb gediblər Bakıya və daha uzaq yerlərə, ancaq bu ayrı söhbətdir, həm də qəmli söhbətdir. Biz gülməli şeylərdən danışmalıyıq. Keçək deyişməyə. Təzədən dönə-dönə qulaq asıb sözlərini yazdım. Kim mənim kimi bu işi görərsə, biləcək ki, du deyişməni bir adam, yəni eyni adam yazıb. Yox, yox, nahaq düşünürsünüz ki, bunu ya Bəylər, ya Pənah yazıb. Heç biri yazmayıb. Çünki heç biri yazan olmayıb. Bu deyişməni, çox güman ki, Ağacavad Əlizadə yazıb. Ya da ayrı adam.

Deyişməni Bəylər başlayır:

“Aşıq Pənah, sən də köklə sazını”.

Bu misra çox informativdir. Burdan biz başa düşürük ki, Bəylər artıq özü  sazını kökləyib. Bəylər doğrudan da sazı nəinki kökləyirdi, Aşıq Bəylər gözəl saz çalırdı. Onun çalğısını 1976-cı ldə Salyanda gənc aşıqların Respublika festivalı keçiriləndə mədəniyyət evinin həyətində eşitmişəm. Azərbaycanın hər yerindən gəlmiş gənc sazçılar ustadın başına yığılıb xahiş etdilər ki, saz çalsın. Aşıq Bəylər də sazı alıb çox gözəl “gəzişdi”. Aşıq Pənah isə sazı yalnız kökləyə və akkord tuta bilirdi. Çalmağı bimlirdi. Lent yazılarına qulaq asın – melodiyanı balaban çalır, saz isə ancaq dınqıldayır. Mənə elə gəlir ki, Salyan aşıqları içində Aşıq Bəylərdən başqa saz çalan olmayıb. Qalanları ancaq dınqıldadırdı.

Aşıq Bəylər sonra deyir:

“Tərif elə bu ölkənin yazıını,
Göy çəməndən, göy bağlardan de gəlsin”.

Deyəcəksiniz ki, yenə yaz! Yazıq Aşıq Bəylər neyləsin (Əslində onun yerinə bu şeiri yazan). “Yaz” sözü “saz” sözünə qafiyədir, bu hələ akademik şair Səməd Vurğunun vaxtında məlumdur.

İnвi görün aşıq Pənah nə deyir:

“Kəmənd atıb Kür çaylara, sellərə,

Alqış onu cilovlayan əllərə”.

Bu şeiri Pənah üçün yazan, şübhə yoxdur ki, “gur çaylara” yazıbmış, Pənah ya səhv oxuyub, ya da fikirləşib ki, bir salyanlı kimi “Kür” desə daha yaxşı olar, savadı olmadığından bilməyib ki, bu halda Azərbaycan dilinin qanunları pozulur və cəfəngiyat alınır…

Sonra Bəylər deyir:

“Köç edəndə dağa ellər, obalar,

Səsli-küylü yaylaqlardan de gəlsin”.

Salyanın ətrafında dağ yoxdur, əhalinin “dağ” adlandırdığı təpəliklər var ki, yayda cəhənnəm kimi yanır…

Sonra Pənah (yəni Pənahın yerinə bu şeiri yazan, deyək ki, Ağacavad Əlizadə) söhbətin səviyyəsini kosmosa qaldırır:

“Biz birinci fəth elədik fəzanı,

Ölkəmizə bu dünyada tay hanı.

Xalqımızın qorxu bilməz tərlanı,
Qaqarin tək qoçaqalardan de gəlsin”.

Doğrudan da kosmosa uçmuş ilk insan rus Qaqarindir, ancaq Ameruka ilə kosmos yarışı aparan SSRi-də əhali çox kaslb yaşayırda, Salyan kəndlərinin xeyli hissəsində işıq yox idi, qaz yalnız şəhərə çəkilmişdi, yamaqlı paltar geymək ayıb sayılmırdı, bəzi ailələr üçün qənd, çay özü dəbdəbə idi, üstəlik 1961-ci ildə çörək qıtlığı başladı, Salyanın özündə un, çörək növbəsində baş yarırdılar…

 Pənah (bu şeiri kim yazıbsa, o) sonra öz sevimli inqilab mövzusuna keçir. Süleyman Rüstəm deyirdi: “İnqilab oğlu inqilabam mən”. Pənah da inqilab oğlu inqilab idi. Yəni Süyelman Rüstəin salyanlı qardaşı.

Vuruşlarda qanımızdan rəng alan

İnqilabdan bizə yadigar qalan….

Burda aşıq Pənah şikəsteyi-fars üstündə haşiyə çıxır:

“Ay sənə nənəm qurban,   ay sənə nənəm qurban, ey…”

Bilmək olmur ki, Pənah nənəsini kimə qurban eləyir: Aşıq Bəylərə, yoldaş Leninə, yoldaş Stalinə, yoldaş Şaumyana və ya o vaxt Azərbaycana rəhbərlik eləyən Vəli Axundova.

İnqilabçı aşıq deyişməni belə bitirir:

Pənah deyər aya, günə ucalan,

Yenilməyən bayraqlardan de gəlsin”.

Mən yuxarıda aşıq Pənahın adından Lenin haqqında bir kirtablıq şeir yazıldığını, aşığın bu şerləri aşıq mahnısı kimi nəinki Azərbaycanda, hətta Moskva və SSRİ-nin başqa şəhərlərində də oxuduğunu demişdim. Azərbaycan televiziyasında Aşıq Pənah  Şövkət Ələkbərovadan da çox görünürdü, mən hələ Tükəzban İsmayılovanı, Fatma Mehralıyevanı demirəm. Onlara aylarla növbə çatrmırdı…

Və, nəhayət, Leninin yüzillik yubileyi gəlib çatır. Bakıda böyük şənliklər keçirilir Hydər Əliyevə qədər Lenin azərbaycanlıların babası idi. Heydər Əliyev gələndən sonra Lenin oldu həm babamız, həm atamız…Elə o vaxtlar müxtəlif yerlərdə müxtəlif cür danışılan bir lətifə yaranmışdı. Bir uşaq atasından soruşur: Ata, niyə görə Lenin bizim babamızdır? Atası deyir: Bala, çünki o bizim hamımızın nənəsini zad eləyib…

Yekun yubiley tədbirləri Leninin vətəni Ulyaniovsk  (keçmiş Simbirsk) şəhərində və Moskvada oldu. Ulyanovska Azərbaycandan böyük bir mümayəndə heyəti getdi, əlbəttə, aşıq Pənah da daxil olmaqla. Tədbirin rəsmi hissəsində Ulyanovskun rəhbəri, yəni oranın birinci katibi elan edir ki, dünya proletariatının rəhbəri Leninin yez illik yubileyində  Azərbaycandan gəlmiş böyük sənətkar aşıq Pənah iştirak edir. Və deyir ki, bu sənətkar “Leniniana” yaradıb, yəni Leninə bir kitablıq şeir həsr edib. Və sözü aşıq Pənaha verir…

Aşıq Pənah rusca azdan-çoxdan bilməliydi, çünki tez-tez  Şimali Qafqaz kurortlarına gedirdi. Orda, əlbəttə, rus xanımları ilə ünsiyyətdə olurdu. Yəni mədəni ünsiyyətdə. Yəqin ki, aşıq Pənah rus xanımlarına Heydər Əliyevin Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı necə amansız mübarizə apardığından danışırmış. Bəlkə  ayrı şeylərdən də. Ulyanosk rəhbəri isə düşünür ki, bu xalq sənətkarı rusca bilməz, elə öz tatarski dilində danışacaq.  Aşıq Pənah qalxır tribunaya…

  1. 08. 2013, Samara

«GEDİR KOMMUNİZMƏ AZƏRBAYCANIM». AŞIQ PƏNAH KAZUSU

Авг28

aşıq pənah

«Səadət eşqiylə qaynayır qanım,
Çalır, nəğmə deyir, gülür dörd yanım,

Gedir kommunizmə Azərbaycanım,

Gələcək yolunun düzü məndədir».

Bunu salyanı aşıq Pənah oxuyub. Videosu da qalıb. Yəqin ki, 60-cı illərin əvvəllərində studiyada çəkilib. Üçüncü misranı oxuyanda aşıq sağ əlini sazdan çəkib göyə qaldırır, yəni əslində deyir ki, Azərbaycan göyə necə çıxa bilirsə, kommunizmə də elə gedib çıxacaq…

Bu mahnının son bəndi lap maraqlıdır.

“Məndədir azadlıq, məndədir əmək”

Yəni azadlıq, əmək aşıq Pənahdadır.

“Dostluq, bərabərlik, halal duz-çörək”.

Bu lap fransız burjua inqilabının şüarlarına bənzəyir.  “Liberté, égalité, fraternité” – azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq. Halal duz-çörək Azərbaycan əlavəsidir. Bizim millət ancaq halal yeyər, halal olmasa, acından ölər, yeməz…. Aşıq Pənah həmişə halal çörək yeyib. Təkcə “Leniniana”dan bəlkə tonlarla “halal” çörək qazanıb. Toylara da müqavilə ilə gedib. Qonorarının vergisini qəpiyinəcən ödəyib.

İnandınız?

Sonra:

“Pənaham, məndədir alovlu ürək”.

Bu heç, bu, anatomiya məsələsidir.

“İllərin pozulmaz yazı məndədir”.

İllərin pozulmaz yazı ancaq Azərbaycanda olur, bunu ilk dəfə ədəbiyyata akademik şair Səməd Vurğun gətirib. Bizdə adamların günü qara olsa da, payızda dizəcən palçığa batsalar da, qışda ayaqları qaz pəncələri kimi qızarsa da, “illərin yazı” pozulmur”. Səməd Vurğundan sonra onun şagirdləri “illərin pozulmaz yazını” öz ölməz əsərlərində yaşadrlar.

Deyilənlər aşıq Pənaha aid deyil, çünki Pənah öz adıyla oxuduğu qoşmaların, gəraylıların heç birini yazmayıb. Aşıq Pənah ümuiyyətlə şeir yazmayıb. Bunu köhnə salyanlılar yaxşı bilirdilər…

Şirvan və Salyan aşıqları – bu, əslində sovet Azərbaycanında yaranmış fenomendir. Köhnə videolarda, köhnə şəkillərdə aşıqların paltarlarına fikir verin – bu, musiqiçi, xüsusən xalq musiqiçisi paltarı deyil. Bu, bolşevik inqilabından sonra komissarların, orqan işçilərinin geydiyi kostyum və uzunboğaz çəkmədir. Elə Stalin də belə geyinirdi. Niyə Şura hökuməti gələndən sonra aşıqlara bu paltarı geydiriblər – bilmirəm.  Ancaq Aşıq Pənahın, aşıq Şakirin, Aşıq Bəylərin paltarı qırmızı zabitlərin, komissarların paltarıdır. Aşıq Pənahın bir mauzeri çatışmırdı. Bəlkə də pistoleti olub, anca belində yox, cibində, ya sazının futlyarında gəzdirirmiş…

Aşıqların paltarı cəhənnəm, elə özləri də bir bolşevik proyekti kimi ortaya çıxıb. Aşıq – Qurbanidir, Ələsgərdir, bunlar söz yazıblar, yəni xalq şairi olublar. Ancaq sovet vaxtı populyarlıq qazanmış aşıqların heç biri şeir yazmırdı, onların adına şeir yazırdılar. Hər aşığın müəllifləri olub, pul verib şeir yazdırıblar. Aşıq Pənahın öz adına oxuduğu şeirlərin əsas müəlliflərindən biri uzun illər “Azərbaycan” jurnalında məsul katib işləmiş salyanlı Ağacavad Əlizadədir.  Əliağa Kürçaylı da Aşıq Pənah üçün şeirlər yazıb. Mənim mərhum dayım Arbatanlı Sabir də Salyan aşıqları üçün şeirlər yazıb, ancaq əlyazmaları qalmadığı üçün hansı şeirlərin ona məxsus olduğunu deyə bilmərəm.

Lenin deyib ki, incəsənətlərdən xalqa ən yaxını kinodur. Və düz deyib. Min adamı yığ bir yerə, heç klub da lazım deyil, mal damının divarından ağ mələfə as və kolxozu, bolşevikləri, sovet quruluşunu mədh edən bir film göstər – bir saatın içində gör nə qədər adamda yoldaş Leninə, yoldaş Stalinə, yoldaş Şaumyana, Kirova məhəbbət yaranırdı! Gör nə qədər adam beş-altı ilə kommunizmin qurululacağına, doyunca yeyib-içə biləcəklərinə inanırdı!

Aşıqlıqda da, xüsusən sovetin uydurduğu aşıqlıqda, belə bir təbliğat və təşviqat resursu var idi. Bəzi toylara minəcən adam yığılırdı. Və xalqın sevilmlisi Aşıq Pənah onlara Azərbaycanın kommunizmə getdiyini elan edirdi. Pənahdan fərqli olaraq doyunca nə halal, nə haram çörək yeyə bilən kənd adamlarında ruh yüksəkliyi yaranırdı, onlarda hətta kolxoz sədrinə, raykom katibinə də məhəbbət yaranırdı. Hərçənd əksəriyyəti bilirdi ki, kolxoz sədri də, raykom katibi də oğrudur, rüşvətxordur, bir sözlə hər ikisi oğraşın yekəsidir…

Mən 60-cı illərin əvvəllərindən xanəndələri aşıqları tanımışam. O vaxt Aşıq Pənahın plyus-minus qırx yaşı vardı və radiodan lent yazıları səslənirdi: “Gedir kommunizmə Azərbaycanım”. Onun necə populyarlaşdığını, sontra niyə və necə  əsl siyasi aşığa çevrildiyini bilmirəm. Artıq 60-cı illərin axırına yaxın Aşıq Pənah  Leninə “həsr etdiyi” qoşmaları lentə yazdırmağa başladı. Leninin yüz illik yubileyinə hazırlıq bir neçə il qabaqcadan başlanmışdı. Yubiley ərəfəsində Pənah Leninə bir kitablıq şeiur həsr etmişdi və bu məcmuə rəsmi şəkildə “Aşıq Pənah Lninianası “ adlanırdı. Şübhəsiz ki, bu şeirləri də yuxarıda adlarını çəkdiyim müəlliflər yazmışdılar. Leninçi şeirlərin böyük hissəsi, yəqin ki, Ağacavad Əlizaədə tərəfindən yazılıb, bunu Ağacavadla yaxın ünsyyətdə olmuş adamdan da eşitmişəm.

28.08. 2023, Samara

BİZİ BİRLƏŞDİRİRLƏR! MÜŞFİQ ÖZBƏKCƏ:»OLDİMDA NOZ-KARAŞMA QİLİB, YANA KULASİZ…»

Авг27

ümumi türk dili 1.psd

Şavkat Mirziyoyev bir il əvvəl İlham Əliyevin Özbəkistana səfəri zamanı deidiyi sözləri təkrar edərək deyib ki, guya “qardaşı İlham Əliyevlə bir dildə danışıblar”.

“Ümumi dildə”? Mən bu “ümumi dili” Samarada özbək qastarbaytelərlə azərbaycanlılar danışanda eşitmişəm – danışanlar sözdən çox göz-qaş, əl-ayaq hərəkətləri edirlər ki, fikirlərini – fikir çox böyük söz oldu – nə demək istədiklərini bir-birlərinə çatdırsınlar.

İlham Əliyevlə Şavkar Mirziyoyev “ümumi dil”də ancaq bir-birlərinin kefini soruşa bilərdilər. “Sən ayda nə qədər qazanırsan?! “Allah bərəkət versin, azdan-çoxdan qazanıram. Arvad da işləyir”. “Harda işləyir, soruşmaq ayıb olmasın?” “Elə öz yanımda, birinci müavinimdir…” və s.

Dilləri çox yaxın olan şimali Avropa xalqları, məsələn, norveçlilər, isveçlilər heç vaxt “ümumi dil” söhbəti eləmirlər, görüşəndə rahatca ingiliscə danışırlar, çünki bu ölkələrin əhalisi ingilisi də yaxşı bilir, çünki təhsil səviyyəsi yüksəkdir, həyat səbiyyəsi yükəskir, insanlar istədikləri yerə gedirlər, istədkləri yerdə işləyirlər. Bizim sərhədlərimiz bağlıdırsa, bizə heç dil lazım deyil, evin içində dilsiz-ağızsız da oturmaq olar.. Necə ki, mal kimi oturmuşuq…

Finlərlə estonlar da dillərini birləşdirməkdən danışmırlar, hərçənd yaxın qohumdurlar. Roman xalqıları da elə.

Azərbaycanlıları isə daim bu “ümumi dil”, türkçülük, qondarma “turançılıq” söhbətinə çəkirlər. BMT-də özbəkcə çıxış edən Mirziyoyev heç vaxt dilini başqa dillə birləşdirməz, diktator üçün dil monarxların taxt-tacı kimi vacib atributdur. Ümumi dil söhbəti “qara caamaat” üçündür. Öz dilində inturist kimi danışan İıham Əliyev özbək dilinin Azərbaycan dilinə çox oxşadığını necə bildi. Bunu oxusa başa düşərmi; “Mamlakatimiz yetakchisi Fuzuliyda hayot barqaror holatga qaytayotganidan mamnunligini bildirdi, Prezident Ilhom Aliyev rahbarligida Qorabog‘ni qayta tiklash va rivojlantirish, aholining farovon turmushi uchun qulay sharoitlar yaratish bo‘yicha olib borilayotgan bunyodkorlik ishlarini yuksak baholadi. Ozarbayjon xalqiga tinchlik, osoyishtalik va ravnaq tilaklari bildirildi”

Diktatorların məramı aydındır. Bəs niyə siyasətçilər, xüsusən özünü demokrat elan edənlər “ümumi türk dili” arzusundadırlar?

Dil – millətin marksist tərifini qəbul etsək, ərazi büyövlüyü ilə bərabər millətin ən vacib atributudur, yəni vahid dil – xalqın miillət olması üçün zəruri atributdur. “Ümumi dil” söhbəti onu göstərmirmi ki, biz millət deyilik? 20-ci əsrn əvvəllərində də biz millət deyildik. Ona görə Türkiyəyə ziyalıların gediş-gəlişi, ünsiyyəti başlanan kimi Hüseyn Cavid başına osmanlı papağı qoyub başladı osmanlıca yazmağa: “evət, anne, yavrum, iyi, kötü” və s. bu cür hoqqalar.

Bizim millət olduğumuza erməni, gürcü şübhə edəndə inciyirik. Niyə inciyirik? Erməni dilini kimin diliyləsə birləşdirir? Gürcü öz dilini calamağa dil axtarır? Gürcünün qarmonu səslənən kimi bilirsən bu, gürcü musiqisidir. Bizimkilər qarmon çalanda ərəb, balkan, osmanlı qarışığından bir həftəbecər eşidirik. İndi kim millətdir, kim yox?

Böyük türkoloq və şərşünas Xalıq Koroğlu özbəkləri astadan, pıçıltı ilə “отуреченные монголы» adlandırırdı. Yəni “türkləşmiş monqollar”. Yəni “kökümüz birdir” deyənlər gərək danışmamışdan qabaq yaxşı filirləşsinlər. Bizim kökümüz tıvalılarla, çuvaşlarla birdirsə, Albaniya, ümumiran irsinə iddiamız tamamilə əsassıs və gülünc olur. Biz kimik – qədim albanlar ya “türkləşmiş monqollar” ya tərəkəmə tayfaları?

Mirziyoyevin bütün bu qardaşlıq, dostluq ritorikasının qiyməti eə də böyük deyil. Azərbaycan ərazisi işğalda olanda Özbəkistan Ermənistanla bir hərbi və siyasi blokun üzvü idi. Özbəkistan indiyəcən mehseti türklərinə qarşı 1989-cu ildə törədilən soyqırıma görə üzr istəməyib. Sıravi özbəklərlə bu haqda danışın, deyəcəklər ki, yaxşı eləmiişik. Mən danışmışam, mənə beə deyiblər…Qırğızlar özbəklərə nifrət edirlər, özbəklər qırğızlara, hər biri özünü daha yüksək statuslu millət sayır. Rusiya şəhərlərində daim bir-birlərinin ənginə qoyurlar, hətta bıçaqlaşırlar da. Taciklər isə heç birini sevmirlər, onlar qondarma xalq sayırlar…

Turan – daha çox mifdir, həm də türklərə aid olmayan mif. Turan – şərqi İran xalqlarının tarixi və mifologiyasıdır, haqqında Avestada danışılan şeyin türklərə nə aidliyi ola bilər?

Ukraynanın Rusiya ilə müharibəsi mühüm dərəcədə dil müharibəsidir, Ukraynalıları Rusiyanın onların danışdığı dili “yoxdil”, «qeyridil” adlandırması, onlara zorla rus dilini sırıması souqırım siyasəti və planıdır. Və buna görə dilləri rus dilinə çox yaxın olan ukraynalılar on minlərlə qurban verərək ölüm-dilim mübarizəsi aparırlar.

Bizə isə dilimiz ağırlıq edir. İyirminci əsrin əvvəllərində Əli bəy Hüseynzadə və Hüseyn Cavid kimi xadimlər dilimizin ölüm aktını yazıb imzalamışdılar. Qismən bolşeviklərin sayəsində Molla Pənahın, Cəlil Məmmədquluzadənin dili yaşadı və yaşayır.

Maraqlıdır, görəsən “ümumi dil” deyənlər  onu necə görürlər? Onu necə qayıracaqlar? Hər dildən o dildə danışanların sayına görə söz götürüləcək? Yəni kvotla?  Vallah, az qalmışdı deyəm ki, bizim millət dəlidir, yadıma düşdü ki, biz millət deyilik… Rəhbərlərimiz isə  birləşəndə ancaq “diktatorlar klubu” yarada bilərlər.

Mən dilimizdə incilər yaratmış tat oğlu Mikayıl Müşfiqin bir misrasını Quqlla çevirdim.

Orijinal:

Qarşımda nazlanıb yenə gülürsən…

Özbəkcə:

Oldimda noz-karashma qilib, yana kulasiz..

Oxuyub o qədər güldüm ki, gözlərimdən yaş gəldi… Rəhmətlik nənəm deyərdi ki, gülməyin axırı ağlamaq olur…

27. 08. 2023, Samara

SOS! BİZİ ƏKƏLƏRLƏ BİRLƏŞDİRİRLƏR!..

Авг26

ümumi türk dili 1.psd

Uşaq vaxtı qonşunun televizorunda musiqili komediya teatrının tamaşalarına çox baxmışam. 60-cı illərdə televiziya verilişləri canlı idi və tamaşalar da birbaşa teatrdan transliysia edlirdi. Bu tamaşalardan çoxunun musiqisini Süleyman Ələsgərov yazmışdı. Süleyman Ələsgərovun musiqisi, açığını desəm, fəlakət idi. Operettalardan başqa, o, mahnəlar da yazırdı. Bir əmək qəhrəmanı çıxan kimi Süleyman Ələsgərov mahnısını yazırdı. Bir mahnı Tubuya həsr olunmuşdu. Yadımda deyil ki, Tubu hansı əməyin qəhrəmanı idi. Ancaq qəhrəman adı vermişdilər. Və o mahnı iki gündən bir (br həftə tək günlər, sonra cüt günlər…) bu mahnı radioda səslənirdi. Diktor səsinə güc verib elan edirdi: Süleyman Ələsgərov. “Ay Tubu!” Mahnının sözləri (yadımda deyil). İfa edir Naxçıvan MSSR-inin əməkdar artisti Yaşar Səfərov.

Yaşar Səfər oxuyanda, gizlətmirəm, adam istəyirdi ki, başını divarın tininə vursun ya bədəninə ayrı xəsarət yetirsin. Çünki bu naxçıvanılnın səsi elə bil Heydər Əliyev qiyamətinin şeypuru idi və yada salırdı ki, biz hansı cəhənnəmdəyik…

Hə, Naxçıvan MSSR-nin əməkdar artisti Yaşar Səfərov başlayırdı:

“Sənə yazdım bu məktubu, ay Tubu, oxusun hamı!”

“Qönçələnsin  yaşıl  pambıq kolları…”

Aha! Tubu pambıqçı imiş…

İndi keçək musiqili komediyaya. Musiqili komediyada musiqi mətnlə eyni dərəcədə vacibdir. Musiqi ön plana çıxanda əsər olur operetta. “Arşın mal alan” kimi. Süleyman Ələsgərov  Şıxəli Qurbanovun komediyalarına da misiqi yazmışdı və kənddə cəmi bir neçə evdə olan televizorun başına  Süleyman Ələsgərova görə yox, Şıxəli Qurbanovun yumoruna görə yığılırdılar. Uvertura səsləndə və komediya personajları oxumağa başlayanda çox adam televizorun səsini alırdı. Onu deyim ki, Musiqili komediya teatrının orkestri elə çalırdı ki, elə biil ki, çalınan incə Avropa alətləri yox, pərdi çırpılan ləyəndir, ya da çömçəylə, qaşıqla döyəclənən tavadır, qazandır. Hay-küy götürürdü televizoru başına. “Məmmədhüseyn, sən dədənin goru, onun səsini al, qulağımız getdi”, — deyib ev sahibinə yalvarardılar.

Ancaq komediyaların mətnində gülməli yerlər var idi və Şıxali Qurbanovun talantlı komedioqraf olduğuna şübhə yoxdur. Təəssüf ki, partiya və hökumətin təklif etdiyi mövzularda yazırdı, məsələn, bürokratları tənqid edirdi. Bu komediyalardan birinidə iki zavodu birləşdirirdilər. Təəssüf ki, yüzlərlə ermənidən, hətta Kardaşyandan məqaləsi olan Azərbaycan Vikipediyasında Şıxəli Qurbanov haqqında cəmi bir neçə sətir qoyulub. Şərəfsiz soydaşlarıma ar olsun…

Hə, o komediyada  yaxın profilli iki zavodu birləşdirirdilər. Zavodun birinin, pis işləyənin, direktoru (onu, deyəsən, Lütvəli Abdullayev oynayırdı) LAF TV-nin diliylə desək, şoka düşmüşdü, “Bizi birləşdirirlər”, deyə qışqıraraq ora-bura qaçır, özünü xəstəliyə vururdu və çoxlu komik səhnələr yaradırdı. Ağıldan yüngül arvadına elə gəlirdi ki, ər sayıqlayır, deyirdi ki, əzizm, biz məgər ayrılmışıq ki, bizi birləşdirsinlər və s…

İndi özbək diktatorunun Bakıya səfəri zamanı “ümumi dil” barədə dediyi sözləri, yəni sayıqlamasını eşidəndə bu komediya  yadıma düşdü və  yenə LAF-çı xanmların dediyi kimi, şok keçirdim…

26. 08. 2023, Samara

(ardı var)

«NƏSİMİ» KİNOKOMEDİYASI. QURBANOVUN YUMRUQ-QAPAZ İDARƏÇİLİYİ… YAZIQ MİRANŞAH…

Авг26

Без имени-1

Neftçala indi yəqin xeyli böyüyər, o vaxt elə adı şəhər idi, ərazisi baş yaylığı boyda… O vaxtlar Neftçalada xeyli rus yaşayırdı, bunların bir hissəsi bir vaxt Rusiyadan köçürülmüş molokanlardan törəyənlər idi. Rus kontingentinin olmağı Neftçalanı Salyandan fərqləndirirdi, Salyandan fərqli olaraq burda rusların qorxusundan mağazalarda pulun qalığını qaytarırdılar, 14 qəpiklik limonadı və ya 14 qəpilkik “Avrora” siqaretini Salyanda olduğu kimi 20 qəpiyə yox, uzağı 15 qəpityə satırdılar. Satıcılar cızığından çıxanda ruslar qorxudurdular: “Yazarıq Moskvaya”…

İbrahim Qurbanov Neftçalaya gələn kimi şəhərin yeganə küçəsinin ortasında beş-altı ağacı və kolu qırdırıb oranı “park” adlandırdı və dairəsi “park”da geniş olan yekə bir şeytan çar  qurdurdu. Elə açılış günü bir cavan oğlan həlak oldu. Çarx elə birinci dövrəsini vuranda cərəyan kəsilmiş, həmin oğlan qalmışdı göyün üzündə. Cərayanın bərpasını gözləməkdən  bezib özü çarxdan enmək istəyəndə kəllə-mayalaq yerə gəlmiş və keçinmişdi…

İbraim Qurbanov, əsl feodal kimi, töycü, biyar, açıq kötəkləmə institutlarını bərpa elədi.  Kolxoz, sovxoz, zavod, neft-kəşfiyyat idarəsi, tikinti trüsti, ticarət, maarif, səhiyyə — bunların hər birinin boynuna maliyyə öhdəliyi qoyulurdu. Büdcə pulları, o cümlədən sosial proqramlara ayrılan pullar Bakı ilə birlikdə mənimsənilir, bunun yeri qismən dövlət müəssilərindən oğurluqluqla və əhalini, xüsusən büdcə işçilərini soymaqla doldurulurdu. Töycünü vaxtında və artıqlaması ilə ödəyə bilməyən məmurları İbrahim Qurbanov döyürdü… Döyülmə idarənin içində ya qabağında, iclas zalında, tarlada arvad-uşağın gözü qabağında oluru.

Arvad-uşaq da döyülürdü. Arvad-uşağı koşxoz sədrləri, təhkimçilər, briqadirlər döyürdülər…

Yazıq Miranşah… Miranşah neyləmişdi ki… İndi Azərbaycanda biri durub başlaya hürufilik kimi bir cəfəngiyat yaymağa və deyə ki, Allah da mənəm, prezident də… Onun dərisini İlham Əliyev soydurmazmı? Polis onun cibindən bir neçə kilo ağ və qara çıxarmazmı? O adam  Azərbaycan türməsindən sağ çıxarmı? Çıxmaz…

Yazıq Miranşah…

Mən təsadüfən 1976-cı ya 78ci ildə Salyanda və Neftçalada keçirilən Sabir poeziya günlərində iştirak elədim. Neftçala mədəniyyət evində keçirilən tədbirin rəyasət heyətində Qurbanovla yanaşı oturmuş fəxri qonaq Əliağa Kürçaylı mənə də söz verdi. Mən də “Gəl, ey kədər” şeirini oxudum. Fasilə elan edilən kimi bir neçə zirpı kişi başımın üstünü aldı və  çəkə-çəkə apardı ikinci katib Nəsibə Abbasovanın yanına. Nəsibə xanımın bilmirəm qəzəbdən ya ayrı şeydən çal saçları elə pərişan omuşdu ki, gümüşü tellərinin bir hissəsi dik durmuşdu. Mən o vaxtacan nəinki ikinci, heç üçüncü katibin qabağında dayanmamışdım və çaşdığımdan yaxşı başa düşmürdüm ki, bu arvad niyə qəzəblənib. Çətinliklə anladım ki, arvad İbrahim Qurbanov qəzəbləndiyinə görə qəzəblənib, İbrahim Qurbanov isə ona görə qəzəblənib ki, o, Neftçalada kommunizm qurduğu halda, mən kədər arzulayıram…

Düşünürəm ki, kimsə məni Qurbanova çuğullamışdı. Qurbanov özü azırbaycanca yaxşı başa düşmürdü, adamlarla elə yumruq, qapaz vasitəsiylə ünsiyyət saxlaıyrdı…

Yazıq Miranşah…

İkinci katibin əlindən qurtarıb mədəniyyət evinndən güclə çıxa bildim, çünki qapını zırpı-zırpı cavanlar bloklamışdılar ki, heç kim tədbiri yarımçıq qoyub getməsin…

“Mən bu rayona sığmazam…”

Bir müddət sonra Heydər Əliyev İbrahim Qurbanovu üzümçülüyün avanqardına  çevrilməkdə olan Cəlilabada birinci katib təyin elədilər. Bir az “işləyəndən” sonra ona Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adı verildi…

Bəzi qoyunbaşlar iddia edirlər ki, SSRİ-ni Qorbaçov dağıtdı. Yox, SSRİ-ni Qurbanovlar dağıtdılar. Əlbəttə, Əliyevin müdrik rəhbərliyi ilə…

Stalinə aid edilən ifadə var: “Sosializm Polşaya, inəyə yəhər yaraşan kimi yaraşır”.

Polşanı bilimirəm, ancaq Azərbaycanda sosializm inək üstündə yəhər kimiydi. Hərə bir yandan daraşıb “ictimai” mülkiyyəti yeyir, yumruq-qapaz idarəçiliyi hökm sürür, yalan ayaq tutub yeriyir, əxlaqlı adam dəli sayılır…

 

26.08. 2023, Samara