Архивы

«BACIM, SƏNƏ…BACIM, SƏNƏ NOBEL ALIM…»

Окт11

İlham Əliyev Londona, bacısı Sevilə zəng vurur.

— Sevil, salam. Mən səni yubileyin münasibətiylə təbrik edirəm.Çox fikirləşdim ki, sənə nə hədiyyə eləyim. Sənə Nobel mükafatı verdirmək istəyirdim, Norveçin kralıyla da danışmışdım. Ancaq Vladimir Vladimiroviç Nobeli gözümdən saldı. Dedi, Nobel əvvəlki Nobel deyil, hörmətdən düşüb. Məsləhət gördü ki, ayrı hədiyyə seçim. “Qızıl topu” istədim sənin üçün alam, dedilər bir az gecikmişəm, bu ilin mükafatının veriblər Dembeleyə, yəqin Makron mənim acığıma elətdirib. Qalsın gələn ilə. UEFA da, FİFA da razılığını verib. Bu illik sənə “Şərəf” ordeni verirəm. Musiqinin inkişafında xidmətlərinə görə.

— Qardaş, axı mən musiqiçi deyiləm…

— Mən sənə ordeni musiqiçi kimi vermirəm ki. Musiqini inkişaf etdirdiyinə görə verirəm. Sən bəstəkarların ilham mənbəyisən…Söz nə yerinə düşdü – ilham mənbəyi… Atam mənə gözəl ad qoyub…

— Sağ ol, başa düşdüm. Mən səndən Oskarın xahişini eləmək istəyirdim…

— Oskar tanışındır? İş istəyir? Bəlkə generallıq?

— Yox, Oskar mükafatdır. Rejissorlara, artistlərö verirlər. Amerika akademiyası verir.

— Elə bil ki, Oskarı almısan. Rejissorluq deyirsən – bizdə, artistlik deyirsən – bizdə…

— Sağ ol, bro…

Mirzə ƏLİL

11. 10. 2025, Samara

MOLLA PƏNAH VAQİFİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «ƏFƏNDİ»

Окт10

Molla Pənah Vaqifin “Əfəndi” rədifli qoşması var. Bu şeir hansı əfəndiyəsə xitabən yazıldıından belə güman etmək olar ki, Molla Vaqifin türk dostu var imiş, yəni əlaqəsi təkcə ruslarla yox, osmanlılarla da olub. Bunu Cəmil Həsənli yaxşı bilər.

“Siyah telli bir sənəmin ucundan
Badə getdi din-imanlar, əfəndi!”

Niyə Vaqif “qara telli” yox, “siyah telli” yazır, başa düşmək çətindir. Bu heç. İlk beytdən məlum olur ki, Pənah yenə eşq azarına tutulub və elə tutulub ki, imanı cəm halda işlədir: “din-imanlar”. İmanı cəm halda olan müsəlman deyil, bütpərəstdir…


Ol oda ki, mən düşmüşəm yanıram,
Düşməsin heç müsəlmanlar, əfəndi!

Burda “lar”, əlbəttə, artıqdır. “heç müsəlman düşməsin” olmalıdır. Ancaq ölçü və qafiyə problemi yarananda Pənah müəllim ağına-bozuna baxmır.

“Könül deyil sən gördüyün havada”

Yəni türk əfəndi havada könül görürmüş?
“Dərdim olur gündən-günə ziyada,
Hər zaman düşəndə ləbləri yada
Tökülür gözümdən qanlar, əfəndi!”

Yəni xanımın dodaqları yadına düşəndə Pənahın gözündən qanlar axır. Klassikimiz burda çox şişirdib. Desəydi ki, ağzımın suyu axır, inandırıcı olardı və yerinə də düşərdi…
“Bilməm nə nəhs gündə çıxdım bu dağa”

Bu misrada ustalıq məsələsi var. Vaqif kimi usta gərək “nə nəhs” deməyə, çünki nə-lər tələffüz anında qarışır bir-birinə…
“Bir lalə üzündən düşdüm irağa,
Yana-yana qaldım belə fərağa,
Bərbad olsun ol zamanlar, əfəndi!”

Bu bəndi Molla Pənah kimi ustad şairə yaraşdrmaq olmaz. “İrəğa” – yəni hara? Necə yəni “belə fərağa”? “Ol zamanlar” – hansı zamanlar?…Yaxşı, deyək ki, burasını şagirdi ya nökəri yazıb.

“Mənim meylim yoxdur sultandan, xandan,
Yarımın arzusun saxlaram candan.”

Bir şey başa düşdünüz? Mən – yox…
Xalq da bilir, mənim könlümdür andan
Olsa yüz min növcavanlar, əfəndi!

 Bunu da başa düşmədim…
“Molla odur hər nə görsə kitabda,
Onu şərh eyləyə haqda-hesabda”

Yaxşı, deyək ki, mən mollaym. Bu cəfəngiyatı “haqda-hesabda” necə şərh edim?

Bəs bunu:
Vaqif deyir sənə, mənə bu babda,
Hələ azdır bu divanlar, əfəndi!

Hansı divanlar? “Ləblərə” tamarzı qalmaq? Niyə azdır? Nə xata çıxarmısan? Deyək ki, xatanı sən çıxarmısan. Onda divanlar sənə olmalıdır. O əfəndi kimdirsə, ona  niyə olsun?…

Elə deyilmi, bəy əfəndilər?

10.10. 2025, Samara

 

MOLLA PƏNAH VAQİFİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «İKİSİNƏ DƏ»

Окт9

Molla Pənah Vaqif, bizim böyük və istəkli şairimiz bəzən elə şeylər yazır ki, adam utandığından gözüyumulu oxumaq istəyir.

“Səhər-səhər həsrət ilən gəzirdim,
Cüt qoşa nar gördüm iki sinədə.”

Görünür, klassikimiz çox temperamentli kişi, ayıb olar deyə “qızğın” demirəm. Elə səhər tezdən gözü xanımların sinəsini alıb. Narları sayır… Cüt qoşa… Yaxşı ki, salyanlılar şeir oxuyan olmurlar, oxusaydılar, deyərdilər: “Ala, bu qazaxlı nə yazır…” Salyanlılar şeir oxumurlar, salyanlılar Marksın «Kapital», Leninin «Materializm və empriokritisizim» əsərlərini oxuyurlar…

Dalına (qoşmanın) baxaq.
“Birisi qız idi, birisi gəlin,
Can qurban eylərəm ikisinə də.”

Bu qoşmanı yəqin klassikimiz müəllim olanda yox, vəzir olanda yazıb. Müəllimdə bu bilicik hardandı ki, uzaqdan hansı xanımın qız, hansının gəlin olduğunu təyin edə. Şübhə yoxdur ki, bunu yazan bilikli və təcrübəli ekspertdir…

Nikulin “Qafqaz əsiri” filmində mahnı oxuyur: “Əgər mən sultan olsaydım, üç arvadım olardı…”

A kişi nə sultan, sən elə Qarabağ xanının vəziri olsaydın, bəsindi…
“Gəlin bulaqda əl-üzünu yuyur,
Qız deyin gəl gedək, həriflər duyur”.

Qız gəlindən həyalı və həssas imiş, görür ki, şair şor gözünü dikib onların sinəsinə…
“Belə gözəl sevən əldənmi qoyur,
Can qurban eylərəm ikisinə də.”

İkisinə də! Məşədi İbadı qınayırdıq. Məşədi İbad dükançı idi. Molla Pənah müəllim, sonra saray vəziri… “İkisinə də…”
“Gəlnin dodağıdır Təbrizin məti”

Nə bildi?
“Əlli-altmış tümən qızın qiyməti”

Məşədi İbad təkcə Tarixi-Nadiri oxumurmuş, kişi yəqin ki, Vaqifin şeirlərini oxuyurmuş… Əlli-altmış tümən görəsən manatla nə qədər eləyərdi?

Molla Pənah isə gözlərini xanımların sinəsindən çəkmir.
“Gəlinin yaxası polad iynəli,
Qızın yaxasıdır çarpaz düyməli.”
Bu bəndlərdə şiddətli erotizm və hətta, salyanlılar demişkən, ayıbçılıq olsa da, oynaqlıq var, az-çox şeiriyyət var. Ancaq başı yəqin eşqbazlığa qarışdığandan şeiri bitirməyi Vaqif elə bil şagidlərindən birinə ya da nökərinə tapşırıb, o da yarıtmayıb.
Kababım olaydı, közüm olaydı,
Yar yanında ötkün sözüm olaydı,
Vaqif deyir: iki gözüm olaydı,
Baxaydım bunların ikisinə də.

Biirnci beyt, əlbəttə, cəfəngdir. İikinci beyt isə daha cəfəngdir. Bayaqdan gözləri xanımların sinəsində, indi deyir “iki gözüm olaydı”…

Məşədi İbada gülürük, çünki Məşədi aldadılıb gülünc vəziyyətə düşür və Sənəmə qane olur. Ancaq Qarabağ xanının vəziri “ikisinə də” deyirdisə, yəqin ki, istədiyi kimi olardı…

09. 10. 2025, Samara

MOLLA PƏNAH VAQİFİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «AŞİQƏM»

Сен25

Mən Molla Pənah Vaqifin şeirlərini çox sevirəm. Əlbəttə, hamısını yox. Ancaq Füzulidən sonra ədəbi dilimizin inkişafında ən böyük xidməti Molla Pənah göstərmişdir. Məlumdur ki, müxtəlif yaşlarda eyni əsərlərin bədii qavrayışı, buraxdığı təəssür hətta əksliyə qədər müxtəlif olur. İndi Vaqifin şeirlərini oxuyuram, görürəm ki, Vaqif təkcə düşündürmür, o həm də güldürür. “Aşiqəm” rədifli qoşmasını oxuyun, gülməkdən öləcəksiniz (məcazi mənada). Molla Pənah aşiq olduğu qızın sözlü portretini çəkir və oxucu gərək şeir oxuyub başa çıxınca o gözəlin portretini bitkin şəkildə təsəvvür edə bilə.

“Bir əndamı nəsrin, dodağı qönçə,
Bir qaməti gülbün yara aşiqəm.”

Yəni şairin sevgilisinin bədəni gözəldir (yəqin ki, ağlığı nəzərdə tutulur). Bunu təsəvvür eləmək istəmirəm, çünki mənə ayıb kimi gəlir. Dodağı təsəvvür eləmək olar, dodaq qıraqda olan şeydir.  Bildik ki, dodağı qönçəyə bənzəyir.
Burda şair təsvirə ara verir və indikilər demişkən, öz durumundan yazır. Aşiqin də durumu Füzuli vaxtından və ondan qabaqdan da məlumdur,
“Gecələr sübhədək eylərəm nalə”.

Təsəvvür edirsiniz? Səhərəcən nalə… Yəqin qonşular bezirmiş. İtlər də stress keçirib hürüşürmüş…

Sonra naləsinin səbəbini deyir:

“Bir gərdəni mina, ağzı piyalə,
Bir ləhcəsi şirinkara aşiqəm.”

Yəni qızın boynu parlaq ağdır. Bunu bilirdik. Əvvəldə demişdi ki, bədəni ağdır. Bədən ağ olanda boyun da ağ olar.. Əgər gün qaraltmayıbsa…

“Ağzı piyalə”. Hansı piyalə? Gözünüzün qabağına bir qız şəkli gətirin, ağzının yerində piyalə. Məsələn, özbək piyaləsi.  Gətirdiniz?

Molla Pənahın bolşevik yerlisi Səməd Vurğun piyaləyə gözü bənzədirdi: “Qələm qaş altından piyaə gözlər…”

“Bir buxağı turunc, sinəsi meydan…”

Qızın buxağını Vaqif ya portağala ya da ona oxşayan meyvəyə bənzədir. Portağal buxaqlı qıza gözəl demək olar? Təsəvvür eləmək istədim, alınmadı…

“Sinəsi meydan”… Futbol meydanı? Azadlıq meydanı? Meydan TV? Vaqifin vaxtında da qlızlar olub ha, sinələr olub ha…
Bir sözü cəvahir, mirvari dəndan,
Bir maral baxışlı, kirpiyi peykan,
Bir qaşlan zülfüqara aşiqəm.

Vaaqif (Molla Pənah) qızın dişini mirvariyə bənzədir. Özü də “diş” demir”, “dəndan” deyir. “Dəndan” həm də dəyirmanın də tökülən yeridir. Bəlkə Vaqif sevgilisinin ağzını dəyirmanın donluğuna bənzədir? Bu yer çox mübahisəlidir və Azərbaycan akademilərinin tədqiqatını gözləyir.

Vaqif qaşları yaya yox, “zülfüqara”, yəni qılınca bənzədir.

Bənzəyir? Yəni qaş qılınca bənzəyir?

“Bir güləndə ləblərindən bal axan…”

Qız güldükcə dodaqlarından bal axır… Bu qızın ağzı ağız deyil, arı pətəyidir…
“Bir bəzənib sərxoş tovus tək çıxan…”

Vaqifin vaxtında tovuz quşuna bəlkə çaxır içirdirlərmiş? Qazaxlılardan nə desən çıxar. Deyirlər, bəzi qazaxlılar yasda çaxır içirlər. Bilmirəm düzdür ya uydurma. Amma tovuzun sərxoş olmağını mötəbər şairimiz deyir və sevgilisini ona bənzədir. Bəlkə qız da gillədirmiş? Gillətməsəydi, niyə sərxoş tovuz kimi yeriyərdi?

“Vaqifəm, bədəndən canım dağılır”

Bunu oxuyanda çox güldüm. Vallah, elə bil, ki, erməni yazıb. Bədəndən can dağılır yoxsa çıxır? Nəsimi deyirdi “can ayrılır…”

“Görməyəndə din-imamım dağılır…”

Görməyəndə? Belə çıxır ki, tez-tez görürmüş? Bəs deyirdi gecə səhərəcən nalə eləyir? Əslində gərək din-iman sərxoş tovuz kimi yeriyən xanımı görəndə dağıla.

Elə deyil?

 

25. 09. 2025, Samara

QASIM BƏY ZAKİRİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «AY MƏDƏD!»

Сен23

“Dost yolunda cəfa çəkdim, can üzdüm,
Yetişmədim bir məkana, ay mədəd!”

Bir şey başa düşdünüz?  Deyək ki, Qasım bəy dostunun yolunda canını üzüb. Ancaq “məkana yetişməyib”. Hansı məkana? Bəlkə dostundan mükafat gözləyirmiş?

İkinci beyt:
“Sərasər əndamım mum tək əridi,
Eşq atəşi düşüb canə, ay mədəd!”

“Əndamım”  — yəni bədənim. Bədəni mum kimi əriyib, çünki “canə (cana yox, canə!) eşq atşi düşüb. Belə çıxır ki, birinci beytdəki “dost” xanım imiş. Qasım xanımdan ötrü canını üzüb, ancaq “məkana yetməyib”. Deməli, məkan mükafat deyil, Qasım bəy yəqin xanımdan ayrı şey istəyirmiş.

Ay lotu…
“Muradımın şükufəsi bitmədi”

Azərbaycancaya çevirsək, belə çıxar ki, Qasımın istəyinin qönçəsi bitməyib, çünki, mən bilən, “şükufə” “qönçə” deməkdir. Hərçənd qönçə bitməz, açılar…
“Bəlalı sərimdən sövda getmədi”

“Sərimdən” – yəni başımdan. Ağdamlı Qasım niyə “baş”sözünü byənmir, elmə məlum deyil…

Dalı (bəndin) çox maraqlıdır:
“Yetər oldu ömür başə, yetmədi
Əlim zülfi-pərişanə, ay mədəd!”

Yəni Qasımın ömrü başa çatıb, ancaq sevgilisinin dağılmış saçlarını əlinə ala bilməyib…

Məşədi İbad demişkən, çox gözəl, çox pakizə…

Azərbaycanlı kişilər sevgidən havalı olanda xanımın saçına sığal çəkirdilər, hava dağılan kimi, elə bu saçı əllərinə dolayıb xanımı sürüyürdülər. “Danabaş kəndinin əhvalatlarında” Xudayar bəy arvadı saçlamaq üzrə master-klas göstərir…
“Qalmışam göz yolda, könül intizar,
Qəm tutub yaxamı hər yana dartar”

Burası aydındır. Qəm Qasımın yaxasından tutub hər yana dartar. Eyni istiqamətdə dartmır ki, başı gizəllənməsin…
“Mən bilmənəm necə bağlanıb yollar,
Bir gələn yox bu viranə, ay mədəd!”

Aha! Yollar bağlanıbmış…
“Ayrı düşmək vətənindən yamandı”

Yadınıza salım ki, Qasım bəy üç ay sürgündə olub. Özü də Sibirdə, Maqadanda yox, Bakı şəhərində. Bu üç ay sürgünün ah-zarını biz iki əsrdir ki, eşidirik…
“Diyari-ğürbətda öldüm, amandı!”

Burda Qasım bəy ağını çıxarıb…
Axırda görün nə deyir:
“O qaşları yayı sevəndən bəri”
Şikəstə Zakirəm, ahım əsəri
Od salıbdı asimanə, ay mədəd!”

Yuxarıda demişdi ki, bədəni mum kimi əriyib. Mum kimi ərimiş adamın odu “asimana”, yəni göylərə necə od sala bilər?

Qasım bəyə niyə şair, özü də klassik statuslu şair deyirlər – başa düşə bilmirəm. Onun yazdıqları ancaq uşağın da, böyüyün də tərbiyəsinə, yəni estetik tərbiyəsinə ancaq ziyan vura bilər…

X.X.

23. 09. 2025, Samara

QASIM BƏY ZAKİRİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «QUZU QYRUĞU TƏK NAZİKÜ YUMŞAQ»…

Сен19

Qasım bəy Zakirin çox gülməli şeirlərindən biri “gərək” rədifli qoşmadır. Bu əsərində Qasım bəy qadın gözəlliyi üzrə kompotent ekspert kimi çıxış edir. Və gözəliyin əlamətlərini bir-bir sadalayır. Onun fikrincə, gözəl gərək “əvvəl aşiqinə mehriban, başqalarına biganə ola”.  Yəni Əliağa Vahidin gözəlləri kimi gündə bir əğyarla gəzməyə.

 Şeirin ikinci bəndi 18 yaşa çatmamışlar üçün deyil!

“Gözəlin büllur tək gərək bədəni”.

Bilinir ki, Qasım bəy çox tələbkardır. Hərçənd “büllur tək” deyəndə şairin konkret nəyi nəzərdə tutduğunu bilmək olmur: bədənin ağlığı? Büllur kimi sürüşkənliyə qədər hamar olmağı?
“Eyləyə özünə heyran görəni”.

Burda Qasım bəy cızıqdan çıxır. Necə yəni “görəni heyran eləyə”? Gözəl çılpaq gəzməlidir? Biz bilirik ki, müsəlman qadının bədənini heç əri də görmür… Qasım bəy hansı gözəldən danışır?
“Yarlı-yaraşıqlı boyu, gərdəni,
Nə uzun, nə gödək, miyanə gərək”.

Gödəyi Qasım bəy gözəl saymır, bunu başa düşdük. Bəs ucaboylu niyə gözəl deyil? Niyə gərək gözəl “miyanə”, yəni ortaboylu ola? Çünki “miyanə” rədifdir?
“Ənbər xəcil ola zülfü buyindən”
Yəni gözəin saçları ətirli olmalıdır…

“Canlar təzələnə göftüguyindən.
Sözünün hər biri dürdanə gərək.”

Yəni gərək gözəlin danışığından canlar təzələnə, hər sözü inci ola. Yəni Qasım bəy deyən gözəl Ərəstun, Əflatun kimi müdrik olmalıdır…

Dalı (qoşmanın) çox ziddiyətli və hətta mən deyərdim ki, cinayət tərkiblidir. Özünüz baxın:
“Mərifətdə kamil, sinndə uşaq”

Qasım bəy gözəli Əflatun, daha doğrusu Platon kmi ağıllı görmək istəsə də, onun uşaq yaşda olmağını istəyir. Vallah, mən olmayam, ola ayrı adam, burda pedofillik görər… Buna gərək hüquqşünaslar baxalar…

“Quzu quyruğu tək nazikü yumşaq.
Lərzə verə cismi hər yanə gərək.”

Mən başa düşürəm bu Qasım bəy nə demək istəyir, ancaq açıb deyə bilmirəm. Sonra yapışarlar yaxamdan ki, Qasım bəy demişdi-demişdi, sən niyə bilməyənə də bildirirsən…

Quzu quyruğu kimi yumşaq... Vallah, köhnə kişilərimiz qurman olublar…

İndi baxaq qoşmanın son bəndinə.

“Zakir, nə yamandır halı dünyanın,
Əskik olmaz qalmaqalı dünyanın”

Bu iki misranın gözəllərin yuxarıda sadalanan tərifləri ilə nə əlaqəsi var? Qalmaqal əskik olmur…Əlbəttə, əskik olmaz. Sən az yaşlı, ağ bədəni quyruq kimi yumşaq olan gözəl istəyəndə hardan əskik olar…

Adını da bəy qoyub…

 

19. 09. 2025, Samara

QASIM BƏY ZAKİRİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «DEDİN, NƏ DEDİ»

Сен15

Qasım bəy Zakirin orta məktəb dərsliyinə salınmış “şeir”lərindən biri də “Dedin, nə dedi” rədifli qoşmasıdır.

Qoşmanın birinci misralarından məlum olur ki, şair sevgilisinə “badi-səba”, yəni səhər küləyi ilə ismarış göndəribmiş, yəqin bir gün sonra və ya haçan səhər küləyi əsəndə ismarışının cavabını soruşur. Keçmişin aşiqləri üçün səhər küləyi indinin e-mail-i kimi bir şey imiş.

“Badi-səba, mənim dərdi-dilimi
Ol büti-zibayə dedin, nə dedi?”

Qasım bəy Zakir, Allah günahından keçsin, elə yazır ki, elə bil qarabağlı deyil, Məşhəddə ya Xorasanda boya-başa çatıb. “Büti-ziba” – yəqin ki, gözəl büt ya gözəl sənəmdir. Yəni Zakir sevgilisini bütə bənzədir. Bütlər haçan olublarsa, yəqin çox gözəl olublar.
“Ahü-naləm asimana yetdiyin
Gərdəni minayə dedin, nə dedi?”

Yəni mənim nalə və ahımın göylərə qalxdığını demisənmi…

İlahi, bu nə zülmdür biz Azərbaycan uşaqlarına eləyirik?

“Gərdəni mina” – yəni bədəni şirnayı kimi olan xanım? Bunu uşağa deyəsən? Çox vacibdir?

“Onun həsrətindən rəngi-alımın,
Döndüyün heyvayə dedin, nə dedi?”

Burda Qasım bəyin ustalığı, yəni sənətkarlığı fəvvarə vurur. Qasım bəy ona qədər mövcud olmamış izafət yaradır: “rəngi-al”. Əlbəttə, fars buna gülər, ancaq bizim uşaq nə bilir fars izafəti nədir, Qasım bəy qondaran izafət nə dərəcədə yöndəmsizdir. Yox, bizim uşaq buna gülə bilməz, gülsə, müəllim onun dədəsini polisə verər…

Belə çıxır ki, Qasım bəiyn rəngi al imiş, yəni qırmızı imiş, zalım gözələ vurulandan heyvaya dönüb, yəni saralıb.

Burdan nə nəticə çıxır? O nəticə çıxır ki, rəssamlar klassikimizin üzünü ya qırmızı ya da sarı rəngdə çəkməlidirlər. Belə deyil?

“Görsə idin, varmı məni bimarə,
Nüsxeyi-hüsnündə onun bir çarə”

Bu beyti başa düşməyə çalışan uşaq beyin qrıjası ala bilər, buna şübhə la bilməz. Burda anlaşılan nədir? Anlaşılan odur ki, şair bimardır, yəni yataq xəstəsidir (bəs səhər küləyi ilə necə danışır, bunun üçün çölə çıxmalıdır axı?). Yeldən soruşur ki, sən mənim yarımın üzündə mənim xəstəliyimin müaicəsini gördünmü…
“Dildə iztirabə, təndə buxarə,
Sərimdə sevdayə dedin, nə dedi?”

“Sərimdə” – yəni eşqim vurub başıma.. Bu qarabağlı inadla “baş” sözündən qaçır, “sər” işlədir. Niyə? Bu farspərəstliklə Qasım bəyin rus ordusuna girib İrana qarşı müharibədə iştirak etməsi necə bir araya sığır?

Və bimarda, yəni yataq xəstəsində nə eşq?
“Sərasər fələyin şəmsü mahına,
Tamam yer üzünün qibləgahına,
Zakirin əhvalın xublar şahına
Ağlaya-ağlaya dedin, nə dedi?”

Vallah, belə mətnlər uşaqları ruhi xəstələyə salar, yəni dəli elər. Müəllimləri demirəm, çünki müəllimlər arasında ağıllı adam az olar, ağıllılar da özlərini dəliliyə qoyurlar ki, bu dövrü, bu rejimi, bu proqramları, bu dərslikləri, nazirliyi və lap yuxarını yola versinlər…

“Fələyin şəmsü-mahı” – yəqin burda ayla günəş nəzərdə tutulur, Zakir inadla azərbaycanca danışmaqdan imtina edir.

“Yer üzünü qibləgahı”nın nə olduğunu və harda yerlərşdiuyini bilmirəm. Bunu təhsil naziri də bilməz…

“xublar şahı” – yəni gözəllərin şahı? Bəlkə gözəllər gözəli?

Və badi-səba, yəni səhər yeli bütün bu cəfəngiyyatı ağlaya-ağlaya deməliymiş…

İlahi, bizim günahımız nədir ki, onlarla cızmaqaraçıya “klassik” deməliyik və onların cızmaqaralarıyla niyə sərimizi xarab eləməliyik.

Sərimizi – yəni başımızı…Vallah, belə “şeir”ləri çox oxusan, elə başını itirərsən…

15. 09. 2025, Samara

GÜLMƏLİ ŞEİRLƏR: QASIM BƏY ZAKİR. «DURNALAR»

Сен14

Qasım bəy Zakirin dərsliklərə salınan şeirlərinə baxıram, qalıram məəttəl. Eyni zamanda vacib bir məsələnin həlli mənə aydın olur. Məəttəl ona görə qalıram ki, Qasım bəy Zakirə məxsus mətnlərdən şagirdə bir xeyir gəlməz — əgər biz şagirdin estetik tərbiyəsində maraqlıyıqsa. Aydın olan Azərbaycanın müasir poeziyasının (yazılanlara poeziya demək mümkündürsə) fəlakətli səviyyəsidir. Zakirin şeirləri kimi mətnlərdən dərs alanlardan ayrı şey gözləmək olmaz.

Baxaq Qasım bəyin “durnalar” rədifli qoşmasına.

“Bir saat havada qanad saxlayın”.

Yadınızdadırsa, Molla Pənah Vaqinfin də “Durnalar” qoşması var. Belə başlanır: “Bz zaman havada qanad saxlayın”. Zakir “zaman”ı “saata”la əvəz edib ki, oğurluğunu tutmasınlar? Ya bəlkə Vaqif şeirini kasıb vaxtında yazıb, saatı olmayb, Zakir isə bəydir, saatı, yəqin ki, olub, bəlkə xidmətlərində olduğu ruslar bağışlayıblar. Ona görə durnalara konkret vaxt verir. Hə?

Bunu qoyaq qırağa. “Zaman”da eyri-müəyyənlik var. Bir saniyə də zamandır, min il də. Yəni Vaqif “bir zaman” deyəndə biz bunu “bir an” kimi eşidirik ya oxuyuruq. Ancaq “saat” konkret zaman ölçüsüdür və altmış dəqiqəyə bərabərdir. Yəni Qasım bəy təvəqqe edur ki, durnalar havada altmış dəqiqə donub qalsınlar. Belə yerdə klassik deyib: “insaf da yaxşı şeydir…”

Dalına (qoşmanın) baxaq:
“Nizam ilə gedən qoşa durnalar!”

“Qoşa durna” nə qədərdir? Bir cüt deyil?
Sonra:

“Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz,
Qaqqıldaşa-qaqqıldaşa, durnalar?”

Qoşa durna necə qatarlaşar? Qatar ən azı əlli-altmış quşdur…

Yadda saxlayın ki, durnalar qaqqıldşaırlar….

Qasım bəy sualının cavabını gözləmədən keçir əsas məsələyə. Yəni eşq məsələsinə.
“Mən sevmişəm onun ala gözünü”

“Onun” – kimin? Məşədi İbad demişkən, “o” kişidir ya arvaddır?
“Yoxsa danışırsız dilbər sözünü”

Yəni Zakir güman edir ki, durnalar bəlkə yarın sözünü danışırlar.

Qaqqıldaşa-qaqqıldaşa?

İndi sual verirəm: durnalar qaqqıldaşırlar? Qazlar qaqqıldaşırlar, bunu bilirəm. Kənddə başımın üstündən durna qatarı çox keçib. Durnalar qaqqıldaşmırlar…Deyəsən, qıyya çəkirlər. Ürək üzülür…
“Diyari-qürbətdə müddətdi varam”

Qasım bəy Zakir üç ay sürgündə olub. Yəqin bilirsiniz harda. Bakı şəhərində…Bunun eybi yox. Bakı elə mənə də qürbət kimi gəlirdi…
“Gecə-gündüz canan deyib ağlaram”

Bakıya sürgün olunanda Zakirin altmış beş yaşı olub. Bu yaşda “canan” deyib ağlayarlar? Zakirin ailəsi Şuşada qalıbmış, Zakir gərək nəvələri üçün ağlayaydı…
“Mən də sizin kimi qəribü zaram”
Köçəri quşa nə qəriblik?

“Zakirəm, od tutub alışdı cigər”

Ürəyin yanmağını başa düşmək olar. Bəs cigərin? Cigər çox tütün ya ayrı şey çəkməkdən yanar – mən belə başa düşürəm. Çünki özüm gənclikdə tütün çəkən olmuşam…

“Təğafül etməyin, Allahı sevər,
Dönməsin bağrınız daşa, durnalar!”

Birinci misraya baxın: elə bil inturist yazıb, azərbaycanılı “Allahı sevərsinizsə” yazmalıydı…

Yəni bu mətndə, rus (lənət şeytana) demişkən, “poeziya gecələməyib”. Kişi gücənib-gücənib bu mətni qondarıb. Biz də bu kişinin adını qoymuşuq klassik, yazdıqlarını dərsliyə salıb uşaqlarımızın estetik tərbiyəsini pozuruq.

Burda cinayət tərkibi yoxdurmu?

O ki qaldı Vaqifə, Vaqif, əlbəttə, əsl şair olub. Buna söz yoxdur. Ancaq konkret “Durnalar” şeirindən söhbət gedirsə, o da qüsursuz deyil.

Baxaq. Yadınızdadırsa, Vaqif əvvəldə durnalardan soruşurdu ki, “Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz?” Yəni düşünmək olar ki, Vaqif ya Qazaxdadır, ya Şuşada.

Sonra:

“Sizə müştaq durur Bağdad elləri,
Gözləyə-gözləyə qalıb yolları”

Bir şey başa düşdünüz? Durnalar hardan gəlirlər? Vaqif Bağdaddadır?

Mən başa düşmədim. Müəllim uşaqlara gərək deyə ki, şeirin burası dolaşıqdır. Ancaq deməyəcək. Çünki kölə təfəkkürlüdür. Vaqif klassik statusludursa, onun şeirində dolaşıqlıq ola bilməz… Prezidentin daxili və xarici siyasəti kimi…
“Mən sevmişəm ala gözün sürməsin”

Fikir verin: Vaqif gözü sevməyib, gözə çəkilmiş sürməni sevib…Sürmə sevən kişiyə nə ad verəsən…

Hər halda Vaqifn qoşmasına şeir demək olar, Zakirinkinə yox. Demək olmaz, vəssalam…

14. 09. 2025, Samara

ƏLİYEV 3 MİN KİLOMETRLİK SƏRHƏDİ BAĞLAYA BİLİR, YEDDİ METR İYİRMİ SANTİMETRLİK QAPINI YOX…

Сен6

Azərbaycanın quru sərhədlərinin uzunluğu təxminən 2674 kilometrdir. İlham Əliyev bu uzunluqda sərhədi neçə ildir ki, qıfıllayıb, açarını qoyub cibinə, millət adaxlıbazlığığa getmiş Məşədi İbad kimi qalıb hasarın o tayından baxa-baxa.

Və elə Məşədi İbadın özü dümişkən: çox, gözəl, çox pakizə!

Maraqlıdır, niyə bəs İlham Əliyev cəmi yeddi metr iyirmi santimetr uzynluqada qapını bağlaya bilmir ki, Sumqayıt qədər əhalisi olan İslandiya bu qapıya beş top vurur? Hə?

Və əgər bu qapı hər kəsin üzünə açıqdırsa, niyə millimidə qapıçı vəzifəsi ləğv olunmur və qapıçıya havayı yerə bir ətək pul verilir?

Biz İlham Əliyevdən xahiş edirik ki, sərhədləri necə bağlayıbsa, millimizin də qapısını elə bağlasın. Yox, bağlaya bilmirsə, başqa ölkələrdə olan şəraiti Azərbaycanda da yaratsın. Daha doğrusu, İspaniyada ya Fransadakı şəraitin Azərbaycanda yaranmağına mane olmasın. Yəni Azərbaycanda azad, rəqabətli iqtisadiyyat olsun, azad bizneslər olsun, azad bizneslər idmana investisiya qoya bilsinlər, ölkədə futbolun kütləviliyi təmin edilsin. Axı Azərbaycanda futbol yoxdur! “Qarabağ” sərgi üçün yığılmış nümunə kimi bir şeydir. Elə bil ki, Çin ya Koreyadan gətirilmiş hissələrdən bir avtomobil yığmısan, deyirsən mənim avtomobil sənayem var. Yox, sənin avtomobil sənayen yoxdur! Sənin futbolun yoxdur! Sənin komandalırn əldəqayırmadır, necə yarandıqları, necə maliyyələşdirildikləri məlum deyil, oyunlar boş standionlarda keçirilir, stadionlar bərbaddır, hətta Qarabağın oynadığı stadinonda elə bil ki, naxır otarılmışdı…

Cənab Əliyev! Əlini çək millətin yaxasından, millət boğuldu…

Ya da özün millinin qapısında dur. Biz daha biabır olduq…

Mirzə ƏLİL

06. 09. 2025, Samara

MƏN ÜZÜMÜ TUTURAM ALLAHŞÜKÜR PAŞAZADƏYƏ, ELZA SEYİDCAHANA: «İÇİNİN İÇİ» NƏDİR?

Авг20

Şair Məmməd İsmayıl ölüb.

Mən hələ Azərbaycanda yaşayan vaxtlar, yəni ən azı qırx beş -əlli il əvvəl Məmməd İsmayılın şeirlərii oxumuşdum, hətta bir kitabçasını almışdım da. Bəyənirdimmi? Yox. Əlbəttə, mən demirəm ki, Məmməd İsmayıl yaxşı şair olmayıb. Mən deyirəm ki, onun şeirləri mənim xoşuma gəlməyib. İndi görürəm ki, Azərbaycanda Məmməd İsmayılın şeirlərini bəyənməyən adam yox imiş. Bütün millət Məmməd İsmayıl poeziyasının vurğunu imiş. Cəmil Həsənli (Bəkir Nəbiyevin varisi) Məmməd İsmayıl barədə xatirələrini yazıb. Mərhum qəbrə qoyulmamış Cəmil müəllim xatirələrini xalqa təqdim edib. Yəqin Məmməd İsmayıl sağ ikən yazırmış, professor hadisəyə əsaslı hazırlaşıb. Bizim tayımız deyil, alim adamdır, bilir ki, hamı gec-tez öləcək…

Məmməd İsmayıldan yazanların hər biri, əlbəttə, onun şeirlərindən sitat gətirir. Mən də bu sitatları acgözlüklə oxuyuram. İstəyirəm başa düşəm ki, problem nədədir. Bəlkə problem şeirdə deyil, məndədir. Yəni Allah mənə verməyib. Yəni Allah məni sənət, poeziya duyumundan mağmın eləyib. Yəni mən bir növ intellektual və ya estetik əliləm. Yəqin Azərbaycanda olsaydım, hökumət mənə əlillik kəsərdi. Azərbaycanın çox yaxşı hökuməti var…

Məmməd İsmayılın qürbətlə, vətənlə bağlı şeirlərini sitatlayanlar çoxdur.Bu mənim üçün çox maraqlıdır. Çünki mən özüm də qürbətdə yaşayıram. Əlbəttə, mənim qürbətim Məmməd İsmayılın qürbətinə tay olmaz: Rusiya hara, Türkiyə hara… Mən Türkiyə qürbətinə bir həftə dözməzdim, bilmirəm Məmməd İsmayılı necə dözüb. Yəni şeirlə başını qarışdırıb….

İndi mən bu sitatları oxuyuram ki, Məmməd İsmayılla özüm arasındakı bu anlaşılmazlığı aradan qaldırım, yəni imana gəlim, qoşulum gözəl millətimə, mən də olum on milyondan biri. Lap axırıncısı da olsam…

Şeirə baxaq:

“…Gedərsən, məchula yol gedər gedən…”

Başa düşdünüz? Mən – yox. Yəqin Türkiyə qürbətinə məchul deyir. Rusiya qürbəti məchul-zad deyil. Yüz faiz məlumdur…

“Qürbət, bir açılmaz sirdən başlayar.”

Başa düşdünüz? Mən – yox. Adam qürbətə gedirsə, burda nə sirr? Məsələn, Cəmil Həsənli gedir Britaniyaya, ABŞ-a. Gedir ki, arxivdə işləsin. Bu yaxınlarda London arxivində Bəxtiyar Vahabzadənin bir ərizəsini tapıb. Bəxtiyar müəllim ərz edir ki, ona Kürdəmir ezamiyyəti versinlər… Yox, bu, gülməli məsələdir, qalsım sonraya. İndi ümumxalq matəmidir. Ciddi şeylərdən danışaq.

“Burnunun ucunu göynədən vətən

Yadına düşdüyü yerdən başlayar.”

Deyək ki, Vətən mənim yadıma düşüb Kalmıkiyanı keçəndə. Ya Volqoqradda. Ya elə burda, Samarada. Vətən — başlayacaq? Yaxşı, əvvəl burun göynəyir, sonra vətən yada düşür və ya əvvəl vətən yada düşür, sonra andıra qalmış burun göynəməyə başlayır? (Qoqol yadınızdadır? Bir alman burnunu kəsib atmaq istəyirdi. Ülgüclə, deyirdi təngə gətirib  burnu onu)…

Dalına (şeirin dalına) baxaq.

“Gedərsən, vətənin qalar vətəndə”

Vətən vətəndə qalar? Bunu başa düşən varsa, ürəyimizi üzməsin, desin. Mən bütün yapçılara, ASAN xidmətə, sərhəd və gömrük xidmətinə müraciət edirəm: “vətən vətəndə qalar” nə deməkdir? Yəni Kür Kürdə qalar, Xəzər Xəzərdə qalar, Binəqədi Binəqədidə qalar?

“İçinin içində köz vətən olar.”

Yenə millətə, Qafqaz müzəlmanları idarəsinə. Şəxsən Allahşükür Paşazadəyə və Elza Seyidcana müraciət edirəm: için içi nədir? Burda ayıb bir şey yoxdur ki? Bunu uşaqlar oxuya bilərdmi?

Müsibətdir, vallah…

“Dərdinə, sərinə vətənsən   sən də…”

Mən üzümü tuturam naxçıvanlı akademiklərə, çünki başqa akademiklərə etibar elmirəm: dərd, sər həmcins üzv ola bilərmi? Dərd – dərddir, ağrıdır, “sər” isə “baş”dır, “dərd-sər” baş bəlası, baş ağrısıdır, bu fars izafətini iki yerə ayırıb həmcins üzv kimi sadalamaq cahillikdir, Milli Məclisdəki 200-dən çox başın hamısına and olsun!

“Qürbətdə sənə də söz, vətən olar.

Özü heç, sözünü unutma, vətən”

Bu beytdə aləm qarışıb. Bilmirsən mübtəda hardadır, xitab hardadır, “öz” kimdir, “söz” kimindir, kin nəyi unutmamalıdır…

Yox, bir ləzgi lətifəsində deyildiyi kimi, “bigenmedim”…

Allah rəhmət eləsin şairi.

Allah bu canfəşanlıq eləyənlərin dilinə, ağzına möhür vursun, barmaqlarını iki-üç günlük iflic eləsin ki, bu cəfəngiyatı aləmə yaymasınlar, özləri diqqətlə oxusunlar….

 

Mirzə Əlil

20. 08. 2025, Samara