Yüz il də olmasa, yüz ilə yaxın bundan əvvəl ibtidai sinif müəllimi işlədiyim vaxtlar yadıma düşür, Samaranın qədim küçələrini gəzərkən memarlıq abidəsi kimi qorunan abidələrə baxıb estetik zövq almaq əvəzinə gözümün qabağına sinif otağını gətirirəm, “Xoruz” ya “Keçi” şeirini deyən uşaqların səslərini eşidirəm…

“Ala-bula boz keçi…”

Əlbəttə, bu, Azərbaycan poeziyasının qənirsiz şedevridir…

Bu şeiri dil açan kimi öyrənmiş, həyət-bacada min dəfə təkrar eləmiş uşaqlar onu sinif yoldaşlarının qabağında ifa eləyəndə dərin həyəcan keçirir, qızarır, tərləyirdilər. Elə bil ki, hərbi and içib döyüşə yollanacaqdılar…

Mən də həyəcanlanırdım, elə bil ki, məni də bu körpə əsgərlərə qoşub basacaqdılar müharibəyə…

Bir qız şeirin bir yerində ustad müəllifə düzəliş verirdi.

Bir qurd çıxsa qarşına,
Sən nə gedərsən ona?

Qız çox inadkar uşaq idi, nə qədər çalışrdımsa, elə “edərsən” əvəzinə “gedərsən” deyirdi. Elə bil ki, keçi canavarla qumar oynayacaq, əlində də bir sanballı kart yoxdur..

Sən nə gedərsən ona…

Bıçaq sümüyə dayanırdı. Ya mən, ya da o!

Qız qaldı birinci sinifdə…

Bu günlərdə mən elə bil ki, nağıllarda deyilən kimi, qəflət yuxusundan ayıldım. Mənə bir əsrdən sonra çatdı ki, şeiri mən özüm də yaxşı başa düşmürmüşəm. Gərək müəllimliyi elə birinci ilin sonunda bitirəydim.

Necə yəni “ala-bula, boz”?

Keçi ala-buladır ya bozdur?

“Ala-bula” nədir?

Lüğətin birində oxuyuruq: “Bu rəng daha çox ağ rəngin başqa rənglərlə qarışığından ibarət olub canlı-cansızdakı rəng əlamətini tanıdır.”

Başqa bir klüğətdə: “Rəngbərəng xallardan, zolaqlardan ibarət, cürbəcür rənglərə boyanmış, müxtəlif rəngli”.

Deməli, keçi ala-buladırsa, boz deyil, bozdursa, ala-bula deyil…

Bu, bir yana. “Ala-bula” defislə yazılsa da, bir vurğu ilə deyilməlidir, çünki “bula”nın təklikdə mənası yoxdur. İndi diqqətli olun: “ala-bula” bir vurğu ilə deyiləndə ritm pozulur, hecanın biri itir, ona görə misra axsayır. Ona görə bu şeir dərsliklərə salınandan, dilə-ağıza düşəndən, “ala” ilə “bula” arasında pauza edirik, yəni “ala” ilə “bula” arasında, kobud şəkildə desək, vergül qoyuruq. Yəni “ala” və “bula” olur iki müxtəlif rəng. Və biz müəllimlər, sözün mənasına fikir vermədən, özümüz uşaqlardan tələb edirdik ki, “ala” ilə “bula” arasında nəfəs alsınlar.

Ala, bula boz keçi…

Yəni nəsil-nəsil uşaqları azdırmışıq. Azərbaycan millətinə vurulan zehniyyət ziyanı ölçüyə gəlməz…

Bəlkə də millətimizin bütün problemlərinin kökü elə bu “Keçi” şeirindədir…

Niyə ölkə türməyə çevrilib?

“Sən nə gedərsən ona…”

Millət elə bil üzü üzlər görmüş şulerlə qumar oynayır…

“Sən nə gedərsən…”

Şeirin birinci misrası qüsurludur, ancaq bu qüsur onun şedevrliyinə az xələl gətirir. “Keçi” şeiri Hüseyn Cavidin “İblis”i ilə bir səviyyədə dura biləcək sənət incisidir.

“Keçi” şeirinin dərin simvolizmində heç Şekspirdə olmayan dinamizm var. Diqqətlə fikir versəniz, görərsiniz ki, bu günün ictima-siyasi kontekstində, xüsusən Azərbaycan reallığında çoban və canavar iki müxtəlif personaj deyil, bir personajın iki təzahürüdür. Yəni canavar eyni zamanda çobandır. Və ya çoban eyni zamanda canavardır…

Vəziyyətdən çıxış yolu varmı?

Bəlkə “ala-bula”nı tamam ataq? Məsələn, belə başlayaq:

“Boz keçi, bomboz keçi,

Ay qoşa buynuz keçi!”

Necədir? Hər şey düzəlmirmi? Axı Azərbaycan həyatında əlvanlıq, alabulalıq, müxtəliflik çoxdan itib gedib. Bir boz rəng qalıb…

Füzulu demişkən, “candan usandıran”, gözləri yoran, ürəyi ağrıdan bozluq…

X.X.

03. 12. 2024, Samara