Архив тегов | Aşıq Pənahın yüz illiyi

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. MƏHƏRRƏM QASIMLI: «SAZI QIÇLARIN ARASINDAN KEÇİRMƏK OLMAZ…»

Сен8

aşıq pənah

“Şöhrət” ordenli akademik Məhərrəm Qasımlının belə misraları da var, ən azı tortun üzəinə həkk olunmağa layiqdir:

“Ürəksizdə ürək olmaz”, “Çörəksizdə çörək olmaz”, “Kim tanımır yaş söyüdü, Əyiləndi, dirək olmaz”…

Aşıqlar birliyinin sədri deyir: “Biliyin nizamnaməsində qoyulan tələblər var ki, aşıqlar hansı ədəb-ərkan qaydalarına riayət etməlidirlər… Olur ki, efirdə, məclisdə saza yaraşmayan qeyri-etik hərəkətlər edirlər.”. Jurnalist soruşur: “ Məsələn, sazı başa qaldırmaq?”. Akademik: “ Bəli. Təkcə başa qaldırmaq yox, ayaqlarının arasından keçirmək, akrobatik hərəkətlər etmək… Bunlara yol verən adamlar bizim sıralarımızda yer ala bilməzlər”.

Yəqin akademik “qıçların arasından” deyib, ancaq jurnalist sukin sın dəyişib, heyvan başa düşmür ki, sazı və ya ayrı şeyi ancaq qıçların arasından keçirmək olar, ayaqların arasından yox. Heyvərə o mərhum salyanlı zurnaçı Əlməhəmməd kimi “qiryəti” yaxşı başa düşmür…

İndi qayıdaq Aşıq Pənahın 90 illik yubileyinə. Akademik Qasımlının tarixi və unudulmaz çıxışından sonra səhnəyə gənc aşıqlar çıxırlar ki, bunda da dərin simvolizm var, çünki bu, Pənah sənətinin yaşadığını və daim yaşayacağını göstərir.

Aşıqlar və aşıqçılar səhnədə yarımdairə şəklində dururlar: sağdan və soldan uclarda aşıqlar, arada isə balabançılar, nağaraçılar və qarmonçu. Tula qarmonunun aşıq sənətində nə qədər mühüm yer tutduğunu akademik Qasımlı yaxşı bilir… Aşıqlar dəstəsini sağdan sumo güləşçisinə bənzəyən bir bədheybət qapayır. Birdən bu “sazçı oğlanlar ansamblı” hərəkətə gəlir və iyirtminci əsrin böyük aşığı və şairi Pənahın “Gözəllərin” gəraylısını oxuyur. İfanı sumoçu başlayır

Bir od olub yaxır məni

Şəhla gözü gözəllərim

Bizim Nəsimi, Füzuli kimi şairləriimiz eyni zamanda bir gözəlin eşqindəydilər, Pənah  isə btün gözəllərin eşqindədir. Vudi Allenin bir qəhrəmanı psixi-psixoloji problem yaşaryıdı, deyirdi ki, qadınların hamısını istəyir, hansı qadını görürsə, istəyir ki, onu zad eləsin…

Rəhmətlik xalam da yadıma düşür. Bir dəfə mənim yanımda subay oğluna dedi: “Köpüyoğlu, eşitmişəm medşkoladan (Salyanda tibb məktəbi vardı) qız istəyirsən. Hansını?” Xaloğlum da hazaırcavab idi, gülüb dedi: “Hamısını…”

Sonra:

Alır başımdan ağlımı

Şirin sözlü gözəllərin.

Bir şey başa düşdünüz? Gözəllərin şirin sözündən Pənahın ağlı başından çıxır…

Yeri gəlmişkən: Salyanda dəlixana var idi. İndi də var…

Ancaq bu bənd dinləyicini, oxucunu daha ciddi diskursa hazırlayır.  Pənah, yəni Pənah üçün bu hoqqanı yazan aferist bir an da unutmur ki, o, partiya şairidir, leninçi şairdir, hər misrası ilə sovet adamına kommunist əxlaqı aşılamalı, onu kommuizm quruculuğuna səsləməlidir.

Safdır eşqi, məhəbbəti,
Yaratmaqdır saf niyyəti.

Demək lazımdır ki, eşqin safı, çürüyü olmur. Saf olmayan duyğu eşq deyil ayrı şeydir.

Yaratmaq – yəni pambıq, tütün planını yerinə yetirmək, yeni öhdəliklər götürmək. Ancaq burda kolliziya yaranırdı: pambıqla, tütünlə, fermada mal-qara ilə əlləşən qızlarda gözəllik qalardı? Gözəl — əllərini ağdan-qaraya vurmayan raykom arvadlarıydı, prokurorların, hakimlərin qızlarıydı, məşuqələriydi…

Dünya quran mətanəti

Vardır bizim gözəllərin

Bu da kommunizm qurucusunun əxlaq kodeksindəndir, leninizmdir, leninizm deyirdi ki, kommunistlər SSRİ-də kommunmz qurandan sonra onu bütün dünyada quracaqlar. Dünya kommunizmi – leninçi aşıq bunu deyir.

Son bənddə marksizm-leninzm olsa da, xalturadır, bunu yazan Pənahdan balığı, kürünü alıb, şeiri başdansovdu bitirib. Hərçənd son beytdə həyat həqiqəti var..

Mənim bacım yeddilliyi qurtarandan sonra sovxozda işləyirdi – özü kimi 14 yaşlı və bir az böyük qızlarla. 60-cı illərin əvvəli. Sovxozda texnika yoxdur ya da qıtdır. Kilometrlərlə pambıq arxlarını qızlar əllə qazırdılar. Suvarma arxı dərin idi, uşaqlara boy vermirdi. Və yeniyetmə qızlar və arvadlar bellə bu arxları elə qazırdılar ki, divarları gün düşəndə parıldayırdı…

Sonralar o qızlar ailləlik vaxtı xəstə olurdular. Əksəriyyəti çox yaşamadı…

Pənah deyər hər zəfəri,

Arzuları, əməlləri,

Bəzəyir qadir əlləri
Ölkəmizi gözəlləri...

Hər halda bu bəndi oxuyun. Mübtədanın, xəbərin harda, nəyin nəyə aid olduğunu müəyyən etmək mümkün deyil…

İndi də minlərlə, on minlərlə adam belə yazır.

Bu, Azərbaycan ədəbiyyatıdır.

Bunun Nizami Gəncəviyə dəxli yoxdur, çinki Nizamif arsdilli şairdir və onun şeirlərində yəqin ki, mübtəda xəbərlə uzlaşır. Kommunizm təbliğatı da, əlbəttə, yoxdur…

Hər bənd bitdikcə coşqunluq dərəcəsi artır, balabançı keçir zurnaya, sumoçu ən azı iki sentnerlik piyli bədənini yellədə-yellədə atılıb-düşür…

Hamısı xaric oxuyur…
Operator zalda əsaya söykənmiş, alt çənəsi sallanmış, eynək dalından hara baxdığı bilinməyən Arif Məlikovu göstərir. Qocanın miskin görkəmi ürək parçalaylr…

Doğrudanmı bu adam 27 yaşında “Məhəbbət əfsanəsi”ni yazmış Arif Məlikovdur? Odursa, onun bu yavaxanada nə işi var? Kim onu utandırıb, üzdən salıb gətirib? Bəıkə Pənah ailəsindən evinə yenə  kürü payı gəlir?

Demək lazımdır ki, Pənah ailəsinin üzvləri savadları, intellektləri ilə fərqlənməsələr də, kommersiya məsələsində zirəkdirlər. Görünür ki, Aşıq Pənah proyekti uğurla davan etdirilir və Pənag öləndən çox sonralar da onun adına şeirlər yazdırılır…

(ardı var)

08. 09. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. AŞIQQAYIRMA TEXNOLOGİYASI VƏ ZƏLİMXANIN O DÜNYADAN ÇIXIŞI

Сен5

aşıq pənah

Nadir Əlibayramlıya hardan gəlmişdi, bilmirəm, bəlkə hacıqabullu, bəlkə Sabirabadın Əlibayramlıya yaxın kəndlərindən idi. Sabirabadlılardan oxuyan görməmişdim. Bir sabirabadlı balabançı tanıyırdım, balabanın birini eə pencəyinin cibində gəzdirirdi, bir də görürüdün çıxarıb qoydu damağına. Balaban gərək cüt çalına, solistin yanında dəm tutan ola, tək çalınanda, özü də naşı çalanda elə bilirsən məcməyi boyda bir pətəyin arısı xorla vızıldayaraq yeriyir üstünə…

Qayıdq bu Nadirə… Nadirin gözlərinin qaynamığı qız istəməyindən idi, deyirdilər bizim pedaqoji məktəbin gözəllərindən birinə vurulub, qız isə deiyb get tayını  tap… Hə, bu Nadirə tez bir serjant şalvarı, stroybatçı köynəyi, nimdaş polkovnik çəkmələri tapıb geyindirdilər, başına molla papağı qoyub elədilər aşıq. Bu paltar, ayaqqabı tapılana qədər yerli qafiyəbazlardan birinə Nadirin adından iki-üç qoşma da yazdırdılar. Bəli, Nadirin, daha doğrusu aşıq Nadirin əlinə bir butafir saz verib çıxardılar səhnəyə. Eşqinin oxu daşa dəymiş Nadir elə bunu axtarmırdımı? Aşıq Nadir stroybatçı köynəyinin, üstündə sovet oraq-çəkici olan bürünc düymələrini sürtüb parıldatdı, nimdaş polkovnik çəkmələrinə təzə rəng vurdurdu və onun adına yazımş şeirləri gecə-gündüz əzbərləyərək aşıqlıq debütünə hazırlaşdı…

Qayıdıram aşıq Pəmahım 90 illik yubiley tədbirinə. Bakıda təbdir 2016-cı ilin oktyabrında keçirilib. Yanvarda vəfat etmiş qrafoman şair və demaqoq deputat Zəlimxan Yaqubun,  Pınahın 80 illik yubileyndıki çıxışının videoyazısını səhnə ekranına çıxarırlar. Zəlimxan Yaqub Salyanı müqəddəs  yer adlandırır, yubilyar aşıq  haqqında isə belə deyir: “Aşıq Pınah döndü Azərbaycanın Kürünə, Azərbaycann coşqun çaylarına, dənizlərinə…”

Bu sözləri Zəlimxana dedirən nədir? Bəlkə salyanlılar çıxışdan qabaq ona qara ya ağ veriblər? Yox, Zəlimxan sayanlılardan bəlkə də balıq alıb, kürü alıb, ancaq bu ölçü-biçiyə sığmaz təriflər keflilikdən, xumarlqdan deyil, bu, başıpozuqluqdandır,  bu adam tərbiyənin və vicdanın nə olduğunu bilməyib. Zəlimxan sənin gözünün qabağında mürəbbə fincanına girib şirni içində şirin canını tapşırmaqda olan milçəyi fil adlandırar və bu “filə” elə təriflər deyərdi ki, istəyərdin hiddətindən başını vurasan divarın tininə, çünki Zəlimxanı — deputatı və xalq şairini  — vurmaq ağır cinayət sayılardı…

A kişi, Azərbaycanda o  coşqun çaylar, o dənizlər hardadır? Çap hərfləri ilə yaza bilən, oxuduqlarını özgələr, bəlkə elə qismən Zəlimxan Yaqub yazmış  aşığın dənizlərə nə bənzəri?

(Yeri gəlmişkən, tədbirdə bir aktrisanın  oxuduğu “Çörək” şeirini Pənah üçün Zəlimxanın yazdığını güman etmək olar – onun “beliyara” qafiyələri və bənzətmələri tanınır.)

Görün sonra Zəlimxan nə deyir: “Aşıq Pənah oturuşu-duruşu, danışığı, şuxluğu, şahlığı, geyimi ilə Allahın hazır çəkilmiş rəsm əsəri idi”.

Allah sənin bəlanı versin, necə ki, verdi! Belə əqidəsiz qafiyəbazlar döşlərinə deputat nişanı da taxaraq millətin əxlaqını, mənəviyyatın pozurlar.

Mən niyə yubiley tədbirinə və Zəlimxanın o dünyadan səslənən çıxışına qayıtdım? Geyim məsələsi! “… geyimi ilə Allahın hazır çəkilmş rəsm əsəri idi” – bunu Zəlimxan deyir və bununla, əlbəttə, cəhənəmdəki vəziyyətini ağırlaşıdırır… İndi Pənahın şəkillərinə baxın: şəkillərinin əksəriyyətində Stalin, çekist kostyumundadır. Allah müsəlman aşığının bu şəkildə yaradardımı?

1969-cu il iyunun 15-də bizi Bakıya apardılar, 16-da səhər saatlarında  filarmoniya səhnəsində Əlibayramlı günlərinin təntənəli açılışının məşqi oldu. Zalda beş-on adam məşqin gedişini izləyirdi. Onlardan ikisini tanıdım: Niyazi və İslam Rzayev. Deməliyəm ki, xorumuzu Niyazi bəyənmişdi və məktəbin direktoruna tövsiyə eləmişdi ki, kollektivi qorusun. Repertuarımızın əsas npmrəsi Serafim Tulikovun “Lenin” haqqında mahnısı idi. Əsas yerini solist oxuyurdu, xor isə nəqəratı.

Lenin vseqda jivoy,
Lenin vseqda s toboy!

Yəni Lenin həmişə diridir, Lenin həmiə səninlədir. Mən səhnədə çox həyəcanlıdır, səsimin çıxığına indiyəcən arxayın deyiləm…

 (ardı var)

05. 09. 2023, Samara

«GEDİR KOMMUNİZMƏ AZƏRBAYCANIM». AŞIQ PƏNAH KAZUSU

Авг28

aşıq pənah

«Səadət eşqiylə qaynayır qanım,
Çalır, nəğmə deyir, gülür dörd yanım,

Gedir kommunizmə Azərbaycanım,

Gələcək yolunun düzü məndədir».

Bunu salyanı aşıq Pənah oxuyub. Videosu da qalıb. Yəqin ki, 60-cı illərin əvvəllərində studiyada çəkilib. Üçüncü misranı oxuyanda aşıq sağ əlini sazdan çəkib göyə qaldırır, yəni əslində deyir ki, Azərbaycan göyə necə çıxa bilirsə, kommunizmə də elə gedib çıxacaq…

Bu mahnının son bəndi lap maraqlıdır.

“Məndədir azadlıq, məndədir əmək”

Yəni azadlıq, əmək aşıq Pənahdadır.

“Dostluq, bərabərlik, halal duz-çörək”.

Bu lap fransız burjua inqilabının şüarlarına bənzəyir.  “Liberté, égalité, fraternité” – azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq. Halal duz-çörək Azərbaycan əlavəsidir. Bizim millət ancaq halal yeyər, halal olmasa, acından ölər, yeməz…. Aşıq Pənah həmişə halal çörək yeyib. Təkcə “Leniniana”dan bəlkə tonlarla “halal” çörək qazanıb. Toylara da müqavilə ilə gedib. Qonorarının vergisini qəpiyinəcən ödəyib.

İnandınız?

Sonra:

“Pənaham, məndədir alovlu ürək”.

Bu heç, bu, anatomiya məsələsidir.

“İllərin pozulmaz yazı məndədir”.

İllərin pozulmaz yazı ancaq Azərbaycanda olur, bunu ilk dəfə ədəbiyyata akademik şair Səməd Vurğun gətirib. Bizdə adamların günü qara olsa da, payızda dizəcən palçığa batsalar da, qışda ayaqları qaz pəncələri kimi qızarsa da, “illərin yazı” pozulmur”. Səməd Vurğundan sonra onun şagirdləri “illərin pozulmaz yazını” öz ölməz əsərlərində yaşadrlar.

Deyilənlər aşıq Pənaha aid deyil, çünki Pənah öz adıyla oxuduğu qoşmaların, gəraylıların heç birini yazmayıb. Aşıq Pənah ümuiyyətlə şeir yazmayıb. Bunu köhnə salyanlılar yaxşı bilirdilər…

Şirvan və Salyan aşıqları – bu, əslində sovet Azərbaycanında yaranmış fenomendir. Köhnə videolarda, köhnə şəkillərdə aşıqların paltarlarına fikir verin – bu, musiqiçi, xüsusən xalq musiqiçisi paltarı deyil. Bu, bolşevik inqilabından sonra komissarların, orqan işçilərinin geydiyi kostyum və uzunboğaz çəkmədir. Elə Stalin də belə geyinirdi. Niyə Şura hökuməti gələndən sonra aşıqlara bu paltarı geydiriblər – bilmirəm.  Ancaq Aşıq Pənahın, aşıq Şakirin, Aşıq Bəylərin paltarı qırmızı zabitlərin, komissarların paltarıdır. Aşıq Pənahın bir mauzeri çatışmırdı. Bəlkə də pistoleti olub, anca belində yox, cibində, ya sazının futlyarında gəzdirirmiş…

Aşıqların paltarı cəhənnəm, elə özləri də bir bolşevik proyekti kimi ortaya çıxıb. Aşıq – Qurbanidir, Ələsgərdir, bunlar söz yazıblar, yəni xalq şairi olublar. Ancaq sovet vaxtı populyarlıq qazanmış aşıqların heç biri şeir yazmırdı, onların adına şeir yazırdılar. Hər aşığın müəllifləri olub, pul verib şeir yazdırıblar. Aşıq Pənahın öz adına oxuduğu şeirlərin əsas müəlliflərindən biri uzun illər “Azərbaycan” jurnalında məsul katib işləmiş salyanlı Ağacavad Əlizadədir.  Əliağa Kürçaylı da Aşıq Pənah üçün şeirlər yazıb. Mənim mərhum dayım Arbatanlı Sabir də Salyan aşıqları üçün şeirlər yazıb, ancaq əlyazmaları qalmadığı üçün hansı şeirlərin ona məxsus olduğunu deyə bilmərəm.

Lenin deyib ki, incəsənətlərdən xalqa ən yaxını kinodur. Və düz deyib. Min adamı yığ bir yerə, heç klub da lazım deyil, mal damının divarından ağ mələfə as və kolxozu, bolşevikləri, sovet quruluşunu mədh edən bir film göstər – bir saatın içində gör nə qədər adamda yoldaş Leninə, yoldaş Stalinə, yoldaş Şaumyana, Kirova məhəbbət yaranırdı! Gör nə qədər adam beş-altı ilə kommunizmin qurululacağına, doyunca yeyib-içə biləcəklərinə inanırdı!

Aşıqlıqda da, xüsusən sovetin uydurduğu aşıqlıqda, belə bir təbliğat və təşviqat resursu var idi. Bəzi toylara minəcən adam yığılırdı. Və xalqın sevilmlisi Aşıq Pənah onlara Azərbaycanın kommunizmə getdiyini elan edirdi. Pənahdan fərqli olaraq doyunca nə halal, nə haram çörək yeyə bilən kənd adamlarında ruh yüksəkliyi yaranırdı, onlarda hətta kolxoz sədrinə, raykom katibinə də məhəbbət yaranırdı. Hərçənd əksəriyyəti bilirdi ki, kolxoz sədri də, raykom katibi də oğrudur, rüşvətxordur, bir sözlə hər ikisi oğraşın yekəsidir…

Mən 60-cı illərin əvvəllərindən xanəndələri aşıqları tanımışam. O vaxt Aşıq Pənahın plyus-minus qırx yaşı vardı və radiodan lent yazıları səslənirdi: “Gedir kommunizmə Azərbaycanım”. Onun necə populyarlaşdığını, sontra niyə və necə  əsl siyasi aşığa çevrildiyini bilmirəm. Artıq 60-cı illərin axırına yaxın Aşıq Pənah  Leninə “həsr etdiyi” qoşmaları lentə yazdırmağa başladı. Leninin yüz illik yubileyinə hazırlıq bir neçə il qabaqcadan başlanmışdı. Yubiley ərəfəsində Pənah Leninə bir kitablıq şeiur həsr etmişdi və bu məcmuə rəsmi şəkildə “Aşıq Pənah Lninianası “ adlanırdı. Şübhəsiz ki, bu şeirləri də yuxarıda adlarını çəkdiyim müəlliflər yazmışdılar. Leninçi şeirlərin böyük hissəsi, yəqin ki, Ağacavad Əlizaədə tərəfindən yazılıb, bunu Ağacavadla yaxın ünsyyətdə olmuş adamdan da eşitmişəm.

28.08. 2023, Samara