Архив тегов | Mirzə əlil

DEYƏSƏN, MİRZƏ ƏLİL DƏ GEDƏCƏK. ƏLLİ-AYAQLI…

Июл16

Dünən bir soydaşımız mənə zəng eləyib deyir:

— Mirzə, muştuluğumu ver. “Vətən, vətən”, deyib ağlayırdın, Allah səsini eşidib, tezliklə gedirsən Vətənə.

— A bala, mən vətənə necə gedirəm? Yollar bağlı, mənim təyyarə ilə uçmağa pulum var ki, gedəm?

— Mirzə, darıxma, səni Rusiya hökuməti özü uçurdacaq. Özü aeroporta aparacaq, özü mindirəcək təyyarəyə, ruhun inciməyəcək.

— Bala, bu nə işdir axı? Rusiya hökuməti niyə məni Azərbaycana uçirdur? Axı mən xahiş eləməmişəm. Haçan gedirəm?

— Mİrzə, tezliklə gedərsən. Bu işin əlahəzrət İlham Əliyevdən asılılığı var. İlham Əliyev Bakıda beş-altı rusu da tutub ağız-burunlarıının qanı axa-axa dama salan kimi Rusiya hökuməti bizim hamımızı Azərbaycana göndərəcək.

— Oğul, mən sənin dediyini yaxşı başa düşmədim. Nə ağız-burun, nə qan? Rusların burnunu kim Bakıda qanadıb? Ermənilər? Axı, mən bilən, Bakıda erməni yoxdur…

— Ay Mirzə, biz ermənidən acizik? Bizimkilər elə vururlar ki, heç qan çıxmayan yerdən fəvvarə vurur… Nə işinə qalıb? Səninki Vətənə getməkdir. Qoy beş-altı rus tutulsun… Təyyarə aeroportda hazırdır…

— Oğul, bəs niyə tutmurlar?

— A kişi, Bakıda rus tapıb tutmaq asandır? Bakıda rus qalıb ki, tutasan? Qalan-qulan da gizlənib. Qalanlar rusdillilərdir, yəni özümüzdən olub dillərini dəyişənlər.

— Bala, Əliyev onda qoy rusdiillərdən tutsun.

— Ağsaqqal, Putin bizim rusdililəri rus saymır. Putin bizim rusdililləri heç adam saymır… Yox, Əliyev gərək əsl ruslardan tuta ki, Putin burdan azərbaycanlıların hamısını uçurda Azərbaycana.

— Oğul, bizə orda şərait yaradıblar? Vallah, mənə Şirvan Kərimov yaxşı mənzil düzəldib, heç doyunca qalmamışam. Orda bilmirəm şərait xoşuma gələcək ya yox…

— Gələcək, Mİrzə…Bax Əvəz Zeynallının videolarına. Gör necə tərifləyir şəraiti. İl yarımın içində Əvəz Zeynallı gör necə gözəlləşib, gör artıq çəkisini necə atıb, on beş yaşında oğlana oxşayır. Mirzə, Şirvan Kərimov sənə Əlieyev yaradan şəraiti yarada bilməz. Görmədiyin günə düşəcəksən. Hazırlaş!

— A bala, avadanlığımı özümlə götürə bilərəm? Mənə yaxşı mebel alıblar…

— Yox, Mirzə, Kürdəxanıda hər cür mebel var. Yerdə yatacaqsan, belinin ağrıları çəkiləcək…

-Onda bəlkə noutbukumu götürüm? Qardaşoğlu pay alıb…

— Yox, Mirzə, sənin orda yazmağa macalın olmayacaq.

— Bala, bəs mənim başım orda nəyə qarışacaq?

— Mirzə, sən orda qırx il ərzində Rusiyada Azərbaycan barədə nə yazdığını kompotent orqanlara danışacaqsan. Sənin bəlkə heç yatmağa da vaxtın olmayacaq. Vallah, min bir gecə yalan olacaq… Ona görə indidən yatıb yuxunu al. Uçmaq vaxtı gələndə səni oyadacaqlar. Qapını gecələr bağlama. Çünki dalınca gecə də gələ bilərlər.

Muştuluq yadından çıxmasın…

 

Mirzə ƏLİL

16. 07. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: GÜLƏ VURULAN BÜLBÜL ERKƏKDİR? BÜLBÜLÜN DİŞİSİ OLMUR?

Май22

Bülbülün gülə (yəqin ki, qızılgülə) vurulmuş aşiq kimi təsvir edilməsi qədim fars poeziyasından başlanır və bu metafora bülbülün elə torpağın üstündə, sıx tikanlı kolluqlarda, o cümlədən qızılgül kolluqlarında yuva qurması ilə izah edilir. Ancaq bu metaforada bir yöndəmsizlik var. Deyək ki, gül – qızdır və ya qadındır. Deməli, bülbül oğlandır, kişidir, yəni erkəkdir. Həmişə erkəkdir. Sual: bəs bülbülün dişisi olmur? Niyə erkək bülbül dişi bülbülə yox, gülə vurulur? Belədirsə, bülbüllər necə artırlar, yumurtanı kim çıxarır? Güllə sevgisindən erkək bülbül yumurtlaya bilməz, bu, şübhəsizdir…

Quşların hər biri öz tayfadaşıyla sevişir, bir fars məsəlində deyilir: göyərçin göyərçinlə, qırğı qırğı ilə…

Bizim bir gözəl bayatımız ördək məhəbbətindən bıhs edir:

Qaradır qaşın ördək,
Yaşıldlr başın, ördək.

Həmişə cüt gəzərdin,
Hanı yoldaşın, ördək…

Gözəl deyilib, ördəklərin cüt gəzməyi də doğrudur. O ki qaldı ördəyin qaşının olmağı, özü də qara olmağı, bu barədə heç nə deyə bilmərəm…

Yaxşı, deyək ki, fars şairləri bir dəfə, iki dəfə oğlanı bülbülə, qızı gülə bənzətdilər. Bunu qəbul eləmək olar. Ancaq əsrlər ərzində bülbülü az qala seksual azlığa çevirmək yaxşı deyil. Dişi bülbülü qoyub mehrini gülə salan bülbül azlıq nümayəndəsi deyilmi?

“Hər bağın, hər bağçanın bir bülbülü-şeydası var…”

Bunu akademik şair Səməd Vurğun yazıb. Uzun rəməl bəhrini götürüb, misranı doldurmaq üçün çoxlu cəfəng söz işlədib. Yaxşı, dedin ki, “hər bağın”, başa düşdük. Daha “hər bağçanın” nəyə lazımdır? Və hər bağda “bir bülbülü-şeyda” olur? İki olmur?

“Hər duyan qəlbin, əzizim, gizli bir sevdası var”.

Bu iki misra arasında hansısa əlaqə varmı?

1960-cı illərin əvvəllərində Ələkbər Tağıyevin “Bülbül” mahnısı o vaxtlar hələ çox yaxşı səsi olan Zeynəb Xanlarovanın ifasında radioda az qala hər gün səslənirdi – televizor kənd yerlərində tək-tük evdə var idi. Mahnının sözləri xalq şairi Məmməd Rahimindir. (“Xalq şairi” Məmməd Rahimə dövlət tərəfindən verilmiş fəxri addır və onun doğrudan da xalq tərəfindən tanındığına və sevildiyinə sübut deyil).

Yenə qonub şax budağa,
Nə sızlarsan belə, bülbül?!
Vəfasızdır yarın sənin,
Yanıb dönmə külə, bülbül!”

Biz “gül” sözünü də, “bülbül” sözünü də farslardan götürüb öz tələffüz tərzimizə uyğunlaşdırmışıq. Ancaq farslardan götürdüyümüz sözlərin hər birini yerli-yerində işlədə bilmirik. Dili kamil bilənlər, məsələn, Füzuli, əlbəttə, yerli-yerində işlədib. Məmmədrahimlər, səmədvurğunlar – yox. Yəni biz, bir lətifədə deyildiyi kimi, Mersedesə at və hətta eşşək qoşuruq..

Bülbülün yarı niyə vəfasızdır? Məmməd Rahim gülü qarğa ilə mazaqaşanda tutmuşdu?

Allahu əkbər!

“Yanıb dönmə külə, bülbül”!

Desəydi ki, özünü yırtma, özünü cırma, özünü öldürmə, özünü yandırma – dərd yarı idi. “Yanıb külə dönmə”! Bilirsiniz niyə görə “külə” olmalıdır? Çünki gərək hər bəndin rədifinin əvvəlində qafiyə ola: belə, külə, gülə, yelə… Bu şeirdə məntiq axtarmayın, qafiyılərinə baxın..

Bayatıda gözəl deyilib:

“Yeyib bülbül bağrını,

Çıxıb ağzı qanlı gül…”

Xalq şairi, 3-cü dərəcəli Stalin mükafatı laureatı Məmməd Rahim gülün pozğunluğunu açıb aləmə yayır:

“Öz meylini salmış xara…”

Yəni gül tikanla sevişir. Bilməyənlər üçün deyirəm ki, “xar”  bizim dildə “tikan”dır…

“Bülbül” mahnısının çox maraqlı cəhəti bu idi ki, mətn müəllifinin adı nəqərata salınmışdı və beləliklə, mahnı oxunduqca “Rahim” adı ən azı üç ya dörd dəfə səslənirdi ki, bu da mahnı ifaçılığında görünməmiş bir şey idi.

Rahimin öz cananı var,

O bənzəməz gülə bülbül…

Bunu iki  cür başa düşmək olar: 1. Məmməd Rahimin cananı vəfasız deyil. 2. Məmməd Rahimin cananı gülə bənzəmir, yəni gözəl deyil.

Əlbəttə Azərbaycan xalq şairlərinin əksəriyyəti istərdi ki, öz “canan”larını Zeynəb Xanlarovaya dəyişsin. Zeynəbin yaxşı vaxtı idi…

Mən Yunus Emrenin “Bülbül” şeirinə qoşulmuş mahnını çox sevirəm, Mine Koşanın ifasında bu mahnya ildə bir ya iki dəfə qulaq asıb gözlərim acılanınca ağlayıram… Ancaq şeirə diqqətlə baxsan, görərsən ki, cəfəngiyatdır.

Bilirim âşıksın güle

Gülün hâlinden kim bile.

Bahçedeki gonca güle

Dolaşıp söz atma bülbül.

Əlbəttə, musiqi çox yüksəkdədir, musiqi yüksəkliyinə yaxın sözü hələ heç bir şair deyə bilməyib… Və musiqi bəzən ən bayağı, ən yöndəmsiz sözün eybini belə örtür. Ancaq abır-həya da yaxşı şeydir. Bu bülbül-gül məsələsinə moratorim qoymağın vaxtın çoxdan çatıb və hətta keçib də…

X.X.

22.05. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: RAMİZ RÖVŞƏN. «BAŞI KƏSİK GÖZƏL KÖTÜK»

Апр19

 Ramiz Rövşən gəncliyində “Qara, qara qarışqalar” misrası ilə başlayan şeir yazıb. Yeganə ləyaqəti sosializm realizminin tələblərinə, partiya və hökumətin ədəbiyyat sahəsindəki ideoloji təlimatına uyğunluğu olan cəfəngiyatın fonunda bu şeir qulağa xoş gəlir, ürəyə də yapışırdı. Hərçənd elə bu şeirdə gələcəkdə yazı manerasına çevrilmiş təkrarçılığın əlamətləri görünürdü:

“Qulağım batdı, tutuldu…”

Batdı ya tutuldu?

Və ya: “Toplaşdınız, top oldunuz…”

Bunun eybi yoxdur. Bəla burasındadır ki, Bakıya rayonlardan gəlib redaksiya qapılarında sülənən onlarla, yüzlərlə gənc əslində ədəiyyata daha əvvəl İsa İsmayılzadınin, Ələkbər Salahzadənin gətirdiyi bu yazı formasını, bu intonasiyanı yamsılamağa başladılar və… onsuz da qurd-quşla dolu olan Azərbaycan poeziyasını qarışqa basdı…

Başqalarının Ramiz Rövəni yamsılamağını qoyaq bir yana. Sonralar və indiyəcən Ramiz Rövşın iyirmi-iyirmi beş yaşındakı özünü yamsılayır və təkrarlayır.

Deməli, “Qarışqalar”ın uğurundan ruhlanan Ramiz Rövşən bəlkə də qarışqa mövzusunda silsilə şeir yazmaq istəyir və müşahidə üçün qarışqa topası axtarır. Qarışqa topası da ən çox harda olur? Bəli, kötükdə. Bakıda da kötük nə qədər desən. Bakıda ağaclar boya-başa çatmamış baltalanır… Hə, Ramiz Rövşən qarışqalı bir kötüyə xeyli baxıb bu qərara gəlir ki, onun qarışqalı şeir artıq var, yaxşısı budur ki, hələlik şeiri kötüyə yazsa yaxşıdır. Və yazır.

“Başı kəsik gözəl kötük”

Kötüyün bəlkə də gözəli olur, Samarada bəzən zərurətə görə ağac kəsiləndə kötüyünü sənətkarlar müxtəlif  fiqurlara çevirirlər. Ancaq adi kötüksə, onda nə gözəllik?

Bir məsələ də var: “Başı kəsik kötük” – bu, nonsens, yəni mənasızlıq deyilmi? Baş ağacda olar. Kötükdə nə baş? Belə deyil?
“bu dağı sənə kim çəkdi?
Baltanı sənə kim vurdu”

Müraciət kötüyə yox, ağaca edilməlidir. Kötükdə ağacı canlandırıb onunla danışmaq – xalq şairi və bir neçə hədiyyə mənzilin laureatı bu məsələni həll edə bilməyib.

İndi baxın:
“bıçağı sənə kim çəkdi?”

Ağacı bıçaqla kəsirlər? Ağacın nazik budağını bıçaqla kəsmək olar. Ancaq yekə ağacı bıçaqla necə kəsərsən? Bilirsiniz Ramiz Rövşən niyə bıçaq qapır? Yuxarıdakı  “bu dağı”ya qafiyə üçün. Nə vecinədir, kim onu məhkəməyə verəcək?

“İpək-ipək yarpaqların
Küləklərlə talandımı?”

Kötüyün “ipək-ipək yarpaqları”?
“Bilək-bilək budaqların
ocaqlarda qalandımı?”

Budaq qola bənzədilə bilər və bənzədilir də, budağa qol deyilir də. Bəs niyə xalq şairi “bilək-bilək” deyir? Yuxarıdakı “ipək-ipəyə” qafiyədir, ona görə!

Sonra şeirində ölçü dəyişilir.

“Küsdünmü taleyin acılığından?”

Şair bunu kötükdən soruşur, çünki kötüyə müraciət edir.

“Zalımlar keçmədi qocalığından”

Yəni zalımlar kötüyün (?)  qocalığına rəhm eləməyib başını (kötüyün!) kəsiblər…

Bu şeirdən filologiya üzrə fəlsəfə doktorluğu dissertasiyası yazan iddia edəcək ki, kötük – simvoldur, kötük əslində cəmiyyətin etinasızlığından, qəddarlığından başını itirmiş, atılmış qocadır. Yəni bir dissertasiyalıq demaqoqiya qondarıb “doktor”, professor olacaq, onun zəhmtkeş soydaşı alın təri ilə çörək qazananda o, dezodarant iyi verə-verə dissertasiyasındakı cəfəngiyatı tələbələrə danışacaq…

“Gözəl kötük, sızıldama, göynəmə,
Nə baltalar, nə bıçaqlar qalacaq.”

Yenı dedi bıçaq…
“Ucalıqdan yıxılsan da, qəm yemə,
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq.”

Kötük hardan yıxılıb? Kötük ağacın başıdır ki, yıxıla?

Sonra xalq şairi, prezident təqaüdçüsü və çoxsaylı mənzillər laureatı Ramiz Rövşən Con Lennanın gitarısın alır sinəsiə, “İmagine” oxuyur.

Dünyanın küləyi keçər,
Qarı yağışı keçər.
Qatar-qatar quşu keçər,
daş atarlar, daşı keçər

Körpə ağaclar yekələr,
Yekələr, qalxar, dikələr
sən yıxalan ucalığa…

Şeirin axırını elə bil Məmməd Araz yazıb.

“Yenə canın sağ olsun,
Bu dünyada
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq…”

Şeir uzundur, oxuyub axırına çıxınca elə üzülürsən, elə qeyzlənirsən ki, bir kötük axtarırsan ki, başını çırpasan…

X.X.

19. 04. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «ANA DİLİ»

Апр11

”Dil açanda ilk dəfə «ana» söyləyirik biz”

Bu iddianın doğru olub-olub olmadığını hərə öz təcrübəsi ilə təsdiq edə bilər: ilk dəfə hansı sözü söyləmisiniz?
«Ana dili» adlanır bizim ilk dərsliyimiz.”

Bu, doğru deyil. İlk dərsliyimiz “Ana dili” yox, “Əlifba” adlanır. Mənim vaxtımda beləydi…
Sonra cəfəng sadalamar gılir:

“Bu dil bizim ruhumuz, eşqimiz, canımızdır”

Səməd Vurğunu xatırlatmırmı? “Bəşərin vicdanı, eşqi, ürəyi…” Səməd Vurğun bunu kommunist partiyası haqqında deyirdi. Yəqin Səməd Vurğunun şagirdi bu şeiri partiya hörmətdən düşəndən sonra yazıb.
“Bu dil bir-birimizlə əhdi-peymanımızdır”.

İnsafla deyin: dil necə “əhdi-peyman” ola bilər. Şəxsən mənim fikrimcə bizim dilimizdə yalan doğrudan min dəfə çox danışılır və yazılır.

Hansı dildə bizim dildəki qədər qarğışlar edilir?

Hansı dildə bizim dildəki qədər söyüş var?

Polis vətəndaşla “əhd-peyman”la danışır?

Məhkəmələrimiz “əhd-peymanlı” hökm çıxarır?

Mən hələ prezidentimizi demirəm, çünki o nə danışdığını bilmir…

Sonra:

“əcdadlarımızın bizə miras verdiyi…”

Miras – verilmir, dünyadan getmiş şəxs heç nə verə bilməz, qoyub gedə bilər. Ədəbiyyat akademiki özü dildən zəif olub…

“Qoruyub, nəsillərə biz də hədiyyə verək”

İrs oldu hədiyyə?

Ürəyimə dammışdı ki, şair dağa çıxacaq. Səməd Vurğun məktəbidir: Gah o dağdan, gah bu dağdan… Deyən olmayıb ki, a kişi, o dağ hansıdır, bu dağ hansıdır…

“Bizim uca dağların sonsuz əzəmətindən”

Azərbaycanın dağları, əlbəttə, ucadır. Başqa dağlar, yəqin ki, gödəkdir…

Akademik şair başlayır sadalamağa, çox şey sadalayır, elə bil mağazaya mal yığır, ya mal buraxır:

Bu torpaqdan, bu yerdən( torpaqla yerin fərqi nədir), elin bağrından (!?), çayların hiddətindən, güllərin rənglərindən, yanıqlı nəğmələrdən, Mil düzündən, Muğanın sonsuz genişliyindən…

Yox, hələ bitməyib.

“Ağsaçlı babaların əqlindən, kamalından,

(əql, kamal!)
Düşmən üstünə cuman o Qıratın nalından
Qopan səsdən yarandın.
Sən xalqımın aldığı ilk nəfəsdən yarandın.”

Başa düşdünüz? Yəni bu sadalanan şeylərin (türkün məsəli) hamısından Azərbaycan dili yaranıb…

“Qıratın nalından qopan səsdən…”

Özü də «o Qıratın». Neçə Qırat olub? Heca çatışmayıb, «o»-ni soxuşdurub…

Tfu…

Dilimizdəki sözlərin 60-70 faiszi alınmadır. Bəs onlar nədən yaranıb? Qıratın yəhərindən, cilovundan?

«Xalqımın aldığı ilk nəfəs» nədir, ay müsürmannar?  Bunu yazan dəlidir ya xalqı dəli sayır?

Bu akademik şair bu şeirdə Azərbaycan dili haqqıında nə dedi? Heç nə, ancaq batırıb-buladı. Belə cəfəng, qeyri-poetik, qeyri-estetik mətnlə dilimizi kiməsə sevdirmək olar? Dili gözəl şeir sevdirə bilər.

“Doğdu günəş, doldu cahan nur ilə,
Cütçü sürür tarlada cüt şur ilə…”

Sabir heç vaxt dilimizi alverçi bazarda malını tərifləyən kimi tərifləməyib. Sabir  elə mətnlər yaradıb ki, oxuyanda dilimizə vurulursan.

“Sanma əzdikcə fələk bizləri viranlıq olur.
Un təmənnası ilə buğda dəyirmanlıq olur!”

Belə!

Yoxsa nə bilim Qıratın nalı, yalı, quyruğu…

Mən bu şeirin müəllifinə “Ana dili”ndən heç “üç” də verməzdim…

X.X.

11. 04. 2025, Samara

SIXARAQ TOQQANI ÇOXDAN YEMİRƏM, ÇAĞIRAN YOX FƏQƏT İFTARA MƏNİ…

Мар29

Demokratiya üzrə dünyanın ən yaxşı ekspertləri məhərrəmlik ya orucluq vaxtı Azərbaycanda çox yox, bir həftə yaşasalar, yekdil rəy verərlər: Azərbaycanda demokratiya mümkün deyil!

Azərbaycanda demokratik seçkilər keçirilsə, şiə seçicilər Tofiq Yaqubluya yox, Tale Bağırzadəyə səs verəcəklər, halbuki Tale Bağırzadı faşistdir, videolarına baxın, deyir ki, tezliklə “..ağa zühur edəcək, Azərbaycanı ağanın zühuruna hazırlamaq lazımdır…”

Orucluğun sonu yaxınlaşdıqca Facebook-un harasını basırsansa, butılkadan cin çıxan kimi, seyid, məşədi, hacı çıxır. Hansı səhifəni açırsansa, qarşında ifrat stolu açılır. Yehəyedir, bashabasdır. Yeyin, fürsətdir, əti çox yeyin, cənnətdə xurmadan başqa ayrı şey yoxdur, tək xurma yeməklə heç hurilərlə məzələnməyə həvəs olmaz…

İcra başçıları iftar verirlər! Təyinat alıb (yəni pulla alıb) gələn kimi rayonun bütün gəlirli yerlərini nəzarətə götürən, restoranlar, şadlıq evləri tikdirən, örüş, əkin yerlərini zəbt edəb bu oğraşlar iftar verirlər. Yeməklərin ağırlığından qıçları torpağı dələn stolların başına beş-altı şəhid valideynini də yığırlar. Bu oğrş icra başçılarının nə özləri, nə övladları müharibəyə gediblər, örüşlərini, əkin yerlərin zəbt edib ağızlarını bir-iki hektara dirədikləri kəndlilərin uşaqlarını göndəriblər. Xalqın özündən oğurlanan pulla açılan iftara dəvət olunan bədbıxt valideynlər o uşaqların ata-analarıdırlar…

İndiki icra başçıları sovet vaxıtının birinci katibidir. İdarəçilikdə heç nə dəyişməyib, vəzifənin adı dəyişib, yalnız hampazorluq artıb. Sovet vaxtı ağdaşlı ya cəlilabadlı birinci katibdən Moskvaya şikayət yaza bilərdi. İndi dərdini kimə deyəcək? İlham Əliyevə? Vəzifəni elə İlham Əliyev satmayıb?

O vaxtın birinci katibləri “dinin qalıqlarına qarşı” yorulmadan mübarizə aparırdılar, orucluqda, məhərrəmlikdə şənliklər keçirirdilər. 70-ci illərdə dinin qalıqlarına qarşı mübarizənin önündə Heydər Əliyev gedirdi. Bəstəkar Musa Mirzəyev məscidə gedib nəzir verdiyinə görə cəzalandırılmışdı…

Talançı, quldur icra başçılarının haram pulla iftar süfrəsi açmaqlarını qoyaq bir qırağa. Onların hansı işi düzdür ki. Yəni başdan ayağa, rus demişkən, poxun içindədirlər. Bəs bu seyidlər, məşədilər, hacılar? Onların ramazan canfəşanlığı, iftar mərasimləri?

Orucluq nə üçündür? – Bu sualın cavabı yoxdur. Quranda deyilir ki, sizdən əvvəl oruc tutublar, siz də tutun.

Günün işıqlı vaxtında ac qalmaq insanda hansı əxlaqi, mənəvi dəyişikliklər yarada bilər?

Mən allergiyanın şiddətli vaxtı qırxdoqquz saat ac qaldım, özümdə heç bir əxlaqi dəyişiklik hiss etmədim, gördüm ki, əvvəlki kimiyəm, yəni, Hamlet demişkən, dünyaya gəlməsəydim, daha yaxşı olardı…

İslam banilərinin onlara qədər mövcud olmuş bu proseduru məcburiyyət səviyyəsinə qaldırmaqları yaranmaqda olan müsəlman icmasını birləşdirmək zəruriyyətindən doğa bilərdi. Yəni eyni prosedurun, hətta ən primitiv və bəlkə də ziyanlı ola bilən prosedurun eyni vaxtda eyni qaydalarla icrası çox kəsərli və effektiv  təşkilatlatlandırma instrumentidir. Təşkilantlanma isə İslanmın özünün yeni təşükkül tapdığı və İslam ekspansiyasının başlandığı vaxtda çox vacib idi. Quranla, namazla və digər ayrı məcburi ayinlərlə yaranan birlik hərbi yürüşlər üçün vacib olan ruh yaxınlığı yaradırdı.

İndi Azərbaycanda icra başçılarının, oliqarxların, “qanuni oğruların”, lotuların açdığı ifrata süfrələrin başına yığılanlar arasında ruh birliyi varmı? Varsa, bu ruh birliyi onları hansı  əməllərə səsləməlidir?

Məgər ruh birliyi Azərbaycan müsəlmanlarını quldur icra başçılarına qarşı mübarizəyə də olmasa, müqavimətə səsləməli deyil?

Məgər Azərbaycan müsəlmanları ən azı bu Ramazan ayında, iftar süfrəsi başında, İlham Əliyevdən qanunsuz həbslərə son qoymağı tələb etməli deyil?

Məgər Azərbaycan müsəlmanlarının ifrat süfrəsi Kürdəxanada açılmalı deyil? Məgər Azərbaycan müsəlmanları iftardn qabaq Kürdəxanını dağtmasalar da, şərlənib tutulanların, birinci növbədə jurnaliust qızların buraxılmasını tələb etməli deyil?

Əgər Azərbaycan müsəlmanları bunları eləmirsə, orucluq heç bir dini mükəlləfiyyət deyil, pəhriz forması və ifrat adıyla qarınqululuq eləmək üçün fürsətdir.

Məgər şəhid ata-anaları iftar stolunu quldur icra başçısının başına çevirməli deyil?

Əgər Azərbyacan müsəlmanı bütün bunları eləmirsə, onun orucluğu pəhrizin bir formasından başqa bir şey deyil…

O ki qaldı qədim orucluğa, İslamdan əvvəlki orucluğa…Bunu qədim ərəbin gedonizmi, yəni kefsevərliyi ilə bağlamaq da olar. Gündüz ac qalandan sonra şam yeməyinin ləzzəti birə beş artır. Üstəlik qaranlq düşəndın sonra yataq kefinə də icazə verilir…

Və Türkiyədə demokratiyanın məhz Ramazanda can verməyi ifrat dərəcədə simvolikdir….

29. 03. 2025, Samara

P.S. Sözümü samaralı şair Mirzə Təbilin bir beyti ilə bitirirəm.

Sıxaraq toqqanı çoxdan yemirəm,

Çağıran yox niyə iftara məni….

PREZİDENTİN ORUCLUQ MAHNISI

Мар2

İrəmazan yenə gəldi
Yenə oruc tutmuşam.

Yeməyim iki dəfədir –

Bir obaşdan, bir axşam.

 +

İftar açır xalqım sayaq,
Yeyirəm az və sadə:

Ceyran əti, baş və ayaq,

Üstündən də quş südü.

 +

Oruc tutur Mehriban da,
Leyla, Arzu həmçinin.

İndi əsl müsəlmandır,
Həm Heydər, həm də gəlin.

 +

Gözüm xalqın üstündədir,
Çox da orucdur ağzım.

Xəbərim var kim nə dedi,
Bilirəm kim nə yazıb.

 +

Keşiyində asayişin,
Durmuşam yorulmadan.

Bu ölkədə tək kişiyəm,

Çoxsa da insan, adam.

 +

Bağlamışam sərhədləri

Cibimdədir açarlar.

Maşın nədir, qatar nədir –

Qanad salıb uçarlar!

 +

Bir ingilis yazan vardı,
Dediyi görün nədir:

Deyib türmə azadlıqdır,
Azadlıqsa türmədir.

 +

Yenə gəldi İrəmazan,
Yenə oruc tutmuşam.
Xalqımın həm yanndayam,

Başının üstündə həm.

 

Mirzə Təbil

02. 03. 2025, Samara

URA! MÜƏLLİMLƏR ÖLDÜLƏR! DƏRS OLMAYACAQ!

Фев14

İndini deyə bilmərəm, qabaqlar müəllim, xüsusən özü ya fənni sevilməyən müəllim xəstələnəndə uşaqlar sevinirdilər. Müəllimin xəstələnmək xəbərini şagirdlər “Ura! Dərs olmayacaq!” sədası ilə qarşılayırdılar. Bəzi müəllimlərin ölüm xəbəri əsl bayram olardı. Yəqin mənə də, haqlı olaraq, uzun sürən ağır xəstəlik və hətta ölüm arzulayıblar..

Ancaq bir məsələ də var: uşaqlıq və yeniyetməlik dövründə yaxşı ilə pisin fərqini dəqiq görə bilmirik, prioritetləri müəyyənləşdirə bilmirik, yəni vacib olanı vacib olmayan və hətta gərəksiz sayırıq.Və səhv elədiyimizi başa düşəndə gec olur…

Reqlamentləşdirilmiş, standartlaşdırılmış təhsil prosesi müəyyən yaşda başa çatsa da, maariflənmə prosesi əslində ömür boyu gedir. Praktik tələblər və ehtiyaclar bizi yeni biliklər qazanmağa vadar edir. Yeni biliklər qazanmaq istəyi qismən də insan təbiətinə xas maraqcıllıqdan doğur.

Ayrı-ayrı adamlar kiçik yaşlarından başlayaraq necə dərs oxuyub maariflənirsə, millətlər də bütövlükdə bir-birini öyrədir ya bir-birindən öyrənirlər. Cəbri, həndəsəni tədrs edən müəllimi əslində yunan alimlərinin rolunu oynayan aktyora da bənzətmək olar. Fizika, kimya dərslərində müəllim yunan, alman, ingilis, fransız alimlərinin rolunu ifa edir.

Nəinki dərsliklərimizə, hətta geydiyimiz paltara, işlətdiyimiz elektron avadanlığına, kommunikasiya vasitələrinə, gigiyenik vasitələrə göz gəzdirsək, görərik ki, bizi məhz qərb bu cür abıra salıb. Kimsə bütün bunlardan imtina etmək istəyirmi? Edə bilərmi?

Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakultəsinin birinci kursunda Qədim Azərbaycan ədəbiyyatı keçilir. Yəni bir il bu qədim ədəbiyyata sərf olunur, hərçənd öyrənilən müəlliflərin hamısı farsdilli şairlərdir. Kimin təxəllüsü “Təbsizi”dirsə, “Azərbaycan şairi” damğasını basıblar. Mən o bir ili itirilmiş sayıram, ilk növbədə ona görə ki, bütün əsərlərini farsca yazmış, əsərlərində bizə aid heç bir milli-etnik əlamət olmayan müəlliflərin niyə Azərbaycan şairi adlandırıldığını başa düşə bilmirəm. Axı fars şairi Təbrizdə doğulduğu kimi, Gəncədə də, hətta Salyanda da doğula bilərdi. Çünki 10-11-ci əsrlərdə bu əraizlərdə şeir yazılan bir dil olib – fars dili. Və əgər 10-11-ci əsrlərdə Təbriz farsdilli şəhər deyildisə, niyə əli qələm tutan farsca yazırdı?

O ilin hədər sayılmağının ikinci səbəbi də var. Bu, farsdilli şairlərin tədris olunmağı, ancaq fars dilinin tədris edilməməyidir. Nizamini milli şair sayan ölkədə gərək fars dili ikinci dil kimi öyrənilə. Azərbaycanda isə, indi deyə bilmərən, fars dilini yalnız şərqşünaslıq fakultəsində beş-on nəfər öyrənirdi. Azərbaycan dili və ədəbiyyatı ixtisası üzrə oxuyanlar cəmi bir semestrdə fars dili keçirdilər, yəni yalnız hərfləri öyrənirdilər. Öyrənidilər deyəndə ki, hərfləri də tək-tük tələbə öyrənirdi…

İndi Nizami ilə bizim aramızdakı uçurumu görürsünüz? “Leyli və Məcnun”u fars dilini bilməyən Səməd Vurğun “tərcümə” edib. Yəni fars dilini bilənlər poemanın sətri tərcüməsini yaradıblar, o da şeirə çevirib. Səməd Vurğunun özünün necə yazdığını biləndə, Nizaminin başına nə oyun gətirdiyini təsəvvür etmək olar…

Nizaminin bizim üçün qiyməti milli şair olmağında deyil, çüni o, milli şair deyil, onun qiyməti müəllimliyindədir. Yəni bizim əsl milli şairlərimiz olan Nəsimini və Füzulini Nizaminin şagirdləri saymaq olar. Yəni qüdrətli fars klassik poeziyasını günəş saysaq, bizim klassik poeziya onun ətrafındakı planetlərdən biridir.

Və belədirsə, niyə farsları bizim millətə söydürürlər? Mən cənubluları demirəm, onların farslarla öz haqq-hesabı var. Mən özümüzküləri nəzərdə tuturam. Niyə dilini bilmədiyi Nizamini milli fəxr sayan adam Nizamini ana dilində oxuyan milləti söyür? Bu, şagirdlərin müəllimi təhqir etməsi deyilmi?

Gülməli budur ki, özünə türk, boz qurd, ala canavar və s. deyən insan sonra başlayır “dəlöy-dəlöy, ay dad-bidad” deyə-deyə fars muğamı oxumağa, sonra durub “Dolya vorovskaya”nı oynayır…

Farsın inkarı, farsın ləğvi nadanın, cahilin həyatını yüngülləşdirir. Fars “ləğv olunubsa”, fars dilini bilməmək, Furdovsini, Camini, Xəyyamı, Hafizi bilməmək ayıb deyil.

Müəllim ölüb! İndi sinifdə istəyirsən mayallaq aş, istəyirsən partaları çevir. Kefdir!

Ancaq Nizami Azərbaycan şairidir. Bilmirik nə yazıb, ancaq bizimdir!

Farslardan sonra növbə fransızlara çatdı. Yəni müəllimlərdən biri də öldü. Ura! Əslində Fransa, fransız mədəniyyəti ölməyib, ancaq İlham Əliyev bu ölkənin ölüm arayışını yazıb. Bacara bilsəydi, İlham Əliyev bütün fransız mədəniyyətini, bütün fransız tarixini həbs edib Kürdəxanı türməsində qapayardı. Bacara bilmir. Ancaq Fransanı, fransız mədəniyyətini cinayətkar elan edib qiyabi hökm də çıxarır.

Fransız müəllimi də öldü. Cahillərin, nadanların, kəmsavadların kefidir. Bundan sonra heç kim onları Balzakı, Hüqonu, Zolyanı, Bodleri, Kamyunu, Sartrı oxumamaqda, Delib, Bize, Sen-Sans kim bəstəkarları, Mane, Mone, Renuar kimi rəssamları tanımadıqlarına görə qınaya bilməz. İndi  bunlar əmindirlər ki, dünya kinemaqoqrafını Lümyer qardaşları yaratmayıb, dünya kinematoqrafı “Yeddi oğul istərəm” filmi ilə Azərbaycanda yaranıb…

Nə Blez Paskal olub, nə Lui Paster olub…

İndi də rus müəllimi ağır xəstələndi və bəlkə də öldü. Ura!

İndi gərək biz Rusiya ordusunun zabiti Mirzə Fətəlinin də irsini ləğv edək. Rus təhsilinin yetirmələri olan Üzeyir Hacıbəyovun, Müslim Maqomayevin, Cəlil Məmmədquluzadənin, Süleyman Sani Axundovun, Cəfər Cabbarlının irsini də. Bu sahədə artıq xeyli iş görülüb. Rus, yəhudi alimlərinin yaratdığı Akademiya naxçıvanlı mafiozun başçılıq etdiyi yavaxanaya dönüb. Kinomuzun, teatrımızın səviyyəsini nəzərə alsaq, görərik ki, Rus müəllimi ya çoxdan xəstədir, ya çoxdan qovulub, ya da ölüb…

Zurnaçı Kamran Həsənli və ya özünü Opra Uinfri kimi görən camışabənzər arvad Aygün Muradxanlı qara camaatı rus kulturundan uzaq olmağa çağırırlar. Rus kulturu, yəni rus mədəniyyəti – səviyyədir, standartdır. Səviyyələri aşağı olanlar rus mədəniyyətinin fonunda narahatlıq keçirirlər. Rus mədəniyyəti ləğv olunanda bunların səviyyəsisizliyi olur standart. Yəni zurnaçı Kamran Həsənli olur standart. Yuxularında özünü Opra Uinfri kimi förən Aygün Muradxanlı olur intellektual standart.

Fars müəllimi öldü, fransız müəllimi qovuldu, rus müəllimi azarladı.

Ura! Dərslərimiz boş keçəcək. Partalrı çevirib sinifdə mayallaq aşmaq vaxtıdır…

Mirzə Əlil

14. 02. 2024, Samara

SEÇKİLƏRDƏN SONRA. SALYAN VƏ SALYANLILAR

Сен4

I

Ötən “seçkilər”də xeyli salyanlılar fərqləndilər. Əslində salyanlıların fərqlənmək fikirləri yox idi fə fərqlərnmək üçün əllərini ağdan qaraya vurmurdular. Onları bloqerlər zorla fərqləndirmək istəyirdilər. Yəni salyanlıların görmədikləri, görmək istmədiyi işi onların boyunlarına qoymaq istəyirdilər. Epatajı sevən Tural Sadıqlı videosuna belə başlıq qoyurdu: “Salyanlılar Fəzail Ağamalının qızını qovdular!”

Salyanlı kimidir?

Əvvəl Salyan şəhərinə baxaq. Mənim dədəm mən uşaq olan vaxtlar, yəni altmış il əvvəl deyirdi ki, Salyanda əsl salyanlı qalmayıb, əsl salyanlılar köçüb gediblər Bakıya, Salyanın indiki əhalisi kəndlərdən gələnlərdir.

Yəni hansı salyanlının kökünü axtarsan, məlum olar ki, özü ya ata-babası kənddən gəlib.Yəni şəhər var, şəhərli yoxdur. Şəhərli zehniyyıəti isə kəndli zehniyytindən fərqlidir. Salyan şəhərində isə kənddən gələn adamlarda mental dəyişikliklər yarada bilən mühit yoxdur. Salyan şəhərinin teatrı, televiziyası, orkestri, müstəqil mətbuatı, vətəndaşların öz təşəbbüsləri ilə yaradılan təşkilatlar şəbəkəsi yoxdur.

İndi Salyan rayonunun kəndlərinə baxaq. Müxtəlif illərdə Salyana Şamaxıdan, Ermənistandan xeyli əhali köçürülüb və onlar müxtəlif kəndlərdə yerləşdiriblər ya da onlar üçün boş ərazilərdə yen kəndlər yaradılıb. Bu faktoru hökmən nəzərə almaq lazımdır. Ermənistanlı Fazil Ağamalının Salyana yad olduğunu deyən adam bilməlidir ki, Salyanda on minlərlə ermənistanlı kök atıb. Onların əksəriyyəti üçün Fazil Ağamalı da, onun qızı da ailə üzvü kimidir. Ermənistanlı Salyanda iki yüz il də yaşasa, yenə salyanlı olmayacaq. Qadını kişiyə, kişini qadına döndərmək olar, ermənistanlını salyanlıya yox.

1970-ci illərin əvvəlində ermənistanlı İbrahim Qurbanov Salyan rayon icraiyyə komitəsinin sədri idi. Onun heyvərəliyindən, pataloji qəddarlığından, sovxoz direktoru olan vaxt pambıq taqlasının qıtağından ot biçib aparan kişini saxlayıb ot qarışıq eşşəyin üstünə benzin töküb yandırdığından çox danışırdılar. Mənim ermənistanlı tanışlarım var idi, görürdüm ki, onlar yerlilərinin fironluğundan qürrə duyurdular. Sonralar Heydər Əliyev guya qohumu olan bu adamı yeni yaradılan Neftçala rayonuna birinci katib təyin elədi. Orda hampazorluğu daha da artdı: məmurları, kolxoz briqadirləri, yol fəhlələrini elə rast gəldiyi yerdədöyür, UAZ-ın yük yerinə atıb milisə aparırdı. Sonra Heydər Əliyev onu daha da böyüdüb Cəlilabada təyin elədi… Yazıq cəlilabadlılar. Onları bu son yüz ildə kim minib çapmayıb…

İndi deyin: Fəzail Ağamalının qızını Salyandan kim qovmalı idi? Salyanlılar? Əvvəl siz mənə Salyanda salyanlını göstərin…

Mən yerliçilik eləmirəm və demirəm ki, salyanlı ermənistanlıdan, kolanıdan ya cəyirlidən yaxşıdır. Ancaq seçki institutunun özündə, bu, ümummilli seçkilərə də aiddir, yerliçilik elementi var, çünki hər deputat müəyyən ərazini, yeri, o yerin adamlarını təmsil edir. Yalnız formal olaraq salyanlı sayılan, özünü isə böyük ermənistanlı icmasının üzvü kimi tanıyan adam ermənistanlı namizədi Salyandan niyə qovur? Amerikaya baxın, hər ştatın öz tarixi ənənələri var, siyasi pariyalara rəğbət nəsildən nəslə keçir, kimin babalarının 19-cu əsrdə baş vermiş vətəndaş müharibəsində hansı tərəfdə vuruşduğu da bilinir. Senata ya nümayəndələr palatasına seçkilərdə, əlbəttə, gəlməni qəbul etməzlər, çünki yerli təəssübkeşlik  siyasi təəsübkeşliyin üzvi elementidir.

Salyanlıların – hətta şəhər əhalisinin doğrudan da salyanlı olduğunu qəbul etsək belə — hansı yadellinisə qova biləcəyi qeyri-elmi fantastikadır.

Keçən əsrin 70-ci mən bir dəfə Bakıda maraqlı bir səhnəni şahidi oldum. “Növbahar” restoranın yaxınlığında səkidə ya da küçədə bir neçə fəhlə iş görürdü. Onların böyüyü, yəqin ki, iş icraçısı, fəhlələrdən birini söyürdü. Söyülən 25-30 yaşında hündür oğlan idi. Gözləri yaşara-yaşara deyirdi: “Məni söymə, mən söyüş götürmürəm”. Bunu eşidiəndə böyük daha da qızışır, fəhlənin anasını, bacısını ən axırıncı sözlərlə söyürdü. Fəhlə də qalmışdı mızıldana-mızıldana…

Mən bu səhnəni unuda bilmirəm. Salyana, Neftçalaya və başqa yerlərə müxtəlif şortuları, oğraşları deputat göndərən Əliyev mənə o iş icraçısını, əhali isə anası, bacısı söyülən cavan oğlanı xatırladır. Xalq ağlamsına-ağlamsına deyir:  Cənab İlham  Dəmiryumruq, bu şortuları, bu oğraşları biz götürə bilmirik, biz salyanlılar söyüş götürmürük, bir ayrısını göndər”. İlham Dəmiryuruq isə gələn dəfə onlardan da pisini göndərir…

04.09. 2024, Samara

(ardı var)

BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN GÜLMƏLİ .ŞEİRLƏRİ. «İNSAN… YER ÜZÜNDƏ ALLAHIN XƏLİFƏSİDİR…»

Авг3

Bəxtiyar-Vahabzadə

Bəxtiyar Vahabzadə bir şeirində anasından gileylənir:

“Danışmaq öyrətdin sən öz körpənə
Nola, mən anadan lal doğulaydım.”

Danışmağı öyrətmilər, əgər uşağın ciddi patalogiyası yoxdursa. O ki qaldı, cənab Vahabzadənin lal olmaq arzusuna, bu, təəssüf ki, fantastik arzulardandır…

Pis olmazdı…

“Anam olsan belə, ay anam, xeyli…”
Bu, şeir misrasıdırmı? “…ay anam, xeyli…” Xeyli – nə qədər?

“Səndən gileyliyəm, səndən gileyli…”

“Ana, səndən gileyliyəm” – bundan artıq nə varsa, cəgfəngiyatdır, müəllifin zövqsüzlüyünü göstərir.

“Dilini bir ilə öyrəndim… nahaq!..”

Bir ilə? Nə tez?
“Öz dilim özümə kəsilib yağı.”

Yəni Kommunist partiyasına, KQB-yə qarşı çıxaraq rus dissidentləri kimi illərlə türmə həyatı keçirmisən? Nə basıb-bağlamaqdır?
“Dənizəm, üzümə durub sahilim.”

“Dənizəm”. Nə az, nə çox. Dəniz…
“Yerimək öyrətdin tutub əlimdən,
Dolaşdım aranı, dolaşdım dağı.”

Səməd Vurğun məktəbidir. Aranı dolaşırsa, dağı da dolaşacaq. Altı aylıq olandan. Yoldaş Kərəmov kimi…
“Balana yerimək öyrədincə sən,
Gərək öyrədəydin yıxılmamağı…”

Yıxılmaq nədir? Səməd Vurğundan dalbadal iki dissertasiya qondarıb universitet professoru olanda anan qolundan tutmalıydı?
“Fikirlər yığılır beynimdə qat-qat…”

Beyin dolu imiş… Nə əcəb Tesla-zad yaratmayıb?
“Həyatı qanana ögeydir həyat,
Onu qanmayana doğmadır ancaq.”

Sədinin, Xəyamın zərgər alətləti ilə gördüyü işi Bəxiyar Vahabzadə odunçu baltası ilə görür…
“Məni incidirlər bəzən qəsd ilə”

Bu misraya o qədər gülmüşəm  ki… Görəsən kim incidirmiş? Özü də qəsd ilə…
“Girəvə düşəndə zalimə belə
Zülm edib, kam almaq gəlmir əlimdən.”

Vahabzadə özünü Füzuli varisi saydığından “zalım” demir, “zalim” deyir.

Analoqu olmayan şəkili! Zülm edib kam almaq gəlmir əlindən…
«Ana, quduzlaşır həyat, ilbəil,
Dalayır puç olan ümidlərimi.”

Ümidin niyə puç oludu? Orta məktəb biliyi ilə dosent, professor olmusan, daha nə istəyirdin? Səbrin olsun, akademik də olacaqsan, Lenin poeması yazıb SSRİ dövlət mükafatı alacaqsan…

Və ümidlər puç olubsa, həyat onları necə dalayar? Puç olmamışdan dalasaydı, yenə ağla batardı…

“Mənə nağıl danış, dayansın anlar,
Görüm, nağıldakı o qəhrəmanlar
Cütbaşlı divləri nə təhər yıxır”

Divlərlə mübarizə elmi nağıllarda deyil, universitet kitabxanasındadır. Eləmə tənbəllik, oxu, gör fransız, ingilis öz divləriylə necə mübarizə aparıb…

Şeir uzandıqca cəfəngiyat artır və güclənir, rus demişkən, marazm krepçayet…

“Tülkülər görmüşəm, öz qolundakı
Dəmir zəncirlərə bilərzik deyir…”

Qolu zəncirli tülküləri təsəvvür etdiniz?

Burda dayanaq..

“Əl açdıq göylərə” şeirini oxuyaq, kefimiz açılsın.

“Nə vaxtdan ölçüldü vaxt, zaman ilə?”
Dünya gözəlləşdi ilk insan ilə.
İnsan sonsuz eşqin qadir səsidir,
Allahın yerdəki xəlifəsidir.”

Vaxt zamanla ölçülür? Vaxt elə zaman deyil?

İkinci misraya baxın. Deməli, dünya var, ilk insan onu gözəlləşdirib. İkinci bənddə deyir:

“Çalışdıq, gecəni gündüzə qatdıq.
Allahın verdiyi ağlın gücüylə
Bomboş yer üstündə dünya yaratdıq.”

Deməli, birinci bənddə Allah dünyanı yaratmışdı, insanı yaratmaqla dünya daha da gözəlləşdi. İkinci bənddə “bomboş yerdə” insanlar “birgə” dünya yaradırlar…

Bu çaşbaşlıq sovet zehniyyətindən doğur. Sovet adamı daim ilan mələyən səhralarda kommunizm cənnəti yaratmalıydı. Ancaq cənnət əvəzinə Qulaq – həbs düşərgələri, türmələr yaranırdı…

Bu adama mənim millətim filosof deyir…

Biz uca göylərdən gəldiyimizdən…

Akademik Vahabzadə iddia edir ki, biz uca göylərdən gəlmişik.
“Dünya dərdimizi sormadı bizdən”

Hansı dünya? Birgə yaratdığınız? Öz yaratdığınız dünya sizdən nə soruşmalıydı?
“Əl açdı imdadçün insan göylərə.”

Ağlın gücüylə dünya yaradan insan?…

Bəxtiyar Vahabzadə görəsən debil oğluna vəzifə düzəldəndə göylərə əl açırmış, ya rəhbər yoldaşlara?…

Mirzə Əlil

03. 08. 2024, Samara

MƏMMƏD ARAZIN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. NAR KOLUNA BƏNZƏYƏN AZƏRİ QIZI…

Июл26

Məmməd Araz şeirlərinin çoxunun altında yazılma tarixləri və yerləri göstərilib. Məlum olur ki, mərhum şair ilin yarısını Azərbaycanın və SSRİ-nin ən yaxşı kurortlarında və sanatoriyalarında keçirirmiş. Dönə-dönə Pitsundada, Brejnevin iqaməthgahının yerləşdiyi məşhur Abxaziya kurortunda dincəlib və yəqin ki, Heydət Əliyevin “əziz Leonid İliç” dediyi, hər görüşəndə, Dədə Qorqud demişkən, üç öpüb bir dişlədiyi Baş katiblə qonşuluqda yaşayıb. Məmməd Araz parisləri də çox gəzib, indi gəzməsin… Üstəlik bir şeirində deyir ki, ona bir yaxşı mükafat vermətyiblər. Rəhmətliyin oğlu, daha nə verəcəkdilər?

“Azəri qızı” şeiri 1968-ci ildə Yalta ilə Bakı arasında yazılıb. Məndə Məmməd Arazın Yaltada rus ya xoxol qızları ilə eşqbazlıq eləyib kurort romanı yaşadığına əsaslı şübhələr var. O bəlkə bu kurort macərasının doğurduğu günah hissindən təmizlənmək üçün “azəri qızı”na şeir yazır. Və şeiri başlayan kimi kələfin ucunu itirir.

“Mənim qara şanım, mənim ağ duzum”.

Qara şanı – başa düşdük. Bəs niyə ağ duz? Duzun qarası olur? Bozunu görmüşəm, qarasını yox.

Sonra:

 “Mənim nar ağacım — azəri qızı.”

Yadınızdadırsa, Xan Şuşinski bir erotik mahnı oxuyurdu:

“Qoynunda var bir cüt bar,

Biri heyva, biri nar…”

Bizim erotikamız da cəfəng erotikadır: eyni olmalı iki şey (türkün məsəli) niyə müxtəlif meyvələrə oxşadılır? Qızın patalogiyası var?

Bu, ayrı məsələdir. Məmməd Araz bütöv qızı bütöv nar ağacına bənzədir. Məmməd Araz kəndlidir, narı gözüylə görüb, bilir ki, nar ağacdan çox koldur. Və qız kola bənzyirsə, deməli, yumşaq desək, eybəcərdir.

Belə deyil?

 “Qaldı uzaqlarda Naxçıvan, Bakı; 

Sən indi uyuyur, indi yatırsan.”

Yatmaq elə uyunaq deyil? Niyə iki dəfə?

“Sən mənə o qədim nağıllardakı”
“O qədim” – hansı qədim? O – artıqdır, misranı dildurmaq üçün soxuşdurulub.

 “Uzaq işıqları xatırladırsan.”

“Uzaq işıqlar” hansı nağıllardadır?

“Sanıram səyyaham, yorğunam, acam”

Əlbəttə, səyyahsan, ilin yarısını gəzirsən. Ac niyə olursan? Yaltada xirtdəyəcən yedirirdilər… 

“Sən necə yaxınsan, necə uzaqsan.”

Dağıstanlı demişkən, opredelis: yaxındır ya uzaq?

“Nə qədər dərədə, düzdə yol azsam”

Səməd Vurğun kimi girdi dərəyə. Dağdan düşməmiş dərəyə girirlər…

“Bilirəm, itməyə qoymayacaqsan…”

Yol azmaq – itməkdir?

“Məcnun səhralara düşər yollarım,”

“Məcnun” burda sifət yerindədir. Ancaq “Məcnun səhra”nın nə olduğunu bilən var?

“Dönər ilğımlara Leyli bulaqlar.”

Leyli də sifətdir. Ancaq “Leyli bulaq” nə olan şeydir?

Birdən anası yadına düşür. Deyirlır ki, kurortda ana hər adamın yadına düşmür. Bilmirəm, olmamışam.

“Dünya durulaşır ana səsindən, 

Eh, neçə illərdir onsuzam, gülüm.”

Belə çıxır ki, dünya adətən qatı olur…

Sonrakı beytə baxın, diqqətli olsanız, şairin Azəbaycan ədəbi dilini yaxşı bildiyinə şübhəniz olacaq.

“Planet gözlərin cazibəsində

 Yaşayan bir parça ulduzam, gülüm.”

Bir parça ulduz olar? Bunu Məmməd Araz Molla Nəsrəddin lətifəsindən öyrənib? Molla deyirdi ki, təzə ay çıxanda, köhnəni doğrayıb ulduz qayırırlar. Əgər ayı doğrayırlarsa, onda parça ulduz olar…

 “Qaya duruşumu küsü fırtınan 

Bəzən çilikləyib quma döndərər.”

Məmməd Arazın duruşu qaya duruşudur! Necə təvazölü insan olub! Azəri qızının küsüsü fırtınadır və bu fırtına qayanı, yəni Məmməd Arazın duruşunu “muma döndərər”.

Sona nə gələcək? Əlbəttə, “muma döndərər”!

 “Vəfan sərtliyimi salar atından, 

Eşqin qəzəbimi muma döndərər.”

Sonuncu bəndin izahına psixiatrların, linqvistlərin, tarixçilərin birgə konsiliumu lazımdır.

“Gör Azəri qızı düşündüm nəyi”

Aha! Nəyi düşünüb?

 “Sən kişi ömrünün dəyirman pəri”

  Yadınızdadırsa, bu azəri qızı şeirin əvvəlində qara şanı, ağ duz və nar kolu idi.

Son beytdə Məmməd Araz Azərbaycan dilinin qrammatikasını yaradanların anasını söyüb.

“Koroğlu Misrinin Nigar dəstəyi”

Azəri qızı indi dəstək oldu. Nəyin dəstəyi? Misrinin? Bəlkə misri qılıncın?

 “Nəbi Aynalının Həcər səngəri…”

Məmməd Araz demək istəyib “Nəbinin aynalı tüvəngi”. Misraya sığışdıra bilməyib, basməmmədi eləyib. Burda “Aynalı” Nəbinin soyadı kimi səslənir…

Azərbaycan dilinin qrammatikasını yaradanlar son misranı oxusaydılar, dünyaya gəldiklərinə peşman olardılar…

Mirzə ƏLİL

26. 07. 2024, Samara