“Nəsiminin qadınını tutublar. Miranşah öz əliylə ağ saçlı qadını lüt-üryan edib. Paslı mismarla bədəninə 32 hərfi bir-bir yazdırıb”.
Sual: Bu 32 hərf hansı əlifbanın hərfləridir? Kirilin? Məgər ərəb əlifbasında hərflərin sayı 28 deyil? Bunun özü “Nəsimi” filminin komediya olduğuna sübut deyilmi?
“Gedirəm qəbrimi qazdırmağa”. Bu cəfəng sözləri Rasim Balayev elə üzücü və biganə halda tələffüz edir ki, tamaşaçı başqa bir ifadə eşidir: “Mənim başım dünənkndən sonra çatlayır, evdə yarım araq qalıb, gedib onu vurum, bəlkə düzələ…”
Nəimi isə bir çox səhnələrdə filosofdan çox sovet vaxtı bir gündə beş-altı yolka şənliyini “yola verən” şaxta (saxta…) babaları xatırladır. Artistlər yeni il şənliklərində xeyli pul qazanırdılar.
“Şəhərlərimizə minlərlə köçəri gətirilir, Nizaminin, Xaqaninin yurdu cahil köçərilərlə məskunlaşır” – bi ifadə fars dilli ədib Nəiminin dilində ikibaşlı səslənir: fars dilli şairlər olan Xaqannin, Nizaminin yurduna gətirilən “köçərilər” kimdir?
Edam səhnəsi maraqlıdır. Nəsiminin fanatları dar ağacının ətrafında onun şeirlərini deyirlər. Hamı şeir deyir. Belə nəticə çıxarmaq olar ki, on beşinci əsrdə Hələb Azərbaycan dilli şəhər olub.
Dərinin soyulmağı. Bu tip edam orta əsrlərdə Avropada da olub. Ancaq, tarixçilərin dediyinə görə, edamdan qabaq bir parça dəri soyulurmuş, ya da məhkunun dərisini öldürüləndən sonra soyurlarmış. Bu əslində aydındır. Diri-diri insanın dərisini soymaq olmaz. Elə bir parça soyulandan sonra insan şokdan ölər…
Nəsiminin ədəni-bədii irsinin populyarlaşmasında bu filmin rolu oldumu? Yəqin ki, yox. Rasim Balayevin ifasında səslənən bir neçə beyt, lağlağıya çevrilmiş “Məndə sığar iki cahan…”, Zeynəbin hələ xarab olmamış səsiylə yazılmış erotik mahnı… Biz inadla öz şairimiz saydığımız Nizamini oxuya bilmirik, çünki fars dilini bilmirik. Nəsiminin, Füzulinin əsərlərini də oxumaq çətindir, çünki buna da dil hazırlığı lazımdır, bunun üçün məktəblərdə ən azı farsla. ərəblə tanış edən humanitar siniflər olmalıdır.
+++
Hürufilik, nəsimilik həm də onu göstərir ki, orta əsrlərin bütün qanlı müharibələrinə, qırğınlarına baxmayaqraq, o vaxt totalitar rejimlər olmayıb və bu, mümkün deyildi. İndiki Azərbaycanda bu gün bir bakılı, şəkili, şamaxılı YouTube-la özünü imam, yeni məzhəbin peyğəmbəri elan etsə, bir neçə saatın içində polis başının üstünü alar, ciblərindən beş-altı kilo narkotik çıxar, sonra İran ya Ermənistan casusu elan edilər, evinin axtarışı zamanı on minlərlə saxta dollar tapılar, kompüterindən uşaq pornioqrafiyası çıxar… Şirvanşahın və Teymurun nəinki geniş xalq kütlələrini, hətta öz əyanlarıı, komandirlərini izləmək və nəzarətdə saxlamaq üçün texniki vasitələri olmayıb. Ona görə daim yeni dini-fəlsəfi cərəyanlar yaranır, cəmiyyətlərdə azadfikirlilərin arasında yenifikirlilər yetişirdi. İndiki Azərbaycanda hətta ucqar bir kənddə arxayın danışmaq risklidir, insanlar öz yataq otaqlarında belə özlərini arxayın hiss etmirlər, çünki izləmə qurğularlnın yerləşdirilə biləcəyi ehtimalı yüz faizə yaxındır. Nəsimiyə heykəl qoyan, onun rolunu oynayan artistin boynundan xalta… pardon, orden asan dövlət şəxsiyyəti əzir, insanları onlara doğuluşdan məxsus olan azadlıqdan mərhum edir və ölkə əhalisini müstəqil düşüncə qabiliyyəini itirmiş, mənəviyyatı yağmalanmış, əslində xəstə sayıla biləcək adamlardan ibarət kütləyə çevirir. İndiki Azərbaycanda Nəsiminin heykəli dar ağacından asılmış halda yaradılmalıdır ki, hər bir azadfikirliliyə cürət edənə nümunə olsun. Nəsimiyə rəsmilərin hörməti əslində özü bir komediyadır. Hər səhnəsi göz yaşlarıyla islanmış, qanla boyanmş tragikomediya…
20. 08. 2023, Samara
xeyrulla xayal 