Архив тегов | Salyan aşıqları

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. PƏNAH ÖLÜMÜNDƏN SONRA PİANİNO ÇALMAQ ÖYRƏNİB…

Сен10

aşıq pənah

Tövrat deyir ki, Tanrı insanı öz surətində yaratdı. Sovet hökuməti də aşıqları öz surətində yaratmışdı: aşıqları 20-ci  illərin qırmızı komissarları, qırmızı komandirləri və çekistləri kimi geyindirmişdilər. Raykom katibləri də, kolxoz sədrləri də  uzun müddət belə geyinirdilər.Və hər bir aşıq ideoloji cəbhənin əsgərləri və komandirləri idilər, onların əsas vəzifəsi şura hökumətini xalqa bəyəndirmək, yarıac-yarıtox əhalini tezliklə komunizm qurulacağına inandırmaq idi. Bu mənada aşıqlarla mollalar arasında ciddi yaxınlıq vardı və onarda ümumi olan təkcə Allahşükür papağı deyildi. Molla öz auditoriyasını axirət, tükənməyən günlərin kef-damaqla keçəcəyi cənnət vədi ilə ələ alırdısa, aşıqlar eyni şeyi kommuniozm vədiylə edirdilər. 50-ci, 60-cı illərin lent yazılarına qulaq asan nabələd adama elə gələr ki, elə o vaxtlar xalq firavan yaşayıb. Pənahın, Şakirin kolxoz, kənd barəsində oxuduğu mahnılarda Salyanın ya Kürdəmirin kəndləri Avropa şəhərlərindən də abaddır…

Başdan-başa şəhər olub ellərim.

Gözəl keçir növbaharı qolxozun

 

Toy paltarın geyib qızlar, gəlinlər,
Səfalıdır hər diyarı qolxozun (kolxoz nədir ki, onun diyarları ola? – X.X.)

Yazıq aşıq Şakir… Yaxşı xanəndə səsi olub, ancaq bolşevik onun başına Allahşükür papağı basıb ki, sən aşıqsan, o yan-bu yan eləmə, gərək kolxozu tərif eləyəsən…

Kommunizmin binaları tikilir.

Düşmənlər baxdıqca bağrı sökülür

Hər otağa elektrik çəkilir,
İşıqlıdır lampaları qolxozun

 

Şakirəm xoş gündə gəldim cahana,

Azadlıq bəxş olub hər bir insana…

İndi Şakir bilə ki, Qubad İbadoğlu damdadır, kəfənini cırardı… Görəcəkli günlərimiz varmış!…

Aşıqların kütlələrdəki səviyyəyə uyğun musiqi təbliğatınının gücü elə böyük idi ki, insanların psixi durumunu kütləvi gipnoz  ya da identikliyin dissosiativ pozulması kimi də qiymətləndirmək olar. Kənd yollarında cırıq rezin çəkmələrlə palçığa bata-bata hərəkət edən kand sakini dirəyə vurulmuş radiodan Şakirin ya Pənahın ifsasında eşidir ki, kəndin yolları güzgü kimi asfaltdır, hər addımda İliç lampaları yanır… Sovet hökumətindən qorxan, Şakiri sevən, radioya inanan kənd sakini çaşıb qalırdı: bəlkə doğrudan da elədir və bu palçıq, bu yamaqlı şalvar, bədənimdə iki-üç həftənin kiri mənim başımın xəstəliyindəndir, bəlkə mən dəli olmuşam?

Salyan-Şirvan aşıqlarının sovet dövründə yazıya alınmış çoxlu mahnılarına qulaq asıb biir mühüm nəticəyə gəlmək olar: “Salyan-Şirvan aşıq məktəbi” sovet ideoloqlarının uydurmasıdır, Aşıq Pənahın, Aşıq Şakirin və onlarla eyni ampluada fəaliyyət göstərmiş yüzlərlə adamın aşıq sənəti ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. Aşıq sənətinin iki əsas tərkib hissəsi var: saz ifaçılığı və şairlik. Lap tanınmışları götürsək, nə Pənah, nə də Şakir saz çala biliblər, qiymətli daşlarla bəzədikləri alətlərini yalnız zınqıldadıblar. O ki qaldı şairlirə, onların heç biri mətn yazmayıb. Daha sonra: Salyan-Şirvan aşıqlarının oxuduqları mahnıların melodiyalarının da aşıq musiqisinə dəxli yoxdur. Bu primitiv melodiyalar xalq mahnısı kimi yaranıb, bəzilərini “aşıq proyekti”nin icrası zamanı aferist şairlərin aferist bəstəkar həmkarları qondarıblar. On illərlə Salyan-Şirvan aşıqlarıını oxuduqları, lentə yazdırdıqları havaladan yalnız birini əsl musiqi əsəri saymaq olar: bu, “Şirvan şikəstəsi”dir. Və bu gözəl şikəstənin ifası açıq-aydın göstərir ki, Şirvan, Salyan aşıqlıqğı deyilən şey uydurmadır.

“Şirvan şikəstəsi”nin ən gözəl ifaçılarından biri, zənnimcə, Aşıq Bəylərdir. Alim Qasımovla Aşıq bəylərə Şikəstə ifaçılığında birinci və ikinci yerləri verərdim. İndi baxaq: Alim Qasımov “Şikəstə oxuyanda aşıq olur? Və ya Bəylər Qədirov şikəstə oxuyanda xanəndə olur?

Daha bir sual: “Şirvan şikəstəsi”nin “Qarabağ şkəstəsindən hansı struktur fərqləri var ki, birinci aşıq mahnısı sayılır, ikinci isə daha çox ritmik muğam. Nyə?

Bir yalanı örtmək, pərdələmək istəyəndə yeni yalanlar uydurulur və nətcədə yalandan dağ vurulur. Aşıq Pənahın 90 illik yubley tədbirində çıxış edənlərdən biri deyir ki, Pıhan keçirmiş pianinonun, türkün məsəli, arxasına və hər gün yeni-yeni melodiyalar bəstələyirmiş…

Pəhah piano arxasında. Təsəvvür edirsiniz? Peşə aləti olan sazı çala bilmir, ancaq pianinoda mahnı bəstələyir.

Salyanda bir müəllim vardı: Zöhrab Əliyev. Vaxtaşırı “Kommuunst”, “Sovet kəndi”  qəzetlərində yazıları çıxırdı. Sosialist kəndində insanların necə bəxtəvər yaşadığındn yazırdı. Bir yazısı bizim qonşu kənddəki çoban ailəsinə həsr olunmuşdu. Yazının əvvəlində kəndin geniş asfalt yolları, klub, xəstəxana (heç biri yox idi) təsvir olunurdu. Sonra keçilirdi çoban ailəsinə. Bu ailə ağ xalatda, gözəl şəraitli fermada (əslində dizə qədər zımrıq işində) çalışır, şam yeməyindən sonrahərə bir musiqi alətinin, türkün məsəli, arxasına keçirdi. “B. tarın sədəfli pərdələrində dilə gətirir, Ə. –nin barmaqları pianinonun şirmayı dillərində gəzişirdi…”

1970-ci illərin ortaları, “Komunist” qəzeti…

Aşıq Pınahın ailəsi yöndəmsiz Aşıqlar birliyi ilə birlikdə “Aşıq Pənah” proyektini yeni yalanlarla zənginləşdirəcək, həyat səhnəsindən getməyə qoymayacaq.  Ciddi iş gedir və sürətlə gedir. Aşıq Əlipəanah Pənahov ölümündən sonra pianino çalmağı öyrənib və dərin mənalı yeni şeirlər yazıb və bir gün də yazmağından qalmır…

Salyanın bir saylı məktəbinin şagirdlərində ya da valieynlərində hünər ola, məktəbdən Pənahın adını götürüb qoçulardan birinin adını verələr. Bioqrafiyalarınnda yalan heç nə yoxdur…

Avqust-sentyabr 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. OĞLU: «ONUN MAHNILARINI EŞİDƏNDƏ BAŞA DÜŞÜRƏM Kİ, HƏYATNAN MÜBARİZƏ APARMAQ LAZIMDIR…»

Сен1

aşıq pənah

Qoşma dördlüklərdən ibarətdir – bu, janrın qanunudur. Ancaq Azərbycanda qanun sayan kimdir. “Mədəniyyət” kanalı 2007-ci ildə Aşıq Pənah haqqında sənədli film qondarıb. Filmdə Pənahın çıxışlarından fraqmentlər salınıb, o cümlədən “Məndədir” qoşması. Bəndlərin biri filmdə belədir:

“Səadət eşqiylə qaynayr qanım,

Çalır, nəğmə deyir gülür dörd yanım,
Gələcək yolunun düzü məndədir”.

Qoşmanın bir misrasını çatışmadığını görürsünüz.

Elə ustalıqla montaj edilib ki, üçüncü misranın kəsildiyini xam tamaşaçı başa düşməz, bizdə isə YAP-ın təbliğatının və polis dəyənəyinin yağlı zərbələri sayəsində əhalinin doxsan faizi xamdır. Əhalinin nefti, qızılı, qazı oğurlanr, xəbəri olmur, burda bir misranın “itməyindən” nə xəbər tutacaq?

Üçüncü misra belədir: “Gedir kommunizmə Azərbaycanım”. «Mədəniyyət» kanalının şərəfsiz mütəxəssisi misranı kadrdan silib ki, Aşıq Pənahın bugünkü imicini korlamasın. Bu montaj müəllifinin gərək düz gözünün içinə tüpürülə. Salyanlı diliylə deyəsən ki, ala, maygülü, nöş kəsmisən o şah misranı, kommunizmə getmək haçandan ayıb olub?

Belə adamlar necə yaşayırlar, uşaqlarına nə tərbiyə verirlər? 

Filmdə Pənahın qızı danışır. Baxaın o filmə, görünki, ali təhsil diplomu olan bu xanımın savadı yoxdur, sözü sözə calaya bilmir. Necə oxuyub, necə diplom alıb?

Oğlu danışır: “Onun mahnılarına qulaq asanda başa düşürsən ki, bu həyatnan mübarizə aparmaq lazımdır…”

Bir yaxşı dronun ola, buraxasan bu cənabın yaşadığı yerə, başının üstündə gəzdirəsən, görəsən “həyatnan necə mübarizə aparır”…

Pənah öləndə oğlu bədahətən şeir yazıb:

“Şərəflə yaşadın, istərəm mən də

Sənin tək yaşayıb sən tək öləydim…”

Bu iki misradan görünür ki, atasının balasıdır. “Darvazamızı fələk vurubdur…”

A kişi, sənin atan həyatının ən azı iyirmi ilini Lenini, kommunizmi, kolxozu tərənnüm eləməyə həsr edib. Nə tərifləyirsən? Atanı sevirsən, xatirəsi sənə əzizdir – başa düşürük. Ata yaxşı ya pis, böyük ya kiçik olduğunua görə sevilmir. Ataya sevgi instiktivdir,  bioloji hissdir. Ancaq ata, bütün sevgisinə baxmayaraq, uşaqlarının qüsurlarını gördüyü kimi, övlad da atasının mənfiliklərini görməlidir. Aşıq Pənah xalqdan çox İblisə xidmət edib, xalq bir parça çörəyin möhtacı olanda Pənah deyib ki, darıxma, bu gününə şükr elə, sən kommunizmə gedirsən, çatanda doyunca yeyəcəksən… Ay aşıq Pənahın oğlu, heç olmasa atanın yerinə üzrxahlıq elə, de ki, xəcalət çəkirəm, atam bolşevik təbliğatının instrumenti olub… Yəni aləti…

Yox, Pənahın uşaqları istəyirlər ki, salyanlılar onların döşündə Lenin medalı sallandıran atasını öz atalarından çox sevsinlər. Görünür, onlar buna müvəffəq olurlar. “Mədəniyyət” (adın batsın!) kanalının filmində Aşıq Pənah haqqında yalanları ağızlarını qulaqlarına qədər açıb dinləyən sütül salyanlılar göstərilir…

“İgid Koroğlunu Misri qılıncı,

Aşıq Ələsgərin sazı məndədir”.

İkinci misradan başlayaq: Pənah saz çala bilmirdi, ancaq zınqıldadırdı. O ki qaldı qılınca, aşıq Pənah hansı hərbi şücaətiylə öyünürdü? 1944-cü ildə  İkindi dünya müharibəsinin şıdırğı vaxtı olub, bütün 18 yaşlılar cəbhəyə səfərbər olunublar. Pənah niyə getməyib? Bu barədə 1 saylı məktəbin müəllimləri şagirdlərə nə deyirlər?

Filmdə maraqlı səhnə var.  Başına Misir ehramları hündürlüyündə Allahşükür papağı qoymuş bir dəstə aşıq Salyanda Pənahın evinə, “ustadı” xatırlamağa gəlir. Yəqin «Mədəniyyət» kanalının vələdəzzina rejissoru təşkil edib səfəri. Pənahın arvadı, uşaqları, qonaqlar, Pənahın necə böyük şəxsiyyət olduğundan, xalqı necə sevdiyindən, xüsusən səxavətindən danışırlar.

Səxavət… Pənah, yadıma gələni, bizim kənddə cəmi bir toyda olub. Bizim kəndə Şamaxıdan aşıq Məmmədağanı gətirirdilər, Bankədən Ramizi, ancaq öz yerliləri  Pənahı yox, çünki Pənaha “güc çatmırdı”, Pənah toya çox baha gedirdi. Xalq isə.. Xalq onun Volqasının tozunu görürdü. Radiodan Pənahın ifasında  Lenin haqqında qondarılan mahnıları eşidirdi…

Filmdə başında Allahşükür papağı olan salyanlı bir “aşıqçı” Pənahın  “müsəlman qiryətindən” danışır. “Öyə, ailəyə buraxılmalı kişi idi”, — aşıqçı bunu deyə-deyə qızışır, elə bil ki, öz dediyinə inanmağı gəlir…

Bəli, Azərbaycanda “aşıqçılar”dan tərbiyəli, əxlaqlı zümrə olmayıb… Bunu kim bilmir ki. Gedib filarmoniya bağında duraydınız beş-on dəqiqə xalq artistlərimizin yanında, nələr eşidəcəyinizi, təəssüf ki, kağıza yazmaq olmaz…

 

(ardı var)

01. 09. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. «İSTƏRƏM ÜZÜNDƏN PAY, BU YANDA DUR…»

Авг30

aşıq pənah

Aşıq Pənah əynində Stalin kostyumu və Stalin çəkmələri, başında Allaşükür papağı çıxır tribunaya və başlayır Kislovodsk xanımlarından öyrəndiyi rus dilində “Lenininana” üzərində necə işlədiyindən və dünya proletariatının ölməz rəhbəri Leninə olan məhəbbətindən danışmağa. Leninin yerliləri isə fikirlərşirlər ki, stalinsayağı geyinmiş, ancaq nədənsə molla papağı qoymuş Azərbaycan sənətkarı öz dilində danışır. Birinci katibin yanında oturan adam, yəqin əmək qəhrəmanı, onun qulağına pıçıldayır: “Azərbaycadn dili bizim rus dilimizə çox oxşayır, qulağım bir neçə tanış söz çaldı…”

Bu cür lətifələrin elə aşıq Pənahın sağlığında yaranması aydın göstərir ki, xalq arasında bu “syasi aşığa” yumorla yanaşanlar çox olub. Toylara od qiymətinə gedən, şax qırmızı onluqları dəstələyib cibinə basan, kurortlar gəzən bu qalınqaş aşığın kommunizmdən, halal əməkdən oxumağı elə o vaxt sağlam düşüncəli adamlarda gülüş doğururdu.

Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra bolşeviklər savadsızlığın ləğv edilməsi proyektini həyata keçiriblər, ibtidai təhsil (birinci mərhələdə) icbari olub. Azərbaycan artıq otuzuncu illərdə hamının yazıb-oxuya bildiyi məkana çevrilib. Ancaq yazıb-oxuya bilmək savad sayılsa da, təhsil deyil. Azərbaycanda təhsil, xüsusən humanitar təhsil çox aşağı səviyyədə olub və belə olaraq qalır. Qüdrətli farsdilli şairlər Xaqanini, Nizamni özününkü sayan xalqın poetik zövqünü qafiyəbazlar, qrafomanlar, Aşıq Pənah kimi qondarma aşıqlar üçün pulla şeir yazan aferistlər formalaşdırırdı. Aşıq Pənahın öz adından oxuduğu bir şeirə baxın.

Bəstə boylu, məstə yeri,

Yerişinə vurulmuşam.

Bunu bəlkə də Pənah üçün dostu Əliağa Kürçaylı yazıb. Və yəqin ki, birinci misrada “asta yeri” olub, Pənah Kürçaylının xəttini başa düşməyib, “məstə oxuyub”. İnanmayanlar qulaq assınlar:

https://www.youtube.com/watch?v=5KZ2OYwhWII

(Bir dəfə, 1976-cı ildə, Aşıq Pənahla Salyanda bir tədbir də olmuşam. Yaxında oturmuşdu. Dəftərini açıb5 çxışına hazırlaşırdı. Mənə elə gəldi ki, o iri-iri çap hərfləri ilə yazırdı…)

Sonra:

Səhər-səhər bizə sarı,
Gəlişinə vurulmuşam.

Gözünüzə köhnə Salyan küçəsini gətirin. Bəstə boylu qız “məstə” yeriyə-yeriyə gedir Aşıq Pənahgil sarı.

Yanağında dağ laləsi,

Baxışında gün şöləsi…

“Yanağında dağ laləsi”. Bu necə yanaqdır? Dağ laləsinin aran aləsindən fərqi nədir? Bu heç, dalı çox maraqlıdır.

Əlində eşq piyaləsi,
Görüşünə vurulmuşam. (Görüşə nə vurulmaq? Görüşə sevinmək ya sevinməmək olar…)

Təsəvvür edirsiniz? 1940-cı ya 50-ci illər. Salyan. Qız əlində piyalə gedir. “Bizə sarı”. Yəni Pənahgil sarı. Əlində də piyalə. Salyanda. Gənc Pənah gecə xirtdəyəcən vurub. İndi başı ağrıyır. Qızı əlində piyalə gələn görəndə kefi kökəlir, çünki içməkdən ötrü ölür, çünki, ruslar demişkən, “trubı qoryat…”

Pənah deyər xoş iqbalın,
Nə şən keçir  cah-cəlalın..

Cah-cəlalın «şən keçmək» xassəsi var?

Şeir belə bitir:

Başındakı güllü şalın,
Naxışına vurulmuşam… (Şalda gül özü naxışdır, ona görə iki sözdən biri artıqdır)

Şübhə yoxdur ki, bu cəfəngiyatı Əliağa Kürçaylı yazıb. Mərhum cəfəngiyyat ustası idi.

Mən sənin yanına qışda gəlirdim,
Bir əlimdə bahar, bir əlimdə yaz…

Buna deyən olmayıb ki, çöl də bayır kimidir…

İndi buna baxın:

Amandır, rəhm eylə, bir xayşım da var,
İstərəm üzündən pay, bu yanda dur.

“Üzündən pay istərəm” – bu nə dildir? Bunu Qurbani kimi, Vaqif kimi şairləri olan azərbaycanlı yazır?

Bu «şeiri» çox güman ki, Ağacavad Əlizadə yazıb. Yəqin tələsib, pul lazım olanda mərhum yerlim mübtəda-xəbər tanımırdı. .. Mən onun qardaşı mərhum Bahadırla tanış idim. Bir dəfə məmin yanımda Salyan bazarında qoz alırdı… Yox, bu ayrı söhbətdir…

Piar, dövlət səviyyəsində dövlət resursları ilə işlədilən piar möcüzələr yaradır. Orta səsli, hətta primitiv vokal texnikasına düz-əməlli yiyələnməmiş Pənahı böyük sənətkara dövlət piarı çevirib. Sovet dövrünün aşıqlıq sənəti – mən saz ifaçılarını demirəm. mən qalife, frenç geyib Allahşükür papağı qoyaraq pənahi oxuyanları deyirəm – təbliğaqt və təəşviqat proyekti olub. Və yaxşı heç nə yaratmayıb. Bəylər kimi çox istedadlı, nadir səsli müğənniyə isə ziyan vurub, onu da kolxozdan, sağıcıdan, kommunizmin qələbəsindən oxumağa vadar edib.

(60-cı illərdə buraxılmış «Aşıqlar» məcmuəsindəki şeirlərindən bir «aşıq» sağıcıya təlim veiridi ki, malın əmcəyini necə vaxtlı-vaxtənda yumaq lazımdır…)

Salyanda 1 nomrəli məktəb var. Sovet vaxtı, o. beynəlmiləl statusli idi, bu məktəbdəki siniflərin əksəriyətində təhsil rus dilində idi..

 (ardı var)

30. 08. 2023, Samara

AŞIQ PƏNAH KAZUSU. «İNQİLAB OĞLU İNQİLABAM MƏN…»

Авг29

aşıq pənah

You Tybe-da Aşıq Pənahla Aşıq Bəylərin “De gəlsin” adlı deyişməsi var. Bu deyişmə çox gülməlidir. Salyanlılar əslində, tərif olmasın, yer üzünün ən gülməli tayfasıdır. Çox təəssüf ki, indi Salyanda əsl salyanlı tapmaq təmiz araq, təmiz yağ tapmaq kimi bir şeydir, əsl salyanlılar çoxdan köçüb gediblər Bakıya və daha uzaq yerlərə, ancaq bu ayrı söhbətdir, həm də qəmli söhbətdir. Biz gülməli şeylərdən danışmalıyıq. Keçək deyişməyə. Təzədən dönə-dönə qulaq asıb sözlərini yazdım. Kim mənim kimi bu işi görərsə, biləcək ki, du deyişməni bir adam, yəni eyni adam yazıb. Yox, yox, nahaq düşünürsünüz ki, bunu ya Bəylər, ya Pənah yazıb. Heç biri yazmayıb. Çünki heç biri yazan olmayıb. Bu deyişməni, çox güman ki, Ağacavad Əlizadə yazıb. Ya da ayrı adam.

Deyişməni Bəylər başlayır:

“Aşıq Pənah, sən də köklə sazını”.

Bu misra çox informativdir. Burdan biz başa düşürük ki, Bəylər artıq özü  sazını kökləyib. Bəylər doğrudan da sazı nəinki kökləyirdi, Aşıq Bəylər gözəl saz çalırdı. Onun çalğısını 1976-cı ldə Salyanda gənc aşıqların Respublika festivalı keçiriləndə mədəniyyət evinin həyətində eşitmişəm. Azərbaycanın hər yerindən gəlmiş gənc sazçılar ustadın başına yığılıb xahiş etdilər ki, saz çalsın. Aşıq Bəylər də sazı alıb çox gözəl “gəzişdi”. Aşıq Pənah isə sazı yalnız kökləyə və akkord tuta bilirdi. Çalmağı bimlirdi. Lent yazılarına qulaq asın – melodiyanı balaban çalır, saz isə ancaq dınqıldayır. Mənə elə gəlir ki, Salyan aşıqları içində Aşıq Bəylərdən başqa saz çalan olmayıb. Qalanları ancaq dınqıldadırdı.

Aşıq Bəylər sonra deyir:

“Tərif elə bu ölkənin yazıını,
Göy çəməndən, göy bağlardan de gəlsin”.

Deyəcəksiniz ki, yenə yaz! Yazıq Aşıq Bəylər neyləsin (Əslində onun yerinə bu şeiri yazan). “Yaz” sözü “saz” sözünə qafiyədir, bu hələ akademik şair Səməd Vurğunun vaxtında məlumdur.

İnвi görün aşıq Pənah nə deyir:

“Kəmənd atıb Kür çaylara, sellərə,

Alqış onu cilovlayan əllərə”.

Bu şeiri Pənah üçün yazan, şübhə yoxdur ki, “gur çaylara” yazıbmış, Pənah ya səhv oxuyub, ya da fikirləşib ki, bir salyanlı kimi “Kür” desə daha yaxşı olar, savadı olmadığından bilməyib ki, bu halda Azərbaycan dilinin qanunları pozulur və cəfəngiyat alınır…

Sonra Bəylər deyir:

“Köç edəndə dağa ellər, obalar,

Səsli-küylü yaylaqlardan de gəlsin”.

Salyanın ətrafında dağ yoxdur, əhalinin “dağ” adlandırdığı təpəliklər var ki, yayda cəhənnəm kimi yanır…

Sonra Pənah (yəni Pənahın yerinə bu şeiri yazan, deyək ki, Ağacavad Əlizadə) söhbətin səviyyəsini kosmosa qaldırır:

“Biz birinci fəth elədik fəzanı,

Ölkəmizə bu dünyada tay hanı.

Xalqımızın qorxu bilməz tərlanı,
Qaqarin tək qoçaqalardan de gəlsin”.

Doğrudan da kosmosa uçmuş ilk insan rus Qaqarindir, ancaq Ameruka ilə kosmos yarışı aparan SSRi-də əhali çox kaslb yaşayırda, Salyan kəndlərinin xeyli hissəsində işıq yox idi, qaz yalnız şəhərə çəkilmişdi, yamaqlı paltar geymək ayıb sayılmırdı, bəzi ailələr üçün qənd, çay özü dəbdəbə idi, üstəlik 1961-ci ildə çörək qıtlığı başladı, Salyanın özündə un, çörək növbəsində baş yarırdılar…

 Pənah (bu şeiri kim yazıbsa, o) sonra öz sevimli inqilab mövzusuna keçir. Süleyman Rüstəm deyirdi: “İnqilab oğlu inqilabam mən”. Pənah da inqilab oğlu inqilab idi. Yəni Süyelman Rüstəin salyanlı qardaşı.

Vuruşlarda qanımızdan rəng alan

İnqilabdan bizə yadigar qalan….

Burda aşıq Pənah şikəsteyi-fars üstündə haşiyə çıxır:

“Ay sənə nənəm qurban,   ay sənə nənəm qurban, ey…”

Bilmək olmur ki, Pənah nənəsini kimə qurban eləyir: Aşıq Bəylərə, yoldaş Leninə, yoldaş Stalinə, yoldaş Şaumyana və ya o vaxt Azərbaycana rəhbərlik eləyən Vəli Axundova.

İnqilabçı aşıq deyişməni belə bitirir:

Pənah deyər aya, günə ucalan,

Yenilməyən bayraqlardan de gəlsin”.

Mən yuxarıda aşıq Pənahın adından Lenin haqqında bir kirtablıq şeir yazıldığını, aşığın bu şerləri aşıq mahnısı kimi nəinki Azərbaycanda, hətta Moskva və SSRİ-nin başqa şəhərlərində də oxuduğunu demişdim. Azərbaycan televiziyasında Aşıq Pənah  Şövkət Ələkbərovadan da çox görünürdü, mən hələ Tükəzban İsmayılovanı, Fatma Mehralıyevanı demirəm. Onlara aylarla növbə çatrmırdı…

Və, nəhayət, Leninin yüzillik yubileyi gəlib çatır. Bakıda böyük şənliklər keçirilir Hydər Əliyevə qədər Lenin azərbaycanlıların babası idi. Heydər Əliyev gələndən sonra Lenin oldu həm babamız, həm atamız…Elə o vaxtlar müxtəlif yerlərdə müxtəlif cür danışılan bir lətifə yaranmışdı. Bir uşaq atasından soruşur: Ata, niyə görə Lenin bizim babamızdır? Atası deyir: Bala, çünki o bizim hamımızın nənəsini zad eləyib…

Yekun yubiley tədbirləri Leninin vətəni Ulyaniovsk  (keçmiş Simbirsk) şəhərində və Moskvada oldu. Ulyanovska Azərbaycandan böyük bir mümayəndə heyəti getdi, əlbəttə, aşıq Pənah da daxil olmaqla. Tədbirin rəsmi hissəsində Ulyanovskun rəhbəri, yəni oranın birinci katibi elan edir ki, dünya proletariatının rəhbəri Leninin yez illik yubileyində  Azərbaycandan gəlmiş böyük sənətkar aşıq Pənah iştirak edir. Və deyir ki, bu sənətkar “Leniniana” yaradıb, yəni Leninə bir kitablıq şeir həsr edib. Və sözü aşıq Pənaha verir…

Aşıq Pənah rusca azdan-çoxdan bilməliydi, çünki tez-tez  Şimali Qafqaz kurortlarına gedirdi. Orda, əlbəttə, rus xanımları ilə ünsiyyətdə olurdu. Yəni mədəni ünsiyyətdə. Yəqin ki, aşıq Pənah rus xanımlarına Heydər Əliyevin Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı necə amansız mübarizə apardığından danışırmış. Bəlkə  ayrı şeylərdən də. Ulyanosk rəhbəri isə düşünür ki, bu xalq sənətkarı rusca bilməz, elə öz tatarski dilində danışacaq.  Aşıq Pənah qalxır tribunaya…

  1. 08. 2013, Samara

«GEDİR KOMMUNİZMƏ AZƏRBAYCANIM». AŞIQ PƏNAH KAZUSU

Авг28

aşıq pənah

«Səadət eşqiylə qaynayır qanım,
Çalır, nəğmə deyir, gülür dörd yanım,

Gedir kommunizmə Azərbaycanım,

Gələcək yolunun düzü məndədir».

Bunu salyanı aşıq Pənah oxuyub. Videosu da qalıb. Yəqin ki, 60-cı illərin əvvəllərində studiyada çəkilib. Üçüncü misranı oxuyanda aşıq sağ əlini sazdan çəkib göyə qaldırır, yəni əslində deyir ki, Azərbaycan göyə necə çıxa bilirsə, kommunizmə də elə gedib çıxacaq…

Bu mahnının son bəndi lap maraqlıdır.

“Məndədir azadlıq, məndədir əmək”

Yəni azadlıq, əmək aşıq Pənahdadır.

“Dostluq, bərabərlik, halal duz-çörək”.

Bu lap fransız burjua inqilabının şüarlarına bənzəyir.  “Liberté, égalité, fraternité” – azadlıq, bərabərlik, qardaşlıq. Halal duz-çörək Azərbaycan əlavəsidir. Bizim millət ancaq halal yeyər, halal olmasa, acından ölər, yeməz…. Aşıq Pənah həmişə halal çörək yeyib. Təkcə “Leniniana”dan bəlkə tonlarla “halal” çörək qazanıb. Toylara da müqavilə ilə gedib. Qonorarının vergisini qəpiyinəcən ödəyib.

İnandınız?

Sonra:

“Pənaham, məndədir alovlu ürək”.

Bu heç, bu, anatomiya məsələsidir.

“İllərin pozulmaz yazı məndədir”.

İllərin pozulmaz yazı ancaq Azərbaycanda olur, bunu ilk dəfə ədəbiyyata akademik şair Səməd Vurğun gətirib. Bizdə adamların günü qara olsa da, payızda dizəcən palçığa batsalar da, qışda ayaqları qaz pəncələri kimi qızarsa da, “illərin yazı” pozulmur”. Səməd Vurğundan sonra onun şagirdləri “illərin pozulmaz yazını” öz ölməz əsərlərində yaşadrlar.

Deyilənlər aşıq Pənaha aid deyil, çünki Pənah öz adıyla oxuduğu qoşmaların, gəraylıların heç birini yazmayıb. Aşıq Pənah ümuiyyətlə şeir yazmayıb. Bunu köhnə salyanlılar yaxşı bilirdilər…

Şirvan və Salyan aşıqları – bu, əslində sovet Azərbaycanında yaranmış fenomendir. Köhnə videolarda, köhnə şəkillərdə aşıqların paltarlarına fikir verin – bu, musiqiçi, xüsusən xalq musiqiçisi paltarı deyil. Bu, bolşevik inqilabından sonra komissarların, orqan işçilərinin geydiyi kostyum və uzunboğaz çəkmədir. Elə Stalin də belə geyinirdi. Niyə Şura hökuməti gələndən sonra aşıqlara bu paltarı geydiriblər – bilmirəm.  Ancaq Aşıq Pənahın, aşıq Şakirin, Aşıq Bəylərin paltarı qırmızı zabitlərin, komissarların paltarıdır. Aşıq Pənahın bir mauzeri çatışmırdı. Bəlkə də pistoleti olub, anca belində yox, cibində, ya sazının futlyarında gəzdirirmiş…

Aşıqların paltarı cəhənnəm, elə özləri də bir bolşevik proyekti kimi ortaya çıxıb. Aşıq – Qurbanidir, Ələsgərdir, bunlar söz yazıblar, yəni xalq şairi olublar. Ancaq sovet vaxtı populyarlıq qazanmış aşıqların heç biri şeir yazmırdı, onların adına şeir yazırdılar. Hər aşığın müəllifləri olub, pul verib şeir yazdırıblar. Aşıq Pənahın öz adına oxuduğu şeirlərin əsas müəlliflərindən biri uzun illər “Azərbaycan” jurnalında məsul katib işləmiş salyanlı Ağacavad Əlizadədir.  Əliağa Kürçaylı da Aşıq Pənah üçün şeirlər yazıb. Mənim mərhum dayım Arbatanlı Sabir də Salyan aşıqları üçün şeirlər yazıb, ancaq əlyazmaları qalmadığı üçün hansı şeirlərin ona məxsus olduğunu deyə bilmərəm.

Lenin deyib ki, incəsənətlərdən xalqa ən yaxını kinodur. Və düz deyib. Min adamı yığ bir yerə, heç klub da lazım deyil, mal damının divarından ağ mələfə as və kolxozu, bolşevikləri, sovet quruluşunu mədh edən bir film göstər – bir saatın içində gör nə qədər adamda yoldaş Leninə, yoldaş Stalinə, yoldaş Şaumyana, Kirova məhəbbət yaranırdı! Gör nə qədər adam beş-altı ilə kommunizmin qurululacağına, doyunca yeyib-içə biləcəklərinə inanırdı!

Aşıqlıqda da, xüsusən sovetin uydurduğu aşıqlıqda, belə bir təbliğat və təşviqat resursu var idi. Bəzi toylara minəcən adam yığılırdı. Və xalqın sevilmlisi Aşıq Pənah onlara Azərbaycanın kommunizmə getdiyini elan edirdi. Pənahdan fərqli olaraq doyunca nə halal, nə haram çörək yeyə bilən kənd adamlarında ruh yüksəkliyi yaranırdı, onlarda hətta kolxoz sədrinə, raykom katibinə də məhəbbət yaranırdı. Hərçənd əksəriyyəti bilirdi ki, kolxoz sədri də, raykom katibi də oğrudur, rüşvətxordur, bir sözlə hər ikisi oğraşın yekəsidir…

Mən 60-cı illərin əvvəllərindən xanəndələri aşıqları tanımışam. O vaxt Aşıq Pənahın plyus-minus qırx yaşı vardı və radiodan lent yazıları səslənirdi: “Gedir kommunizmə Azərbaycanım”. Onun necə populyarlaşdığını, sontra niyə və necə  əsl siyasi aşığa çevrildiyini bilmirəm. Artıq 60-cı illərin axırına yaxın Aşıq Pənah  Leninə “həsr etdiyi” qoşmaları lentə yazdırmağa başladı. Leninin yüz illik yubileyinə hazırlıq bir neçə il qabaqcadan başlanmışdı. Yubiley ərəfəsində Pənah Leninə bir kitablıq şeiur həsr etmişdi və bu məcmuə rəsmi şəkildə “Aşıq Pənah Lninianası “ adlanırdı. Şübhəsiz ki, bu şeirləri də yuxarıda adlarını çəkdiyim müəlliflər yazmışdılar. Leninçi şeirlərin böyük hissəsi, yəqin ki, Ağacavad Əlizaədə tərəfindən yazılıb, bunu Ağacavadla yaxın ünsyyətdə olmuş adamdan da eşitmişəm.

28.08. 2023, Samara