«İroniya sudbı” filmində İppolitin yağdırdığı suallardan birinə cavab olaraq Lukaşin  deyir: “В самолете летел… спя!»

«Спя» sözü tamaşaçıda gülüş doğurur, çünki qrammatik cəhətdən düz olsa da, “spya” sözü, demək olar ki, işlənmir və yöndəmsiz səslənir.

 “Spya” sözünün olduğunu mötəbər mənbələr təsdiq eytsələr də, “daya” («дая» — «verərək” mənasında), sözü barədə bunu demək olmaz. “Davaya” – var, hərçənd bu forma da, demək olar ki, danışıqda işlənmir. “Daya” heç yerdə yoxdur. “Heç yerdə”, əlbəttə, korrekt deyil. Çünki ən azı bir yerdə var: bu sözü M. Lozinski “İlahi komediya”nın tərcüməsinə işlədib.

82 Народу над народом власть дая,
      Она свершает промысел свой строгий,
      И он невидим, как в траве змея.

Lozinski rus tərcümə sənətinin ən böyük ustalarındandır, Şekspirin pyesləri indiyəcən onun tərcüməsində tamaşaya qoyulur. Ancaq “İlahi komediya”nın tərcüməçi üçün çətinliyindən Lozinski də şikayətlənib. Dante bu əsəri üçlüklərlə yazıb. Üçlük öz-özlüyündə çətinlik yaratmır, çətinlik yaradan qafiyə sistemidir.

aba; bcb; cdc və s.

Yuxarıdakı üçlükdə “zmeya” zözü var, bu sözə qafiyə tapmaq lazımdır. Tərcüməçi “zmeya”nı misranın içinə keçirsə, gərək yuxarıdakı üçlüyün ikinci misrasında qafiyə olan “kraya” sözünü də dəyişə. Beləcə bir neçə bənd domino prinsipi ilə dağılar. Buna görə Lozinski baş sındırmaqdan yorulub  düz olmayan “daya” sözünü işlədib: будь что будет…

Qeyd edim ki, Lozinski bu tərcüməyə görə 1-ci dərəcəli Stalin mükafadı alıb.

Dantenin orijinalı:

che permutasse a tempo li ben vani
di gente in gente e d’uno in altro sangue,
oltre la difension d’i senni umani;

per ch’una gente impera e l’altra langue,
seguendo lo giudicio di costei,
che è occulto come in erba l’angue.

İkinci üçlüyü bitirən “angue” italyanca “qan” mənası da verir, ancaq Dante burda bu sözü onun latın mənasında (anguis) yəni “ilan mənasında işlədib. Bu, aydıтdır, çünki, yuxarıdakı üçlükdə qan sözц var: “sangue”

Bu üçlükləri mən belə çevirmişəm:

79 Fani nemətləri o ötürəndir,
Tayfadan tayfaya və qandan qana.

İnsan iradəsi burda heç nədir.

82 Bir xalq hökm sürür, digəri ona
Kölədir; görünmür məramı lakin,

Bənzər ot içinə girmiş ilana.

Aydınlıq üçün deyim ki, Vergili burda Fortunadan danışır…

07.04 2023, Samara