Архив по авторам | Xeyrulla Xəyal

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏNİN İMAM HÜSEYN MÜSİBƏTİ

Май14

1959-cu ilin dekabrında Bəxtiyar Vahabzadə İraqda səfərdə olub.

Bəxtiyar Vahabzadənin “Gülüstan” poeması 1958-ci ildə çıxıb. Özünün və fanatlarının iddiasına görə, KQB bu poemaya görə onu az qala güllələyəcəkmiş. Ancaq KQB-nin “qara siyahı”sına düşən ədəbiyyatçı ömrü boyu ayağını ölkədən qırağa qoya bilməzdi. Bəxtiyar Vahabzadə “Gülüstan” poemasına görə nəinki tənbeh olunmur, hətta xarici səfərə də göndərilir.

Qəribə deyilmi?

Bəxtiyar Vahabzadə 1958-ci ildə poemasını yazanda İraqda qanlı hərbi çevriliş baş verib. İyulun 14-də polkovnik Əbdülkərim Qasımın başçılığı ilə hərbçilər kral Feysəli deviriblər. Kralı və onun bütün arvad-uşağını sarayda divara dirəyib güllələyiblər. Bütün hərbi çevrilişlərdə olduğu kimi, bu çevrilişdən də sonra ona başçılıq etmiş Əbdülkrim Qasım özünü baş nazir təyin edir. İraq respublika elan olunur.

Yəni Bəxtiyar Vahabadə, yəqin ki, sovet yazıçılarının nümayəndə heyətinin tərkibində, İraqa səfər edəndə, Bağdad küçələri bəlkə hələ çevriliş zamanı öldürülənlərin, sonra edam olunanların qanından təmizlənməmişdi.

KQB-nin, “Gülüstan” poemasına görə Bəxtiyar Vahabadəni məzəmmət etdiyini istisna etmək olmaz. Və  İraqa göndərməklə bəlkə KQB ona “səhvini” düzəltmək şansı verir. Yəni Bəxriyar Vahabzadə günahını yumalıydı. Əlbəttə, qanla yox, mürəkkəblə…

Əbdülkərim Qasım kralı devirib hakimiyyəti zəbt edən kimi SSRİ ilə yaxın əlaqələr qurur, hərbi əməkdaşlıq sahəsində müqavilə bağlanır. Moskva İraqa silah və hərbi texnika göndərir, iraqlılar SSRİ-yə hərbi təhsil almağa gəlirlər. Sovet yazıçılarının İraqa səfərinin məqsədi sovet adamlarına yeni İraqı tanıtmaq ola bilərdi.

Sovet yazıçılarından xaricə, xüsusən qeyri-sosialist ölkələrinə tək-tükü buraxılırdı. Nümayəndə heyətinə salnmamışdan qabaq KQB, Partiya komitəsi yazıçının bütün nəslini yoxlayırdı. Siyahıya düşəndən sonra onlar ciddi təlimat alırdılar. KQB ilə xüsusi əlaqəsi olanlar təlimatdan başqa tapşırıq da alırdılar. Onlar getdikləri ölkəyə öz göləri ilə yox, KQB-nin göləri ilə baxmalıydılar, KQB gözləri ilə gördüklərini yamalıydılar.

Deyək ki, Nəsimi 1959-cu ildə, hərbi çevrilişdən bir il sonra İraqa gedir. O, Bağdad küçələrində qan iyi duyacaqdı, qan ləkələri görəcəkdi, üzləri divara çevrilib başları üzərində quran tutaraq güllələnən arvad-uşağın səssiz fəryadını eşidəcəkdi. Elə deyilmi?

Bəxtiyar Vahabzadə nə qan iyi duyur, nə arvad-uşağın fəryadını eşidir. O, Kərbalada İmam Hüseyn məqbərəsinə atüstü baş çəkib ona KÜB gözüylə, partiya təlimatı ilə baxaraq sosial və hətta kommunist şeiri yazır. Şeirin adı əsl kommunist və hətta proletar üslubunddadır: “Aclardan toxlara”.

Zər-ziba içində alışıb yanır

Sərdabə, döşəmə, tavan sərasər;

Neçə yüz ildir ki, burda saxlanır

İmamın adına gələn nəzirlər.

Bir delikat, yəni incə məsələ var. Bəxtiyar Vahabzadə şəkilidir, çox güman ki, ailəsi sünnü məzhəbindəndir. İmam Hüseyn məqbərəsinə neqativ məzmunlu mətnin sünnü məzhəbindən olan azıəərbaycanlıya həvalə edilməsi təsadüfi ola bilərdimi? Axı KQB hər şeyi ölçüb-biçirdi. Özü də br dəfə yox…

Bəndin ikinci beytinə baxın: “İmamın adına gələn nəzirlər yüz ildir ki, burda saxlanır”.

Yüz illərlə saxlanılan nəzirlər nədir? Pul? Qızıl? Daş-qaş? Şair məscidin, məqbərənn tikintisinə, bəzəyinə işlənmiş nəzirləri deyir? Divarlara, tavana qiymətli metaldan bəzək vurulubsa, buna “nəir saxlanır” demək olarmı? Və şairin “xəzinə” adlandırdığı bu qızılı, daş-qaşı aclarmı gətirib? Acın qızılı, daş-qaşı hardaydı?

Cəlil Məmmədquluzadənin “Eşşəyin itməkliyi”ni yadımıa salaq. Yazıq Məmmədhəsən əmi ömrü boyu Kərbəla ziyarətini arzulamış, qəpik-quruş yığıb eşşək almışdı. Deyək ki, eşşəyi Xudayar bəy satmamışdı və Məmmədhəsən əmi getmişdi Kərbəlaya. Gedib ora çatsaydı İmam Hüsyen məqbərəsinə bəlalı başından başqa nə qoya bilərdi? Heç nə. Onun özünün qarnını, yəqin ki, orda nəzir hesabına doydurardılar.

Məscidin divarlarını 1508-ci ildə Şah İsmayıl qızila tutub. 1708-ci ildə Ağa Məhəmməd Qacar günbəzin qızıl örtüyünü yeniləyib. Bu adamları heç cür ac adlandırmaq olmaz…

“Bu busat, bu cəlal kimin üçündür?

Bayırda əl açıb dilənir millət….”

1959- cu ildə İraqda həyat səviyyəsi, əlbəttə, yüksək olmayıb. Ancaq “millət dilənir” ağ yalandır. 1959-cu ildə Sovet Azərbaycanında yaxşımı dolanlrdılar? Kənd adamlarının paspordu yox idi, pensiya almırdılar, iki ildən sonra üstəlik çörək qıtlığı başlandı…

Bəxtiyar Vahabzadəni Bakıdakı Lenin museyi niyə narahat eləmirdi? Ona nə qədər xərc qoyulmuşdu və saxlanmağına nə qədər pul xərclənirdi? Bəs Leninin çoxsaylı heykəlləri? Bəxtiyar Vahabzadə sonra özü Lenindən poema yazıb nə qədər qazandı?

Siyasi məqsəd güdən bi xarici səfərlərə büdcədən, yəni kasıb sovet xalqının hesabına, nə qədər pul xərclənirdi? İmam Hüsendən yadığı bu şeirdən qazandığı pulu Bəxtiyar Vahabzadə Bakıda dilənənlərə payladımı?

“Dünyanın qəribə təzadları var:

Aclardan toxlara düşərmiş nəzir…”

Yox, yox, yenə də yox! A kişi, ağzında “ac” deyirsən, “kasıb” da demirsən. Acı  nəyi var ki, nə verə? Nəziri, yəni ciddi nziri,, daş-qaşı, sentnerlərlə qızılı zənginlər verir. Adamları kasıb eləyən nəzir deyil, iqtisadiyyatın bərbadlığı,korrupsiya, milli sərvətlərin və gəlirin hakim təbəqə əlində cəmləşməyidir. Deyək ki, İmam Hüseyn məscidindəki bütün sərvəti payladın əhaliyə. Əhalini bu məscidin sərvəti neçə gün dolandırar?

Şeirin sonu müsibətdir. İmam Hüseyn müsibəti yox. Lümpenproletar müsibəti.

“Daş-qaş içindədir ölü imamlar,

Diri övladları lüt-üryan gəzir…”

Nə az, nə çox: lüt-üryan. Elə bil ki, Bəxtiyar Vahabzadə Kərbəlada yox, nidist çimərliyindədir. Arvad çılpaq, kişi çılpaq… Yəni lüt-üryan…

A kişi, başa düşdük ki, sənə KQB tapşırıq verib, sən gərək İmam Hüseyni azərbaycanlıının gözündən salasan. Ancaq hər şeyin yeri var. Ağ eləmisən…

Bir şeyi bilmək yaxşı olardı: görəsən Kərbəla səfərindən sonra KQB Bəxtiyar Vahabzadəyə hansı rütbəni verib? Kapitan? Mayor? Polkovnik?

1963-cü ildə İraqd yeni çevriliş baş verir. Əbdülkərim devrilir və edam olunur…

 

X.X.

  1. 05. 2025, Samara

 BALIQÇI VƏ İNTERNET

Май12

Dünən yağırdı, bəlkə sabah yenə də yağar,
Bu gün günəş parlayır, həm işıqlı, həm isti.

Sahildə hava udan, gəzən, oynayan da var,

Tilov atıb oturub bir qoca çınqıl üstdə.

 +

Balıqçılıq stajı az olmaz əlli ildən,

Yaşının dibi yoxdur — görkəmindən bilinir.

Volqanın qırağında keçən vaxt cəm edilə,
Görərsən bu həvəsə həst edib o illəri.

 +

Üzgəclərdən gözləri çəkilməzdi bir zaman,
Yayınmazdı diqqəti nə səsə, nə də şəklə

Elə baxardı gərgin, deyərdin ki, bu insan,
Lal axıb gedən suyun altını görür belə.

 +

Qocanın yarı canı smartfondadır indi,
Gah üzgəci izləyir, ekrana gah göz dikir.

Əlbəttə, balığın da qoca marağındadır,
Ümumdünya Torunun cazibəsi də çəkir.

 +

Deyirlər balıqçını çağıraraq bir zaman,
İsa dedi: “Tilovu tulla, mənimlə gedək.

Daha çətin bir ova indi qatılacaqsan —

Girdablardan ruhları çıxarasan sən gərək”.

 +

Yerin üstündəkindən, suyun altındakından,
Ovuclara yerləşən ekranlar yayındırır.

Girdablardan ruhları xilas etməli insan,

Özü Tordadır, ya da girdab qırağındadır.

 12. 05. 2025, Samara

AC OYUNLAR? ACLIQ OYUNLARI? TOFİQ YAQUBLUNUN VƏ KOMEDİYANIN SONU

Май10

Əli Kərimlinin necə məyus olduğunu təsəvvür edirəm – kişi qırx gün idi ki, Tofiq Yaqublunun dəfninə hazırlaşırdı. Yəqin, sabirabadlılar demişkən, “qəssum”unu” ütülətdirib ona yaraşan qalstuk da seçmişdi. Əgər İlham Əliyev ona güzgüyə baxmağı qadağan eləməyibsə, güzgü qabağında dayanıb Tofiq Yqublunun qəbri üstündə deyəcəyi nitqin məşqimi də eləmişdi. Hər gün hazırlıq, gərgin məşq – indi məlum olur ki, yas “qəssumu”nu geyib hüznlü nitq söyləmək ona qismət deyilmiş – Tofiq Yaqublu aclığı dayandırıb…

Bəs mən demirdim ki, biz özümüü irlandlara oxşatmaq istəyirik, ancaq tez acıyırıq?

Mən Tofiq Yaqublunun ölməyini istəyirdimmi? Əlbəttə, yox! Məni narahat və hətta pərt edən əvvəl dram, sonra hətta faciə kimi görünən sitüasiyanın farsa, bayağı komediyaya çevrilməsidir. Tofiq Yaqublunun bu aclıq performansı özünü xəcalətli və üzüqara eləməklə, indi həbsxanalrda çürüyən bütün siyasi dustaqlara miqyası çətin təsəvvür edilə bilən ziyan vurdu.

Tofiq Yaqublunun aclığı dayandıracağını mən əvvəldən güman edirdim. Azərbaycanda aclıq aksiyaları həmişə belə xəcalətli bitir. Mən Mehman Hüseynova hörmətlə yanaşıram və onun indi təklikdə ( ya da dostlarının köməyi ilə) gördüyü işi bütün müxalifətin fəaliyyətindən üstün sayıram. Ancaq Mehman Hüseynovun da türmədə aclıq aksiyası şirin bir vodevilə çevrilmişdi. Şirin ona görə deyirəm ki, Mehman Hüseynov aclıq keçirdiyi zaman yoqurt yediyini deyirdi…

Qarnı burnunda olan arvadının dalına düşüb FB-da qayınatasına azadlıq “tələb edən” Samir Həzi indi kimdir və nədir?

Nigar Həzi yazır ki, guya atasının yaxınlarda dünyaya gələcək körpəyə yazığı gəldi.

Bəs Tofiq Yaqublu aclığa başlayanda bilmirdi ki, evdə arvadı var, qarnı burnunda qızı var? Bəlkə ümid edirmiş ki, aclığın onuncu, uzağı iyirminci güündə İlham Əliyev onu buraxacaq?

İndi kim uzaqgörəndir? Kim ciddi adamdır? Kim dediyini eləyəndir?

İndi aclıq keçirməyən, ədalətsiz türmə həyatını mərdliklə yaşayan jurnalist qızlar və başqa siyasi dustaqlar üzərində türməçilərin zülmü artmayacaqmı? Tofiq Yaqublu öz dramını farsa çevirməklə təkcə özünü yox, ləyaqətlə dustaq həyatı yaşayan insanları da aşağıladı, onları daha artıq təzyiqlərə və hətta vəhşiliklərə hədəf elədi.

Yaşı altmışla yetmiş arasında olan “müxalifətçilər” könüllü istefa verib evlərində lal-dinməz otursalar, bütün ölkənin xeyrinə olar. Demokratik tələbatlı gənclik istəsə, mübariəni davam etdirər, özünə lider də seçər. İstəməsə, başını aşağı salıb yaşayar. İndiki müxalifət rəhbərləri başdan-ayağa xəcalət və üz qarasıdırlar.

Baxın, İlham Əliyevin iyirmi ildən çox hakimiyyəri zəbt etdiyini deyən İsa Qəmbər İlham Əliyevdən yeddi-səkkiz yaş böyükdür və və elə rəhbərdi ki, rəhbərdir. Gördüyü iş də LAF TV-də iki arvadla oturub mırt vurmaq.

Əli Kərimlinin işi nədir? Cangüdənlərini, şoferlərin tutdurmaq?

İndi qoy Tofiq Yaqublu özünə gəlsin, cücə-plovdan, yarpaq dolmasından (tənəklər yarpaqlayıb?)  yeyib cana gəlsin, uzağı bir həftədən sonra gərək elan eləyə ki, bütün siyasi fəaliyyətini dayandırır. Və İlham Əliyevin yumruğunun altından keçir. Mənə elə gəlir ki, İlham Əliyev onu bağışlayar. Mənə elə gəlir ki, Tofiq Yaqublya bundan sona siyasi fəaliyyətdə yer yoxdur. Çünki həm özünü, həm onunla bağlı bütün hərəkatı xəcalətli və üzüqara elədi. Tofiq Yqublu gərək bu qırx gündə həqiqətən darıxmış, ürək ağrısı tapmış bütün insanlardan üzr istəyə.

Əlikərimlilər, İsaqəmbərlər, Tofiqyaqublular istefa verəndən sonra gənclər özləri öz gələcəkləri barədə qərar qəbul edərlər. Sabah – onlarındır, əgər Sabaha İlhamla ya onun törəmələriylə getmək fikrindədirlərsə, nə deyə bilərik. Yaxşı yol! Getmək istəməsələr, özləri mübarizə formalarını seçərlər. Və ümid edirəm ki, bu mübarziə formalarının içində ac oyunlar və ya aclıq oyunları olmayacaq…

X,X.

10.05. 2025, Samara

ÖZÜMÜZÜ İRLANDLARA OXŞATMAQ İSTƏYİRİK, ANCAQ TEZ ACIYIRIQ…

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYDLƏR — III

Май6

“Kəndə yetişib xəbərdar olduq ki, buranın camaatı axşamlar kəndin mötəbər ağası və ağsaqqalı Bala Sultanın tövlə otağına cəm olub uzun qış gecələrini orada söhbət ilə yola verirlər. Biz üz qoyduq həmin Bala Sultanın tövlə otağına.
Tövlənin bir tərəfi mal ilə dolu və qaranlıq idi, amma digər tərəfi uca və işıq idi və burada çox cəmiyyət əyləşib söhbətə məşğul idilər. Danışanlar bizi görcək səslərini kəsdilər və cümləsi birdən ayağa durub, bizə kəmali-ehtiram ilə yuxarı soruşmağa başladılar.”

Eyni hekayə əsasında yazılmış pyesin remarkasında deyilir ki, “əhvalat vaqe olur 1891-ci ildә Gәncә qubernyasında, Bәrgüşad kәndindә.” Gəncə quberniyası kimi adlı-sanlı bir yerdə qış gecələri “mötəbər ağa və ağsaqqal” Bala Sultanın tövlədə, mal-heyvanla bir yerdə  məclis qurmağı Cəlil Məmmədquluzadənin fantaziyası deyil. Məhəmmədhüseyn Şəhriyar bu faktı “Heydərbaba”da təsdiq edir.

Qış gecəsi tövlələrin otağı,
Kəndlilərin oturağı, yatağı,
Buxarıda yanar odun yanağı,
Şəbçərəsi, girdəkanı, iydəsi,
Kəndi basar gülüb-danışmaq səsi.

Mirzə Cəlilin hekayəsindən şam yeməyinin də tövlədə çəkilditövləyini öyrənirik. Şəhriyarın poemasından məlum olur ki, “tövlə otağında” yatırlarmış da. Əlbəttə, tövlə isti olar, peyini nə bilmisən…

Millətimizin məişət mədəniyyətinə, əlbəttə söz yoxdur. Fransız-zad işi dedyil…

+++++++++++++++=

“Heydərbaba”nın məişətində qədimliklə uyuşmayan bir əşya var: samovar.

Şüca xaloğlunun Bakı sovqatı,
Damda quran samavarı, söhbəti,
Yadımdadı şəstli qəddi, qaməti,
Cünəmməyin toyu döndü yas oldu,
Nənəqızın bəxt aynası kas oldu.

Bəndin birinci beytindən samovarı Bakıdan “Şüca xaloğlunun” gətirdiyini güman etmək olar. Azərbaycanlıların çaya olan məhəbbəti Rusiyadan gəlmiş bu möcüzəyə də keçib. Elə keçib ki, xalq mahnısında adı əbədiləşib.

Samovara od salmışıam,

İstəkana qənd salmışam…

İki misrada iki rusizm var. Bu predmetlər xalq mahnılarnı Şirəli Müslümov kimi qocaldıb onlara üç-dörd yüz il yaş vermək istəyənləri məyus etməlidir: “Küçələrə su səpmişım” mahnısı samovar bizim məişətimizə gələndən sonra yaranıb…

“Heydərbaba” poemasından görürük ki, kənddə samovar br deyilmiş, çox imiş.

Heydərbaba, Amir Heydər neyniyür?

Yine yəqin samovarı qeyniyür.

Day qocalıb alt əngiynən çeyniyür… 

Rusiya “Heydərbaba”da təkcə samovarı ilə təmsil olunmayıb.

Mirmustafa dayı, ucaboy baba,
Heykəlli-saqqallı Tolustoy baba,
Eylərdi yas meclisini toy, baba…

Görəsən “seyid-peyğəmbər övladının” “urusa” bənzədilməsi şiə oxucunu cin atına mindirmir ki?…

X.X.

06. 05. 2025, Samara

əvvəli burda:

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYDLƏR — II

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYDLƏR — II

Май4

Novruzəli xərməndə vəl sürərdi,
Gahdan yenib küləşlərin kürərdi…

Tanış gəlmirmi? Bu, hansı Novruzəlidir? Bu işləri axı “Poçt qutusu”nun qəhrəmanı Novruzəli də görür. Başı ayılan kimi xanın sovqatını ulağa yükləyib yollanır şəhərə. Bəndin sonrakı misraları elə bil Mizə Cəlilin qəhrəmanının  yolunu təsvir edir.
Dağdan da bir çoban iti hürərdi,
Onda gördün, ulaq ayaq saxladı,
Dağa baxıb qulaqların şaxladı…

İki Novruzəli arasında yarım əsr fərq olsa da, “Heydərbaba”dakı Novruzəlinin də başına “Poçt qutusun”ndakı fövqəladə bədbəxt hadisə gələ bilərdi. Mirzə Cəlilin “Eşşəyin imtəkliyi”ni yaratdığı vaxtdan yarım əsr  keçsə də, azərbaycanlı kəndində yüz illər qabağın həyatı dəyişməz qalır. İtqapanlı Novruzəlinin güzəranı yəqin ki, kəndli həyatının Şəhriyarın poemasındakı təsvirindən fəqrlənməz.

Kəndli yazıq çıraq tapmır yandıra,
Görüm sizin bərqiz qalsın andıra,
Kim bu sözü ərbablara qandıra:
Nədir axır bu millətin günahı?
Tutsun sizi, görüm, məzlumlar ahı!

Hərçənd poemanın başqa yerində kəndə “Allah işığı”nın gəldiyini görürük.

Eşitmişəm yanır Allah çırağı,
Dayır olub məscidizin bulağı,
Rahat olub kəndin evi, uşağı,
Mənsurxanın əli-qolu var olsun,
Harda qalsa, Allah ona yar olsun.

“Allah işığı”, yəqin ki, elektrik işığıdır. Kənd adamı, şüuru əsrlərlə dəyişməyən adam mənbəyini, sirrini bilmədiyi işığı “Allah işığı” adlandıra bilərdi. Marks deyir ki, barıt, çap maını olan yerdə mif yaranmaz. Ancaq çap dövründə adamların şüuru dəyişməz qalıbsa, çap maşınını da, atom bombasını da mifləşdirəcəklər. Bolşeviklər texniki nailiyyətləri Leninin adı ilə bağlamaqla yeni mifologoya yaradır, rəhbərlərini yarımallaha çevirirdilər. SSRİ-də işığa “İliç (Vladimir İliç Lenin) lampaları deyirdilər…

“Eşşəyin itməkliyində” son epizodlardan biri təkcə Danabaş kəndi üçün deyil, hər hansı şiə kəndi üçün çox vacib və hörmətli mərasimi — çavuşun at belində qapı-qapı gəzərək zəvvarları Kərbəla ziyarətinə çağırdığını təsvir edir.

 “Sübh olcaq çavuşun münacatı kəndi əhatə eləyib, gah o məhəllədən səsi gəlir, gah bu məhəllədən. Bütün kəndi dolanıb əvvəl gəldi dayandı Kərbəlayı Zeynalabdının qapısında və başladı münacatı. Həyətdən on beş-on altı yaşında bir oğlan çıxıb bir əlində bir çanaq qəndab, o biri əlində bir cift corab. Çavuş qəndabı içib corabı aldı və qoydu atının tərkindəki xurcuna. Zeynalabdının qapısından rədd olub, gəldi dayandı Məhəmmədhəsən əminin qapısında və başladı münacatı….”

Heydər Baba, Qaraçəmən cadası,
Çovuşların gələr səsi, sədası,
Kərbəlaya gedənlərin qadası,
Düşsün bu ac yolsuzların gözünə…

Biz müsəlmanların duası, Allahdan diləyimiz, pislərə, incik olduğuuz, ədalətsiz, zalım saydığımız adamlara elədiyimiz qarğışlarla bərabər səslənir. “Kərbəlaya gedənlərin qadası…” “Eşşəyin itməkliy”ndə qarğış müəllifin dilindən yox, Məhəmmədhəsən əminin arvadı İzzətin dilindən səslənir: “İzzət ağlaya-ağlaya başlayıb Məhəmmədhəsənin sözünü kəsdi:»Çavuş, apararsan o ərizəni həzrət-Abbasa. Gərək mənim ərimi bu yoldan binəsib eləyənə Həzrət-Abbas özü qənim ola. İmam özü qənim ola….»

X.X.

02-04.05. 2025, Samara

əvvəli burda:

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYRDLƏR — I

«RAFİQ TAĞI CƏHƏNNMƏ VASİL OLDU» DEYƏN TALE BAĞIRZADƏ ƏLİ KƏRİMLİNİ TƏBRİK EDİR…

Май3

“Azadlıq qəzeti”nin Facebook səhifəsində Əli Kərimli ilə Tale Bağırzadənin qoşa şəkli qoyulub. Əli Kərimli, şəkillərinin çoxunda olduğu kimi irişir. Nəyə irişir – bilmək olmur. Tale Bağırzadə, əsl müsəlman olaraq, irişmir. O, “həbsxanadan ünvanlanan təbrikdə o, Əli bəy (!) Kərimliyə möhkəm can sağlığı,uğur və müvəffəqiyyətlər arzu edir”.

 “Bir ömür tarixçəsi daim mübarizə, mücadilə və demokratiya naminə azadlıqlar uğrunda parlaq səhifələrlə zəngin bir həyat hekayəsinin 60-ci ili tamamlanır. Biz Əli bəyi ad günü münasibəti ilə təbrik edir, Allahdan ona möhkəm can sağlığı diləyirik.”

Bəh-bəh!

16.02.13. Tale Bağırzadə Maştağadakı Həzrət Abbas məscidində qəzəblə Qafqaz müsəlmanları idarəsinə müraciət edib soruşurdu ki, niyə bu idarə “cəhənnəmə vasil olmuş Rafiq Tağıya “mürtəd” demir.

Tale Bağırzadınin aşna-dostları Rafiq Tağını bıçaqlayıb öldürmüşdülər, ancaq ürəyi soyumurdu, tələb edirdi ki, Allahşükür şəxsən Rafiqi “mürtəd” adlandırsın.

İndi Əli (bəy yox, gədə) Kərimli şəkildə bu şiə faşisti ilə yanaşı durub irişir…

Demək lazımdır ki, “demokratik ictimaiyyət” hər il Tale Bağırzadənin doğum günlərini təntənə ilə qeyd edir.

Bir vaxt İran liberalları Parisdə Xomeyninin dalına-qabağına keçdilər, gətirib çıxartdılar başlarına. Az sonra bu liberallardan çoxunun cəsədləri avtomobil kranlarından sallanırdı… Tale Bağırzadənin Xomeynidən daha qəddar olduğunu şübhə eləməyin. Xomeyni Paris görmüşdü, mədəni insanlar görmüşdü. Tale Bağırzadə isə Xomeyni İranından başqa heç yer görməyib…

Nə deyəsən? “Azadlıq qəzeti”nə də, Əli (bəy yox, gədə) Kərimliyə də ar olsun…

Yeri gəlmişkən, Əli Kərimlinin aclıq çəkən bir qrup adama baş çəkib onları “ruhlandırmağı” onun ya sinizmini ya da qeyri-adekvatlığını göstərmirmi? Aclığı, əgər bu tədbirdə məna varsa, ilk növbədə o çəkməməlidirmi? Mahatma Qandi dönə-dönə aclıq aksiyaları keçirib. 1933-cü ildə və 1943-cü ildə küçirilən aclıqların hər biri 21 gün davam edib. Arvadı 1944-cü ildə türmədə ölüb…

Mahatma Qandi xalq lideri idi və liderliyə haqqı var idi. Əli Kərimli kimin, nəyin lideridir? Daim şoferlərini, cangüdənlərini tutduran, aclıq çəkənlərin ətrafında atılıb-düşərək boşboğazlıq edən bu demaqoq, demokratik hərəkaı bayağı bir komediyaya çevirir. Və bu komediyada özünü ən rahat hiss edən də odur. Ona görə irişir…

Tale Bağırzadə isə irişmir. Onun məramı ciddidir. Yəqin ki, daim  gözünün qabağında kranlarından cəsədlər sallanan avtomobillər sıralanır…

X.X.

03. 05. 2025, Samara

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYDLƏR — I

Май2

Karl Marks yazır: “Barıt və qurğuşun dövründə Axilles mümkündürmü? Və ümumiyyətlə çap dəzgahı və mətbəə maşını ilə bir sırada? Məgər çap maşınının yaranması ilə rəvayətlərin, mahnıların və ilham pərilərinin və bununla da əpik poeziyanın zəruri şərtlərinin itməyi qaçılmaz deyil?”

Marks daha sonra qeyd edir ki, yunan incəsənəti müəyyən ictimai inkişaf formaları ilə bağlı olsa da, o hələ də bizə bəddi həzz verməyə davam edir.

“… nə üçün insan cəmiyyətinin uşaqlığı daha gözəl inkişaf etdiyi yerdə bizim üçün heç vaxt təkrar olunmayan pillə kimi əbədi cazibəyə malik olmasın? …İncəsənətdə bizi sehrləyən cazibə və məlahət içində yetişdiyi inkişaf etməmiş ictimai mühitlə ziddiyyətdə deyil”.

Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın “Heydərbabaya salam” poemasındakı sehirin və cazibənin sirrini anlamaq üçün nəzəri kommunizmin banisinin və əlbəttə ki, ensiklopedik bilikli filosofun yunan incəsənəti haqqındakı fikirləri kömək edə bilər.

Karl Marks, əlbəttə, qədim yunanlardan, antik sənətdən danışır ki, bunun da bir neçə min illik tarixi var. Məhəmmədhüseyn Şəhriyarın poeması isə iyirminci əsrn ortalarında yazılıb – o vaxt nəinki çap dəzgahı, mətbəə maşını, barıt, hətta atom bombası da olub. Bəli, olub. Ancaq Şəhriyar “insan cəmiyyətinin uşaqlığına” qayıda bilib. Və bunun üçün ona zaman maşını lazım olmayıb. Onun doğma kəndindki insanların iyirminci əsrin əvvəllərində də, ortasında da  “insan cəmiyyətinin uşaqlığı”ndan elə də fərqlənməyib.

Yenə Marksa qayıdaq. “Gülünc görünmədən kişi yenidən uşağa evrilə bilməz. Ancaq məgər onun uşaq sadəlövhlüyü sevimdirmir və məgər o ali mərhələdə özünün həqiqi mahiyyətini üzə çıxarmağa cəhd etməməlidir..?”

Məhəmmədhüseyn Şəhriyar kəndinin, yəni əslində insanın uşaqlıq dövrünə qayıtmaqla bərabər özü də uşağa dönür. Gülünc, gülməli görünmədən. Bu həm də ona görə mümkün olur ki, Şəhriyar bu poemanı yazanadək sanki fars dilində böyümüş, ana dilində isə uşaq sadəlövhlüyünü, saflığını saxlamışdı. Şəhriyar təsirlərndirir, ruhlandırır, kövrəldir, ağladır.

Və Şəhriyarın xatirələrində kənd iyirminci əsrin əvvəllərində necədirsə, iki, üç, hətta altı-yeddi əsr əvvəl də elə olub – Avropanı başdan-ayağaz dəyişmiş yüzilliklərin bu kənd elə bil ki, birini də yaşamayıb. Buna görə kənd öü də, onun adamları da real olsa da, qədimliyə çevrilən dəyişməzlik Şəhriyarın poemasına Dədə Qorqud dastanlarına xas sehri və cazibəni  verir.

Və Məhəmmədhüseyn bu poema ilə azərbaycanlıların ən böyük milli şairinə çevrilir. Nizami fars dilli şairdir, onun əsərləri azərbaycanlı haqqında, azərbaycanlı xarakteri haqqında heç nə demir. Füzuli azərbaycanlı icmasında yaşasa da, bütün ömrü Azərbaycandan uzaqlarda keçib və əsərlərində millilik yalnız dilindədir. Məhəmmədhüseyn Şəhriyar isə qədimliyin konservasiya halında yox, yaşarı halda qaldığı azərbaycanlı həyatının bədii mini-ensiklopediyasını yaradır. Və bunun sovet Azərbaycanında bədii dilin, o cümlədən poeziya dilinin son dərəcə korlandığı, təbliğat-təşviqat instrumentinə çevrildiyi bir vaxtda baş verdiyini nəzərə alsaq, Şəhriyarın əsərinin bizim ədəbiyyatımıda ən yüksək yerə layiq olduğunu anlayarıq. (Səməd Vurğunun “26-lar”, “Komsomol”, Rəsul Rzanın “Lenin” poemaları “Heydərbaba ilə yaşıddır…)

Bir məsələ də var. Qədim yunan sənəti, Marksın yazdığı kimi, indiyəcən yüksək dəyərini itirməsə də və verdiyi bədii həzz azalmasa da, onu yamsılamaq, ona oxşatmaq cəhdi uğurlu nəticə verə bilməz. Eləcə də Şəhriyarın poeması. Bu əsər təkcə bədii, estetik həzz mənbəyi deyil, həm də ana dilimiin zənginliklərinə bələdlik üçün əvəsiz vəsaitdir. Ancaq bu üslubu təkrar etmək “Şəhriyar kimi yazmaq” cəhdinin nəticəsi yalnız güməli və gülünc ola bilər…

X.X.

02. 05. 2025, Samara

(ardı var)

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ: «BELƏ GETSƏ, ÖLÜLƏR MÜRDƏŞİRİ YUYACAQ…»

Апр29

Bir sirdaş istəyirik
Qəlbimizi duyacaq;
Təmizsə — qəlbimizi
Gəlin özümüz açaq.

Başa düşdünüz? Akademik şair hər kəsi öz qəlbini açmağa dəvət edir. Və şərt qoyur: əgər təmizsə.

Sual çıxır: Təmiz qəlbin açılmağına nə dəvət, nə təklif, nə təkid? Yalnız açılası, deyiləsi sirləri olan qəlblərin açılmağında məna var. Yaxşı, bunun başına ip atmayaq.

Birinci bənd Sabirin şeirini xatırlatmırmı? “Zahida, gəl soyunaq bir kərə paltarımızı…” Sabir zahidə nə təklif edir:

“Gəl yazaq şərt üçün öz tərcümeyi-halımızı,
Həm də doğru olaraq şərh edək əhvalımızı

… Hər kimin ağı qara isə utansın, a balam!
Bəlkə illərcə yatanlar bir oyansın, a balam!”

Yəni akademik şair yox, əsl şair Mirzə Ələkbər zahidi duelə çağırır.

Akademik Bəxtiyar Vahabzadənin konkret kimə müraciət etdiyi məlum deyil. Yəqin ki, bütün xalqa. Və gözləmək olardı ki, Bəxtiyar professor özündən başlayacaq, qəlbini açıb nümunə göstərəcək. Ancaq gözləntimiz boş çıxır.

“Acgöz yedikcə açar,
Dilənçiyə əl açar,
Zənn etmə ki, tamahkar
Axır bir gün doyacaq.”

Bu bəndin birinci bəndlə hər hansı əlaqəsi varmı? Bəxtiyar akademik ya bir başqası burda qəlbini açırmı? Yox, Bəxtiyar Vahabzadə əsl müsəlmandır, katolik xristian deyil ki, pərdə dalında oturmuş ruhaniyə batdığı günahları etiraf eləsin, desin ki, dönə-dönə cildə girib, iki öndər, üç-dörd-rəhbər dəyişib, Leninə poema həsr edib Heydər Əliyevin köməyi ilə SSRİ Dövlət mükafatı alıb. O, əsl müsəlman kimi  özünü yox, başqalarını ifşa edir. Yaxşı, bu da cəhənnəm, qoy eləsin. Ancaq necə eləyir? Bu bənddə şeirlik nəsə varmı? Necə yəni “acgöz yedikcə acar”? Yaxşı bu da cəhənnəm. Acgözün dilənçiyə əl açmağı? Bu, Azərbaycan universitetinin ədəbiyyat professorunun səviyyəsidir…

Aralıq yekunu vuraq: ikinci bənddə vəd olunan qəlb açılışı yoxdur. Keçək üçüncü bəndə.

Ucaldıqca biz endik,
Düz yoldan geri döndük;

Gördüyünüz kimi, alademik yenə “mən” demir, “biz” deyir. Və “akademik” şair “biz” deyirsə, ona zəncir ocağı qədər sitayiş edən oxucuların ağlına da gəlməz ki, bu müqəddəs vücud da “biz”in içindədir. Bəxtiar professor, əlbəttə, başqalarından, pis adamlardan danışır. Özü isə şübhəsiz ki, fövqəladə gözəl insandır.
“Özümüzü düşündük,
Özümüzü biz ancaq.”

Bəxtiyar Vahabzadə özü qəlbini açmadı, gözləmədi də ki, xalq qəlbini açsın, bilir ki, xalq düzünü deməyəcək, ona görə özü xalqın, Sabir demişkən, paltarını soyundurur.

“Qana həris zəlilər
Sorduğunu az bilər”

Bəxtiyar Vahabzadə təkcə qarğa və şahin mütəxəssisi deyilmiş, zəlilərin də dabbaqda gönünə bələdmiş.

Diqqət: şeir bitəcək:
“Belə getsə, ölülər
Mürdəşiri yuyacaq.”

Bir şey başa düşdünüz? Bu nə horrordur belə? Bəlkə bunu yazanda akademik şair qızdırmalı ya içkili olub? Bəlkə bu beyti başa düşmk üçün yüz əlli-iki yüz vürmaq lazımdır? Mən içən deyiləm. Ümid edirəm ki, içən qardaşlardan ya bacılardan biri özünü lazımi kondisiyaya çatdırıb bu beytin sirrini millətə açar…

X.X.

29.04. 2025, Samara

BAXIB XATIRLAMA, XATIRLAYIB BAX…

Апр26

Şəkil bağışlayar, şəkil alardıq,
Kağız şəkil vaxtı, əlli il qabaq.

Bəzən arxasında yazı olardı:

“Baxıb xatırlama, xatırlayıb bax…”

 +

Elə şəkillərdən mən də alardım,
Şəkil göndərərdim mən də yazaraq.

Qəriblikdə əvvəl xatırlayardım,
Sonra şəkillərə baxardım ancaq.

 +

Dönə-dönə köçdüm, sonra da yandım…

Nə vardısa, getdi, elə candı sağ,

Bir də xeyli şəkil… onlara indi,

Baxmaq həm ağırdır, həm xatırlamaq…

 25.04. 2025, Samara

ÖZÜMÜZÜ İRLANDLARA OXŞATMAQ İSTƏYİRİK, ANCAQ TEZ ACIYIRIQ…

Апр26

1981-ci il martın 1-də dustaqlar üçün “xüsusi status”un ləğv edilməyinin ildönümündə Belfastdan 9 mil aralıda yerləşən Meyz türməsində İrlandiya Respublika Partiyasının (İRA) üzvü Bobbi Sends aclığa başladı. Sonrakı günlərdə ona başqa dustaqlar da qoşuldular. Etirazçıların tələbləri:

Türmə uinformasını geyməmək hüququ

Türmə işini görməmək hüququ

Başqa dustaqlarla əlaqə və maarif və əyləncə xarakterli tədbirlərin təşkili hüququ

Hər həftə bir görüş,  bir məktub və bir sovqat almaq hüququ

Şərti-müddətdən əvvəl azad edilmək hüququnun saxlanılması

Britaniyanın baş naziri Marqaret Tetçer güzəştı getmədi və aclıq 10 (on) respublikaçının ölümü ilə nəticələndi. Sends 66 gün aclıqdan sonra üzgünlükdən türmə hospitalında öldü. 7 mayda keçirilən dəfnində 100 min adamın iştirak etdiyi deyilir.

Aclıqdan etiraz vasitəsi kimi istifadə İrlandiyada xristianlıqdan da əvvəl yaranan ənənədir. Sahibinin qapısı ağzında aclıq keçirən insan ya tələbini ona qəbul elətdirir ya da ölürdü. Aclıq vasitəsiylə ədalətə nail olmaq —  Cealachan – səkkizinci əsrdə qədim İrlandiyanın hüquq kodeksinə salınıb…

Bu gün FB-da Tofiq Yaqublunu dəstəkləyərək aclıq keçirən bir nəfərin 5 (beş) gündən sonra “səhhətinin pisləşməsi ilə əlaqədar” aclığı dayandırdığı barədə xəbərə rast gəldim.

Maraqlıdır eləmi? Mən deyərim ki, güməlidir də. Aclıq elan adam nə gözləyirdi? Səhhətinin yaxşılaşmağını? Buğaya dönüb atım-atım atılmalıydı?

Son illər nə qədər aclıq elan edib və “səhhətinin pislə.diyi ilə əlaqədar” bir neçə gündən sonra dayandırıb!

Niyə bu adamlar düşməni özlərinə güldürürlər?

Tofiq Yaqubluya belə komik həmrəylik lazım deyil. Tofiq Yaqubluya minlərlə, on minlərlə, yüz minlərlə insanın onun aclıq çəkdiyi türmənin qabağına yığışmağı lazımdır. Mən azərbaycanlıların belə bir hərəkətə və hərəkata qadir olduqlarına  inanmıram. Çünki biz zoğal dəyənək ya yumruq altında yaşamağa öyrənmiş xalqıq. Qorbaçov dövrünün kütləvi mitinqləri, balaqana, sirkə çevrilmiş Meydan toplantıları heç kimi aldatmasın. Qorbaçov heç kimi tutmurdu, Meydan ora yığışanlar üçün xalq teatrı, zorxana kimi bir yer idi.

Müharibədə fəhlə-kəndli balalarının fədakarlıqla döyüşməsi də illyüziyalar yaratmamılıdır. Dəyənəklə arvad-uşağı əzən polislər də fəhlə-kəndli balalarıdır. Nizami orduda sərt subordinasiya şəraitində döyüşə getmək və demokratik azadlıqlar, vətəndaş hüquqları uğrunda mübarizə aparmaq ayrı-ayrı şeylərdir. Rus kəndliləri dönə-dönə müharibələrdə böyük qələbələr qazanıblar, tərxis olunan kimi yenə sahiblərinin dilsiz-ağızsız iş heyvanına çevriliblər. Azərbaycanlıda demokratika azadlıqlar tələbatı yoxdur. Vətəndaş hüquqları, şəxsi ləyaqətə hörmət hissi azərbaycanlıların böyük hissəsi üçün uğrunda mübarizə aparılası, can veriləsi dəyər deyil.

Biz başı qapazlı şərq və sovet xalqıyıq. Dünənəcən bizi partkomlar, biriqadirlər, kolxoz sədrləri əzirdilər. İndi də elə o adamlar əzirlər, vəzifələrinin adları dəyişib, daha da harınlaşıbar.

Biz özümüzü irlandlılara oxşatmaq oistəyəndə komik sitüasiya yaradırıq. İrlandlıların necə qüdrətli xalq olduğu barədə təsəvvür yaratmaq üçün Britaniyanın nə qədər görkəmli şəxsiyyətinin bu millətdən olduğunu öyrənin. Birləşmiş Ştatların əhalisinin 40 faizinin irland kökü var.

Biz harda olmuşuq? İndi hardayıq? İlham Əliyevin yumruğundan başqa bizi dünyada tanıdan nəsə var?

Yoxdur!

Mən özüm qorxaq adamam, Azərbaycanda yaşasaydım, özümü lallığa və karlığa qoyardım, heç nə danışmaz, heç nə eşitməzdim, kömpüteri də onu mənə hədiyyə eləmiş adama bağışlayıb qoyun otarardım. Mən beləyəm, bunu boynuma alıram. Ancaq özünü mübariz, xüsusən siyasi rəhbər sayan adamlar yumruğun üstünə getməlidirlər. Biz daha Əli Kərimlinin nitqlərindən bezdik!

Soljenitsın “QULAQ arxipelaqı”nda litvalı dustaqlardan yazır. Litvalılar zona əsarətindən qurtulmaq üçün özləri avtomatçı əsgərlərin üstünə hücum çəkirdilər ki, güllələnsinlər…

Kimin belə cəsarəti yoxdursa, sussun. Yoxsa saf qəlbli namuslu insanları fövqəladə hərəkətlərə sövq edib cəfəng nitqlər söyləmək ayıbdır.

Vallah, ayıbdlr…

X.X.

26. 04. 2025, Samara