Архив по авторам | Xeyrulla Xəyal

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «XUDU MƏMMƏDOVUN XATİRƏSİNƏ»

Апр25

“Usanıb şəhərin küy-kələyindən

Gəldim ziyarətə dost məzarını.”

Bunu necə başa düşmək olar? Yəni şairi ziyarətə sövq edən dost nisgili deyil, “küy-kələlkdən” uzaqlaşmaq istəyidir? Ayrı izah var?

“Gördüm, sıralanmış qəbirlərdə mən

Ölümün möhtəşəm addımlarını.”

Akademik şair birinci dəfədir qəbirstana gəlir?

“Gəzdim qəbristanı, gəzdim səbrlə”

“Səbrlə”? Bəlkə akademik şair “tələsmədən” demək istəyib? Şoğəriv söz misraya sığmayıb…

Rastlaşdım nə qədər tanış qəbirlə.”

“Vallah, gülmək yeri deyil, allah şeytana lənət eləsin… Canlı adamla rastlaşmaq olar, qəbir durub gəzirmi ki, qabağına çıxa? Qəbir tanışdırsa, sən onun yerini də tanıyırsan. “Bəlkə tanış adamın qəbri” demək istəyib şair?

Deyə bilməyib…

“İnana bilmədim gördüklərimə

Şəhərə dönməkmiş, şəhərdən qaçış!”

Ay professor, nəyə, niyə inanmırsan? Bilmirdin ki, tanışların ölüblər? Bakının qəbiristanlığı bəs nə boyda olmalıdır? Bilmirsən ki, ölənlər qalanlardan çoxdur? Sən oxucunu təəccübləndirmək istəyirsən, oxucu təəccüblənmir, çünki təəccüblənməli heç nə yoxdur…

“Burda yatanların çoxu, heç demə

Mənim öz dostlarım, tanışlarımmış.”

Ay akademik, yuxarıda dedin də… Dedin  ki, tanış qəbirlər qarşına çıxıb. Necə yəni “heç demə”. Dostlarının öldüyünü bilmirdin? Fil qulağında yatmışdın?

“Orda dən, burda un, arada daş var

Zamandır hərlədən bu dəyirmanı.”

Burda akademik şair Sabirlik iddiasına düşür: “Un təmənnası ilə buğda dəyirmanlıq olur…” Sabir, əlbəttə, dahidir. Milli dahidir, ancaq dahidir…

Bəxtiyar Vahabzadə isə un ələmək ustəyəndə kəpək çıxarır. Bənzətmə yöndəmsiz və eybəcərdir. Diri dənə oxşadılıb… Ölülər una… Ölünü una bənzədən olmamışdı… Ölüyə torpaq deyiblər, deyiblər ki, torpaq torpağa qarışır…

Un?

“Bəzən üzü durur üzsüz astarın

Neçə pilləsi var tək bircə ömrün.”

Birinci misranı başa düşdüyümə arxayın deyiləm. “Üzsüz astar” nədir? “Üzsüz astarın üzü” nədir? Necə durur?

İkinci misra Əflatunluğa, Ərəstunluğa (Ərəstun Oruclunu demirəm, Aristoteli deyirəm) iddiadır. Ruslarda Ezopun bir təmsili ilə bağlı ifadə var: Qora rodila mış. Dağ siçan doğdu…

“Mən hardan biləydim, ölü dostlarım

Diri dostlarımdan çox imiş bu gün.”

Əgər dostunun ölümündən xəbərin olmayıbsa, deməli, dostun da olmayb. Dost bədənin üzvü kimidir. Getməyini bilməmək olmur…

X.X.

25. 04. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «HƏYAT, SƏN NƏ ŞİRİNSƏN…» II

Апр24

Loğman “Asta- asta yeriyib çatdı dediyi yerə.”

Dediyi yerə — yəni “o çəmənliyə”.  Görəsən “bu çəmənlik” “o çəmənlikdən nə qədər aralıdır?

(Vallah, akademik şair dilimizi yaxşı bilməyib, buna şübhəniz olmasın).
“Loğman baxdı göylərə, Loğman baxdı yerlərə”.

“baxdı yerlərə” – bunu necə təsəvvür edirsiniz?
“Bu son baxışı ilə üstündə iki yüz il
Yaşadığı cahanla vidalaşdı elə bil…”

Sual: biz cahanın üstündə yaşayırıq? Mən dünyanın ən mötəbər elm ocağı olan Naxçıvan universitetinə üz tuturam: insan cahanın üstündə yaşayır?

“O, düşündü bu anda:
Nə görmüşəm dünyada bu dünyaya gələndən?
Ah… elə bilirəm ki, dünən doğulmuşam mən.
Ömrümü verdim bada,
Nə görmüşəm dünyada.»

Loğman kimi əfsanəvi alim “ömrümü bada verdim” deyərdimi? Yox! Akademik şair Loğmanı elədi ömrünü araqla, qumarla keçirmiş bir şəkili ya bakılı.
“Loğmanın gözü bu an bir gülə dəydi durdu.”

“O çəmənlikdə” gül var imiş…

Sonrakı misra çox gülməlidir:
“Ürəyini quş kimi gülə doğru uçurdu.”

Mənim yadıma uşaqlıqda kağızdan təyyarə qayırıb uçurtmağımız düşdü… Ürəyi gülə doğru uçurtmaq… Yox, akdemik şairin dil zövqü olduğunu heç cür demək olmaz…
“O gülü də iyləyib sonra öləydim»,- dedi.
Ancaq, ancaq nə fayda…Yetişmiş artıq əcəl,
Loğman dedi:- Hazıram, al canımı indi sən”

Belə çıxır ki, Əzrail Loğmana bu çəmənlikdən “o çəmənliyə” getməyə möhlət verir, gülü iyləməyə yox?
“Əzrail dedi:- Ancaq agah eylə məni sən,
Ölüm üçün nə fərqi bu çəmən, ya o çəmən?”

Yenə şeirin süjet fəzası qoşalanır: bu çəmən, o çəmən… İki yanaşı çəmən? Ya aralarında uzaq məsafə var?
“Neçin məni qoymadın orda alım canını?”

Akademik şair ölüm mələyini, şübhəsiz ki, aşağılayır. Əzrail belə ölü oldu ki, Loğmanın hiyləsini başa düşmədi?

 “Loğman dedi:- Həyatın şirin olur hər anı
Ordan bura gəlincə bir az ömür qazandım…”

“Ordan bura…” Hardan hara? O çəmən, bu çəmən…

Dalı (türkün məsəli) ağlamalıdır.

“Nəvələri çəməndən həmən gülü üzdülər,
Loğmanın qəbri üstə qoydular,
Titrədi gül,
Gülün ətriylə doldu bütün çayır, bütün çöl.”

Gül deyil ey, atom bombasıdır! Bir güldəki qüdrətə bax!

Bəs “bütün çayır, bütün çöl” nədir?

Bəlkə akademik şair demək istəyib ki, Loğman çayırlı bir çöldə basdırılıb?

Bomba gül isə öz işindədir:

“O, ətriylə saxladı yolçuları yolundan”

Bəs deyirlər “güün ömrü az olur”? Akademik şairin gülü Loğmandan da çox yaşayacaq…

“Otuzdan adlayınca, gündə otuz min kərə
Başımı yellədirəm hədər keçən illərə.”

“Otuz min kərə” – bu, çox deyil? Əlbəttə, ədədbiyyatda mübaliğələr, şişirtmələr var. Ancaq əndazədən çıxmaq olmaz. Əndazədən çıxanda olur lağlağı. Təsəvvür edin ki, akademik şair doğrudan da başını otuz min dəfə (!) yellədir…

Bəlkə doğrudan da yellədirmiş? Deyək ki, otuz min dəfə yox, üç min dəfə… Gündə üç min dəfə yellədilən başda nə qalar və ya bu başdan nə çıxar?

24. 04. 2025, Samara

əvvəli burda:

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «HƏYAT, SƏN NƏ ŞİRİNSƏN…» I

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «HƏYAT, SƏN NƏ ŞİRİNSƏN…» I

Апр23

Səndən doymaq olarmı, həyat sən nə şirinsən!
Ancaq hamının deyil, sən həyatın qədrini yalnız bilənlərinsən!..

Mübahisəli iddiadır. Vaxtını kimin necə keçirməyindən assılı olmayaraq, həyat hər kəsə şirindir – bu, təbiətdir, biologiyadır. Akademik şair bir neçə misra sinra özünü təkzib edir:

«Həyat sən nə şirinsən, kim səndən doydu getdi?
Gedənlər bu dünyada qəlbini qoydu getdi.”

Hə? Belə çıxır ki, həyat hamınındır?

«Ömür paylanan zaman görün kimə nə düşdü
Üç yüz il boz qarğaya, on il şahinə düşdü.»

Qarğanın üç yüz il yaşamağı mifdir, orta hesabla iyirmi ildən çox yaşamır, akademik şair bunu yazanda Vikipediya olmayıb, ancaq universitet həmkarlarından soruşa bilərdi. Yadımdadır, Azərbaycan televiziyasında heyvanlardan veriliş var idi, iki nəfər aparırdı, birinin adı Qara müəllim idi… Əlli il əvvəl…

Və deyə ki, elə akademik şair deyəndir.  Bu nəyə işarədir? Yəni yaxşılar az yaşayır, pislər çox? Bəxtiyar Vahabzadə özü 84 il yaşadı. Müşfiq 28 yaşında öldürülüb, Əli Kərim 37 yaşında ölüb. İndi hər kəs özü nəticə çıxarsın…

“Dünən qoca bir qarı dilində ahu-zarı.
«Bu dünyanın əlindən gəlmişəm zara»- dedi.”

Qarının cavanı da olur?

Sonrasına baxın:
«Ölmürəm ki, bir dəfə canım qurtara»- dedi.

Akademik şair açıq-açığına xaltura edir. Xalq ifadəsi necədir: “Ölmürəm ki, bir dəfəlik (!) canım qurtara. Şair misraya sığışdıra bilməyib, ona görə “bir dəfə” yazıb. Nə alınır? – bir dəfə canım qurtara! Halbuki, zruri olmayan «ki», bağlayıcısını atsaydı, «bir dəfəlik» yerləşərdi…
“Ürəkdənmi söylədi o, bu sözü görəsən?
Xeyr, inanmıram mən!”

Akademik şair inanmır! Niyə? Həyatından bezənlər, hətta intihar edənlər azmıdır?

“Dili söyləsə də, ürəyində o dərhal
«Lənət şeytana!»- dedi.”

Allahu əkbər! A kişi (sağlığına deyirəm), hardan bilirsən? “Qoca qarı”nın ürəyinə girmisən? Bəs o “iksus” («uksus», sirkə turşusu) içib özünü öldürənlər niyə “lənət şeytana” deyib qərarlarını dəyişmirlər?

«Həyat, sevincin qədər əzabın da şirindir,
Səni mənalandıran o keşməkeşlərindir.»

“…o keşməkeşlərin”? Hansı keşməkeşlərin? “O” artıqdır, misra doldurmaq üçündür.


«Iki yüz il yaşadı ləzzət içində Loğman»

Loğman iki yüz yaşayıb? Ləzzət içində? Bu məlumat akademik şairdə hardandır?

23.04. 2025, Samara

(ardı var)

MİXAİL LERMONTOV. «DİLİNDƏN AYRILIQ SÖZLƏRİ DÜŞMÜR…»

Апр23

Dilindən ayrılıq sözləri düşmür,

Ürəyin doludur ümidlə hərçənd

Vardır, deyirSən ki, ayrı bir ömür,
Ciddi inanırsan sən buna… bəs mən?

 +

Tərk et əzabkeşi! –və əmin dolan:

Harada olsa da müqəddəs aləm,

Layiqsən qəlbinlə iki ömrə sən,
Mənsə bir həyata amma qaneyəm.

 +

Yolun qısasıyla üzülən insan,
Sonsuzluq eşqinə düşərmi məgər

Məni bu sonsuzluq məhv edər, inan,

Dincəlib bir nəfəs dərməsəm əgər.

 +

Keçmişi biryolluq mən unudaraq,

Gələcək fikri də çəkmirəm daha.

Özünkü olanı götürdü torpaq,

Və bir də geriyə çətin qaytara.

1832

ruscadan tərcümə

22-23.04. 2025, Samara

+++++++++++++++++++++

МИХАИЛ ЛЕРМОНТОВ

«СЛОВА РАЗЛУКИ ПОВТОРЯЯ…»

 

Слова разлуки повторяя,

Полна надежд душа твоя;

Ты говоришь: есть жизнь другая,

И смело веришь ей… но я?.. Читать далее →

YUXUSUZ MÜXALİFƏT DAHA QOYUNLARI YOX, TOFİQ YAQUBLUNUN ACLIQ GÜNLƏRİNİ SAYIR…

Апр22

Məlumdur ki, yuxusu pozulmuş adamlar yuxuya getmək üçün yataqlarında qoyun sayırlar: bir qoyun, iki qoyun. Bütün dünyaya yayılmış bu metodun çobanlarla bağlı olduğunu iddia edənlər var. Çobanlar axşam qoyunları yatağa gətirəndə onları bir-bir sayırlarmış. İtib-batanın olmadığına arxayın olanda çoban rahat yatırmış.

Bütün sivil ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycsnda da bu metoddan istifadə edənlər az deyil. Azərbaycanda, sirr deyil, yuxusu pozulmuş insan çoxdur. Hansı insanların yuxusunun pozulduğu da məlumdur. Yapçıların, milli məclis deputatlarının, polislərin, hakimlərin, prokurorların, məmurların yuxusu niyə pozulsun? Pulları zibil kimi, kefləri istəyəni eləyirlər, qayğı, fikir çəkmirlər, əsgərliyə övlad göndərmirlər. Ona görə də başlarını balışa qoyan kimi şirin yuxuya gedirlər.

Yuxusu pozulan müxalifətdir. Necə yuxuya gedəsən ki, hər dəqiqə polis qapını sındırıb içəri girə bilər? Necə yuxuya gedənsən ki, başını qoyduğun balışın altından qaçaqmal, narkotik çıxar? Başqa səbəb var: müxalifətçilərin evində gizli kameraların quraşdırılması. Vallah, bu kameralarla nəinki yuxu, hətta başqa vacib funksiyalar da pozular.

İndi biz orta statistik bir müxaifətçini təsəvvür edək. Gecədən xeyli keçib. Arvad yuxuya gedib, müxalifətçi ər Azərbaycanın qoyunlarını sayıb, keçib Gürcüstanın qoyunlarına, ancaq yata bilmir. Arvad ayılıb baxır ərinə və deyir:

— Əzizim, indi ki, yata bilmirsən, bəlkə zad eləyək?

— Nə zad?

— Şey də…

— O şey?

— Hə, o şey, çoxdan eləmirik…

— A qız, nə danışırsan, bilmirsən Əliyevin kamerası bizi çəkir? Zad, türkün məsəli, şey eləyərik, elə sabah bütün İnternet bizim nə qayırdığımızı görər..

— Düz deyirsən, əzizim. Onda mən yatım, sən də hələlik qoyunları say. Yata bilməsən, Azərbaycan polislərini say, onlar qoyundan çoxdur…

İndi məndə belə təsəvvür yaranır ki, müxalifət daha qoyunları yox, Tofiq Yaqublunun aclıq çəkdiyi günləri sayır. Cəmil Həsənli sayır, Əli Kərimli sayır… Tofiq Yaqublunu aclığı, birinci gün, Tofiq Yaqublunun aclığı, ikinci gün, Tofiq Yaqublunun acllığı, üçüncü gün… Bir Altay Göyüşov var, bilmirəm kimdir, ancaq gündə bir neçə dəfə sayır, yəqin yatmağı sevir…

Nə gizlədim, son vaxtlar mən də yuxuya getmək üçün sayıram: Tofiq Yaqublu, beşinci gün, Tofiq Yaqublu onuncu gün… Onuncu gündən o yana keçmirəm, çünki məni yuxu aparır. Əliyevlər, Paşayevlər, deputatlar, hakimlər, prokurorlar kimi pullu deyiləm, vəzifəm yoxdur, yəni həsir və Məmmədnəsir. Ancaq arsız adamam, arsız adam da  fikir çəkməz, başını daş üstə də qoysa, yuxu aparacaq…

Mirzə ƏLİL

22.04. 2025, Samara

MİXAİL LERMONTOV. BALLADA («Hara, cuhud qızı, gedirsən yeyin…)

Апр21

 

Hara, cuhud qızı, gedirsən yeyin,

Səhərə, bilirsən, çox qalıb axı.

Asta get, dağılıb qızıl zəncirin,

Çıxar ayağından indi başmağın.

 +

Bu da körpü! Çuqun məhəccərləri,

Fənər işıqları düşüb parladır;

Üzüldün, onlardan bərk tutub yeri!..

Gəlib çatdın evə — zəng qapıdadır.

 +

Durdu cuhud qızı qapıda səssiz,
Mərmər bütə banzər ağardığından;

Sonra ipi çəkib zəngi çaldı qız…

Kimsə pəncərədən baxdı bu anda!…

 +

Yanaraq qorxudan, gizli ümiddən,

Yuxarı yəhudi qızı boylanır.

Artıqdı yüz ilin bəlkə qəmindən,
Yəqin ki, dəhşəti bu bircə anın.

 +

Qız deyirdi: “Mənim gözəl mələyim,

Sən əvvəlki kimi yenə mənə bax…

Qıyma nahaq yerə məşəqqət çəkim,

Saranı, bil, gözlər od ya da bıçaq…

 +

Atam söylədi ki, Musa qanunu,
Səni sevməyimi edir qadağan edir.

Əziz dost, qorxmadan dinlədim onu,

Çünki eşqin səsi dinirdi bu an.

 +

Zülm arzulayıb məni qarğıdı,

Bəla bıçağını itiləyərək.

Və getdi… Dost, qorun qisasdan indi,

Səni izləyəcək yəqin kölgə tək…

 +

Ata qisasını ağır deyirlər,

Tələs, buralardan qaç yubanmadan!

Soyuq əli altda cəlladın belə,
Pozmayacaq sənə əhdini Saran.

 +

Qaç get!..” Pəncərədən əyilən üzə,

Gözlənilməz işıq düşdü bu zaman.

Və əlcəksiz əldə parladı nəsə,

Cavab – eşidilməz, anlaşılmayan.

 + 

Düşdü ağır nəsə daşların üstə,
Və divar altında ucaldı fəryad;

Son nəfəs dinirdi sanki bu səsdə,
Həm də bir deyildi sönəsi həyat.

 +

Yığılaraq heyrət içində səhər

Kütlə bircə şeu=ydın danışır indi:

Töküb evdə rusun qanını xəncər,

Pəncərə altında qadın meyidi.

1832

ruscadan tərcümə

19-21. 04. 2024, Samara

++++++++++++++++++

МИХАИЛ ЛЕРМОНТОВ

БАЛЛАДА

 

Куда так проворно, жидовка младая!

Час утра, ты знаешь, далек…

Потише, распалась цепочка златая,

И скоро спадет башмачок. Читать далее →

GƏDƏBİYYAT: RAMİZ RÖVŞƏN. «BAŞI KƏSİK GÖZƏL KÖTÜK»

Апр19

 Ramiz Rövşən gəncliyində “Qara, qara qarışqalar” misrası ilə başlayan şeir yazıb. Yeganə ləyaqəti sosializm realizminin tələblərinə, partiya və hökumətin ədəbiyyat sahəsindəki ideoloji təlimatına uyğunluğu olan cəfəngiyatın fonunda bu şeir qulağa xoş gəlir, ürəyə də yapışırdı. Hərçənd elə bu şeirdə gələcəkdə yazı manerasına çevrilmiş təkrarçılığın əlamətləri görünürdü:

“Qulağım batdı, tutuldu…”

Batdı ya tutuldu?

Və ya: “Toplaşdınız, top oldunuz…”

Bunun eybi yoxdur. Bəla burasındadır ki, Bakıya rayonlardan gəlib redaksiya qapılarında sülənən onlarla, yüzlərlə gənc əslində ədəiyyata daha əvvəl İsa İsmayılzadınin, Ələkbər Salahzadənin gətirdiyi bu yazı formasını, bu intonasiyanı yamsılamağa başladılar və… onsuz da qurd-quşla dolu olan Azərbaycan poeziyasını qarışqa basdı…

Başqalarının Ramiz Rövəni yamsılamağını qoyaq bir yana. Sonralar və indiyəcən Ramiz Rövşın iyirmi-iyirmi beş yaşındakı özünü yamsılayır və təkrarlayır.

Deməli, “Qarışqalar”ın uğurundan ruhlanan Ramiz Rövşən bəlkə də qarışqa mövzusunda silsilə şeir yazmaq istəyir və müşahidə üçün qarışqa topası axtarır. Qarışqa topası da ən çox harda olur? Bəli, kötükdə. Bakıda da kötük nə qədər desən. Bakıda ağaclar boya-başa çatmamış baltalanır… Hə, Ramiz Rövşən qarışqalı bir kötüyə xeyli baxıb bu qərara gəlir ki, onun qarışqalı şeir artıq var, yaxşısı budur ki, hələlik şeiri kötüyə yazsa yaxşıdır. Və yazır.

“Başı kəsik gözəl kötük”

Kötüyün bəlkə də gözəli olur, Samarada bəzən zərurətə görə ağac kəsiləndə kötüyünü sənətkarlar müxtəlif  fiqurlara çevirirlər. Ancaq adi kötüksə, onda nə gözəllik?

Bir məsələ də var: “Başı kəsik kötük” – bu, nonsens, yəni mənasızlıq deyilmi? Baş ağacda olar. Kötükdə nə baş? Belə deyil?
“bu dağı sənə kim çəkdi?
Baltanı sənə kim vurdu”

Müraciət kötüyə yox, ağaca edilməlidir. Kötükdə ağacı canlandırıb onunla danışmaq – xalq şairi və bir neçə hədiyyə mənzilin laureatı bu məsələni həll edə bilməyib.

İndi baxın:
“bıçağı sənə kim çəkdi?”

Ağacı bıçaqla kəsirlər? Ağacın nazik budağını bıçaqla kəsmək olar. Ancaq yekə ağacı bıçaqla necə kəsərsən? Bilirsiniz Ramiz Rövşən niyə bıçaq qapır? Yuxarıdakı  “bu dağı”ya qafiyə üçün. Nə vecinədir, kim onu məhkəməyə verəcək?

“İpək-ipək yarpaqların
Küləklərlə talandımı?”

Kötüyün “ipək-ipək yarpaqları”?
“Bilək-bilək budaqların
ocaqlarda qalandımı?”

Budaq qola bənzədilə bilər və bənzədilir də, budağa qol deyilir də. Bəs niyə xalq şairi “bilək-bilək” deyir? Yuxarıdakı “ipək-ipəyə” qafiyədir, ona görə!

Sonra şeirində ölçü dəyişilir.

“Küsdünmü taleyin acılığından?”

Şair bunu kötükdən soruşur, çünki kötüyə müraciət edir.

“Zalımlar keçmədi qocalığından”

Yəni zalımlar kötüyün (?)  qocalığına rəhm eləməyib başını (kötüyün!) kəsiblər…

Bu şeirdən filologiya üzrə fəlsəfə doktorluğu dissertasiyası yazan iddia edəcək ki, kötük – simvoldur, kötük əslində cəmiyyətin etinasızlığından, qəddarlığından başını itirmiş, atılmış qocadır. Yəni bir dissertasiyalıq demaqoqiya qondarıb “doktor”, professor olacaq, onun zəhmtkeş soydaşı alın təri ilə çörək qazananda o, dezodarant iyi verə-verə dissertasiyasındakı cəfəngiyatı tələbələrə danışacaq…

“Gözəl kötük, sızıldama, göynəmə,
Nə baltalar, nə bıçaqlar qalacaq.”

Yenı dedi bıçaq…
“Ucalıqdan yıxılsan da, qəm yemə,
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq.”

Kötük hardan yıxılıb? Kötük ağacın başıdır ki, yıxıla?

Sonra xalq şairi, prezident təqaüdçüsü və çoxsaylı mənzillər laureatı Ramiz Rövşən Con Lennanın gitarısın alır sinəsiə, “İmagine” oxuyur.

Dünyanın küləyi keçər,
Qarı yağışı keçər.
Qatar-qatar quşu keçər,
daş atarlar, daşı keçər

Körpə ağaclar yekələr,
Yekələr, qalxar, dikələr
sən yıxalan ucalığa…

Şeirin axırını elə bil Məmməd Araz yazıb.

“Yenə canın sağ olsun,
Bu dünyada
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq…”

Şeir uzundur, oxuyub axırına çıxınca elə üzülürsən, elə qeyzlənirsən ki, bir kötük axtarırsan ki, başını çırpasan…

X.X.

19. 04. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «YALAN DÜNYA»

Апр18

Qonçarov “Oblomov” romanında qəhrənamın atasını təsvir edərkən onun hərdənbir hərdənbir kitab oxuduğunu deyir. İlya İvanoviç “Çoxdan kitab oxumamışam” deyərək əlinə keçən kitabı götürür və məzmuna fikir vermədən həmişə eyni ləzzətlə oxuyur.

Bəxtiyar Vahabzadənin şeirlərini oxuyanda oxşar təəssür yaranır. Yəni akademik şair “çoxdan şeir yazmamışam” deyib dəftər-qələmini qoyur qabağına… Fasilə bir gün olsaydı da, Bxtiyar Vahabzadə üçün bu, “çoxdan kimi görünməliydi. Çünki buraxılan bir gün ərzində Nəbi Xəzri, Məmməd Araz, Rəsul Rza, Fikrət Qoca, sırtıq cavan şairlər beş-on şeir yazıb bir ətək pul qazanacaqdılar. Yəni şeirin yazılmadığı gün olacaqdı, hüquqi dillə desək, “əldən çıxmış qazanc…”

Nədən yazsın? Zalım oğlu Şekspir, zalım oğlu Füzuli hər şeydən yazıblar… İndi dünyanın yalanlığından yazmaq dəbdədir, toyda da arağın üstündən yaxşı gedir…

Bəxtiyar Vahabzadə bu şeiri yazmağa balıqçı balıq ovuna gedən kimi hazırlaşır. Balıqçı tilovunu səliqəyə salır, ov yemini hazırıayır: soxulcan, başqa qurd-quş, sıyıq və s.

Bəxtiyar Vahabzadə “yalan” sözünə qafiyə olan sözlərin siyahısını tutur: “çalan”, “alan”, “qalan”, “filan”…

“Gah başıma tumar çəkən,
Gah ilantək çalan dünya.”
Burda pauza edib “dünya”nın nə olduğunu özümüz üçün aydınlaşdıraq. Mənim İnternetdə tapdığım lüğətdə “dünya” sözünün izahı belədir: “Bir küll olaraq maddənin bütün formalarının məcmusu; kainat. Yer kürəsi, yer üzü, cahan, aləm. məc.”

İndi özünüz deyin, bu sadalanların birini belə ilan şəklində təsəvvür etmək mümkündürmü? Şərq klassikləri, fələklə, talelə ya da taledən danışırdılar və əslində tale də, fələk də Yaradanın, Tanrının sinonimi və yaxud efvemizmidir. Tale hər şəkildə insanı vura bilər. Bəs dünya? Yox!

“Gah sinəmə dağlar çəkən,
Gah könlümü alan dünya.”

Bunu naqqal aşıqlardan milyon dəfə eşitmişik. Aşıqların hamısının sinəsi dağlanmışdı. Bəzi sovet aşıqları özləri sinələrini dağlamışdılar, yəni Leninlə Stalinin şəklini döydürmüşdülər. Aşıq Pənahın sinəsində, deyilənlərə görə, Karl Marksın da şəkli döyülübmüş…
“Gah dağılan, gah qurulan,
Bəzən açan, bəzən solan”.

Yuxarıda ilana dönən dünya indi  gah dağılır, gah qurulur. Dağılan bütün dünyadır ya ayrı-ayrı hissələri?
“Gələnləri yola salan,
Özü baqi qalan dünya.”

Yuxarıda ilana bənzdilən dünya indi “gələnləri yola salır”, özü isə “baqi qalır”. Yəni “əbədi”. “Əbədi” sözü misraya sığmır, ona görə akademik bu yazı üçün yöndəmsiz “baqi” sözünü pərçim edir. Və yadınızda olar, bir beyt yuxarıda dünya vaxtaşırı dağlırdı, indi akademik şair deyir ki, dünya “baqi qalır”.

“Bir yanda at, bir yanda ot”

Bir şey başa düşdünüz? Mən – yox. Bəlkə akademik şair demək istəyir ki, atın ağzı ota çatmr? İstəmək ayrı, deyə bilmək ayrı. Misra cəfəngdir.
“Solu günəş, sağı bulud.”

Nəyin sağı, nəyin solu? Dünyanın? Yəni yer kürəsinin? Taleyin? Taletyin sağı ya solu olur? Bulud niyə sağdadır, solda deyil?
«Dovşana qaç, tazıya tut»-
Deyən köhnə filan dünya.

 Bəxtiyar Vahabzadə tutduğu siyahıdakı bütün sözləri işlətməlidir. O cümlədən “filan”ı.  Bəndin dördüncü misrasına diqqqətlə baxın: “köhnə-filan dünya”.  Bu nədir? Bunu yazan, bunu yazmaqdan utanmayan adam oxucularının mallığına, kütlüyünə arxayındır, bilir ki, ağzından ya qələmindən nə çıxsa, qapıb çeynəmədən udacaqlar. Çünki adı çıxıb… Zəncir ocağına, hansı seyidinsə ölüsünün yuyulduğu yerə nəzir aparan xalqı hərifləməyə nə var ki…

“Min rəngi var, min donu var”

Söhbət arvaddan getmir, söhbət dünyadan gedir…
“Neçə — neçə oyunu var”

Bəlkə konkretləşdirəsən, akademik? Neçə oyunu var?
«Nə əvvəli, nə sonu var”

Bəs yuxarıda deyirdin dünya vaxtaşırı dağılır?
“Yalan dünya, yalan dünya!”

A kişi, dünya hardan yalan oldu? Heydər Əliyevin sənin döşünə taxdığı ordenlər də yalan idi? Professor, akademik adı, xalq şairi adı yalan idi? Oğlanlarını düzəltdiyin yağlı vəzifələr də yalan idi?

Min dona girən dünya deyil, akademik, sənin kimi oyunbazlardır…

X.X.

18. 04. 2025, Samara

 

GƏDƏBİYYAT. BƏXTİYAR VAHABZADƏ: «BİR SALAMA DƏYMƏDİ»

Апр17

“Bu gün mən səni gördüm,
Salam vermək istədim.”

Yadınızda saxlayın: şair sevdiyi xanımı görür, salam vermək istəyir.
“Üzünü yana tutdun.”

Xanım şairin ağzını tutmayıb, xanım öz qulaqlarını tutmayıb. Yəni salam vermək istəyirsən, ver salamını.
“Söylə, illərdən bəri
Qəlbimizin bir duyub
bir vurduğu illəri,
Axı, nə tez unutdun?”

Müsürmannar, baxın, akademik və professor şair “əsər”lərinin çoxu üçün xarakteRik olan tavtologiyaya yol verir: “illərdən bəri”, “bir vurduğu illəri”.

Bu, şeir dili deyil!

“Beş ildə gözümüzdən axan o qanlı sellər”

Aha! Bunlar beş il imiş sevişirlərmiş!  Bıs niyə bu beş ili ərzində hər ikisinin gözlərindən “qanlı sellər axıb”?

Yaş yox, su yox, sellər!

Müsürmannar, yadınızdadırsa, İraq şairi (mən Nizamini Azərbayu\can şairi adlandıranların acığına belə deyirəm) Məhəmməd Füzuli deyirdi “gözümdən qanlı axar su”. Bəxtiyar Vahabzadə əndazədən çıxır: qanlı sellər. Elə bil gözləri Bakının kanalizasiya borularıdır…

Müsürmannar, bu kişi dedi ki, beş il gözlərindən “qanlı sellər axıb”? Dedi! İndi dalına baxın.

“Həyəcanla, fərəhlə, qəmlə dolu o illər
Bir salama dəymədi?”

Sonrakı misrada deyir ki, illər fərəhlə dolu olub. Bu nə işdir?

“Heç üzümə baxmadan yanımdan necə keçdin?”

Müsürmannar, bu da akademikin əvvəl dediyi ilə düz gəlmir. Əvvvəl demişdi ki, “üzünü yana tutdun”. Əvvəl baxmasaydı, üzünü yana necə tutardı?

“Yoxsa sən öz əhdinə, ilqarına ağ oldun?”

Kiminsə, məsələn, böyüyün üzünə ağ olmaq bilirəm nədir. Məncə, ilqara, əhdə ağ olmaq düz ifadə deyil. Qulağı deşir.
“O qədər yaxın ikən, bu qədər uzaq oldun.”

Bu, şeir guya sevgi tarixçəsidir? Ancaq bu deyilənlərdən başa düşmək olarmı ki, bunların arasıında nə olub? Nə qədər yaxın olublar? Yaxın olub neyləyiblər? Qanlı sellər axıdıblar? Ya ayrı şeylər də olub?

“Şirin gülüşlərimiz, acı fəğanlarımız
Bir salama dəymədi?”

Akademik yenə getdi çıxdı on beşinci əsrə. Ancaq İraq şairi Məhəmməd Füzulinin fözqəladə söz duyğusu olub. O “fəğanlar” deməzdi. Bakı və Şəki şairi Bəxtiyar Vahabzadə Azərbaycan xalq şairi adını daşısa da, Azərbaycan dilinə yiyələnməyib.

“Qayğılı anlarımız, qayğısız anlarımız”.

Bu sözlərin arxasında nəsə durur? Bu sözləri yazıb-oxumağı bacaran hər kəs işlədə bilər? Burda nə bədiilik var? Qayğılı, qayğısız…

“Sən neylədin, bir düşün!”

A kişi, səbrimiz kəsildi, axı bu xanım neyləyib? Allah Əliağa Vahidə rəhmət eləsin, o, ürəyimizi üzmürdü, deyirdi xanım özgələrlə gəzib. Özü də incimirdi. “Get hər kiminlə gəzirsən gəz, inciyən deyiləm!” Yəni kefini çək.

Bəh-bəh!

“Yalnız indi anladım: ah, sən daha mənimçün”
Əlçatmaz bir çiçəksən”.

(“Ah”a baxın, “ah”la misranı doldurur…)

Beş il bir yerdə “qanlı sellər” axıdandan və bəlkə ayrı işlər görəndən sonra çiçək qalar? Çiçək olar ilk həftələrdə, uzağı aylarda… Beş ildə istənilən xanım bu hoqqalardan sonra boranı tağına dönər…

“Əlçatmaz” —  ulduz haqqında deyilib, çiçək haqqında yox…

Birdən akademik şair Cəfər Cabbarlının eynəyini taxır.
“Qop, ey tufan, əs, ey yel! Xəzəl olum, tökülüm”
Cəfər Cabbarlının “Ana” şeiri yadınızdadır? Müsürmannar, müqayisə edin, görəcəksiniz ki, Cabbarlı şairdir, Vahabzadə isə şair deyil, özünü şairliyə qoyub.

“Bir günlük həsrətimə dözə bilməyən, gülüm”

Əlçatmaz çiçək indi oldu gül. Yaxşı ki, bu fars sözləri var…

“Düz beş il ürəyimdə Bəslədiyim məhəbbət…”

Vallah, bir şey başa düş bilmirəm…
“Getdin, dalınca baxdım, can ayrıldı canımdan…”

Yenə büründü Füzuli əbasına. A kişi, sən Füzuli yerişi yeriyə bilərsən?

“Ah çəkdim, başım üstə yarpaqlar əsdi, gülüm…”

Akademik yazdığının nə qədər gülünc olduğunu anlamır…Biz də özümüzü qanmazlığa qoyaq?

İraq şairi Məhəmmdə Füzuli necə demişdi?

“Fələklər yandı ahimdən, muradım şəmi yanmazmı?”

Şəki-bakı şairi deyir ki, ahından yarpaqlar əsib…

Müsürmannar! Yəqin ki, hər birinizin həyatında sevgi olub, hər birinizin sevgi tarixçəsi var. Bu cəfəng mətndə həqiqi sevgi tarixinə azacıq da olsa bənzəyən nəsə var?

Bəxtiyar Vahabzadə on illərlə universitetdə dərs deyib. Vəzifəsi filoloji fakultənin tələbələrində yüksək dil mədəniyyəti tərbiyə etmək olub. Ancaq iyirminci əsrin sonunda və ya iyirmi birincinin əvvələrində “qablı sellər”, “ahım yarpaqları tərptdi” kimi əcayib ifadələr işlədən müəllim şagirdlərdə, təəssüf ki, ancaq dil mədəniyyətsizliyi tərbiyə edə bilərdi…

Mən FB-un lentində Azərbaycanda ad çlxamş yazıçıların postlarını görürəm. Mübtədaları ilə xəbərləri uzlaşmr! Dünən, yəqin ki, əlli kitabı çıxmış birinin postunu gördüm. Yazır: “Bir neçə insanlar..”

Akademik şairin şeirindəki qanlı sellərə and olsun!

 X.X.

17. 04. 2025, Samara

 

AH, BAKIDA GÖR NECƏ DƏ SEL GEDİR…

Апр16

Ah, Bakıda gör necə də sel gedir,

Qurşağacan islanaraq el gedir!

 +

Güclənir, artır suların həmləsi,
Tutduğun anda qabağı – dal gedir!

 +

Qaz kimi yollarda maşınlar üzür,

Hər biri sanki keçərək göl gedir.

 +

Boynuna güclü əfəli mindirir,
Gör neçə insan qıraraq bel gedir!

 +

Sanki hovuzdur içi avtobusun,
Həm yuyunur sərnişin, həm yol gedir!

 +

Azəribaycansa azaltmıqr qazı,

Sanki uçur quş, ya da ki, yel gedir.

 +

İnkişafın misli, bərabəri  yox,

Dalda qoyub aləmi əvvəl gedir.

 +

Keçmişik İlhamla biz Avropanı,

Təngnəfəsdir, çıxarıb dil gedir.

 +

Seyr edib İlhamsa seli söyləyir:

 “Mehriban, işlər nə mükəmməl gedir!”

 Mirzə TƏBİL

16. 04. 2025, Samara