“İdraka yol açmış gecədən gündüzə Allah!”
Bunu tərcümə eləmək olar: Allah idraka gecədən gündüzə yol açır. Ancaq sual yaranır: Gecə ilə gündüzün arasında yol bağlı olur?
“Güldürməsən öz könlünü gülməz üzə Allah!”
Tərcüməsi: insan gərək öz könlünü güldürə ki, Allah da onun üzünə gülə.
Burda əngəl var: insanın könlünün gülməyini gərək Allah istəyə. Allah istəməsə, mən öz könlümü necə güldürə bilərəm? Akademik şair çox vacib şeyləri qarışdırır.
“Qəlbin gözü yanmazsa görünməz gözə Allah!”
Qəlb — yəni ürık? Ürəyin gözü? Yaxşı, özümüzü akademik şair kimi arsızlığa qoyub razılaşdıq ki, ürəyin gözü olar. Ancaq yenə əngəl çıxır: axı ürək özü yanar, ürəyin gözü varsa, yanmaz, uzağı işıqlanar…
Müsürmannar, qəlbin gözü necə yanar axı? Canavar gözü kimi?
“Allah, bilirik, cism deyil, bəs nədir Allah?”
Aha, cism deyil, bəs nədir? Akademik deyəcək.
“Ən yüksək olan haqda həqiqətdir Allah”.
Yox, bunun tərcüməsi çətindir. “Allah ən yüksək haqda olan həqiqətdir”. Bunu buraxaq.
“Dondunsa təkamülcə gözəllik qabağında.”
Bəlkə bunu tərcüməsiz başa düşdük? Yox? Burda “gözəllik” sözü aydındır. Qabağında (türkün məsəli) “təkamülcə” sözü var. Onun yerində əslində “kamil” ya da “mükəmməl” sözü olmalıdır. Yəni ingiliscə “perfect”. Kamil gözəllik. Dərd burasındadır ki, “kamil” və “mükəmməl” sözləri vəzni pozur. Ona görə akademik xalqın avam olduğunu nəzərə alıb “təkamülcə” sözünü qondarır. “Təkamül” sözü var, yəni evolyusiya, təkamülcə isə nonsensdir, yəni cəfəngiyatdır. Bəxtiyar Vahabzadə, böyük vətənpərvər, basməmmədi eləməkdən heç vaxt çəkinməyib. O, əlli il universitetdə müəllim professor olub, minlərlə gələcək məktəb müəlliminə diplom verib və yaxşı bilib ki, onun “savad” verdiyi müəllimlərin özləri də, şagirdləri də basməmmədiyə “poeziya inciləri” deyəcəklər…
“Dərk et, bu təəccübdə, bu heyrətdədir Allah”
Bu şeir Nəsiminin dilindən yazılıb. Nəsimi Allahı təəccübdə görmür, gözəllikdə, gözəldə görür. “Qorxdular həq deməgə, döndülər insan dedilər”.
“Bildik, bilirik gizlidir insandakı qüdrət.”
İnsanın qüdrəti niyə gizlidir, kimdən gizlidir? Qüdrət varsa, aşkara çıxır. Nəsiminin qüdrəti kimi. Ya da Üzeyir bəyin.
“Hər kəs onu fəhm etməsə acizdir o əlbət.”
Müsürmannar! Baxın, “o əlbət” nə əlbətdir? Yaxşı deyək ki, hər kəs qüdrəti fəhm etməyə acizdir, hərçənd bu da cəfəng zözdür. Ancaq “o əlbət nədir”? Mən Azərbaycan xalqının bu cür ələ salınmağına qarşı etirazımı bildirirəm!
“İnsanın əzəl borcudur insanlığa hörmət.
İnsanlığa hörmətdə, ləyaqətdədir Allah!”
İnsanlığa hörmət insanın borcudur, hörmət də Allahdır…
Zirvə olduğu kimi, dib də var. Dib görünmür, vallah, dib görünmür…
“Fitrətdə yatır sözdə sözün öz yükü fikrim.”
Bunu bağışlayaq, yəqin şeirin burasını yazanda akademik içkili olub. Yoxsa belə ağ eləməzdi.”sözdə sözün…”
“Seçmiş, seçəcək daima tükdən tükü fikrim.”
Bu misra dəlləklər üçündür. Yadıma salyanlı məşhur dəllək Məşədi Həmid (“Maşdəmid”) düşdü…
“İnsan! — Təpədən dırnağa sən arzu-diləksən.”
Elə bilirdim ki, tükdən sonra dırnaq gələcək…Kompleks xidmət –manikür, pedikür…
“Zülmün üzünə haqq deyilən şilləni çək sən.
Şillən də möhürlənmiş o qeyrətdədir Allah!”
Şilləni kim çəkir? İnsan ya Allah? Yixarıda insana müraciət edilir, belə çıxır ki, şilləni o çəkməlidir. Bəndin sonundakı misradan başa düşmək olmur ki, şillə çəkən kimdir, Allah qeyrətdədir, ya şillədə…
Və ya da dəmir yumruqda…
“Cahil enər alçaqlığa öz qəddini yenməz.”
Cahil alçaqlığa enər – bunu bildik. “Öz qəddini yenməz” nə deməkdir? Yəni qəddini məğlub etmək? Bu necə olur? Bu, Molla Nəsrəddin lətifəsindəki kimi öz-özünə kəllə atmaqdır.
“Vicdandan əgər dönsə də, öz xeyrindən dönməz.”
Bu misranın mənasızlığı bir yana, əruz vəzni də vəhşicəsinə pozulub.
“Zülmətdə, cəhalətdə, ədavətdə görünməz.
İlqarda, sədaqətdə, məhəbbətdədir Allah!”
Bu “şeir” “Fəryad” pyesindəndir. Bəxtiyar Vahabzadənin cəfəng pyesləri illərlə alademik (!) teatrda oynanılıb və yəqin indi də oynanılır.
Dağılasan, Azərbaycan səhnəsi…
X.X.
15. 04. 2025, Samara
xeyrulla xayal 