Архивы

AC OYUNLAR? ACLIQ OYUNLARI? TOFİQ YAQUBLUNUN VƏ KOMEDİYANIN SONU

Əli Kərimlinin necə məyus olduğunu təsəvvür edirəm – kişi qırx gün idi ki, Tofiq Yaqublunun dəfninə hazırlaşırdı. Yəqin, sabirabadlılar demişkən, “qəssum”unu” ütülətdirib ona yaraşan qalstuk da seçmişdi. Əgər İlham Əliyev ona güzgüyə baxmağı qadağan eləməyibsə, güzgü qabağında dayanıb Tofiq Yqublunun qəbri üstündə deyəcəyi nitqin məşqimi də eləmişdi. Hər gün hazırlıq, gərgin məşq – indi məlum olur ki, yas “qəssumu”nu geyib hüznlü nitq söyləmək ona qismət deyilmiş – Tofiq Yaqublu aclığı dayandırıb…

Bəs mən demirdim ki, biz özümüü irlandlara oxşatmaq istəyirik, ancaq tez acıyırıq?

Mən Tofiq Yaqublunun ölməyini istəyirdimmi? Əlbəttə, yox! Məni narahat və hətta pərt edən əvvəl dram, sonra hətta faciə kimi görünən sitüasiyanın farsa, bayağı komediyaya çevrilməsidir. Tofiq Yaqublunun bu aclıq performansı özünü xəcalətli və üzüqara eləməklə, indi həbsxanalrda çürüyən bütün siyasi dustaqlara miqyası çətin təsəvvür edilə bilən ziyan vurdu.

Tofiq Yaqublunun aclığı dayandıracağını mən əvvəldən güman edirdim. Azərbaycanda aclıq aksiyaları həmişə belə xəcalətli bitir. Mən Mehman Hüseynova hörmətlə yanaşıram və onun indi təklikdə ( ya da dostlarının köməyi ilə) gördüyü işi bütün müxalifətin fəaliyyətindən üstün sayıram. Ancaq Mehman Hüseynovun da türmədə aclıq aksiyası şirin bir vodevilə çevrilmişdi. Şirin ona görə deyirəm ki, Mehman Hüseynov aclıq keçirdiyi zaman yoqurt yediyini deyirdi…

Qarnı burnunda olan arvadının dalına düşüb FB-da qayınatasına azadlıq “tələb edən” Samir Həzi indi kimdir və nədir?

Nigar Həzi yazır ki, guya atasının yaxınlarda dünyaya gələcək körpəyə yazığı gəldi.

Bəs Tofiq Yaqublu aclığa başlayanda bilmirdi ki, evdə arvadı var, qarnı burnunda qızı var? Bəlkə ümid edirmiş ki, aclığın onuncu, uzağı iyirminci güündə İlham Əliyev onu buraxacaq?

İndi kim uzaqgörəndir? Kim ciddi adamdır? Kim dediyini eləyəndir?

İndi aclıq keçirməyən, ədalətsiz türmə həyatını mərdliklə yaşayan jurnalist qızlar və başqa siyasi dustaqlar üzərində türməçilərin zülmü artmayacaqmı? Tofiq Yaqublu öz dramını farsa çevirməklə təkcə özünü yox, ləyaqətlə dustaq həyatı yaşayan insanları da aşağıladı, onları daha artıq təzyiqlərə və hətta vəhşiliklərə hədəf elədi.

Yaşı altmışla yetmiş arasında olan “müxalifətçilər” könüllü istefa verib evlərində lal-dinməz otursalar, bütün ölkənin xeyrinə olar. Demokratik tələbatlı gənclik istəsə, mübariəni davam etdirər, özünə lider də seçər. İstəməsə, başını aşağı salıb yaşayar. İndiki müxalifət rəhbərləri başdan-ayağa xəcalət və üz qarasıdırlar.

Baxın, İlham Əliyevin iyirmi ildən çox hakimiyyəri zəbt etdiyini deyən İsa Qəmbər İlham Əliyevdən yeddi-səkkiz yaş böyükdür və və elə rəhbərdi ki, rəhbərdir. Gördüyü iş də LAF TV-də iki arvadla oturub mırt vurmaq.

Əli Kərimlinin işi nədir? Cangüdənlərini, şoferlərin tutdurmaq?

İndi qoy Tofiq Yaqublu özünə gəlsin, cücə-plovdan, yarpaq dolmasından (tənəklər yarpaqlayıb?)  yeyib cana gəlsin, uzağı bir həftədən sonra gərək elan eləyə ki, bütün siyasi fəaliyyətini dayandırır. Və İlham Əliyevin yumruğunun altından keçir. Mənə elə gəlir ki, İlham Əliyev onu bağışlayar. Mənə elə gəlir ki, Tofiq Yaqublya bundan sona siyasi fəaliyyətdə yer yoxdur. Çünki həm özünü, həm onunla bağlı bütün hərəkatı xəcalətli və üzüqara elədi. Tofiq Yqublu gərək bu qırx gündə həqiqətən darıxmış, ürək ağrısı tapmış bütün insanlardan üzr istəyə.

Əlikərimlilər, İsaqəmbərlər, Tofiqyaqublular istefa verəndən sonra gənclər özləri öz gələcəkləri barədə qərar qəbul edərlər. Sabah – onlarındır, əgər Sabaha İlhamla ya onun törəmələriylə getmək fikrindədirlərsə, nə deyə bilərik. Yaxşı yol! Getmək istəməsələr, özləri mübarizə formalarını seçərlər. Və ümid edirəm ki, bu mübarziə formalarının içində ac oyunlar və ya aclıq oyunları olmayacaq…

X,X.

10.05. 2025, Samara

ÖZÜMÜZÜ İRLANDLARA OXŞATMAQ İSTƏYİRİK, ANCAQ TEZ ACIYIRIQ…

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYDLƏR — III

“Kəndə yetişib xəbərdar olduq ki, buranın camaatı axşamlar kəndin mötəbər ağası və ağsaqqalı Bala Sultanın tövlə otağına cəm olub uzun qış gecələrini orada söhbət ilə yola verirlər. Biz üz qoyduq həmin Bala Sultanın tövlə otağına.
Tövlənin bir tərəfi mal ilə dolu və qaranlıq idi, amma digər tərəfi uca və işıq idi və burada çox cəmiyyət əyləşib söhbətə məşğul idilər. Danışanlar bizi görcək səslərini kəsdilər və cümləsi birdən ayağa durub, bizə kəmali-ehtiram ilə yuxarı soruşmağa başladılar.”

Eyni hekayə əsasında yazılmış pyesin remarkasında deyilir ki, “əhvalat vaqe olur 1891-ci ildә Gәncә qubernyasında, Bәrgüşad kәndindә.” Gəncə quberniyası kimi adlı-sanlı bir yerdə qış gecələri “mötəbər ağa və ağsaqqal” Bala Sultanın tövlədə, mal-heyvanla bir yerdə  məclis qurmağı Cəlil Məmmədquluzadənin fantaziyası deyil. Məhəmmədhüseyn Şəhriyar bu faktı “Heydərbaba”da təsdiq edir.

Qış gecəsi tövlələrin otağı,
Kəndlilərin oturağı, yatağı,
Buxarıda yanar odun yanağı,
Şəbçərəsi, girdəkanı, iydəsi,
Kəndi basar gülüb-danışmaq səsi.

Mirzə Cəlilin hekayəsindən şam yeməyinin də tövlədə çəkilditövləyini öyrənirik. Şəhriyarın poemasından məlum olur ki, “tövlə otağında” yatırlarmış da. Əlbəttə, tövlə isti olar, peyini nə bilmisən…

Millətimizin məişət mədəniyyətinə, əlbəttə söz yoxdur. Fransız-zad işi dedyil…

+++++++++++++++=

“Heydərbaba”nın məişətində qədimliklə uyuşmayan bir əşya var: samovar.

Şüca xaloğlunun Bakı sovqatı,
Damda quran samavarı, söhbəti,
Yadımdadı şəstli qəddi, qaməti,
Cünəmməyin toyu döndü yas oldu,
Nənəqızın bəxt aynası kas oldu.

Bəndin birinci beytindən samovarı Bakıdan “Şüca xaloğlunun” gətirdiyini güman etmək olar. Azərbaycanlıların çaya olan məhəbbəti Rusiyadan gəlmiş bu möcüzəyə də keçib. Elə keçib ki, xalq mahnısında adı əbədiləşib.

Samovara od salmışıam,

İstəkana qənd salmışam…

İki misrada iki rusizm var. Bu predmetlər xalq mahnılarnı Şirəli Müslümov kimi qocaldıb onlara üç-dörd yüz il yaş vermək istəyənləri məyus etməlidir: “Küçələrə su səpmişım” mahnısı samovar bizim məişətimizə gələndən sonra yaranıb…

“Heydərbaba” poemasından görürük ki, kənddə samovar br deyilmiş, çox imiş.

Heydərbaba, Amir Heydər neyniyür?

Yine yəqin samovarı qeyniyür.

Day qocalıb alt əngiynən çeyniyür… 

Rusiya “Heydərbaba”da təkcə samovarı ilə təmsil olunmayıb.

Mirmustafa dayı, ucaboy baba,
Heykəlli-saqqallı Tolustoy baba,
Eylərdi yas meclisini toy, baba…

Görəsən “seyid-peyğəmbər övladının” “urusa” bənzədilməsi şiə oxucunu cin atına mindirmir ki?…

X.X.

06. 05. 2025, Samara

əvvəli burda:

ŞƏHRİYARIN «HEYDƏRBABAYA SALAM» POEMASI HAQQINDA QEYDLƏR — II

«RAFİQ TAĞI CƏHƏNNMƏ VASİL OLDU» DEYƏN TALE BAĞIRZADƏ ƏLİ KƏRİMLİNİ TƏBRİK EDİR…

“Azadlıq qəzeti”nin Facebook səhifəsində Əli Kərimli ilə Tale Bağırzadənin qoşa şəkli qoyulub. Əli Kərimli, şəkillərinin çoxunda olduğu kimi irişir. Nəyə irişir – bilmək olmur. Tale Bağırzadə, əsl müsəlman olaraq, irişmir. O, “həbsxanadan ünvanlanan təbrikdə o, Əli bəy (!) Kərimliyə möhkəm can sağlığı,uğur və müvəffəqiyyətlər arzu edir”.

 “Bir ömür tarixçəsi daim mübarizə, mücadilə və demokratiya naminə azadlıqlar uğrunda parlaq səhifələrlə zəngin bir həyat hekayəsinin 60-ci ili tamamlanır. Biz Əli bəyi ad günü münasibəti ilə təbrik edir, Allahdan ona möhkəm can sağlığı diləyirik.”

Bəh-bəh!

16.02.13. Tale Bağırzadə Maştağadakı Həzrət Abbas məscidində qəzəblə Qafqaz müsəlmanları idarəsinə müraciət edib soruşurdu ki, niyə bu idarə “cəhənnəmə vasil olmuş Rafiq Tağıya “mürtəd” demir.

Tale Bağırzadınin aşna-dostları Rafiq Tağını bıçaqlayıb öldürmüşdülər, ancaq ürəyi soyumurdu, tələb edirdi ki, Allahşükür şəxsən Rafiqi “mürtəd” adlandırsın.

İndi Əli (bəy yox, gədə) Kərimli şəkildə bu şiə faşisti ilə yanaşı durub irişir…

Demək lazımdır ki, “demokratik ictimaiyyət” hər il Tale Bağırzadənin doğum günlərini təntənə ilə qeyd edir.

Bir vaxt İran liberalları Parisdə Xomeyninin dalına-qabağına keçdilər, gətirib çıxartdılar başlarına. Az sonra bu liberallardan çoxunun cəsədləri avtomobil kranlarından sallanırdı… Tale Bağırzadənin Xomeynidən daha qəddar olduğunu şübhə eləməyin. Xomeyni Paris görmüşdü, mədəni insanlar görmüşdü. Tale Bağırzadə isə Xomeyni İranından başqa heç yer görməyib…

Nə deyəsən? “Azadlıq qəzeti”nə də, Əli (bəy yox, gədə) Kərimliyə də ar olsun…

Yeri gəlmişkən, Əli Kərimlinin aclıq çəkən bir qrup adama baş çəkib onları “ruhlandırmağı” onun ya sinizmini ya da qeyri-adekvatlığını göstərmirmi? Aclığı, əgər bu tədbirdə məna varsa, ilk növbədə o çəkməməlidirmi? Mahatma Qandi dönə-dönə aclıq aksiyaları keçirib. 1933-cü ildə və 1943-cü ildə küçirilən aclıqların hər biri 21 gün davam edib. Arvadı 1944-cü ildə türmədə ölüb…

Mahatma Qandi xalq lideri idi və liderliyə haqqı var idi. Əli Kərimli kimin, nəyin lideridir? Daim şoferlərini, cangüdənlərini tutduran, aclıq çəkənlərin ətrafında atılıb-düşərək boşboğazlıq edən bu demaqoq, demokratik hərəkaı bayağı bir komediyaya çevirir. Və bu komediyada özünü ən rahat hiss edən də odur. Ona görə irişir…

Tale Bağırzadə isə irişmir. Onun məramı ciddidir. Yəqin ki, daim  gözünün qabağında kranlarından cəsədlər sallanan avtomobillər sıralanır…

X.X.

03. 05. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ: «BELƏ GETSƏ, ÖLÜLƏR MÜRDƏŞİRİ YUYACAQ…»

Bir sirdaş istəyirik
Qəlbimizi duyacaq;
Təmizsə — qəlbimizi
Gəlin özümüz açaq.

Başa düşdünüz? Akademik şair hər kəsi öz qəlbini açmağa dəvət edir. Və şərt qoyur: əgər təmizsə.

Sual çıxır: Təmiz qəlbin açılmağına nə dəvət, nə təklif, nə təkid? Yalnız açılası, deyiləsi sirləri olan qəlblərin açılmağında məna var. Yaxşı, bunun başına ip atmayaq.

Birinci bənd Sabirin şeirini xatırlatmırmı? “Zahida, gəl soyunaq bir kərə paltarımızı…” Sabir zahidə nə təklif edir:

“Gəl yazaq şərt üçün öz tərcümeyi-halımızı,
Həm də doğru olaraq şərh edək əhvalımızı

… Hər kimin ağı qara isə utansın, a balam!
Bəlkə illərcə yatanlar bir oyansın, a balam!”

Yəni akademik şair yox, əsl şair Mirzə Ələkbər zahidi duelə çağırır.

Akademik Bəxtiyar Vahabzadənin konkret kimə müraciət etdiyi məlum deyil. Yəqin ki, bütün xalqa. Və gözləmək olardı ki, Bəxtiyar professor özündən başlayacaq, qəlbini açıb nümunə göstərəcək. Ancaq gözləntimiz boş çıxır.

“Acgöz yedikcə açar,
Dilənçiyə əl açar,
Zənn etmə ki, tamahkar
Axır bir gün doyacaq.”

Bu bəndin birinci bəndlə hər hansı əlaqəsi varmı? Bəxtiyar akademik ya bir başqası burda qəlbini açırmı? Yox, Bəxtiyar Vahabzadə əsl müsəlmandır, katolik xristian deyil ki, pərdə dalında oturmuş ruhaniyə batdığı günahları etiraf eləsin, desin ki, dönə-dönə cildə girib, iki öndər, üç-dörd-rəhbər dəyişib, Leninə poema həsr edib Heydər Əliyevin köməyi ilə SSRİ Dövlət mükafatı alıb. O, əsl müsəlman kimi  özünü yox, başqalarını ifşa edir. Yaxşı, bu da cəhənnəm, qoy eləsin. Ancaq necə eləyir? Bu bənddə şeirlik nəsə varmı? Necə yəni “acgöz yedikcə acar”? Yaxşı bu da cəhənnəm. Acgözün dilənçiyə əl açmağı? Bu, Azərbaycan universitetinin ədəbiyyat professorunun səviyyəsidir…

Aralıq yekunu vuraq: ikinci bənddə vəd olunan qəlb açılışı yoxdur. Keçək üçüncü bəndə.

Ucaldıqca biz endik,
Düz yoldan geri döndük;

Gördüyünüz kimi, alademik yenə “mən” demir, “biz” deyir. Və “akademik” şair “biz” deyirsə, ona zəncir ocağı qədər sitayiş edən oxucuların ağlına da gəlməz ki, bu müqəddəs vücud da “biz”in içindədir. Bəxtiar professor, əlbəttə, başqalarından, pis adamlardan danışır. Özü isə şübhəsiz ki, fövqəladə gözəl insandır.
“Özümüzü düşündük,
Özümüzü biz ancaq.”

Bəxtiyar Vahabzadə özü qəlbini açmadı, gözləmədi də ki, xalq qəlbini açsın, bilir ki, xalq düzünü deməyəcək, ona görə özü xalqın, Sabir demişkən, paltarını soyundurur.

“Qana həris zəlilər
Sorduğunu az bilər”

Bəxtiyar Vahabzadə təkcə qarğa və şahin mütəxəssisi deyilmiş, zəlilərin də dabbaqda gönünə bələdmiş.

Diqqət: şeir bitəcək:
“Belə getsə, ölülər
Mürdəşiri yuyacaq.”

Bir şey başa düşdünüz? Bu nə horrordur belə? Bəlkə bunu yazanda akademik şair qızdırmalı ya içkili olub? Bəlkə bu beyti başa düşmk üçün yüz əlli-iki yüz vürmaq lazımdır? Mən içən deyiləm. Ümid edirəm ki, içən qardaşlardan ya bacılardan biri özünü lazımi kondisiyaya çatdırıb bu beytin sirrini millətə açar…

X.X.

29.04. 2025, Samara

ÖZÜMÜZÜ İRLANDLARA OXŞATMAQ İSTƏYİRİK, ANCAQ TEZ ACIYIRIQ…

1981-ci il martın 1-də dustaqlar üçün “xüsusi status”un ləğv edilməyinin ildönümündə Belfastdan 9 mil aralıda yerləşən Meyz türməsində İrlandiya Respublika Partiyasının (İRA) üzvü Bobbi Sends aclığa başladı. Sonrakı günlərdə ona başqa dustaqlar da qoşuldular. Etirazçıların tələbləri:

Türmə uinformasını geyməmək hüququ

Türmə işini görməmək hüququ

Başqa dustaqlarla əlaqə və maarif və əyləncə xarakterli tədbirlərin təşkili hüququ

Hər həftə bir görüş,  bir məktub və bir sovqat almaq hüququ

Şərti-müddətdən əvvəl azad edilmək hüququnun saxlanılması

Britaniyanın baş naziri Marqaret Tetçer güzəştı getmədi və aclıq 10 (on) respublikaçının ölümü ilə nəticələndi. Sends 66 gün aclıqdan sonra üzgünlükdən türmə hospitalında öldü. 7 mayda keçirilən dəfnində 100 min adamın iştirak etdiyi deyilir.

Aclıqdan etiraz vasitəsi kimi istifadə İrlandiyada xristianlıqdan da əvvəl yaranan ənənədir. Sahibinin qapısı ağzında aclıq keçirən insan ya tələbini ona qəbul elətdirir ya da ölürdü. Aclıq vasitəsiylə ədalətə nail olmaq —  Cealachan – səkkizinci əsrdə qədim İrlandiyanın hüquq kodeksinə salınıb…

Bu gün FB-da Tofiq Yaqublunu dəstəkləyərək aclıq keçirən bir nəfərin 5 (beş) gündən sonra “səhhətinin pisləşməsi ilə əlaqədar” aclığı dayandırdığı barədə xəbərə rast gəldim.

Maraqlıdır eləmi? Mən deyərim ki, güməlidir də. Aclıq elan adam nə gözləyirdi? Səhhətinin yaxşılaşmağını? Buğaya dönüb atım-atım atılmalıydı?

Son illər nə qədər aclıq elan edib və “səhhətinin pislə.diyi ilə əlaqədar” bir neçə gündən sonra dayandırıb!

Niyə bu adamlar düşməni özlərinə güldürürlər?

Tofiq Yaqubluya belə komik həmrəylik lazım deyil. Tofiq Yaqubluya minlərlə, on minlərlə, yüz minlərlə insanın onun aclıq çəkdiyi türmənin qabağına yığışmağı lazımdır. Mən azərbaycanlıların belə bir hərəkətə və hərəkata qadir olduqlarına  inanmıram. Çünki biz zoğal dəyənək ya yumruq altında yaşamağa öyrənmiş xalqıq. Qorbaçov dövrünün kütləvi mitinqləri, balaqana, sirkə çevrilmiş Meydan toplantıları heç kimi aldatmasın. Qorbaçov heç kimi tutmurdu, Meydan ora yığışanlar üçün xalq teatrı, zorxana kimi bir yer idi.

Müharibədə fəhlə-kəndli balalarının fədakarlıqla döyüşməsi də illyüziyalar yaratmamılıdır. Dəyənəklə arvad-uşağı əzən polislər də fəhlə-kəndli balalarıdır. Nizami orduda sərt subordinasiya şəraitində döyüşə getmək və demokratik azadlıqlar, vətəndaş hüquqları uğrunda mübarizə aparmaq ayrı-ayrı şeylərdir. Rus kəndliləri dönə-dönə müharibələrdə böyük qələbələr qazanıblar, tərxis olunan kimi yenə sahiblərinin dilsiz-ağızsız iş heyvanına çevriliblər. Azərbaycanlıda demokratika azadlıqlar tələbatı yoxdur. Vətəndaş hüquqları, şəxsi ləyaqətə hörmət hissi azərbaycanlıların böyük hissəsi üçün uğrunda mübarizə aparılası, can veriləsi dəyər deyil.

Biz başı qapazlı şərq və sovet xalqıyıq. Dünənəcən bizi partkomlar, biriqadirlər, kolxoz sədrləri əzirdilər. İndi də elə o adamlar əzirlər, vəzifələrinin adları dəyişib, daha da harınlaşıbar.

Biz özümüzü irlandlılara oxşatmaq oistəyəndə komik sitüasiya yaradırıq. İrlandlıların necə qüdrətli xalq olduğu barədə təsəvvür yaratmaq üçün Britaniyanın nə qədər görkəmli şəxsiyyətinin bu millətdən olduğunu öyrənin. Birləşmiş Ştatların əhalisinin 40 faizinin irland kökü var.

Biz harda olmuşuq? İndi hardayıq? İlham Əliyevin yumruğundan başqa bizi dünyada tanıdan nəsə var?

Yoxdur!

Mən özüm qorxaq adamam, Azərbaycanda yaşasaydım, özümü lallığa və karlığa qoyardım, heç nə danışmaz, heç nə eşitməzdim, kömpüteri də onu mənə hədiyyə eləmiş adama bağışlayıb qoyun otarardım. Mən beləyəm, bunu boynuma alıram. Ancaq özünü mübariz, xüsusən siyasi rəhbər sayan adamlar yumruğun üstünə getməlidirlər. Biz daha Əli Kərimlinin nitqlərindən bezdik!

Soljenitsın “QULAQ arxipelaqı”nda litvalı dustaqlardan yazır. Litvalılar zona əsarətindən qurtulmaq üçün özləri avtomatçı əsgərlərin üstünə hücum çəkirdilər ki, güllələnsinlər…

Kimin belə cəsarəti yoxdursa, sussun. Yoxsa saf qəlbli namuslu insanları fövqəladə hərəkətlərə sövq edib cəfəng nitqlər söyləmək ayıbdır.

Vallah, ayıbdlr…

X.X.

26. 04. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «XUDU MƏMMƏDOVUN XATİRƏSİNƏ»

“Usanıb şəhərin küy-kələyindən

Gəldim ziyarətə dost məzarını.”

Bunu necə başa düşmək olar? Yəni şairi ziyarətə sövq edən dost nisgili deyil, “küy-kələlkdən” uzaqlaşmaq istəyidir? Ayrı izah var?

“Gördüm, sıralanmış qəbirlərdə mən

Ölümün möhtəşəm addımlarını.”

Akademik şair birinci dəfədir qəbirstana gəlir?

“Gəzdim qəbristanı, gəzdim səbrlə”

“Səbrlə”? Bəlkə akademik şair “tələsmədən” demək istəyib? Şoğəriv söz misraya sığmayıb…

Rastlaşdım nə qədər tanış qəbirlə.”

“Vallah, gülmək yeri deyil, allah şeytana lənət eləsin… Canlı adamla rastlaşmaq olar, qəbir durub gəzirmi ki, qabağına çıxa? Qəbir tanışdırsa, sən onun yerini də tanıyırsan. “Bəlkə tanış adamın qəbri” demək istəyib şair?

Deyə bilməyib…

“İnana bilmədim gördüklərimə

Şəhərə dönməkmiş, şəhərdən qaçış!”

Ay professor, nəyə, niyə inanmırsan? Bilmirdin ki, tanışların ölüblər? Bakının qəbiristanlığı bəs nə boyda olmalıdır? Bilmirsən ki, ölənlər qalanlardan çoxdur? Sən oxucunu təəccübləndirmək istəyirsən, oxucu təəccüblənmir, çünki təəccüblənməli heç nə yoxdur…

“Burda yatanların çoxu, heç demə

Mənim öz dostlarım, tanışlarımmış.”

Ay akademik, yuxarıda dedin də… Dedin  ki, tanış qəbirlər qarşına çıxıb. Necə yəni “heç demə”. Dostlarının öldüyünü bilmirdin? Fil qulağında yatmışdın?

“Orda dən, burda un, arada daş var

Zamandır hərlədən bu dəyirmanı.”

Burda akademik şair Sabirlik iddiasına düşür: “Un təmənnası ilə buğda dəyirmanlıq olur…” Sabir, əlbəttə, dahidir. Milli dahidir, ancaq dahidir…

Bəxtiyar Vahabzadə isə un ələmək ustəyəndə kəpək çıxarır. Bənzətmə yöndəmsiz və eybəcərdir. Diri dənə oxşadılıb… Ölülər una… Ölünü una bənzədən olmamışdı… Ölüyə torpaq deyiblər, deyiblər ki, torpaq torpağa qarışır…

Un?

“Bəzən üzü durur üzsüz astarın

Neçə pilləsi var tək bircə ömrün.”

Birinci misranı başa düşdüyümə arxayın deyiləm. “Üzsüz astar” nədir? “Üzsüz astarın üzü” nədir? Necə durur?

İkinci misra Əflatunluğa, Ərəstunluğa (Ərəstun Oruclunu demirəm, Aristoteli deyirəm) iddiadır. Ruslarda Ezopun bir təmsili ilə bağlı ifadə var: Qora rodila mış. Dağ siçan doğdu…

“Mən hardan biləydim, ölü dostlarım

Diri dostlarımdan çox imiş bu gün.”

Əgər dostunun ölümündən xəbərin olmayıbsa, deməli, dostun da olmayb. Dost bədənin üzvü kimidir. Getməyini bilməmək olmur…

X.X.

25. 04. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «HƏYAT, SƏN NƏ ŞİRİNSƏN…» II

Loğman “Asta- asta yeriyib çatdı dediyi yerə.”

Dediyi yerə — yəni “o çəmənliyə”.  Görəsən “bu çəmənlik” “o çəmənlikdən nə qədər aralıdır?

(Vallah, akademik şair dilimizi yaxşı bilməyib, buna şübhəniz olmasın).
“Loğman baxdı göylərə, Loğman baxdı yerlərə”.

“baxdı yerlərə” – bunu necə təsəvvür edirsiniz?
“Bu son baxışı ilə üstündə iki yüz il
Yaşadığı cahanla vidalaşdı elə bil…”

Sual: biz cahanın üstündə yaşayırıq? Mən dünyanın ən mötəbər elm ocağı olan Naxçıvan universitetinə üz tuturam: insan cahanın üstündə yaşayır?

“O, düşündü bu anda:
Nə görmüşəm dünyada bu dünyaya gələndən?
Ah… elə bilirəm ki, dünən doğulmuşam mən.
Ömrümü verdim bada,
Nə görmüşəm dünyada.»

Loğman kimi əfsanəvi alim “ömrümü bada verdim” deyərdimi? Yox! Akademik şair Loğmanı elədi ömrünü araqla, qumarla keçirmiş bir şəkili ya bakılı.
Loğmanın gözü bu an bir gülə dəydi durdu.”

“O çəmənlikdə” gül var imiş…

Sonrakı misra çox gülməlidir:
“Ürəyini quş kimi gülə doğru uçurdu.”

Mənim yadıma uşaqlıqda kağızdan təyyarə qayırıb uçurtmağımız düşdü… Ürəyi gülə doğru uçurtmaq… Yox, akdemik şairin dil zövqü olduğunu heç cür demək olmaz…
“O gülü də iyləyib sonra öləydim»,- dedi.
Ancaq, ancaq nə fayda…Yetişmiş artıq əcəl,
Loğman dedi:- Hazıram, al canımı indi sən”

Belə çıxır ki, Əzrail Loğmana bu çəmənlikdən “o çəmənliyə” getməyə möhlət verir, gülü iyləməyə yox?
“Əzrail dedi:- Ancaq agah eylə məni sən,
Ölüm üçün nə fərqi bu çəmən, ya o çəmən?”

Yenə şeirin süjet fəzası qoşalanır: bu çəmən, o çəmən… İki yanaşı çəmən? Ya aralarında uzaq məsafə var?
“Neçin məni qoymadın orda alım canını?”

Akademik şair ölüm mələyini, şübhəsiz ki, aşağılayır. Əzrail belə ölü oldu ki, Loğmanın hiyləsini başa düşmədi?

 “Loğman dedi:- Həyatın şirin olur hər anı
Ordan bura gəlincə bir az ömür qazandım…”

“Ordan bura…” Hardan hara? O çəmən, bu çəmən…

Dalı (türkün məsəli) ağlamalıdır.

“Nəvələri çəməndən həmən gülü üzdülər,
Loğmanın qəbri üstə qoydular,
Titrədi gül,
Gülün ətriylə doldu bütün çayır, bütün çöl.”

Gül deyil ey, atom bombasıdır! Bir güldəki qüdrətə bax!

Bəs “bütün çayır, bütün çöl” nədir?

Bəlkə akademik şair demək istəyib ki, Loğman çayırlı bir çöldə basdırılıb?

Bomba gül isə öz işindədir:

“O, ətriylə saxladı yolçuları yolundan”

Bəs deyirlər “güün ömrü az olur”? Akademik şairin gülü Loğmandan da çox yaşayacaq…

“Otuzdan adlayınca, gündə otuz min kərə
Başımı yellədirəm hədər keçən illərə.”

“Otuz min kərə” – bu, çox deyil? Əlbəttə, ədədbiyyatda mübaliğələr, şişirtmələr var. Ancaq əndazədən çıxmaq olmaz. Əndazədən çıxanda olur lağlağı. Təsəvvür edin ki, akademik şair doğrudan da başını otuz min dəfə (!) yellədir…

Bəlkə doğrudan da yellədirmiş? Deyək ki, otuz min dəfə yox, üç min dəfə… Gündə üç min dəfə yellədilən başda nə qalar və ya bu başdan nə çıxar?

24. 04. 2025, Samara

əvvəli burda:

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «HƏYAT, SƏN NƏ ŞİRİNSƏN…» I

GƏDƏBİYYAT: BƏXTİYAR VAHABZADƏ. «HƏYAT, SƏN NƏ ŞİRİNSƏN…» I

Səndən doymaq olarmı, həyat sən nə şirinsən!
Ancaq hamının deyil, sən həyatın qədrini yalnız bilənlərinsən!..

Mübahisəli iddiadır. Vaxtını kimin necə keçirməyindən assılı olmayaraq, həyat hər kəsə şirindir – bu, təbiətdir, biologiyadır. Akademik şair bir neçə misra sinra özünü təkzib edir:

«Həyat sən nə şirinsən, kim səndən doydu getdi?
Gedənlər bu dünyada qəlbini qoydu getdi.”

Hə? Belə çıxır ki, həyat hamınındır?

«Ömür paylanan zaman görün kimə nə düşdü
Üç yüz il boz qarğaya, on il şahinə düşdü.»

Qarğanın üç yüz il yaşamağı mifdir, orta hesabla iyirmi ildən çox yaşamır, akademik şair bunu yazanda Vikipediya olmayıb, ancaq universitet həmkarlarından soruşa bilərdi. Yadımdadır, Azərbaycan televiziyasında heyvanlardan veriliş var idi, iki nəfər aparırdı, birinin adı Qara müəllim idi… Əlli il əvvəl…

Və deyə ki, elə akademik şair deyəndir.  Bu nəyə işarədir? Yəni yaxşılar az yaşayır, pislər çox? Bəxtiyar Vahabzadə özü 84 il yaşadı. Müşfiq 28 yaşında öldürülüb, Əli Kərim 37 yaşında ölüb. İndi hər kəs özü nəticə çıxarsın…

“Dünən qoca bir qarı dilində ahu-zarı.
«Bu dünyanın əlindən gəlmişəm zara»- dedi.”

Qarının cavanı da olur?

Sonrasına baxın:
«Ölmürəm ki, bir dəfə canım qurtara»- dedi.

Akademik şair açıq-açığına xaltura edir. Xalq ifadəsi necədir: “Ölmürəm ki, bir dəfəlik (!) canım qurtara. Şair misraya sığışdıra bilməyib, ona görə “bir dəfə” yazıb. Nə alınır? – bir dəfə canım qurtara! Halbuki, zruri olmayan «ki», bağlayıcısını atsaydı, «bir dəfəlik» yerləşərdi…
“Ürəkdənmi söylədi o, bu sözü görəsən?
Xeyr, inanmıram mən!”

Akademik şair inanmır! Niyə? Həyatından bezənlər, hətta intihar edənlər azmıdır?

“Dili söyləsə də, ürəyində o dərhal
«Lənət şeytana!»- dedi.”

Allahu əkbər! A kişi (sağlığına deyirəm), hardan bilirsən? “Qoca qarı”nın ürəyinə girmisən? Bəs o “iksus” («uksus», sirkə turşusu) içib özünü öldürənlər niyə “lənət şeytana” deyib qərarlarını dəyişmirlər?

«Həyat, sevincin qədər əzabın da şirindir,
Səni mənalandıran o keşməkeşlərindir.»

“…o keşməkeşlərin”? Hansı keşməkeşlərin? “O” artıqdır, misra doldurmaq üçündür.


«Iki yüz il yaşadı ləzzət içində Loğman
»

Loğman iki yüz yaşayıb? Ləzzət içində? Bu məlumat akademik şairdə hardandır?

23.04. 2025, Samara

(ardı var)

YUXUSUZ MÜXALİFƏT DAHA QOYUNLARI YOX, TOFİQ YAQUBLUNUN ACLIQ GÜNLƏRİNİ SAYIR…

Məlumdur ki, yuxusu pozulmuş adamlar yuxuya getmək üçün yataqlarında qoyun sayırlar: bir qoyun, iki qoyun. Bütün dünyaya yayılmış bu metodun çobanlarla bağlı olduğunu iddia edənlər var. Çobanlar axşam qoyunları yatağa gətirəndə onları bir-bir sayırlarmış. İtib-batanın olmadığına arxayın olanda çoban rahat yatırmış.

Bütün sivil ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycsnda da bu metoddan istifadə edənlər az deyil. Azərbaycanda, sirr deyil, yuxusu pozulmuş insan çoxdur. Hansı insanların yuxusunun pozulduğu da məlumdur. Yapçıların, milli məclis deputatlarının, polislərin, hakimlərin, prokurorların, məmurların yuxusu niyə pozulsun? Pulları zibil kimi, kefləri istəyəni eləyirlər, qayğı, fikir çəkmirlər, əsgərliyə övlad göndərmirlər. Ona görə də başlarını balışa qoyan kimi şirin yuxuya gedirlər.

Yuxusu pozulan müxalifətdir. Necə yuxuya gedəsən ki, hər dəqiqə polis qapını sındırıb içəri girə bilər? Necə yuxuya gedənsən ki, başını qoyduğun balışın altından qaçaqmal, narkotik çıxar? Başqa səbəb var: müxalifətçilərin evində gizli kameraların quraşdırılması. Vallah, bu kameralarla nəinki yuxu, hətta başqa vacib funksiyalar da pozular.

İndi biz orta statistik bir müxaifətçini təsəvvür edək. Gecədən xeyli keçib. Arvad yuxuya gedib, müxalifətçi ər Azərbaycanın qoyunlarını sayıb, keçib Gürcüstanın qoyunlarına, ancaq yata bilmir. Arvad ayılıb baxır ərinə və deyir:

— Əzizim, indi ki, yata bilmirsən, bəlkə zad eləyək?

— Nə zad?

— Şey də…

— O şey?

— Hə, o şey, çoxdan eləmirik…

— A qız, nə danışırsan, bilmirsən Əliyevin kamerası bizi çəkir? Zad, türkün məsəli, şey eləyərik, elə sabah bütün İnternet bizim nə qayırdığımızı görər..

— Düz deyirsən, əzizim. Onda mən yatım, sən də hələlik qoyunları say. Yata bilməsən, Azərbaycan polislərini say, onlar qoyundan çoxdur…

İndi məndə belə təsəvvür yaranır ki, müxalifət daha qoyunları yox, Tofiq Yaqublunun aclıq çəkdiyi günləri sayır. Cəmil Həsənli sayır, Əli Kərimli sayır… Tofiq Yaqublunu aclığı, birinci gün, Tofiq Yaqublunun aclığı, ikinci gün, Tofiq Yaqublunun acllığı, üçüncü gün… Bir Altay Göyüşov var, bilmirəm kimdir, ancaq gündə bir neçə dəfə sayır, yəqin yatmağı sevir…

Nə gizlədim, son vaxtlar mən də yuxuya getmək üçün sayıram: Tofiq Yaqublu, beşinci gün, Tofiq Yaqublu onuncu gün… Onuncu gündən o yana keçmirəm, çünki məni yuxu aparır. Əliyevlər, Paşayevlər, deputatlar, hakimlər, prokurorlar kimi pullu deyiləm, vəzifəm yoxdur, yəni həsir və Məmmədnəsir. Ancaq arsız adamam, arsız adam da  fikir çəkməz, başını daş üstə də qoysa, yuxu aparacaq…

Mirzə ƏLİL

22.04. 2025, Samara

GƏDƏBİYYAT: RAMİZ RÖVŞƏN. «BAŞI KƏSİK GÖZƏL KÖTÜK»

 Ramiz Rövşən gəncliyində “Qara, qara qarışqalar” misrası ilə başlayan şeir yazıb. Yeganə ləyaqəti sosializm realizminin tələblərinə, partiya və hökumətin ədəbiyyat sahəsindəki ideoloji təlimatına uyğunluğu olan cəfəngiyatın fonunda bu şeir qulağa xoş gəlir, ürəyə də yapışırdı. Hərçənd elə bu şeirdə gələcəkdə yazı manerasına çevrilmiş təkrarçılığın əlamətləri görünürdü:

“Qulağım batdı, tutuldu…”

Batdı ya tutuldu?

Və ya: “Toplaşdınız, top oldunuz…”

Bunun eybi yoxdur. Bəla burasındadır ki, Bakıya rayonlardan gəlib redaksiya qapılarında sülənən onlarla, yüzlərlə gənc əslində ədəiyyata daha əvvəl İsa İsmayılzadınin, Ələkbər Salahzadənin gətirdiyi bu yazı formasını, bu intonasiyanı yamsılamağa başladılar və… onsuz da qurd-quşla dolu olan Azərbaycan poeziyasını qarışqa basdı…

Başqalarının Ramiz Rövəni yamsılamağını qoyaq bir yana. Sonralar və indiyəcən Ramiz Rövşın iyirmi-iyirmi beş yaşındakı özünü yamsılayır və təkrarlayır.

Deməli, “Qarışqalar”ın uğurundan ruhlanan Ramiz Rövşən bəlkə də qarışqa mövzusunda silsilə şeir yazmaq istəyir və müşahidə üçün qarışqa topası axtarır. Qarışqa topası da ən çox harda olur? Bəli, kötükdə. Bakıda da kötük nə qədər desən. Bakıda ağaclar boya-başa çatmamış baltalanır… Hə, Ramiz Rövşən qarışqalı bir kötüyə xeyli baxıb bu qərara gəlir ki, onun qarışqalı şeir artıq var, yaxşısı budur ki, hələlik şeiri kötüyə yazsa yaxşıdır. Və yazır.

“Başı kəsik gözəl kötük”

Kötüyün bəlkə də gözəli olur, Samarada bəzən zərurətə görə ağac kəsiləndə kötüyünü sənətkarlar müxtəlif  fiqurlara çevirirlər. Ancaq adi kötüksə, onda nə gözəllik?

Bir məsələ də var: “Başı kəsik kötük” – bu, nonsens, yəni mənasızlıq deyilmi? Baş ağacda olar. Kötükdə nə baş? Belə deyil?
“bu dağı sənə kim çəkdi?
Baltanı sənə kim vurdu”

Müraciət kötüyə yox, ağaca edilməlidir. Kötükdə ağacı canlandırıb onunla danışmaq – xalq şairi və bir neçə hədiyyə mənzilin laureatı bu məsələni həll edə bilməyib.

İndi baxın:
“bıçağı sənə kim çəkdi?”

Ağacı bıçaqla kəsirlər? Ağacın nazik budağını bıçaqla kəsmək olar. Ancaq yekə ağacı bıçaqla necə kəsərsən? Bilirsiniz Ramiz Rövşən niyə bıçaq qapır? Yuxarıdakı  “bu dağı”ya qafiyə üçün. Nə vecinədir, kim onu məhkəməyə verəcək?

“İpək-ipək yarpaqların
Küləklərlə talandımı?”

Kötüyün “ipək-ipək yarpaqları”?
“Bilək-bilək budaqların
ocaqlarda qalandımı?”

Budaq qola bənzədilə bilər və bənzədilir də, budağa qol deyilir də. Bəs niyə xalq şairi “bilək-bilək” deyir? Yuxarıdakı “ipək-ipəyə” qafiyədir, ona görə!

Sonra şeirində ölçü dəyişilir.

“Küsdünmü taleyin acılığından?”

Şair bunu kötükdən soruşur, çünki kötüyə müraciət edir.

“Zalımlar keçmədi qocalığından”

Yəni zalımlar kötüyün (?)  qocalığına rəhm eləməyib başını (kötüyün!) kəsiblər…

Bu şeirdən filologiya üzrə fəlsəfə doktorluğu dissertasiyası yazan iddia edəcək ki, kötük – simvoldur, kötük əslində cəmiyyətin etinasızlığından, qəddarlığından başını itirmiş, atılmış qocadır. Yəni bir dissertasiyalıq demaqoqiya qondarıb “doktor”, professor olacaq, onun zəhmtkeş soydaşı alın təri ilə çörək qazananda o, dezodarant iyi verə-verə dissertasiyasındakı cəfəngiyatı tələbələrə danışacaq…

“Gözəl kötük, sızıldama, göynəmə,
Nə baltalar, nə bıçaqlar qalacaq.”

Yenı dedi bıçaq…
“Ucalıqdan yıxılsan da, qəm yemə,
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq.”

Kötük hardan yıxılıb? Kötük ağacın başıdır ki, yıxıla?

Sonra xalq şairi, prezident təqaüdçüsü və çoxsaylı mənzillər laureatı Ramiz Rövşən Con Lennanın gitarısın alır sinəsiə, “İmagine” oxuyur.

Dünyanın küləyi keçər,
Qarı yağışı keçər.
Qatar-qatar quşu keçər,
daş atarlar, daşı keçər

Körpə ağaclar yekələr,
Yekələr, qalxar, dikələr
sən yıxalan ucalığa…

Şeirin axırını elə bil Məmməd Araz yazıb.

“Yenə canın sağ olsun,
Bu dünyada
Sən yıxılan ucalıqlar qalacaq…”

Şeir uzundur, oxuyub axırına çıxınca elə üzülürsən, elə qeyzlənirsən ki, bir kötük axtarırsan ki, başını çırpasan…

X.X.

19. 04. 2025, Samara