“Uzaq elli əziz dostum soruşdu
-Sizin Bakı söylə, necə şəhərdir?”
Bu şeir uzağı keçən əsrin 70-ci illərində yazılıb. Sovet Azərbaycanında yaşayan insan üçün “uzaq el” SSRİ xaricində olan ölkədir. Maraqlıdır, Əliağa Kürçaylının “əziz dostu” hansı ölkədən olub? O adam Bakını görməyibsə, Əliağa Kürçaylı ilə harda dostlaşıblar, harda görüşüblər və bir-birlərinə əziz olublar? Biz bilirik ki, Əliağa Kürçaylı sovet yazıçılarının nümayəndə heyətinin tərkibində İngiltərədə olub, ancaq orda keç kimlə dostlaşmayıb, elə Londondaca Britaniya imperialuzmini ifşa edən şeirlər yazıb, Kiplinqin qəbrinin üstünə gedib deyib ki, “çıx, danışaq, müstəmləkəçi oğlu müstəmləkəçi…”
Yəni bu “uzaq eldən olan əziz dost” uydurmadır, şeirnə bünövrə qoymaq üçün fənddir. Bu, heç…
Əliağa Kürçaylı cavab verir:
“Dedim: -Qardaş, mənim doğma şəhərim
Yazılmamış, oxunmamış əsərdir…”
Gördünüz? “Əziz dost” oldu qardaş. İndi görün “doğma şəhəri” Salyanın Kürqaraqaşlı kəndi olan şair Bakını necə təsvir edir.
“Çiçək desən – könül açan çiçəyi”.
Bakı parklarında, əlbəttə, çiçəklər var, keçən əsrdə də az-maz olub, ancaq çiçək söhbəti daha çox Kəlbəcərə yaraşar, nəinki Bakıya…
“Külək desən – ev uçuran küləyi…”
Burda sovet şairi özü də bilmədən xarici dostuna sirr açıb, yəni deyib ki, Bakıda on minlərlə elə ev var ki, güclü xəzri əsəndə uçmasalar da, dərin sarsıntı keçirirlər. Yəni on minlərlə bakılı komalarda yaşayır…Yaxşı ki, KQB o vaxt buna fikir verməyib, yoxsa Kürçaylını tutardılar…
“Qasırğada ağ dalğalar ləçəyi…”
Ləçək yəqin qadın baş örtüyü mənasındadır. Qasırğada göyə millənən dalğaların baş örtüyünə bənzəri var? Məncə bu dalğaları biz-biz duran saça oxşatmaq daha yaxşı olardı…Ağzında qasırğa deyirsən…Qasırğada başda ləçək qalar?
Bu da heç… Sovet şairi Əliağa Kürçaylı sovet gerçəkliyini, onun mənfur kapitalizmdən üstünlüyünü tərənnüm etməlidir. Yoxsa xarici səfərlərə göndərməzlər.
“Nəğməsidir zavodların fit səsi…”
İndi bilmirəm, sover vaxtı zavodlar fit çalırdı, səhər fiti işin başlandığını, axşam fiti işin bitdiyini bildirirdi. Sovet vaxtı zavodda işləmiş adam kimi deyə bilərm ki, zavod fitinə nəğmə deyənin Allahı yoxdur. A kişi, adamları səkkiz saat yağın-hisin içində dəzgah başında durmağa çağııran fitdə nə nəğmə? Əsl yazıçı Maksim Qorki yazırdı ki, səhər zavod minlərlə insanı alır ağzna, çeynəyir-çeynəyir, axşam tüpürüb atır…
“Suya düşüb buruqların kölgəsi,
Ətirlidir bağlarının meyvəsi…”
Allahı olan desin: bu iki misra arasında nə əlaqə var? Buruq harda, bağ harda, meyvə harda… Allahı olan deyərdi ki, bulvarda neft iyindən gəzmək olmur, bəzi yerlərdə adamın qusmağı gəlirdi…
“Ağ şanısı elə bil ki, şəkərdir…”
Şanını qəndə bənzədən adamın qəlbi var? Təbiət möcüzəsi olan şanı harda, qənd harda…
“Dost görəndə tükənməyir hörməti…”
Bakının dostunu təsəvvür edin… O vaxtlar Bakının ən əziz dostu və qonağı Brejnev idi…
“Düşmən görsə, dərya olur nifrəti…”
Sovet Bakısının düşməni kim idi? Mənim kimi kənddən gələnlər, rusca danışa bilməyənlər?
“Əziz dostum, Bakı belə şəhərdir…”
Necə şəhərdir? Biz axı bu yazıda Bakını görmədik! Siz burda Bakının nəyini və harasını görürsünüz? Bu, toyda oxumaq üçün qondarılan aşıq qoşmasıdır, Əliağa Kürçaylı belə qoşmalardan Aşıq Pənah üçün az yazmayıb… Bu cəfəngiyyata şeir deyən, onu dərsliyə salan insan, məsələn, “müstəmləkəçi” Kiplinqin bir şeirini oxuyub? Ədəbiyyat müəllimi bu şeri haqqında şagirdlərə nə deyir? Deyir ki, zavod fiti Tofiq Quliyevin mahnıları kimi nəğmədir?
Yazıq uşaqlar….Yazıq azərbaycalı uşaqlar…
30.04. 2024, Samara
xeyrulla xayal 