Архив тегов | Azərbaycan dili

«ORTAYA QOYUB” DEYƏNDƏ QABAĞINA “TÜRKÜN MƏSƏLİ» AT, AY ZAHİD SƏFƏROĞLU!

Июн27

Mərhum Rəsul Həmzətov demişdi: “Mənim dilim sabah öləcəksə, qoy özüm bu gün ölüm”.

Sabah mənim dilimin, yəni Azərbaycan dilinin, başına nə gələcək, bilmirəm, ancaq bu gün dilim özü az qala məni öldürmüşdü.

Allah şeytana lənət eləsin, məni yoldan çıxardı, açdım “Yeni Müsavat” qəzetini, gördüm Duginlə Proxanovun Bakıya gəlməsi haqqında məqalə var. Dedim oxuyum, görüm bu vələdəzzinaLar Bakıda nə qayırıblar. Məqaləni oxuyub axıra çıxınca vedrə-vedrə tər tökdüm, qeyzimdən öz başıma bir neçə dəfə qapaz saldım, təzyiqim qalxdı, qəzet kompütürdə olmasaydı, cırıq-cırıq edərdim, kompüteri yerə çırpıb sındırmağa ürəyim gəlməd, özümə söz verdim ki, Müsavat qəzetini elə əngəlləyim ki, bir də açıla bilməsin.

Hə, məqalə müəllifi Zahid Səfəroğıu yazır:

“Ancaq hətta belədirsə də, o zaman nədən Kreml iradə ortaya qoyub ÜAK-nı bərpa eləmir”.

A kişi, iradəni haçandan ortaya qoyurlar? İradəni göstərərlər, nümayiş etdirərlər. Ortaya yemək qoyarlar, araq qoyarlar, pul qoyarlar. Ortaya… A zalım oğlu, “ortayua qoyur” yazanda heç olmasa, qabağında “türlün məsəli” də yaz, bunu arvad-uşaq oxuyur axı…

Zahid Səfəroğlu yazır: “Özümüzü nə qədər zorlasaq da, Proxanovun səmimiyyətinə inanmaq mümkün deyil”.

A kişi, necə “özümüzü zorlamaq”? Yəni məcbur etmək? “Məcbur etmək” “zorlamaq” deyil. Türkləri bilmirəm, “zorlamaq” felinin azərbaycanca öz məna çalarları var, onların heç biri “məcburu” əvəz etmir. Yaxşı, neynək, yazdın, ancaq burda da gərək “türkün məsəli “ola. Yoxsa hamı başlayacaq təsəvvürünə gətirməyə ki, jurnalist Zahid özünü necə zorlayır…

Sahid Səfəroğlu yazır: “Düşünmək ki, cənab Proxanov bütün bunlardan xəbərsizdir – sadəlövhlük olar”.

Bu cümləni oxuyanda başa düşdüm ki, Zahid jurnalist xaricidir, bu adamı hansı ölkədənsə gətirblər Müsavatda işləməyə, Afrikadan idmançıları gətirən kimi. Çünki Zahid azərbaycanlı olsaydı, belə yazardı: “Bütün bunlardan cənab Proxanovun xəbərsiz olduğunu düşünmək sadəlövhlük olardı”.

Zahid Səfəroğlu yazır: “O üzdən Bakı əlbəttə ki…”

Hansı üzdən? Bu yəni “başqa tərəfdən” “digər tərəfdən” mənasındadır?

Zahid Səfəroğlu yazəır: “Yəni bir qənaət hasil olur ki…”

Guya ərəb sözlərindən qaçan müəllif burda burda ərəbcədən elə hoqqa yaradıb ki, oxuyanın başı çatlayır.  “qənaət hasil olur…”

Zahid Səfəroğlu yazır: “Amma və lakin cənab Proxanov da fərqində olmamış deyil ki…”

Əgər “fərqində olmamış deyil” azərbaycancadırsa, onda mən Azərbaycanda yaşayanda azərbaycaca danışmamışam, azərbaycanca yazmamışam, azərbaycanca oxumamışam. Yəni bu Zahid Səfəroğlu məqalə yazmır, dil icad edir və özünü elə əziyyətə də vurmur, türk seriallarından eşitdiyi söz və ifadələri basməmmədi eləyib sirıyır Müsavatın oxucularına.

Cəhənnəmə sırı, gora sırı, ancaq “ortaya qoymaq” deyəndə qabağına “türkün məsəli” at, a zalım balası. Birdən oxucu səhv başa düşər, fikri ayrı şeyə gedər…

Mirzə ƏLİL

 

 

AZƏRBAYCANLILARIN DİLİ AZƏRBAYCAN DİLİ OLSUN!

Мар25

Mən Feysbuka girəndən (bu, 2008-in axırında ya 2009-un əvvəlində olub) cəmi bir qrupa qoşulmuşam, indi o qrup da yoxdur. Qruöun adı belə idi: “Azərbaycan dili Feysbukun dili olsun!” Səhv etmirəmsə, qrupda bir neçə min aam vardı. Tezliklər Azərbaycan dili Faysbuk dili oldu, ancaq həmin qrupun bu məsələyə təsirinin olub-olmadığını deyə bilmərəm. Qrupu yaratmış insanları nnəcib vətənpərvərlik niyyəti isə ən yüksək qiymətə layiqdir.

O vaxtdan mənim Faysbuk səhifəm Azərbaycan dilindədir. Hətta bəzi Faysbuk terminlərinin rusca necə işləndiyini dəqiq bilmirəm… Mən, bir neçə ili çıxmaq şərti ilə, Azərbaycan təhsilliyəm, ən yaxşı bildiyim dil – Azərbaycan dilidir, vaxtaşırı rusca yazmağa məni həyat şərtləri özü məcbur edir.

Yəhudi mənşəli görkəmli filosof, Britaniya akademiyasının prezidenti olmuş İsayya Berlin Rusiyadan, səhv etmirəmsə, altı yaşında getmişdi. Bütün təhsilini ingiliscə almış, bütün əsərlərini ingiliscə yazmışdı. Ancaq bir müsahibəsində deyirdi ki, rus dilini daha dərindən duyur. “Rus dili mənimlə “danışır”, ingilis dili yox”, — mərhum filosof belə deyirdi. Mən də eyni sözləri Azərbaycan və rus dilləri haqqında deyə bilərəm. Hərçənd mən rus dilini Berlinin ingilis dilini bildiyi qədər bilmirəm, mən Rusiyaya 28 yaşımda gəlmişəm…

Bu mənada rus dilini zəif bilən, yazılı dili heç bilməyən həmvətənlərimin sosial şəbəkələrdə rus dilində yazmaq həvəsləri məni təəccübləndirir və indi deyəcəyim səbəblərə görə məyus da edir. Çexovun bit hekayəsində məktəbli üç hərfdən ibarət sözdə dörd səhv eləmişdi, yəni «еще» sözünü «ичшо» kimi yazmışdı… Mənim soydaşlarımın səhvləri daha acınacaqlıdır, məktəblinin nə yazmaq istədiyini başa düşmək olur, bizim qardaşlar (bacılarla işimiz yoxdur), əli yazırlar ki, fikirləşdiklərinin əksi alınır. Başsağlığında elə səhvlər edirlər ki, kədərlənmək əvəzinə gülməyin gəlir…

Mən başa düşmürəm: bir azərbaycanlı başqa azərbaycanlıya başsağlığını niyə rusca yazır? Niyə bir-birimizin doğum gününü rusca təbrik edirik? Özü də bilə-bilə ki, savadımız yoxdur, çoxlu səhvlər olacaq və rus, gürcü, erməni görəndə bizə güləcək. Bu sualın cavabı varmı?

Mən bilirəm ki, Rusiyada yaşayan azərbaycanlıların (ruslaşmışları nəzərdə tutmuram) böyük əksəriyyətinin ruslarla heç bir yaxxın ünsiyyəti yoxur, ailəliklə ruslarla dostluq edən azərbaycanlı tanımıram. Belə olan halda bu insanların özlərini ruslluğa qoymağının səbəbi nədir? Onların ağlına da gəlmir ki, qızları rusa gedər, oölanları rus alanda şivən qoparırlar. Belə çıxır ki, rusların özü bizdən pisdirlər, dilləri bizim dilimizdən yaxşıdır? Bu necə olur?

Mən dilləri sevirəm, mənə elə gəlir ki, minlərlə dilin içində musiqisiz dil yoxdur, hər bir dilin metafizik təbiəti var, heç kim onların necə yarandığını deyə bilməz. Böyük dilləri, yəni çox insanın danışdığı dilləri isə öyrənmək lazımdır, məsələn, ingilis dilini bilmədən bütün qlobal informasiyanı operativ və dolğun almaq mümkün deyil. Rus dili də böyük dildir. Həyatını Rusiya ilə bağlanmış hər bir azərbaycanlı bu dili mükəmməl bilməlidir. Ancaq çoxumuz bu ölkəyə yetkin vaxtda gəlmişik, soydaşlarımızın çoxu heç Azərbaycan dilində də düz-əməlli yaza bilmir. Dili öyrənmək çox zəhmət, səy tələb edir, yazılı dili öyrəmnək üçün gərək dərsliklərlə məşğul olasan, kitab oxuyasan. Bunların heç birni eləmirik, dili məişət həcmində, yəni yüz-yüz əlli söz həcmində bilirik, qrammatikadan xəbərimiz yoxdur. Ancaq İnternetə girən kimi şeytan bizi yoldan çıxarır, özümüzü göstərmək istəyirik, guya bir az əl-qol atan kimi Feysbukdalı milyar yarım insanın hamısı sənə valeh olacaq…

Ancaq çox vaxt biz aləmi özümüzə güldürürük…

Rus dili qarşısında bu cür lakey aşağılanmağı bizə müstəmləkə dövründən miras qalıb. Çünki Azərbaycanda rus dilini bilənlər birinci növ insan olublar, bilməyənlər – ikinci növ. Rusdillilik azərbaycanlılar üçün status məsələsi olub. Yəni rus dilli olmaq azərbaycanlı üçün kastanı dəyişmək kimi bir şey olub.

İndi vəziyyət dəyişib. Azərbaycan dili dövlət dilidir. Ancaq dil məsələsində  dövlət rəhbərliyinin ikimənalı mövqeyi, rusca təhsilə çox böyük vəsaitin ayrılması, Azərbaycan məktəblərinin texniki təchizat, müəllim kadrları ilə təminatı baxımında yenə də alçaldılmış vəziyyıtdə qalması vətəndaşların bir hissəsində öz ana dilllərinə hörmətsiz ya ən azı etibbarsız münasibərt yaradır. Demək lazımdır ki, Bakıdakı rus məktəblərinin məzunlarının çoxu Azərbaycan oriyentasiyalı deyil, onlar özlərini Cənubi Afrikada ağ azlığın apardığı kimi aparırlar. Dövlətin milli maraqlara yad, milli mədəniyyətə, tarixə yad və hətta düşmən olan insanlar yetişdirməyə çoxlu pullar xərcləməyinin səbəbini başa düşmək çətindir…

Azərbaycan çoxmillətli dövlətdir və bu millətləri birləşdirən ən başlıca faktor  dildir. Dilimizi hörmətdən salmaqla onsuzda zəif olan dövlətçiliyimizin əsaslarını sarsıdırıq. Əslində bizim dilimiz də böyük dildir, bu dildə otuz milyondan çox adam danıışr. Ancaq nə qədər ki, paytaxtın özü, yəni Bakı bu dildə danşımayıb, dövlət sınıq-salxaq dayaqlar üzərində dayanacaq.

Mən sosial şəbəkələrdə rusca yazışmağn əleyhinə deyiləm, ancaq biz şərtlə: əgər bizim yazəşdığımız adamlar rus dillidirlərsə. Məsləhət görərdim ki, rus dilində yazını İnternetdə yerləşdiməmişdən qabaq bilən adam yoxlatdırın, burda hamının uşaqları rusca oxuyurlar, ru dillidirlər, yazdığınızı onlara göstərin. Dilimizə hörmət edək, dilimiz, yazımız gülüncdürsə, özümüz də gülüncük…

Yazının əvvəlindı qrup adı çəkmişdim, bəlkə o qrup indi də qalır. Yəqin bağıanar… Yeni qrup yaratmağın vaxtıdır. Bu qrupun adı belə ola bilərdi: “Azərbaycanlıların dili Azərbaycan dili olsun!”

YAZARLAR…QAPARLAR…

Июн29

İndi Azərbaycan dilində mətn oxumaq xaric musiqi eşitmək kimidir – hər müəllif öz leksikasını, öz sintaksisini icad etməyə, eyni zamanda türkləri yamsılamağa çalışır.

İndi “yazıçı” “yazar” olub. Nəyə görə? “Ar” haçandan isim düzəldən şəkilçidir? Əgər “yazıçı” “yazar” olursa, “oxucu” “oxuyar” olmalıdır. Bəs “qapıçı” necə? “Qapar”?

Əslində indiki Azərbaycan “yazarlarının” çoxu elə “qapardır”. Tula kimi hökumət əlinə baxıb hərdən-birdən üstlərinə atılan tikəni “qaparlar”…

 

PEK İYİ? НЕТ, ОЧЕНЬ ПЛОХО…

Мар8

Cəlil Məmmədqulzaədənni “Pek iyi” adlı felyetonu var, mirzə yazır ki,  hər yandan onun üstünə tökülüblər ki, daha nəcib ifadələrlə danışsın, məsələn, “çox yaxşı əvəzinə” “pek iyi”  desin. Felyetonun məzmunu yəqin ki, hamıya tanışdır, ona görə sonunu xatırladıram. Mirzə deyir ki, mən “pek iyi” deməyə hazıram, ancaq əvvəl  bir yer göstərin, aparım “çox yaxşı”nı atım ora…

Son otuz ildə AZərbaycanda çıxan kitablardan və onların hansı dildə yazıldığından xəbərim yoxdur. Son vaxtlar azərbaycanca mətnləri şəbəkələrdə, Azadlığın saytında oxuyuram  və görürəm ki, mənim həmvətənlərim, nəhayət, Mirzə Cəlil deyən o yeri tapıblar və Azərbaycan dilində yüz illərlərlə işlənən söz və ifadələri qucaq-qucaq aparıb ora atlrlar…

Hansı azərbaycanlılar yüz il, iki yüz il, üç yüz il ərzində bir birinə “bayramın kutlu olsun” deyib? Mübarək sözündə pis nə var? Ərəb leksikası bizim dilimizə 13 əsr bundan qabaq girib, azərbaycanlıların türklərlə bir dildə danışdığı dövrü axtarıb tapmaq üçün gərək bir min ildən də artıq o yana gedəsən. Musiqimiz, kitablarımız türklərlə haçan bir olub? Bizim muğamla türklərin “uzun havası” çoxmu yaxındır? Və əgər ərəb sözlərinə boykot elan edilibsə, kitab, məktəb, məktub, insan, aşiq kimi sözləri niyə dildən çıxarmırırq?

Türkləri yamsılamaq millətin bir hissəsində olan nökərçiliyin, lakeyliyin əlamətidir – bizim adamlar həmişə kiminsə yanında kiçiklənməyə öyrəşiblər – rusların, farsların, türklərin…Bu adamların milli mədəniyyətimizi öz səviyyələriylə ölçürlər, fikirləşirlər ki, özləri içəridən kasıbdırlarsa, milli mədəniyyət də kasıbdır. Ona görə də bəziləri türklərə, bəziləri ruslara sığınmaqla olduqlarından artıq görünmək istəyirlər, bu onların yarımçıqlıq kompleksi  üçün şəfadır. Bu adamlar üçün Nəsimi, Mirzə Cəlil, Üzeyir bəy kimi əjdahalar yoxdur, Tarkan kimilərin mahnıları və türk serialları bu adamları içini xarab eləyib…

Mən təəccüblənirəm ki, niyə doğma “yazıçı” sözünün əvəzinə qondarma “yazar” sözünü işlədirlər, “ar” şəkilçisi isim düzəldən şəkilçi deyil! Müsavat qəzetinin leksikası oxuyanda bilmisən ki, güləsən, ya ağlayasan… Təəssüf ki, “Azadlıq” radiosu da dilimizi içəridən dağıdanların ciddi resursuna çevrilib. Və əgər Azərbaycan dilini yeganə qoruyucusu dövlət mətbuatı və Əliyev rejimidirsə, mən Əliyev rejimini də dəstəkləməyə hazıram…

 

08.03. 2013

«AZADLIQ» RADİOSUNUN SAYTINDAKI MÜZAKİRƏYƏ ŞƏRH

Фев27

“Azadlıq” radiosunun saytındakı müzakirəyə şərh İndi əlimin altında bir kitab var: “Наши соседи. Справочная книжка. Пограничный переводчик. Том третий». V. Starçevskinin tərtib etdiyi lüğət 1890-cı ildə Peterburqda nəşr olunub. Cild Azərbaycan dilinə həsr olunmuş oçerklə açılır və belə də adlanır: “Азербайджанский язык». Bu məlumat dilimizin indiki adının Stalin tərəfindən verildiyini iddia edənlər üçündür.1890 – Üçüncü Aleksadrın çarlıq dövrüdür. O ki qaldı qaniçən Stalinə, o, doğrudan da bizə bəzi şeylər verib. Məsələn, az-çox müəyyən sərhədləri olan dövlət (öz maymaqlığımızdan saxlaya bilməmişik). Nizami Gəncəvini də Stalin verib – 192—ci illərin axırınacan rus şərqşünaslığında Nizami fars şairi olub, Bartold da, Bertels də onu fars şairi sayıblar. Sonra Kremldən göstərişlə har iki akademik fikrini dəyişib. İndi təsəvvür edək ki, xalqın adı türk, dilin adı türkdür. Deməli, Nizami türk şairidir? Buna ağlayasan ya güləsən? Əgər dilin adını Azərbaycan dili kimi Heydər Əliyev saxlayıbsa, ona qoyulan minlərlə heykəldən ən azı birinə layiqdir. Azərbaycanlılara “türk” deyənlər, “iki millət – bir dövlərt” şüarını çığıra-çığıra boğazını yırtanlar Azərbaycanın milli təhlükəsizliyinə ciddi ziyan vurublar, talışlar, ləzgiləri, tatları və çoxlu başqa milli azlıqları bizdən narazı və incik salıblar. “Dövlət adı dil adı olmaz” deyənlər ya cahildirlər, ya qəsdən ara qarışdırırlar. İtaliya dili, fransız dili, Ukrayna didli, İndoneziya dili – məgər bu hallarda dövlət adıyla dil adı üst-üstə düşmümrmü? Ən azı dörd Azərbaycan nəsli özünü azərbaycanlı kimi, dilini Azərbaycan dili kimi tanıyıb. Bizi Rusiyada azərbaycanlı kimi tanıyırlar, mədəniyyətimizi də məhz bu adla tanımağa başlayıblar. İndi təzədən adımız dəyişək ki, bizə “şikodam” milləti kimi baxsınlar? Mən cəbhə dövründə, ondan sonrakı iki-üç il ərzində Azərbaycana gəlib radio ya televiziyaya qulaq asanda özümü yad ölkədə hiss edirdim. Ağızlarını əyib özlərini türkə oxşadan aparıcılar məndə ikrah doğururdu… 90-cı illərin əvvəllərində türklər Azərbaycanda gözlərinə yaxşı nə dəydisə, apardılar – qədim xalçaları, qab-qacağı qarnı ac adamlardan dəyər-dəyməzinə alırdılar. Dilimizi də, adımızı da, milli mədəniyyətimizi də satmaq istəyənlər çoxdu. Sata bilsəydilər, satardılar… Mən bu müzakirədə iştirak edən bir neçə professoru uzaqdan tanıyıram – keçən əsrin yetmişinci illərində onları universitetdə gənc dosent kimi görmüşəm. İmtahanlara siyahıyla gələrdilər. Tapşırma, pul siyahısıyla… İndi onları dilin adı narahat edir… Bəs ermənilərin dəstə-dəstə köçdüyü Zəngilan, Qubadlı narahat eləmir? Bəs Şuşa onları narahat eləmir? Erməni az qalıb gələ dillərini boğazlarından çıxara, bunlar dilə təzə ad fikirləşirlər… Sabah orduya ümui səfərbərlik elan edib bu adamların hamısını çağıralar… Görəsən neçəsi gələr? Kamil Vəli özünü elə göstərər ki, ona deyiləni başa düşmür… “Ərəbcə de, ərəbcə de…”