“İlahi Komediya”nın ilk tam tərcüməsi Dmitri Yeqoroviç Minə məxsusdur. D. Y. Min peşəkar ədəbiyyatçı yox, tibb professoru olmuşdur. Üzərində 40 il işlədiyi tərcümə tam halda ölümündən sonra çap olunmuş, 1907-ci ildə isə tərcümə müəllifiniə (ölümündən sonra) tam Puşkin mükafatı verilmişdir.
Sovet dövründə edilmiş, indi də mötəbər sayılan tərcümə Mixail Lozinskiyə (1886—1955) məxsusdur. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, Lozonskinin tərcüməsində artırılma sözlər cəmi 15 faiz təşkil edir.
Ancaq iki tərcüməni misra-misra tutuşdurduqca, Lozinskinin dönə-dönə Minin tərcüməsindən ayrı-ayrı misraları, ifadələri götürdüyünü görürük. Məsələn, 10-cu nəğmə, 112-114cü misralar.
Orijinal:
e s’i’ fui, dianzi, a la risposta muto,
fate i saper che ’l fei perché pensava
già ne l’error che m’avete soluto».
Minin tərcüməsi:
Я лишь затѣмъ не отвѣчалъ ему,
Что было мнѣ въ то время непонятно
То, что теперь ты разрѣшилъ уму.»
Lozinskinin tərcüməsi:
Я лишь затем не отвечал ему,
Что размышлял, сомнением объятый,
Над тем, что ныне явственно уму».
Orijinalda demir ki, “cavab vermirdim”, deyir ki, özümü lal kimi aparırdım (a la risposta muto), yəni bu, tamam cavab verməmək deyil. İki tərcümənin sözbəsöz eyniliyi təsadüfi ola bilməz. Qafiyələr də eynidir: уму, ему...Yəni Lozinski hazırın naziri olub…
Demk lazımdır ki, Quranın tərcümələri də belədir. İndi kim Quranı ruscaya çevirirsə, Sablukovun və Kraçkovskinin tərcümələrini qoyur qabağına, başlayır “çevirməyə”… Bu, Quranın azərbaycancaya tərcümələri üçün də xarakterikdir…
Ədəbiyyata və bütövlükdə sənətdə özgə malını yemək var və yeyənlərin heç birinin boğazında qalmır…
25. 04. 2023, Samara
xeyrulla xayal 