I

Ötən “seçkilər”də xeyli salyanlılar fərqləndilər. Əslində salyanlıların fərqlənmək fikirləri yox idi fə fərqlərnmək üçün əllərini ağdan qaraya vurmurdular. Onları bloqerlər zorla fərqləndirmək istəyirdilər. Yəni salyanlıların görmədikləri, görmək istmədiyi işi onların boyunlarına qoymaq istəyirdilər. Epatajı sevən Tural Sadıqlı videosuna belə başlıq qoyurdu: “Salyanlılar Fəzail Ağamalının qızını qovdular!”

Salyanlı kimidir?

Əvvəl Salyan şəhərinə baxaq. Mənim dədəm mən uşaq olan vaxtlar, yəni altmış il əvvəl deyirdi ki, Salyanda əsl salyanlı qalmayıb, əsl salyanlılar köçüb gediblər Bakıya, Salyanın indiki əhalisi kəndlərdən gələnlərdir.

Yəni hansı salyanlının kökünü axtarsan, məlum olar ki, özü ya ata-babası kənddən gəlib.Yəni şəhər var, şəhərli yoxdur. Şəhərli zehniyyıəti isə kəndli zehniyytindən fərqlidir. Salyan şəhərində isə kənddən gələn adamlarda mental dəyişikliklər yarada bilən mühit yoxdur. Salyan şəhərinin teatrı, televiziyası, orkestri, müstəqil mətbuatı, vətəndaşların öz təşəbbüsləri ilə yaradılan təşkilatlar şəbəkəsi yoxdur.

İndi Salyan rayonunun kəndlərinə baxaq. Müxtəlif illərdə Salyana Şamaxıdan, Ermənistandan xeyli əhali köçürülüb və onlar müxtəlif kəndlərdə yerləşdiriblər ya da onlar üçün boş ərazilərdə yen kəndlər yaradılıb. Bu faktoru hökmən nəzərə almaq lazımdır. Ermənistanlı Fazil Ağamalının Salyana yad olduğunu deyən adam bilməlidir ki, Salyanda on minlərlə ermənistanlı kök atıb. Onların əksəriyyəti üçün Fazil Ağamalı da, onun qızı da ailə üzvü kimidir. Ermənistanlı Salyanda iki yüz il də yaşasa, yenə salyanlı olmayacaq. Qadını kişiyə, kişini qadına döndərmək olar, ermənistanlını salyanlıya yox.

1970-ci illərin əvvəlində ermənistanlı İbrahim Qurbanov Salyan rayon icraiyyə komitəsinin sədri idi. Onun heyvərəliyindən, pataloji qəddarlığından, sovxoz direktoru olan vaxt pambıq taqlasının qıtağından ot biçib aparan kişini saxlayıb ot qarışıq eşşəyin üstünə benzin töküb yandırdığından çox danışırdılar. Mənim ermənistanlı tanışlarım var idi, görürdüm ki, onlar yerlilərinin fironluğundan qürrə duyurdular. Sonralar Heydər Əliyev guya qohumu olan bu adamı yeni yaradılan Neftçala rayonuna birinci katib təyin elədi. Orda hampazorluğu daha da artdı: məmurları, kolxoz briqadirləri, yol fəhlələrini elə rast gəldiyi yerdədöyür, UAZ-ın yük yerinə atıb milisə aparırdı. Sonra Heydər Əliyev onu daha da böyüdüb Cəlilabada təyin elədi… Yazıq cəlilabadlılar. Onları bu son yüz ildə kim minib çapmayıb…

İndi deyin: Fəzail Ağamalının qızını Salyandan kim qovmalı idi? Salyanlılar? Əvvəl siz mənə Salyanda salyanlını göstərin…

Mən yerliçilik eləmirəm və demirəm ki, salyanlı ermənistanlıdan, kolanıdan ya cəyirlidən yaxşıdır. Ancaq seçki institutunun özündə, bu, ümummilli seçkilərə də aiddir, yerliçilik elementi var, çünki hər deputat müəyyən ərazini, yeri, o yerin adamlarını təmsil edir. Yalnız formal olaraq salyanlı sayılan, özünü isə böyük ermənistanlı icmasının üzvü kimi tanıyan adam ermənistanlı namizədi Salyandan niyə qovur? Amerikaya baxın, hər ştatın öz tarixi ənənələri var, siyasi pariyalara rəğbət nəsildən nəslə keçir, kimin babalarının 19-cu əsrdə baş vermiş vətəndaş müharibəsində hansı tərəfdə vuruşduğu da bilinir. Senata ya nümayəndələr palatasına seçkilərdə, əlbəttə, gəlməni qəbul etməzlər, çünki yerli təəssübkeşlik  siyasi təəsübkeşliyin üzvi elementidir.

Salyanlıların – hətta şəhər əhalisinin doğrudan da salyanlı olduğunu qəbul etsək belə — hansı yadellinisə qova biləcəyi qeyri-elmi fantastikadır.

Keçən əsrin 70-ci mən bir dəfə Bakıda maraqlı bir səhnəni şahidi oldum. “Növbahar” restoranın yaxınlığında səkidə ya da küçədə bir neçə fəhlə iş görürdü. Onların böyüyü, yəqin ki, iş icraçısı, fəhlələrdən birini söyürdü. Söyülən 25-30 yaşında hündür oğlan idi. Gözləri yaşara-yaşara deyirdi: “Məni söymə, mən söyüş götürmürəm”. Bunu eşidiəndə böyük daha da qızışır, fəhlənin anasını, bacısını ən axırıncı sözlərlə söyürdü. Fəhlə də qalmışdı mızıldana-mızıldana…

Mən bu səhnəni unuda bilmirəm. Salyana, Neftçalaya və başqa yerlərə müxtəlif şortuları, oğraşları deputat göndərən Əliyev mənə o iş icraçısını, əhali isə anası, bacısı söyülən cavan oğlanı xatırladır. Xalq ağlamsına-ağlamsına deyir:  Cənab İlham  Dəmiryumruq, bu şortuları, bu oğraşları biz götürə bilmirik, biz salyanlılar söyüş götürmürük, bir ayrısını göndər”. İlham Dəmiryuruq isə gələn dəfə onlardan da pisini göndərir…

04.09. 2024, Samara

(ardı var)