Bir nömrəli (saylı) məktəbdə Salyan şəhərinin özündə, Dəmiryol qəsəbəsində, Kürkənddə (Salyanstroy), Çuxanlıda yaşayan,çoxu hərbçi olan  rusların uşaqları, qismən də yerlilər oxuyurdular. 60-ci illərin əvvəlindən sovet dağılana qədər ikinci kosmonavt German Titovun adını daşıyırdı. Hamının “rus məktəbi” dediyi bu məktəbin Azərbaycan məktəblərdən bir danılmaz üstünlüyü vardı: rus məktəbini pambığa aparmırdılar. Hər gün Salyan şəhərindən pambıq yığımı vaxtı şagirdlərlə dolu 30 və daha çox avtobus çıxır, müxtəlif kolxoz və sovxozlara yollanırdı. Pambıq yığımı oktyabırın axırınacan, bəzən noyabrin 15-ə qədər davam edirdi. Birinci rüb dərs keçilmirdi. On illərlə cəmi ilin beş ayını – tətilləri, bayram günləriini çıxmaqla – oxuyan şagirdlərin səviyyəsini təsəvvür etmək olar. Bu, Azərbaycan xalqınının kəmsavadlığının səbəblərindən biridir… Rus məktəbi isə pambıq vaxtı öz kefində olurdu. Rus məktəbinin kefini Qorbaçov pozdu. Onun demokratiya, aşkarlıq barədə yorulmadan söylədiyi nitqlər Azərbaycanda məmurları ürəkləndirdi, içərilərində millətə ürəyi yananlar tapıldı. Onlar rus məktəbini də basdılar pambığa. Bu jest onu göstərirdi ki, Azərbaycanda demokratiyanı —  hətta Qorbaçov çərçivəsində — mənim millətim düz başa düşmür. Düz başa düşsəydi, Azərbaycan məktəblərini də pambığa getməyə qoymazdı. Bizim məmur isə bərabərliyi özü qandğı kimi, yəni Bulqakovun Şarikovu kimi icra elədi: bizimkilər pambıq yığır, sizinkilər də yığacaq, bizdən artıq deyilsiniz…

Ruslar nə qədər pambıq yığdılar, bilmirəm, yəqin çox az. Tezliklə Bakıda millət (bizim millət)yığışdı meydana, rayonlarda ruslara qarşı təzyiqlər başladı, ruslar şələ-şüləsini yığışdırıb başladılar qaçmağa. Bir-iki ilin içində Salyandan “rus ruhu” çəkildi…

Çox gec, lap bu yaxınlarda bildim ki, 1 saylı məktəbə Aşıq Pənahın adı verilib. Salyandan hər cür xəbərə gərək hazır olasan, qarışıq yerdir. Ancaq bu xəbərdən, LafTV xanımları demişkən, şok keçirdim…

Kaş bu məktəbə salyanlı qoçulardan birinin: qoçu Səmidin, qoçu Ərəstunun, Yusif  Eloğlunun adı veriləydi… Mən qoçu Səmidi “istefa” vaxtında görmüşdüm, çörək dükanında işləyirdi, bəstəboy, ancaq geniş çiyinli, meydan pəhləvanları kimi tökmə bədənli kişi idi. Deyirdilər ki, əlində bıçaq  dalını divara dayayıb beş-altı adamla vuruşurmuş…

Yusif Eloğlu ilə bir dəfə çay içmişəm. Bu görüşdən şeir də yazmışam. Yenə deyilənlərə görə, iyirmi ildən çox oturmuşdu…

Vallah, bu salyanlılar nə elədiklərini bilmirlər. Həmişə abırdan, namusdan demaqoqluq edirlər, bıçaq da vururlar. Ancaq başa düşmürlər ki, uşağın Aşıq Pənah adına məktəbdə oxumağı abırsızlıqdır. Çünki uşaq 6 yaşında o məktəbin qapısından girəndən qar kimi ağ köynəyi çirkaba bulaşacaq – yalan çirkabına. Şübhəm yoxdur ki, indi o məktəb üçün yalan tarix düzəldiiblər, rusların Salyandan getməyi barədə də eləcə. Uşağn başına ilk gündən aşıq Pənəh nağılı yeridilir. Uşaq, ömründə bir misra yazmamş Pənahn “şeirlərini” öyrənir, sazı ancaq dınqıldada bilən aşığın şəklini hər gün görür…

Avropa məktəbləri haqqında məlumatım səthidir, bilirəm ki, icma, dövlət nəktəblərinə ad verilmir, kilsələrin açdığı məktəblər müxtəlivf xristian müqəddəslərinin adını daşıyır. Bizdə az qalıb ki, pardon, ayaqyollarına da ad versinlər…Ad yiyələri də, valllah… Salyanın qədim Qələbə bağınıı yerlə -yeksan edib yerində bir başqa bağ qondarıb Heydər Əliyevin adını verdilər. Orda da Heydər Əliyev mərkəzi, Heydər Əliyevin heykəli… Bir az aralıda Zərifə Əliyeva adına bağ…

Bu biqeyrət, çox vaxt yadelli məmurların üzünə, əlbəttə, tüpürürəm. Bəs salyanlı hara baxır? Doğulduğu şəhər onun qeyrəti, namusu deyilmi?

İngilis məktəbə ad versə, kimin adını verər? Məsələn, Şekspirin, Bayronun, Dikkensin… Nyutonun, Rezerfordun… Fransız – Paskalın, Viyyonun, Kürilərin, general de Qollun, Bodlerin, Balzakın, Hüqonun… İngilis, fransız uşağı, hər gün Şekspirn şəklini görər, onun şeirlərini əzbərləyər, faciələrini oxuyar, Nyutonun adı onu elmi axtarışlara həvəsləndirər və ruhlandırar…

1 saylı Salyan məktəbində qondarma aşıq, yalançı şair kimi nəyə ruhlandırar?

“Gedir kommunizmə Azərbaycanım…”

Bəlkə Pəhahın varisləri notariusla təsdiq olunmuş arayış versinlər ki, “Azərbaycan daha kommunizmə getmir. Paşa Holdinqə gedir…”?

Estetik tərbiyəni Aşıq Pənahın adından yazılmış cəfəng şeirlərlə alan insan başlı-qulaqlı vəhşidir. Onun ağzı, bir azərbaycanlı xanım demişkən, gərək həmişə «tikili qala»…

Yalan ayaq tutar, yeriməz? Kim deyir yeriməz? Elə yeriyər ki. Azərbaycanda yalan cıdıra çıxır, yol  hərəkəti qaydası-zadı da bilmir. Aşıq Pənah adına 1 saylı məktəbin şagirdləri də yalan üstündə yeriyirlər…

Yəqin onlar haçansa məktəbin kosmonavt Titovun adını daşıdığını da bilmirlər. Bilmirlər ki, şəhərdə rus icması olub, rus dilini ruslar tədris ediblər. Ya da yəhudilər. Məsələn, Qriqori Vaysfeld. Rus bölməsi, görünür, indi də var. Ancaq rusca dərsləri rus dilində ləhcə ilə və tutula-tutula danışan azərbaycanlılar tədris edirlər. Məsələn, onlar «только» sözünü «myaqki znak»sız tələffüz edirlər. Uşaqlar da müəlliməri kimi.

Tolko!

(ardı var)

31. 08. 2023, Samara