Архивы

MOLLA PƏNAH VAQİFİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «OLA BİLMƏZ»

Сен26

Yox, mən qətiyyətlə deyirəm ki, gərək darıxanda, məyusluq üz verəndə Molla Pənahın gülməli şeirlərini oxuyasan. Məsələn “Ola bilməz” qoşmasını. Bu qoşmanı oxuyan kimi krediti, ipotekası olan da, qapısını sələmçi kəsən də, ev adamları ilə dalaşıb-süpürləşən də şənlənəcək.

“Sərasər bir yerə yığılsa xublar,
Sənin bir muyinə tay ola bilməz.”

Mənim başa düşdüyümə görə, Vaqif deyir ki, bütün gözəllər bir yerə yığılsa, “sənin bir tükünə dəyməzlər”. Yəqin baş tükünü deyir…Məgər gülməli deyil?
“Günəş təki şölə verər camalın,
Belə gözəllikdə ay ola bilməz.”

Bu, heç. Sonrasına baxaq.
“Heç gözəli sən tək şux görməmişəm,
Nə fayda, hüsnünü çox görməmişəm.”

Başa düşdünüz? Çox görməyib. Bəlkə çox görsəydi, gözündən düşərdi. Belə olur də. Oğlan qızdan ötrü ölür, elə ki, alır, iki-üç ay keçməmiş soyuyur. Gərək evlənəndən sonra ayrı yaşayalar. Füzulinin Məcnunu heç Leyliyə yaxın durmadı, bilirdi ki, yaxın dursa, gözündən düşəcək…
“Uzun kirpiyin tək ox görməmişəm,
«Qaşların tərzində yay ola bilməz.”

Burası gülməli deyil. “çox görməmişəm, ox görməmişəm…” Vallah, bu misralar Vaqifi gözdən salır…

“Həsrətindən bağrım qan ilən dolub,
Heyva təki rəngim saralıb-solub».

Birinci misraya diqqət edin. Deyir “bağrım qan olub”. Bunu çox şair deyir. Şeirlərinin yarısında Əliağa Vahidin bağrı qandır. Bağır, yəni sinə, ürək – elə deyil? Yaxşı, qanı elə hərlədən, fırladan ürək deyil? Bağrın qan olmağı təbii deyilmi?

İkinci misranı yəqin Vaqif kənd müəllimi olanda yazıb – rəngi qıtlıqdan saralıbmış.

“Bu xubluq ki, həqdən bəxş olub,
Heç kimsəyə belə pay ola bilməz.”

Fikir verirsiniz? Qazaxlı şair azərbaycanca yazmağı elə bil ki, özünə sığışdırmır. A kişi, nə “xubluq”, yaz “gözəllik” də… Yəni deyir ki, onun sevgilisinə gözəllik həddən artıq verilib!

Dədəm vay!
“Qəddin şahbaz, ağ bədənin səmən tək.”

Burda erotika var, yenə sevgilisinin bədənini açdı qoydu şor gözlərin qabağına…

Səmən tək – elə bilməyin ki, Molla Pənah bədəni samana bənzədir. Yəqin “səmən” yasəməndir…
“Yanağın lalədən ziyada göyçək.”

Yanaq lalədən çox-çox göyçəkdir… Öləsən səni, ay belə yanaq yiyəsi…
“Vaqifəm, mən sənə heyran olmuşam”

Qoşmanın sonunda Vaqof öz adını həkk edir ki, oğurlamasınlar. Mən bilən, belə şeirə tamah salan çox olmaz…
“Dərdindən didəsi giryan olmuşam”.

“Didə” yəqin gözdür. Vallah, Vaqifin şeirləri adamı şəkkə salır. Bəlkə 18-ci əsrdə Qazaxda farslar etnik çoxluq imiş?
Ya bəlkə Vaqif gülmək üçün göz yerinə “didə” yazır? Farsları lağa qoyur. Hə? Belə ola bilər?
“Qanlı yaşım kimi çay ola bilməz”.

Mən də bu qoşmanı oxuyanda çox yaş axıtdım. Ancaq  qanlı yaş yox, adi yaş. Çünki gözümün yaşı gülməkdən axırdı…

 

26. 09. 2025, Samara

MOLLA PƏNAH VAQİFİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «AŞİQƏM»

Сен25

Mən Molla Pənah Vaqifin şeirlərini çox sevirəm. Əlbəttə, hamısını yox. Ancaq Füzulidən sonra ədəbi dilimizin inkişafında ən böyük xidməti Molla Pənah göstərmişdir. Məlumdur ki, müxtəlif yaşlarda eyni əsərlərin bədii qavrayışı, buraxdığı təəssür hətta əksliyə qədər müxtəlif olur. İndi Vaqifin şeirlərini oxuyuram, görürəm ki, Vaqif təkcə düşündürmür, o həm də güldürür. “Aşiqəm” rədifli qoşmasını oxuyun, gülməkdən öləcəksiniz (məcazi mənada). Molla Pənah aşiq olduğu qızın sözlü portretini çəkir və oxucu gərək şeir oxuyub başa çıxınca o gözəlin portretini bitkin şəkildə təsəvvür edə bilə.

“Bir əndamı nəsrin, dodağı qönçə,
Bir qaməti gülbün yara aşiqəm.”

Yəni şairin sevgilisinin bədəni gözəldir (yəqin ki, ağlığı nəzərdə tutulur). Bunu təsəvvür eləmək istəmirəm, çünki mənə ayıb kimi gəlir. Dodağı təsəvvür eləmək olar, dodaq qıraqda olan şeydir.  Bildik ki, dodağı qönçəyə bənzəyir.
Burda şair təsvirə ara verir və indikilər demişkən, öz durumundan yazır. Aşiqin də durumu Füzuli vaxtından və ondan qabaqdan da məlumdur,
“Gecələr sübhədək eylərəm nalə”.

Təsəvvür edirsiniz? Səhərəcən nalə… Yəqin qonşular bezirmiş. İtlər də stress keçirib hürüşürmüş…

Sonra naləsinin səbəbini deyir:

“Bir gərdəni mina, ağzı piyalə,
Bir ləhcəsi şirinkara aşiqəm.”

Yəni qızın boynu parlaq ağdır. Bunu bilirdik. Əvvəldə demişdi ki, bədəni ağdır. Bədən ağ olanda boyun da ağ olar.. Əgər gün qaraltmayıbsa…

“Ağzı piyalə”. Hansı piyalə? Gözünüzün qabağına bir qız şəkli gətirin, ağzının yerində piyalə. Məsələn, özbək piyaləsi.  Gətirdiniz?

Molla Pənahın bolşevik yerlisi Səməd Vurğun piyaləyə gözü bənzədirdi: “Qələm qaş altından piyaə gözlər…”

“Bir buxağı turunc, sinəsi meydan…”

Qızın buxağını Vaqif ya portağala ya da ona oxşayan meyvəyə bənzədir. Portağal buxaqlı qıza gözəl demək olar? Təsəvvür eləmək istədim, alınmadı…

“Sinəsi meydan”… Futbol meydanı? Azadlıq meydanı? Meydan TV? Vaqifin vaxtında da qlızlar olub ha, sinələr olub ha…
Bir sözü cəvahir, mirvari dəndan,
Bir maral baxışlı, kirpiyi peykan,
Bir qaşlan zülfüqara aşiqəm.

Vaaqif (Molla Pənah) qızın dişini mirvariyə bənzədir. Özü də “diş” demir”, “dəndan” deyir. “Dəndan” həm də dəyirmanın də tökülən yeridir. Bəlkə Vaqif sevgilisinin ağzını dəyirmanın donluğuna bənzədir? Bu yer çox mübahisəlidir və Azərbaycan akademilərinin tədqiqatını gözləyir.

Vaqif qaşları yaya yox, “zülfüqara”, yəni qılınca bənzədir.

Bənzəyir? Yəni qaş qılınca bənzəyir?

“Bir güləndə ləblərindən bal axan…”

Qız güldükcə dodaqlarından bal axır… Bu qızın ağzı ağız deyil, arı pətəyidir…
“Bir bəzənib sərxoş tovus tək çıxan…”

Vaqifin vaxtında tovuz quşuna bəlkə çaxır içirdirlərmiş? Qazaxlılardan nə desən çıxar. Deyirlər, bəzi qazaxlılar yasda çaxır içirlər. Bilmirəm düzdür ya uydurma. Amma tovuzun sərxoş olmağını mötəbər şairimiz deyir və sevgilisini ona bənzədir. Bəlkə qız da gillədirmiş? Gillətməsəydi, niyə sərxoş tovuz kimi yeriyərdi?

“Vaqifəm, bədəndən canım dağılır”

Bunu oxuyanda çox güldüm. Vallah, elə bil, ki, erməni yazıb. Bədəndən can dağılır yoxsa çıxır? Nəsimi deyirdi “can ayrılır…”

“Görməyəndə din-imamım dağılır…”

Görməyəndə? Belə çıxır ki, tez-tez görürmüş? Bəs deyirdi gecə səhərəcən nalə eləyir? Əslində gərək din-iman sərxoş tovuz kimi yeriyən xanımı görəndə dağıla.

Elə deyil?

 

25. 09. 2025, Samara

QASIM BƏY ZAKİRİN GÜLMƏLİ ŞEİRLƏRİ. «AY MƏDƏD!»

Сен23

“Dost yolunda cəfa çəkdim, can üzdüm,
Yetişmədim bir məkana, ay mədəd!”

Bir şey başa düşdünüz?  Deyək ki, Qasım bəy dostunun yolunda canını üzüb. Ancaq “məkana yetişməyib”. Hansı məkana? Bəlkə dostundan mükafat gözləyirmiş?

İkinci beyt:
“Sərasər əndamım mum tək əridi,
Eşq atəşi düşüb canə, ay mədəd!”

“Əndamım”  — yəni bədənim. Bədəni mum kimi əriyib, çünki “canə (cana yox, canə!) eşq atşi düşüb. Belə çıxır ki, birinci beytdəki “dost” xanım imiş. Qasım xanımdan ötrü canını üzüb, ancaq “məkana yetməyib”. Deməli, məkan mükafat deyil, Qasım bəy yəqin xanımdan ayrı şey istəyirmiş.

Ay lotu…
“Muradımın şükufəsi bitmədi”

Azərbaycancaya çevirsək, belə çıxar ki, Qasımın istəyinin qönçəsi bitməyib, çünki, mən bilən, “şükufə” “qönçə” deməkdir. Hərçənd qönçə bitməz, açılar…
“Bəlalı sərimdən sövda getmədi”

“Sərimdən” – yəni başımdan. Ağdamlı Qasım niyə “baş”sözünü byənmir, elmə məlum deyil…

Dalı (bəndin) çox maraqlıdır:
“Yetər oldu ömür başə, yetmədi
Əlim zülfi-pərişanə, ay mədəd!”

Yəni Qasımın ömrü başa çatıb, ancaq sevgilisinin dağılmış saçlarını əlinə ala bilməyib…

Məşədi İbad demişkən, çox gözəl, çox pakizə…

Azərbaycanlı kişilər sevgidən havalı olanda xanımın saçına sığal çəkirdilər, hava dağılan kimi, elə bu saçı əllərinə dolayıb xanımı sürüyürdülər. “Danabaş kəndinin əhvalatlarında” Xudayar bəy arvadı saçlamaq üzrə master-klas göstərir…
“Qalmışam göz yolda, könül intizar,
Qəm tutub yaxamı hər yana dartar”

Burası aydındır. Qəm Qasımın yaxasından tutub hər yana dartar. Eyni istiqamətdə dartmır ki, başı gizəllənməsin…
“Mən bilmənəm necə bağlanıb yollar,
Bir gələn yox bu viranə, ay mədəd!”

Aha! Yollar bağlanıbmış…
“Ayrı düşmək vətənindən yamandı”

Yadınıza salım ki, Qasım bəy üç ay sürgündə olub. Özü də Sibirdə, Maqadanda yox, Bakı şəhərində. Bu üç ay sürgünün ah-zarını biz iki əsrdir ki, eşidirik…
“Diyari-ğürbətda öldüm, amandı!”

Burda Qasım bəy ağını çıxarıb…
Axırda görün nə deyir:
“O qaşları yayı sevəndən bəri”
Şikəstə Zakirəm, ahım əsəri
Od salıbdı asimanə, ay mədəd!”

Yuxarıda demişdi ki, bədəni mum kimi əriyib. Mum kimi ərimiş adamın odu “asimana”, yəni göylərə necə od sala bilər?

Qasım bəyə niyə şair, özü də klassik statuslu şair deyirlər – başa düşə bilmirəm. Onun yazdıqları ancaq uşağın da, böyüyün də tərbiyəsinə, yəni estetik tərbiyəsinə ancaq ziyan vura bilər…

X.X.

23. 09. 2025, Samara

GÜLMƏLİ ŞEİRLƏR: QASIM BƏY ZAKİR. «DURNALAR»

Сен14

Qasım bəy Zakirin dərsliklərə salınan şeirlərinə baxıram, qalıram məəttəl. Eyni zamanda vacib bir məsələnin həlli mənə aydın olur. Məəttəl ona görə qalıram ki, Qasım bəy Zakirə məxsus mətnlərdən şagirdə bir xeyir gəlməz — əgər biz şagirdin estetik tərbiyəsində maraqlıyıqsa. Aydın olan Azərbaycanın müasir poeziyasının (yazılanlara poeziya demək mümkündürsə) fəlakətli səviyyəsidir. Zakirin şeirləri kimi mətnlərdən dərs alanlardan ayrı şey gözləmək olmaz.

Baxaq Qasım bəyin “durnalar” rədifli qoşmasına.

“Bir saat havada qanad saxlayın”.

Yadınızdadırsa, Molla Pənah Vaqinfin də “Durnalar” qoşması var. Belə başlanır: “Bz zaman havada qanad saxlayın”. Zakir “zaman”ı “saata”la əvəz edib ki, oğurluğunu tutmasınlar? Ya bəlkə Vaqif şeirini kasıb vaxtında yazıb, saatı olmayb, Zakir isə bəydir, saatı, yəqin ki, olub, bəlkə xidmətlərində olduğu ruslar bağışlayıblar. Ona görə durnalara konkret vaxt verir. Hə?

Bunu qoyaq qırağa. “Zaman”da eyri-müəyyənlik var. Bir saniyə də zamandır, min il də. Yəni Vaqif “bir zaman” deyəndə biz bunu “bir an” kimi eşidirik ya oxuyuruq. Ancaq “saat” konkret zaman ölçüsüdür və altmış dəqiqəyə bərabərdir. Yəni Qasım bəy təvəqqe edur ki, durnalar havada altmış dəqiqə donub qalsınlar. Belə yerdə klassik deyib: “insaf da yaxşı şeydir…”

Dalına (qoşmanın) baxaq:
“Nizam ilə gedən qoşa durnalar!”

“Qoşa durna” nə qədərdir? Bir cüt deyil?
Sonra:

“Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz,
Qaqqıldaşa-qaqqıldaşa, durnalar?”

Qoşa durna necə qatarlaşar? Qatar ən azı əlli-altmış quşdur…

Yadda saxlayın ki, durnalar qaqqıldşaırlar….

Qasım bəy sualının cavabını gözləmədən keçir əsas məsələyə. Yəni eşq məsələsinə.
“Mən sevmişəm onun ala gözünü”

“Onun” – kimin? Məşədi İbad demişkən, “o” kişidir ya arvaddır?
“Yoxsa danışırsız dilbər sözünü”

Yəni Zakir güman edir ki, durnalar bəlkə yarın sözünü danışırlar.

Qaqqıldaşa-qaqqıldaşa?

İndi sual verirəm: durnalar qaqqıldaşırlar? Qazlar qaqqıldaşırlar, bunu bilirəm. Kənddə başımın üstündən durna qatarı çox keçib. Durnalar qaqqıldaşmırlar…Deyəsən, qıyya çəkirlər. Ürək üzülür…
“Diyari-qürbətdə müddətdi varam”

Qasım bəy Zakir üç ay sürgündə olub. Yəqin bilirsiniz harda. Bakı şəhərində…Bunun eybi yox. Bakı elə mənə də qürbət kimi gəlirdi…
“Gecə-gündüz canan deyib ağlaram”

Bakıya sürgün olunanda Zakirin altmış beş yaşı olub. Bu yaşda “canan” deyib ağlayarlar? Zakirin ailəsi Şuşada qalıbmış, Zakir gərək nəvələri üçün ağlayaydı…
“Mən də sizin kimi qəribü zaram”
Köçəri quşa nə qəriblik?

“Zakirəm, od tutub alışdı cigər”

Ürəyin yanmağını başa düşmək olar. Bəs cigərin? Cigər çox tütün ya ayrı şey çəkməkdən yanar – mən belə başa düşürəm. Çünki özüm gənclikdə tütün çəkən olmuşam…

“Təğafül etməyin, Allahı sevər,
Dönməsin bağrınız daşa, durnalar!”

Birinci misraya baxın: elə bil inturist yazıb, azərbaycanılı “Allahı sevərsinizsə” yazmalıydı…

Yəni bu mətndə, rus (lənət şeytana) demişkən, “poeziya gecələməyib”. Kişi gücənib-gücənib bu mətni qondarıb. Biz də bu kişinin adını qoymuşuq klassik, yazdıqlarını dərsliyə salıb uşaqlarımızın estetik tərbiyəsini pozuruq.

Burda cinayət tərkibi yoxdurmu?

O ki qaldı Vaqifə, Vaqif, əlbəttə, əsl şair olub. Buna söz yoxdur. Ancaq konkret “Durnalar” şeirindən söhbət gedirsə, o da qüsursuz deyil.

Baxaq. Yadınızdadırsa, Vaqif əvvəldə durnalardan soruşurdu ki, “Qatarlaşıb nə diyardan gəlirsiz?” Yəni düşünmək olar ki, Vaqif ya Qazaxdadır, ya Şuşada.

Sonra:

“Sizə müştaq durur Bağdad elləri,
Gözləyə-gözləyə qalıb yolları”

Bir şey başa düşdünüz? Durnalar hardan gəlirlər? Vaqif Bağdaddadır?

Mən başa düşmədim. Müəllim uşaqlara gərək deyə ki, şeirin burası dolaşıqdır. Ancaq deməyəcək. Çünki kölə təfəkkürlüdür. Vaqif klassik statusludursa, onun şeirində dolaşıqlıq ola bilməz… Prezidentin daxili və xarici siyasəti kimi…
“Mən sevmişəm ala gözün sürməsin”

Fikir verin: Vaqif gözü sevməyib, gözə çəkilmiş sürməni sevib…Sürmə sevən kişiyə nə ad verəsən…

Hər halda Vaqifn qoşmasına şeir demək olar, Zakirinkinə yox. Demək olmaz, vəssalam…

14. 09. 2025, Samara

CƏMİL HƏSƏNLİ PEŞƏSİNİ DƏYİŞİR VƏ YA BƏKİR NƏBİYEVİN ZÜHURU

Авг16

Bəkir Nəbiyevi xatırlayan var?

Azərbaycan Elmlər Akademiyasının həqiqi (!) üzvü olub. Azərbaycanda Elmlər akademiyasının həqiqi üzvü olmaq, yəqin ki, “Həsən ağanın qohumu” olmaq kimi bir şeydir. Yəni bu “həqiqiliyin” elmə dəxli yoxdur.

1961-ci ilin yazında – bəlkə də aprel ayı idi, yağırdı —  Bakıda idim, bilmirəm Vaqif Cəbrayılzadə (indi Vaqif Bayatlı) ilə harda görüşdük və hara gedirdik. O vaxtlar mərkəzi küçələrdə qəzet stendləri var idi. Mərkəzi qəzetləri bu stendlərə vururdular: Pravda, İzvestiya, bizim Kommunist, Sovet kəndi, Bakinski raboçi qəzetləri. Yəni bu qəzetləri dayanıb havayı oxumaq olurdu. Qabağımıza bu stendlərdən biri çıxanda Vaqif onun qabağında dayandı. Mən də yaxın gəlib onun Kommunist qəzetini oxuduğunu gördüm. Dördüncü səhifədə akademik (həqiqi!) Bəkir Nəbiyevin böyük məqaləsi çap olunmuşdu. Məqalədə gənc və nisbətən gənc şairlərin “yaradıcılığı”, o vaxtlar deyilən kimi, “şiddətli tənqid atəşinə tutulmuşdu”.  Bu şiddətə məruz qalanlar içində Vaqif Cəbrayılzadə də var idi. O, yağışdan üslanmış üzünü mənə çevirib dedi:

— Ağdaşdan indiyəcən kişi çıxıb?

Mən dinməzcə çiyinlərimi çəkdim, çünki nə Ağdaşı, nə ağdaşlıları tanıyırdım…

Səhv etmirəmsə, akademik (həqiqi) Bəkir Nəbiyev gənc və nisbətən gənc şairləri ədəbiyyatda sosialist realizmi prinsilərinə xəyanətdə, və türkçülükdə ittiham edirdi…

İndi Vikipediyaya vaxıram, görürəm ki, bu akademik (həqiqi) 90-cı illərdə “Əhməd Cavadın yaradıcılığında türkçülük idealları» adlı “əsər” də yazıb.

Yəni lotu (həqiqi akademik!) cildini dəyişib…

Son vaxtlar azı üç dəfə professor Cəmil Həsənlinin formal cəhətdən ədəbiyyatşünaslığa və ya ədəbi tənqidə aid edilə biləcək məqalələdrinə rast gəlmişəm. Və oxuduqca mənə elə gəlib ki, yazıların müəllifi britaniya arxivlərini alt-üst edən professor yox, ağdaşlı həqiqi sovet akademiki Bıkir Nəbiyevdir.

Və ya da ki, sovet Azərbaycanındakı ədəbiyyat dərsliklərindki məqalələrdir.

Cəmil Həsənli tarixçidir. Yəni tarix elmi ilə məşğuldur. Düzü, tarixin nə dərəcədə elm olduğu barədə mənim müəyyən fikrim yoxdur. Məsələn, Cəmil Həsənli gedir Britaniya arxivinə, sənəd sifariş verir, sənəddə oxuyur ki, filankəs haçan və nə yeyib ölüb. Ya filankəsi kim və nə üstündə öldürüb. Və ya hansı kolxoz neçə Lenin ordeni alıb… Əlbəttə, bunları öyrənmək və bilmək çox vacibdir. Ancaq bu, elmdirmi?

Tarixlə işim yoxdur, yəni mənlik deyil. Deyək ki, elmdir. Keçək, türkün məsəli, Cəmil Həsənlinin dalınca ədəbiyyata. Professor son məqaləsini Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illiyinə həsr edib. Məqalə belə başlayır: “Sabah Azərbaycan ədəbiyyatının böyük adlarından biri Bəxtiyar Vahabzadənin 100 illik yubiliyedir.”

Əlbəttə, Azərbaycanda, xüsusən yaradıcılıq sahələrində, ən vacibi ad çıxarmaqdır. Bəxtiyar Vahabzadə doğrudan da ad çıxarıb. Yəni usta piarçı olub. Özü özünün imicmeykeri olub.

Bununla işimiz yoxdur.

Sonra Cəmil Həsənli Bəxtiyar Vahabzadə ilə tanşlığının tarixindən yazır. Tələbəlik illərini xatırlayır. Məlum olur ki, tələbə Cəmil 70-ci illərdə şairi “yataqxana diarları arasnda” görürmüş. Universitet professorunun yataqxana divarları arasında nə qayırdığını Həsənli dəqiqləşdirmir.

Bunu da qoyaq qırağa.

Cəmil Həsənli yazır: “O, poeziyada Səməd Vurğun yolunun davamçısı idi, həyatda isə Səməd Vurğunun vurğunu idi.”

Gördüyünüz kimi, Cəmil Həsənlinin özünə burda şairlik gəlir və kalambur işlədir: “Vurğunun vurğunu!” Yəqin bunu yazanda özündən o qədər razı qalıb ki, Puşkin kimi başı tavana dəyənəcən tullanıb və öz-özünə deyib: “Ay-da molodes, ay-da sukin sın….”

C. Həsənli daha sonra yazır: “Səməd Vurğun onun üçün ideal idi.”

Yəni repressiya kampaniyalarının müğənnisi, bülbülü olmuş, “Komsomol”, “26-lar” kimi poemalarda xalqı müstəsna işgəncələrə məruz qoyan bolşevikləri tərənnüm etmiş, “Vaqif” pyesində Qarabağ xanlığına, Qarabağ xatirinə ən ağır təhqirlər yağdırmış, repressiyaların kollektiv müəllifi olan Partiyanı “bəşərin vicdanı, eşqi, ürəyi” adlandırmış adam Bəxriyar Vahabzadənin idealıdır…

Bəxtiyar Vahabzadə də Cəmil Həsnlinin idealı? Belə çıxır? Ya ayrı şey?

Deməliyəm ki, Cəmil Həsənli bəzən nə və necə yazdığının fərqinə varmər. Baxın:

“Onun 1959-cu ildə nəşr olunmuş böyük mütəfəkkir Məhəmməd Füzuli haqqında  “Şəbi-Hicran” poemaları böyük ədəbi hadisəyə çevrildi.”

Cümə quruşuşunun qüsuru bir yana, “Şəbi-hicran” neçə dənədir?

Azərbaycanda “böyük ədəbi hadisə”! Təsəvvür edirsiniz? Yəni doyunca yeməyə çörək tapmayan Azərbaycan xalqı elliklə “Şəbi-hicran” “poemalırını” oxuyurdu?

Tarixçi professor Cəmil Həsənli Bəxtiyar Vahabzadənin 1957-ci ildə Kürdəmirə getməyini böyük tarixi hadisə sayır. Hətta ezamiyyət üçün yazdığı ərizəni məqaləsində bütöz verir. Yəqin Cəmil müəllim bu ərizənin oruijinalını Britaniya arxivlərindən tapıb…

Eşq olsun…

Yazıq Kürdəmir…

Cəmil Həsənli yazır ki, bir roman yazmış gənc yazıçı Yazıçılar İttifaqına qəbul olma istəyəndə “Bəxtiyar Vahabzadə qəti şəkildə bunun əleyhinə oldu və bildirdi ki, “kimsə xam torpaq adı ilə bir şey yazıbsa, bu o demək deyildir ki, o yazıçılar ittifaqına üzv olmalıdır”.

Cəmil Həsənliyə xatırladıram ki, Səməd Vurğun Bəxtiyar Vahabzadəni Yazıçılar İttifaqına bircə şeiri ilə qəbul elətdirmişdi. Yəni sən bir şeirlə İttifaqa girə bilərsən, başqası bir romanla yox?

Yəni Bəxtiyar ömrünün çoxunu Səməd Vurğunun çörəyini yeyib. Səməd Vurğundan namizədlik dissertasiyası, doktorluq dissertasiyası… Professor, akademik… Biliyi isə orta məktəb müəllimi səviyysində və ya ondan aşağı…

Cəmil Həsənlinin ədəbiyatla bağlı məqalələri bizim millətdə humanitar mədəniyyətin nə qədər aşağı olduğunu göstərir. Britaniyaları gəzib-dolaşan, yəqin ingilisi bilən bu adamın bədii zövqü, əslində zövqsüzlüyü təəssüf doğurur. Yaxşı, deyək ki, musiqi eşidimi olmayanlar kimi, bu adamın “söz eşidimi” yoxdur, yəni bədii olanı bədii olmayandan ayıra bilmir, ən azından demokratik zümrənin liderlərindən sayılan bu adam Bəxtiyar Vahabzadə, Səməd Vurğun kimi şəxslərlə özü arasında ideya distansiyası saxlamalıdır, cilddən cildə girmiş, hətta repressiv, qanlı rejimlərin cinayətlərini əsərlərində tərənnüm etmiş bu müəlliflər Cəmil Həsənli üçün antpod olmalıdırlar. Ancaq antipod deyillər. Sabah Cəmil Həsənli ya onun dostu Əli Kərimli hakimiyyətdə olsa, dərsliklərimizdə yenə “Vaqif” olacaq, Qarabağ şəhidlərinin uşaqları, nəvələri Qarabağa, onun tarixinə atılmış bu iyrənc böhtanı, bu rəzil komediyanı oxuyacaqlar…

Cəmil Həsənli bilir ki, Bəxtiyar Vahabzadə pozyor olub, sözü ilə əməli heç vaxt düz gəlməyib. 70-ci illərin sonunda “Leninlə söhbət” poemasını yazıb Heydər Əliyevin proteksiyası ilə SSRİ DÖvlərt mükafatını alan Bəxtiyar Vahabzadə deyildimi?

“Gülüstan” müqaviləsi bizim xalqımız üçün müsbət hadisə olub, çünki millətin yarısı avropalılıq şansı alıb. Çar Rusiyası Azərbaycanla müharibə etməyib, çünki Azərbaycan adlı dövlət yox idi, çar Rusiyası İranla müharibə aparıb və qələbə çalıb və biz bu qələbədən bəhrələnmişik.

Amma 1920-ci ildə müstəqil Azərbaycan dövləti olub və bu dövləti Lenin yıxıb. Və həmin bu leninə Bəxtiyar Vahabzadə poema həsr edib: «Lenin, sənin hər sətrini dönə-dönə əzbərlədim…”

Belə-belə işlər, Cəmil müəllim. Öz işinizlə məşğul olun.

16. 08. 2025, Samara

MƏTBUAT BAYRAMI YOXSA QURBAN JURNALİSTLƏRİN BAYRAMI?

Июл23

Çətin də olsa, çalışıb bir anlığa təsəvvür edək ki, müsəlmanların qurban bayramında qoç, quzu, dana, öküz, dəvə yox… adam kəsirlər. Nə qədər çətin olsa da, özünüzü gücə salıb təsəvvür edin ki, qurban bayramında adam kəsmək Allahın əmridir. Və hər sədaqətli dindar qabaqcadan bu bayrama hazırlıq görür, pul verib adam alır, əl-ayağını bağlayıb yıxır yerə, başının üstündə dua oxuyub bıçağı çəkir boğazına…

Mən sizə təklif etmirəm ki, kəsilən adamların ətinin hara getdiyi barədə çox dərin düşünəsiz. Sadəcə zənn edin ki, adam qurbanının ətini itə-pişiyə verirlər…

Azərbaycanda mətbuat gününün, Zərdabinin qəzetinin növbəti ildönümünün Azərbaycanda təntənəli qeyd olunmağı, “jurnalistlərə” fəxri adalrın verilməyi haqqında oxuyanda mənə nədənsə elə gəldi ki, Azərbaycanda mətbuat bayramı keçirilmir, çünki Azərbaycanda əsl mətbuat qadağandır, əsl jurnalistika cinayət əməlidir. Azərbaycanda keçirilən bu təntənə qurban bayramıdır. Jurnalistlərin qurban bayramı. Qollarını qandallatdırıb zindana atdırdığı şürnalistlərin başını İlham Əliyev, doğrudur, kəsmir. Ancaq yayın bu cəhənnəm istisində şərlənərək bellərinə yüklənən səkis-doqquz illik həbsin hələ başlanğıcını yaşayan jurnalistlərin məşəqqəti boğazlarına bıçaq çəkilən qurbanlıq heyvanların zülmündən azdırmı?

Əslində gərək şərlənərək həbs olunmağın qurbanlıq heyvanın boğazına bıçaq çəkilməsi ilə müqayisədə heç kim şişirtmə görməyə. Ədalətsiz, heç bir cinayət törətmədən, hampazorluqla dövlətin cəza və işgəncə maşınına  hədəf olaraq hətta bir gün gün belə azadlıqdan mərhum olmaqda da edam zülmü var. Və bu zülmə məruz qalmış insanların psixi sabitliklərini saxlaya bilmələri möcüzədir. Uzurpatorın niyyəti ilk növbədə verdiyi işgəncələrlə qurbanlıqlarını mənəvi-psixoloji cəhətdən sındırmaq, mirşahin, eynulla, raufarifoğlu və onlarla, yüzlərlə başqaları kimi əski parçasına çevirməkdir.

Jurnalistlərin qurbanlıq olduqları belə mətbuat bayramları bütün qərb aləminin yüz illər ərzində ağır mübarizə ilə qazandığı dəyərlər üçün təhqirdir. Bu “bayramlar” Həsən bəy Zərdabiyə, Cəlil Məmmədquluzadəyə, Sabirə təhqirdir. İndi bizim əldəqayırma millətçilər Rusiya imperiyasını işğalçı adlandırırlar, guya bu imperiya bizim gözəl xalqımıza işgəncələr verib… Ay heyvan, Rusiya imperiyası sənin gözəl xalqına nə işgəncə verib? Zərdablı Həsən bəy Moskva universitetində oxumasaydı (kvotla, yəni imtahansız girib) və ikinci Aleksandrın reformaları olmasaydı, ilk Azərbaycan qəzetini yarada bilərdimi? İkinci Nikolayın Oktyabr manifesti olmasaydı, Mirzə Cəlilin “Molla Nəsrəddini” yaranardımı? Və bu manifest olmasaydı, Sabir elə mərsiyəxan və ya qəzəlxan olaraq qalmazdımı? Başqa sual: Bu adamlardan hər biri Rusiya imperiyasında neçə il həbsdə olub? Bəlkə bir neçə ay? Bəlkə bir neçə gün? Olmayıblar? Aha! Rusiya imperiyası bizim gözəl və mədəni millətimizə belə işgəncələr verirmiş…

Son iyirmi-otuz il ərzində bir nəsil dəyişib və güman etmək olar ki, şərəfsiz, prinsipsiz, əqidəsiz insanların sayı yüz minlərlə çoxalıb və bu proqressiya yəqin ki, sürətlə davam edəcək. Və Hamletin dediyi kimi olacaq: “İndi ləyaqətli olmaq on in nəfərdən seçilmək deməkdir…”

Uzurpatorlar nədən başlayırlar? Əxlaqı ləğv edirlər! Əxlaq yoxdur! İtaət var, şəxsi və şəxsə sədaqət var. Mirşahinə baxın. Bu adamın binamusluluğu hər kəsə məlumdur. Abırlı adam ona əl verməz, uzaqdan görəndə yaxın gedib üzünə tüpürər, ya da ən azı yolunu dəyişər. Ancaq bu binamus hakimiyyətin süfrəsi başındadır, çünki bu süfrənin başına bileti binamusluqla almaq olur…

 Orda yaşadığım vaxtları xatırlayıram – qırx, əlli, altmış il əvvəl də Azərbaycanda belə idi. Hamı başını aşağı salıb bir tikə çörəyini yeyir, Bulqakovun bir pesonajının dediyi kimi, “hakimiyyətə qarşı qiyam qaldırmırdı”. Ona görə tutulan da yox idi. Rusiyada, məsələn, dissident hərəkatı var idi. Yüzlərlə insan müxtəlif formada mövcud hakimiyytə qarşı çıxdıqlarına görə repressiyalara məruz qalıb. İndiki repressiyaların daha ağır olduğuna baxmayaraq Putin rejiminin yeni-yeni tənqidçiləri və opponentləri meydana atılırlar. Bu, Rusiyanın gələcəyinə ehtiyatlı optimizmlə baxmağa əsas verir. Təəssüf ki, bunu Azərbaycan haqqında demək olmaz. Azərbaycanda artıq Mərakeşdə, İordaniyada, Tunisdə, Misirdəki mürtəce avtoritar rejimlərdən fərqlənməyən bir rejim formalaşıb. Və bu rejim sonralar müxtəlif mutasiyalar yaşasa belə, haçansa ölkədə demokratiyanın yaranacağına ümid yoxdur. Rejimin repressivliyi daha da güclənə bilər.

Qurban bayramıyla bağlı Tövrat rəvayəti, əlbəttə, fantaziyadır. Allah öz yaratdığının ürəyindəkini yaxşı bilir və İbrahimin də sədaqəti ona yaxşı məlum olmalı idi. Və “oğlunu kəs” buyruğu Allahı heç də yaxşı xarakterizə eləmir. Yəni imtahana, dediyim kimi, ehtiyac yoxdur. Bu halda belə çıxır ki, Allah İbrahimi dolayrmış, yəni onunla məzələnirmiş… Yəni bu yəhudu hoqqalarını ciddi qəbul etməyək. Yəhudilərin hansı Allaha sitayiş etdiklərini, necə insan qurbanları verdiklərini, kimi qirban verdiklərini Qəzzada görürük…

Bizim uzurpatorun qurbanları isə qolları bağlı zindan zülmü yaşayırlar. Qabaqda  yeni mətbuat bayramları olacaq. “Əkinçi”nin 156 illiyi, 157 illiyi, 179 illiyi…

Mirzə ƏLİL

23. 07. 2025, Samara

KOMEDİYANIN SONU: ƏRDOĞAN XALQA «VIZQURT» DEDİ…

Июл18

Bu Türkiyədə nə çox şəhər var imiş! Sağ olsun Ərdoğan. Türkiyəni dünyaya tanıdır, özü də ətraflı tanıdır. Mən indi azından əlli-altımış türk şəhərinin adını bilirəm. Bunlar merlərini Ərdoğanın həbs etdirdiyi şəhərlərdir. Vallah, sağ olsun Rəcəb, merləri tutmsaydı, o şəhərləri kim tanıyardı? Gündə on-on beş şəhərin adı dünyaya yayılır, yəni on-on beş mer tutulur. İosif Brodskinin bir şeirində deyldiyi ki, tutulan merlərdən bir şəhər salmaq olardı…

Bilmirəm niyə Avropada, ABŞ-da, Kanadada Ərdoğanın təcrübəsindən istifadə edib şəhərlərini tanıtmırlar. Mən, məsələn, neçə fransız şəhəri tanıyıram? Üç ya dörd. Ancaq Fransada yüzlərlə irili-xırdalı şəhər var. Sabah Makron başlasa onların merlərini tutub dama salmağa, bütün dünya o şəhərləri tanıyar. Bəlkə Fransaya gedən turistlərin sayı da artar. Yəni Fransa büdcəsinə xeyli əlavə pul gələr.Ancaq tutmur. Səkkiz ildir prezidentdir, bir mer də tutmayıb. Niyə tutmayıb? Yaxşı fikirləşəndə görürsən ki, Makron bir meri də tuta bilməz. Makron nəinki meri, hətta ən kiçik şəhərin meriasınıın süpürgəçisini də tuta bilməz. Çünki Fransada prezidentin hər hansı vətəndaşı həbs etdirmək səlahiyyəti yoxdur. Çünki Fransada qanun var, hüquq-mühafizə orqanlarına nəzarət edən parlament var, iqtidardan asılı olmayan məhkəmə var. Yox, Makron meri heç cür tuta bilməz. Birdən polisə, hakimə bir möcüzə ilə təzyiq göstərib lap kiçik bir şəhərin merini tutdursa, bütün Fransa qalxar ayağa. Vallah, o mer buraxılmayanca şəhərlərdə qarət olunmayan mağaza, yandırılmayan maşın qalmaz. Bəli fransızlar qızğın xalqdır. Ancaq qızğın xalqlar çoxdur. Biz də elə az-çox qızğınıq. Ancaq fransızlarda demokratik azadlıalar tələbatı hava, su, çörək tələbatı səviyyəsindədir. Bizdə bu tələbat yoxdur. Fransızlarda şəxsi ləyaqət hissi var. Bizdə isə… Var? Neçə nəfərdə? Niyə xalq bu rəzalətə dözür?

Hanı Türkiyənin boz qurdları? Görünmürlər. Ağacqurdu, meyvəqurdu, bağırsaq qurd kimi dərinlərə çəkilib özlərini göstərmirlər. Ərdoğan türklərə göstərdi ki, onlar necə qurddurlar, hansı qurddandırlar. Bir diktator xalqı qurd eşənəyinə çevirdi. Xalqa “vızqurt” dedi…

Bizdə də sovet hakimiyyəti dağılanda nə qədər insan qurd cildinə girmək istədi. Dünənki pionerlər, komsomolçular, kommunistlər oldular bozqurd, özqurd, qozqurd… Dörd il meydanda ulaşma oldu. Müharibə başlayan kimi bu bozqurdların, qozqurdların çoxu qaçıb özünü bir deşiyə soxdu, ermənilərin qabağına kəndlərin quzu kimi sütül uşaqları çıxdılar… Deşiyə girməyən qozqurdlar vəzifə tutdular, pula, mala daraşdılar…

Əlbəttə, mən Türkiyədə cəsur, lap canavar kimi qorxusuz, vuruşqan insanların olduğunu inkar eləmirəm. Ancaq canavarlar demokratiya qurmurlar. Canavarlar dəstəyə yığılır, dəstə başçısına tabe olurlar. Çeçenlərdən canavar millət yoxdur. Adını çətinliklə yazan Ramzanın qabağında ikiqatdırlar. Çünki cəsurluq, döyüşkənlik ayrı, şəxsi ləyaqət hissi, şəxsi azadlıqlar tələbatı ayrı. Bu ikincilər bizdə yoxdur. Türkiyədə şəxsi ləyaqət hisssi genetik səviyyədə  olan insanların da yəqin nəsli kəsilib – yəni qanıyla, geniylə türk yox, yunan, romalı, yəni avropalı olan insanların tumu artıq itib. İndiki türklərlə Atatürk heç bir reform keçirə bilməzdi. İndiki türklər avropalı qarışığı olmayan ya da cüzi olan türklərdir. Ona görə Ərdoğzn onlara “vızqurt” deyə bilir…

Və bütün bunlara görə haçan kimin adında, soyadında, təxəllüsündə “qurd” görürəm, gözümün qabağına almaqurdu ya soxulcan gəlir. Özümlə bacara bilmirəm. Çox istəyirəm ki, gözümün qabağına canavar gəlsin, gəlmir ki, gəlmir…

Mirzə Əlil

18. 07. 2025, Samara

GÜLMƏLİ MAHNILAR: «KEÇƏN GÜNLƏRİMİ QAYTARAYDILAR…»

Июн18

“Keçən günlərimi qaytaraydılar…”

Bu mahnı 1976-cı ildə yazılıb, mənim yaşım 22 ilə 23 arasında olub, o yaşda heç mahnının sözlərinə fikir vermirsən, əgər melodiya səni tutursa, mövzu sevgidirsə, olan-qalan ağlın da itir, yəni içkili kimisən və mətnə ayıq gözlə, açıq şüurla baxıb onu təhlil edəcək halda deyilsən. Elza İbrahimova isə cavanlıqda yaxşı melodiyalar yaradırdı…

İndiki yaşda yaxşı melodiyalı mahnıların da sözlərinə fikir verirsən. Bu, qeyri-ixtiyari olur. Gənclikdə bir yaxşı qız görəndə onu təhlil eləməyə halın olurdumu? Elə qəfil güllə dəymiş adam kimi vurulub qalırdın yerində… İndi dünya gözəlini görəndə də fikirləşirsən ki, bu xanım görəsən hansı kitabları oxuyub, təmizkardırmı, xörək bişirə bilirmi, ciddi kinolara baxır ya serial dəlisidir və s. Gözəl xanım, gənclidəkindən fərqli olaraq, heç yaxşı təəssür yaratmır, elə bil yayın qızmarında yanından qaynar asfalt daşıyan maşın keçib…

Keçək mətləbə. Bu günlərdə İnternetdə “Keçən günlərimi qaytaraydılar” mahnısının mətnini gördüm. Düzü, heç bilmirdim ki, mətn Rəfiq Zəka Xəndanındır. Bir neçə kəlmə Rəfiq Zəka Xəndan haqqında. O, ədəbiyyatşünas və şair Cəfər Xəndanın oğludur. Əvvəlcə bir təxəllüsü var idi: Rəfiq Zəka. Sonra atasnın da təxəllüsünü ikinci təxəllüs kimi adına əlavə elədi. Bunu başa düşmək olar. Cəfər Xəndan oğlundan çox tanınırdı, “Ədəbiyyat nəzəriyyəsi” dərsliyinin müəlliflərindən idi. Rəfiq Zəkanı isə nədənsə ciddi şair kimi qəbul eləmirdilər. Bilmirəm niyə. Yəni o da cəfəng şeirlər yazırdı. Ancaq məgər Rəsul Rza, Məmməd Araz, Bəxtiyar Vahabzadə cəfəng şeirləri yazmırdı? Niyə Rəfiq Zəkaya münasibət belə idi, bilmirəm. Ancaq Rəfiq Zəka, sonradan Rəfiq Zəka Xəndan, özünü o yerə qoymurdu, kitabı kitab dalınca çap elətdirirdi, dissertasiya yazırdı, elmlərin namizədi ya doktoru idi. Mahnı sözləri də qoşurdu.

Keçək “Keçən günlərimi qaytaraydıar” mahnısına.

“Mənə bircə kəlmə can söyləsəydin
O bircə kəlmənə min can verərdim”.

Diqqətlə baxın. Bayatı var: “İldə qurban bir olar, Qurbanınam gündə mən”. Hər şey aydındır. Yəni ki, oğlan qıza gündə “qurban olum” deyir, ya da qız oğlana elə əziyyət verir ki, oğlan gündə o dünyaya gedib-qayıdır.

Rəfiq Zəka +Xədan deyir ki, “bircə kəlmənə min can verərdim”. Desəydi ki, “min dəfə “can” deyərdim, başa düşərdik. Min canı Rəfiq Zəka Xəndan necə qurban verə bilər? Məgər o, Teymurləngdir? Miranşahdır? Stalindir? Yox, yox bu, heç cür mümkün deyil!

“Bezdirdim mən səni sədaqətimlə
Qaldım həsrətinlə, müsibətinlə.”

Yəni qız oğlanın sədaqətindən bezib? Oğlan “sola” getməliymiş? Yəni, türkün məsəli, arvadbazlıq eləməliymiş?

Belə çıxır ki, qız oğlana istefa verib, deyib get, mən gəzəyən oğlanları sevirəm, sənin sədaqətin məni bezdirdi. Basta! Və oğlan:

“Qaldım həsrətinlə, müsibətinlə.”

Oğlan qızın həsrətiylə qalıb. Bunu candərdi qəbul edək. Bəs “müsibəitinlə”?  Başa düşürük ki, bu söz qafiyədir, misranı bitirmək üçündür. Ancaq sadalanan sözləin arasında bir məna əlaqəsi olmalıdır ya yox?
“Ömrünü, gününü dərd eyləsəydin”

Ömrü, günü necə dərd eləyərlər? Bu, azərbaycancadır? Mən üzümü tuturam prezident administrasiyasına, Əli Əsədova, gömrüyə, ali məhkəməyə, Əli Kərimliyə, Cəmil Həsənliyə: Bu misra azərbaycancadır?

Biz azərbaycanlılar necə deyirik? Deyirik ki, bu hadisəni, bu fikri və s. özünə dərd eləmə. Adam öz gününü qara eləyə bilər, ancaq dərd yox.

“Könlümü alsaydın bu zülmətinlə”

Hansı zülmətinlə? Bu zülmət hardan çıxdı? Əvvəldə bildik ki, qız oğlanı gəzəyən olmadığına görə qovub. İndi oğlan iddia edir ki, qız zülmətdədir və ya qızın zülməti var. “Bu zülmətinlə…”

Könül zülmətlə necə alınar?

O çağlar necə də mənə haydılar
Könlümə, gözümə şəfəq yaydılar

Deməyə məcburam ki, çoxdan Azərbaycandan uzaqlarda yaşadığıma görə bəzi sözləri düzgün başa düşdüyümə şübhəm var, ona görə lüğətlərə baxıram. İndi “hay” sözünə baxdım. Lüğət deyir:  “Çağırışa cavab səsi bildirən təqlidi söz. … Diriyə hay verməz, ölüyə pay. (Atalar sözü). 2. İsim kimi: səs-küy, hay-küy, qarma-qarışıqlıq…” İndi bu mənalardan birini yuxarıdakı misrada axtarın. O çağlar, yəni o vaxtlar, “mənə haydılar?” Misra cəfəngdir. Vaxt çağırışa cavabdır? Yox, burda məna axtarmağa dəyməz. Sonrakı misra da eləcə: haydılar, yaydılar…Rəfiq Zəka Xəndan “şah misrası” üçün bünövrə haızırlayır: haydılar, yaydılar, keçən günlərimi “qaytaraydılar…”

Mətndəki iki misralıq refrendən başqa qalan nə varsa, həm məzmun, həm dil tələbləri baxımından tam cəfəngiyatdır.

O ki qaldı musiqiyə, mahnının melodiyası, əlbəttə, gözəldir. “Düzü, “gözəl” şişitrtmədir. Bu mahnı Akif İslamzadənin ifasında gözəl olub, başqaları oxuyanda olub yaxşı, ya da babat.

Sözümün canı nədir? Gəlin nə yediyimizə, nə geydiyimizə fikir verdiyimiz kimi, nə oxuduğumuza, nə eşitdiyimizə də fikir verək. Qoy qafiyəbazlar və manıslar bizi barmaqlarına dolamasınlar…

X.X.

18. 06. 2025, Samara

AÇARLARI VƏ SƏDAQƏTİ QORUYANLAR HAQQINDA…

Июн16

2024-cü il iyunun 6-da səhər mənim harayıma gəlmiş Şirvan Kərimov, Namiq Məmmədov və Camal Əkbərovla birlikdə gecə saatlarında yanmış evimin həyətini tərk edəndə açarları cibimdən çıxarıb maşına minməzdən əvvəl yerə tulladım. Evin xüsusən mənim mənzilim yerləşən hissəsi küllüyə dönmüşdü. Küllüyə nə açar?…

Necə, harda yaşayacağımı bilmirdim. Onu bilirdim ki, fəlakətə uğramışam.

Bir müddət sonra Samara şəhərinin Samara rayonunun administrasiyası binanı bərpa etmək barədə qərar çıxardı. Bərpa işləri sentyabırın ikinci yarısında başlandı. Adminstrasiya öz öhdəsinə götürdüyü işləri, yəni damın, divarların yenidən yaradılmasını dekabrın axırlarında bitirdi. Sonrakı bütün işlər Şirvan Kərimovun vəsaiti ilə və onun rəhbərliyi altında görülüb. İyunun 15-də mən əslində təzə mənzilə köçdüm. Yanğından sönrakı ilk günlərdə Şirvan müəllim demişdi ki, “darıxma, əvvəlkindən də yaxşı olacaq”. Şirvan müəllim dediyini eləyəndir, bilirdim ki, əvvəlkindən yaxşı olacaq. Ancaq u qədər yaxşı olacağını təsəvvür eləmirdim…

Böyük rus şairi Tyütçev haqqında tarixi lətifə var. Şair ağır xəstə yatanda imperator 2-ci Aleksandr başının dəstəsi ilə ona dəyməyə gəlir. Çar gedəndən sonra şair deyir: indi gərək mən öləm, yoxsa ayıb olar…

Mənim mənzilimn bərpası, çox güman ki, təzə tikilən mənzildən baha başa gəlib. İndi gərək mən burda hökmən bir müddət yaşayam, yoxsa ayıb olar…

Yanğından sonrakı il ərzində Şirvan müəllimin tutduğu rahat mənzildə yaşamışam. Kirayə haqqı mənim pensiyamdan xeyli çox idi. İndi özünüz fikiriləşin…

Bir neçə ay ərzində mənzilimin küllükdən əfsanəvi quş kimi dirçəlib qalxmasında xeyli soydaşımızın böyük əməyi olub. Nurməhəmməd Ələsgərov, Rövşən və Elxan Quliyev, Zahir Həsənov, Mübariz Quliyev, Eldar Yusubov, Camal Əkbərov, Namiq Məmmədov…Bu adamların hər birində, əlbəttə, fəlakətə uğramış soydaşa kömək etmək niyyəti və istəyi olub. Ancaq şübhəm yoxdur ki, mənzilimin bərpasında bilavasitə ya dolayısı iştirakı olan bütün insanlar bunu Şirvan Kərimova görə eləyiblər. Şirvan Kərimov özü mənim yerimdə ayrı adam da belə fəlakətə uğrasaydı, eyni əzmlə mənə etdiyi yaxşılığı ona eləyərdi. Və onun Samaradakı hörməti çoxlu başqa insanı da bu işə  cəlb edərdi. Yəni hər şey öz qaydasındadır….

Adminstrasiya binanı bərpa eləməyə başlayandan sonra yanğından salamaqt çıxmış metal küçə qapısı yenə açılıb-bağlandı. Mən isə açarı tullamışdım…Qapının açarı daha iki nəfərdə var idi – Şirvan Kərimovda və Namiq Məmmədovda. Məlum oldu ki, hər ikisi açarı saxlayıb…

Şirvan Kərimovun bu nəhən iş görməyə, nəhəng xərci çəkməyi üçün, nə gizlədim, heç bir səbəb yoxdur. Axtarsan, mənə arxa çevirməyi üçün nə qədər istəsən, səbəb var…Ancaq Şirvan Kərimov arxa çevirən adam deyil. Yəni sədaqətlidir, sədaqəti qoruyandır…

Ümid edirəm ki, Şirvan Kərimovun və onun komandasındakı adamların bu fövqəladə işi həmişə xatırlanacaq və bunun sayəsində mən də xatırlanacağam. Məsələn, deyəcəklər: “Necə yadımda deyil, yaxşı yadımdır. Yanan evi Şirvan Kərimov evi əvvəlkindən də yaxşı düzəldib verdi… Hə idi o qocanın adı…”

İnanmıram ki, mənim adım yada düşə. Bunun eybi yoxdur. Sağlığımda elə hörmət görmüşəm ki, sonra xatırlanmaq istəyim qətiyyən yoxdur…

Şirvan müəllim tapşırıq verdi: “Birdən məndən yazarsan ha, bir kəlmə də yazma!” Dedim yazmaram. Ancaq mən sözə sədaqətli deyiləm. Hətta açarımı da itirirəm…

 

15.06. 2025, Samara

NİYƏ BİZ BELƏ PAXILIQ?

Июн8

Mənə bir neçə nəfə təkidlə tövsiyə edib ki, Azərbaycanda keçirilən muğam müsabiqəsində iştirak edən cənub azərbaycalısının çıxışına baxım. Baxdım, yəni qulaq asdım, bəyənmədim – səsi güclü olsa da, kaldır, texnikası qüsurludur. Üstünlüyü elə cənubdan olmağıdır. Ümumiyyətlə, mən muğam müsabiqəsinin  həvəskarı deyiləm.Başına molla papağı və ya araqçın qoyaraq münsiflər heyətində oturub qədəş kimi danışan manıs “professorlar” məni canımdan usandırırlar…

Muğam, əlbəttə, bizim sərvətimizdir, qeyrətimizdir, papağımızdır (kişilərin), ləçəyimizdir (arvadların). Muğam yeganə sərvətdir ki, hakim ailə onu yeyib-dağıda bilməz… Muğam tamamilə kəndçi-küdçünün, kasıb-kusubun ixtiyarındadır…

Ancaq muğam yeganə musiqi janrı deyil. Klassik vokal deyilən musiqi janrı var. Klassik vokal milli olduğu qədər də beynəlmiləldir və ona görə klassik vokal ifaçıları mənsub olduqları xalqı dünyaya tanıdırlar. Yaxın günlərdə Azərbaycanın iki telekanlında çıxış etmiş Nail Əkbərovun da belə bir sənətkat olacağına inanırıq. Və onun bizə ikinci vətən olmuş Samarada, necə deyərlər, gözümüzün qabağında yetişməsi, əlbəttə, hamımızı sevindirməlidir. Ancaq sevindirirmi?

Mən bir neçə gün əvvəl FB-da Nailin Bakıdakı uğurlarına həsr olunmuş bir yazı yerləşdirmişəm. Üç gün keçib, yazının altında iki “like” var. Birini mənim Bakıda yaşayan qardaşım oğlu, ikincisini isə Nailin atası qoyub…

FB-dakı “Газета Очаг Самара» səhifəsinin 893 abunəçisi var, səhifənin baş tərəfində bu rəqəmi görə bilərsiniz. Bu 893 nəfərdən ən azı üçdən biri o yazını görübmü? Deyək ki, dörddən biri, beşdən biri görüb. Bəs niyə cəmi iki nəfərin əli “like” qoymağa gəlib? Şübhəm yoxdur ki, “like” qoymaq istəyənlər olub, qoymaq istəyəndə əlləri əsib, fikirləşiblər ki, mən buna niyə “like” qoymalıyam, bunun atası mənim oğlum (ya qızım) üçün neyləyib?

Məsələ burasındadır ki, biz yaxşılığı ancaq əvəz-əvəz eləməyə öyrəşmişik. Məsələn, Camal  FB-da iki “like” yığan oğlunun toyuna 1000 adam çağırsa, ən azı 800-ü gedəcək. Çünki toy əvəz-əvəzdir. Camalın oğlunun sənət uğuruna sevinmək isə təmənnasız səxavətlilik, ürək açıqlığı, genişliyi tələb edir. Bunlar isə bizdə yoxdur. Qonşumuzun, hətta yaxın adamımızın uğurundan daralıırıq, özümüzə yer tapmırıq, boğulub-qaralırıq…

Yeri gəlmişkən, bəlkə rəngimizin qaralığı paxıllıqdandaır? Axı biz Qafqaz xalqıyıqsa, rəngimiz göyçək olmalıdır —  elə deyil?

Alimlər iddia edirlər ki, paxıllıq insan ömrünü on beş-iyrmi il azaldır…

Gəlin paxıl olmayaq…

Mənim heç övladım yoxdur, ancaq Nailin uğuruna sevinirəm. Az qala iyirmi ildir ki, ondan yazıram. Talant – ümumbəşər sərvətdir. Məgər Messinin, Ronaldunun, Mbappenin, Lamin Yamalın talantı hamıya, hər kəsə məxsus deyil?

Bir məsələ də var ki, bizdən uzaq, tanımadığımız insanların uğuruna sevinə bilirik, tanıdığımız adamları uğurlu görəndə isə yasa batırıq. Başqalarının yüksəlməyi elə bil bizi alçaldır.

Alçaltmır, vallah, alçaltmır. Nail oxuyur, sənin də övladın ayrı bir peşənin sahibidir, hər peşədə hörmət, ad qzanmaq olar.

Paxıl olmayaq. Vallah, paxıllıq bizi öldürəcək…

Hanı Camalın çoxsaylı qohum-qardaşı? Niyə onlar Feysbuku “like”la basdırmırlar? Axı çox layk olan postları FB daha çox istifadəçiyə göstərir, beləliklə, biz Nailin tanınmasına bir barmaq basmaqla dəstək veririk.

Məsələ burasındadır ki, Camalın qohum-qardaşı heç Naillə Aidənin çıxış etdiyi konsertlərin çoxuna gəlmirdi.

Niyə biz beləyik, ayrı cür deyilik?

Bizim adam ayrı yerdə gözünə dəyən bir şey görən kimi, əlli, yüz adamla paylaşır. “İsfahanda eşşək ağaca çıxır!” Gözünün qabağında sənətkar yetişir, sabah bu sənətkar ölkənin, xalqın adına şöhrət qazandıracaq. Bu onu sevindirmir, qarnına ağrı salır…

Əlbəttə, hamının yaxşılığı əvəz-əvəz elədiyini iddia eləmirəm. Təmənnasız yaxşılığa qadir insanlar da var. Evim yanandan sonra məni, həqiqəti desək, küçədən götürüb rahat mənzildə yerləşdirən, əynimə pal-paltar alan, küllüyə dönmüş evimi bərpa edən Şirvan Kərimova mənim nə yaxşılığım olub? Heç bir!

Şəxsən mənim özümə FB “like”ları lazım deyil, mən bu yaşda “layyklaşma” oyunu oynayayacaq dərəcədə arsız deyiləm. Təkcə indi yox, FB-un əvvəlindən. Mən Nailə görə pərtəm. Postun altına baxıb görəcək ki, cəmi iki nəfər “like” qoyub, biri atası, biri dostu…

Hamıya paxıllıq azarından şəfa diləyirəm. Yəni uzun ömür arzulayıram.

X.X.

P.S. Yazını qurtaranda ““Газета Очаг Самара»” səhifəsinə baxıb gördüm ki, abunəçilərin sayı 893 yox, 892-dir. Yəqin kimsə Nailin uğuruna dözməyib həlak olub…

08. 06. 2025, Samara

HƏMİN NAİL: BAKI MUSİQİ AKADEMİYSININ TƏLƏBƏSİ NAİL ƏKBƏROV