Hə, vətən xaini şeyx düşür Qacarın qabağına.
Qacar.
“Ha, ha, ha… Qaçmışdır kələbaş dana….”
Qacar bunu İbrahim xan haqqında deyəndə akademik teatrımızın zalında oturan tamaşaçıların bir hissəsi yəqin ki gülməkdən şalvarını isladır. “Kələbaş dana…”
Kürd Musa isə xanın diversantını öldürür. Çoban Eldar, əlbəttə, intellekt dəryasıdır. Ancaq Kürd Musa bəşər dahisidir. Eldar deyir:
“Yaxşı, di durmayın, dayanmaq olmaz!”
Kürd Masa etiraz edir:
“Tələsmə, gözləyək burdaca bir az,
Arxada qalanlar gəlib çatsınlar”.
Yox, bu Kürd Musada Napoleon qüdrəti var!
Yenə Əli bəy səhnəyə çıxır. Deyir ki, dayanın, getməyin, çünki “İbrahim xan tülkü kimi qaçıb”.
“Bizə qəh-qəh çəkib güləcək Qacar”.
Səməd Vurğunun yadından çıxıb ki, “xanın qaçdığını” bundan əvvəl Qacara deyiblər, Qacar da qəh-qəhini çəkib…
Aha, burda hələ Arşak var imiş! Erməni-azərbaycanlı qardaşlığı. Arşak da çoban Eldarın dəyənəyinə sarılıb Qarabağ uğrunda döyüşür.
Arşak:
(son dərəcə hiddətli)
“Ax, namərd! Deməli boş qaldı torpaq!”
Erməni də hiddətləndi, üzünü görmə… Ax, Arşak, Arşak… Boş niyə qalır, ay zalım oğlu, siz ermənilər ölməmisiniz ki…
Axtarsan, Səməd Vurğun bu Arşakla qohum çıxar, şair özü deyirdi ki, Şaumyan və bütün qalan Bakı komissarları onun babasıdır…
Eldar ciddi strateji qərar qəbul edir:
“Durmayın, çəkilin tez meşələrə,
Bizim yuvamızdır, bu dağ, bu dərə…”
Əlbəttə, meşələrə çəkilmək lazımdır. Toğlu kababı soyuyur…
Ancaq meşəyə çəkilirlərsə, bu “dağ-dərə” nədir? İndiyəcən hardaydılar?
Sonrakı şəkildə xan sarayıdır. Şah Qacar yenə sarsaq-sarsaq danışır. Yenə “qaya, dağ”. Vətən xaini şeyx də deyir ki, hər dağ Qacara baş əyir…
Belə primitiv, yoxsul dillə ancaq mənim xalqımın içində yüksəlmək olar! Ah, xalqım, nə pis zadsan, İsgəndər demişkən…
Qacar:
“Belə deyirlər ki, ağladır yeri,
Sizin Qarabağın xanəndələri”
“Yeri ağlatmaq” – nonsensdir, “yeri-göyü ağlamtmaq” var. Xalq şairi göyü misraya soxuşdura bilməyib…
Xanəndə Vaqifin adından yazılmış cəfəng bir qəzəl oxuyur:
“Usanmaq bilməyir könlüm yaşılbaşlar sorağından…”
Kim bir şey başa düşdü? Bir köpəkoğlu ədəbyatşünas professor bu misrada məna tapa bilər?
Guya bu cəfəngiyat Qacarı valeh edir:
“Vəzir, bu, doğrudan böyük qüdrətdir…”
Vətən xaini Şeyx Vaqifə pis xasiyyətnamə verir:
“Bir də bərk dostudur o qaçaq Eldar…”
Misrada gözəlliyə baxın: “bərk dostudur…”
Qacarı çoban Eldarın adı qorxutmalıdır? Hansı şücaətinə görə? Biz onu ancaq toğlu kababı çəkən görmüşük…
Qacar:
“Dayan, sovuraram külə tozunu…”
Bəh-bəh!
Bəyi gətirirlər.
Yox, Vaqifi gətirirlər.
Qacar şokdadır.
“Aha, baş əyməyir hüzurumda bu…”
Heca sayı düzəlməyən kimi, Səməd Vurğun “aha”nı basır. Aha!
Qacar Vaqifin nəzərinə çatdırır ki, o, şahın hüzurundadır və baş əyməlidir.
Vaqif burda Azərbaycan ədəbiyyatının və teatrının şah misrasını deyir:
“Əyilməz vicdanın böyük heykəli”.
Necə yəni “vicdanın heykəli”?
Səməd Vurğunun çörəyini yeyən Bəxtiyar Vahabzadə özü tələbələrinə deyirdi ki, bu ifadənin heç bir mənası yoxdur. Mən isə belə başa düşürəm ki, Səməd Vurğun burda rus dilinin köməyi ilə samballı bir şey demək istəyib. Rus dilində “воплощенная совесть», yəni “vicdanın canlı təcəssümü” mümkündür, ancaq “vicdanın heykəli” nonsensdir. Səməd Vurğunun heykəlinə and olsun!
Sonra Vaqif, yəni Səməd Vurğun, Şopenhauer cildinə girib vicdan haqqında fəlsəfi fikirlər yürüdür. Ancaq Salyan mollalarının səviyyəsində çıxır:
“Vicdan dedikləri bir həqiqətdir…”
A kişi, Qacar səndən söz soruşur, cavab ver, elə hər şeyin adını beləcə həqiqət qoymaq olar…
Qondarma Qacar qondarma Vaqifi bəyənir.
“Xoşbət xəlq eləmiş sizi yaradan!”
Bunu Firdövsi, Xəyyam, Hafiz, Sədi kimi şairləri olan İranın şahı deyir?
Qacar Vaqifə elə vurulur ki (yaxşı ki, axtalanıb, yoxsa ayrı şey fikirləşmək olardı…), sarayı ona vermək istəyir. Ancaq Səməd Vurğunun ilhamı elə fəvvarə vurur ki, Qacar “ulduzu, ayı” da Vaqifə tapşırmaq istəyir. Bir şərtlə:
“Gərək fars dilində yazsın sənətkar”.
A kişi, Vaqifin səksən yaşı var. Bu yaşda o gərək fars dilini öyrənə. Səksənində öyrənən… Ay Səməd Vurğun, niyə sivil dünyanı bizim millətə güldürürsən…
Vaqif Qacarın təklifini rədd edir:
“Mən ellər bağında azad bir quşam,
Mənsəbə, şöhrətə satılmamışam…”
Satılmayıb, ancaq “oğraş” xanın vəziri işləyir və qırqovul-plov yeyir…
Məqalənin tam mətni burdadır:
https://xeyrulla.com/2018/11/09/səməd-vurgunun-vaqif-komediyasi-ilə-bagli-qeydlər/
xeyrulla xayal 