Ümumiyyətlə, Vaqifin replikaları və monoloqları sayıqlamaya oxşayır, onlar primitiv olduqları qədər dolaşıqdırlar da.

Elimiz qoçaqdır, zülmdən əl çək…

Bunu İbrahim xana deyir. Məlum deyil ki, İbrahim xan bu “qoçaq elə” nə zülm edir və əgər bu el qoçaqdırsa, xan ona niyə zülm edə bilir.

Dalı:

Hələ tapılmayıb həyata əvəz (!!!).

“Həyata əvəz” – bu nə olmalıdır və bunu kim axtarırmış?

“Həyatın qədrini düşünün barı”.

“Həyatın qədrni” necə düşünmək olar? Bəlkə “qədrini bilmək”? Yəni İbrahim xan həyatın qədrini bilmir?

Bu yerdə şeyx Vaqifin sayıqlamasını kəsir, Vaqif onun da cavabını verir:

Yaxşısı budur ki, yaltaqlanma sən,
Ağıl ummayıram boş kötüklərdən…

“Boş kötük…” Bizdə “kötük” “küt adam mənasında təhqirli söz kimi işlənmir. Səməd Vurğun rus söyüşünü (“çurban”) tərcümə edir. Ancaq “kötüyün” (çurban) boşu-dolusu olmur, kötük elə kötükdür, “boş” sifəti misranı doldurmaq üçündür…

Xanın hüzurunda vəzirin şeyxi bazar ifadələriylə təhqir eləməyi mümkündürmü? Bu, Vaqifə (əsil Vaqifə, komediya qəhrəmanına yox) yaraşardımı?

İbrahim xan Vaqifdən məsləhət istəyir. Qacar bu gün-sabah Qarabağda olacaq.

Vaqif cavab verir:

«Eldə can qoymadı ağır vergilər…»

A kişi, nə vergi, nə marksizm-leninizm, Qacarın qoşunu gəlir!

«Siz bu qanunlarla qalsanız əgər,

Doğma balanız da yad olacaqdır,
Külünüz göylərə sovrulacaqdır!»

Bu misraların təhlilə ehtiyacı varmı? Müasirlərinin təsdiq etdiyinə görə doğrudan da müdrik dövlət xadimi olmuş Vaqif dövlətin başçısı ilə belə qarğış və lənətlərlə danışardımı?

İbrahim xan (əlbəttə, əsil İbrahim xan yox, komediya qəhrəmanı İbrahim xan) Vaqifi mövzuya qaytarmağa çalışır, deyir ki, yaxşı, vergini azaldıram (mənim şübhəm yoxdur ki, on səkkizinci əsrdə Qarabağ xanlığında vergilərdən Səməd Vurğunun anlayışı olmayıb və özünə əziyyət verib bir səhifə də olsun tarixi sənəd oxumayıb), sonra nə olsun. Vaqif deyir ki, gərək “elin” (qoçaq elin!) vicdan azadlığı da ola (1937-ci ildə ki kimi… Səməd Vurğun özü vicdandan azad olub…)

“Açılsın hər yanda məktəb, mədrəsə…”

Bu, vicdan azadlığı deyil, bolşeviklər də hər yanda məktəb açmışdılar, ancaq insan vicdan azadlığından mərhum idi…

Dağların döşündə yollar çəkilsin,
Yollar qırağında güllər əkilsin…

Bu, vicdan azdlığıdır?

Yox, bu komediyanın hər səhnəsi, hər monoloqu, hər replikası təəccübləndirir. Təəccüb edirsən ki, oxumuş, maariflənmiş Azərbaycan milləti niyə səksən ildir bu cəfəngiyatı alqışlayır?