Hüseyn Arifin 7-sinfin Ədəbiyyat dərsliyinə salınmış «Yaşıl işıq» şeirini oxuyaq.

Təbiət vurğunu, torpaq oğluyam,
İlk dəfə əlimi ağaclar sıxıb. 

Bu necə olur? Gəlin bunu təsəvvür etməyə çalışaq. Deyək ki, ağaclar əl sıxır, məcazi mənada. Hüseyn Arifin də əlini, hələ Hüseyn Hüsynzadə olan vaxtlar,  ilk dəfə ağaclar sıxıb. Təxminən neçə yaşında olub bu? O vaxtacan bir insan övladı  Hüseynin əlini sıxmayıbmış? Bu nəyə oxşayır? “Anası üzündən öpməyən qız”a?

Yesenin içkili olanda ağacları qucaqlayırdı. Ancaq demirdi ki, “ömrümdə ilk dəfə ağacı qucaqlamışam”. Deyirdi ki, ağacı özgə arvadı kimi qucaqlayır…

Sonra gələn beyt fövqəladə hallar nazirliyinə və TƏBİB-ə aiddir.

“Dağlarda meşəyə düşən yanğının
Tüstüsü evimdə başımdan çıxıb.”

Niyə düz yerdə meşəyə yanğın düşmür? Hüseyn Arif Leriklidir? Yaxşı, deyək ki, dağlarda meşəyə yanğın düşüb. Hüseyn Arif də bunu biləndə darıxıb. Ancaq yanğının tüstüsünün onun başından çıxmağı ən azından qəribə səslənir. Əlbəttə, bu, metafordur, ancaq belə metafor eşidəndə deyirsən ki, “ağ eləmə…”

Yaxşı ki, Hüseyn Arifin tüstü yalnız başından çıır. Xəlil Rza Ulutürkün həm başından, həm beynindən tüstü çıxırdı…Səməd Vurğun Şaumyandan poema yazanda dalı-qabağı tüstüləyə-tüstüləyə gəzirdi…

 “Düzdə seyr etdikcə məğrur çinarı
Qartal balası tək qanadlanmışam”…

Bəh-bəh… Bala Hüseyn bala qartal kimi qanadlanıb… Dağda meşə yanır, düzdə çinar məğur durub Hüseyni qanadlandırır.
“Yaşını kimsədən öyrənməsəm də,
Babam Koroğluya yaşıd sanmışam”.

 Bizim millət belədir də. Yaşı öyrənmir, tarixi öyrənmir, sonra deyir hələ buralar olmamışdan biz buralarda olmuşuq… A kişi, soruşaydın da…

“Baban Koroğlu”nun yaşını bilirdin?

Yaxşı ki, Babək deməyib… İnsaflı olub…

Səməd Vurğun ayrı cür şair idi, vallah. “Mənim babam olmuş iyirmialtılar…” Bir fransız komediyasında atasının kim olduğunu dəqiq bilməyən oğlan deyir: “Anam gəncliyində yaxşı gəzib”. Səməd Vurğunun da nənəsinin zəngin gəncliyi olub, əgər nəvəsi iyirmi altı kişiyə baba deyirsə…

Sonrakı bənd ədəbiyyatdan çox botanikaya aiddir. Bu şeiri biolgiya dərsliyinə də salmaq olar.

“Hər dən bir sünbüldür, hər toxum bir tağ…”

Bunu bilirdiniz?

Sonra şair botanikanı estetika ilə birləşdirir:

“Hər şitil bir nemət, bir yaraşıqdır”

Şitilin nemət olduğunu qəbul edriəm. Ancaq şitilin yaraşıq olduğuna şübhəm var.
“Baharda açılan hər yaşıl düymə
Bir yaşıl şölədir, yaşıl işıqdır”.

“Yaşıl düymə” nədir? Tumurcuq açılandan sonra olur çiçək. Çiçək isə ağ olur, çəhrayı olmur, narıncı olur, yaşıl olmur. Yaşıl olan yarpaqdır…

Sonra şair keçir ekologiyaya.

“Bir ağac əksəydi hərə həyatda,
Torpaq quraqlıqdan verməzdi xəbər,..”

Ağacı əkməklə iş bitir? Əgər quraq yerdirsə, gərək ora su çəkilə. Bu, heç. “Torpaq quraqlıqdan verməzdi xəbər,..” – bu, şeir dili deyil, bu dildə quldur millət vəkilləri, icra başçıları danşırlar.

“Çoxdan Abşeronun boz yaxasını
İlmələr bəzərdi, yaşıl ilmələr…”

Abşeronun boz yaxası…

 “Ağaclar əksəydik, nəhəng ağaclar,…”

Adi ağaclar yox, həhəng ağaclar…

İlham Əliyev bulvara baobab əkmişdi, Argentinadan 50 ya 60 min dollara alınmışdı. Baobab ömür eləmədi, dünyasını dəyişdi. Deyilənlərə görə, Lukaşenko qardaşı İlhama başsağlığı vermişdi…

Nəhəng ağacları şair niyə əkmək istəyir? Çünki nəhəng ağaclarAbşeronda əkilsə:

“Susub çəkilərdi qınına xəzri,
Kəsərdi hay-küyü gilavarın da…”

Vay-vaay… Təsəvvür edin ki, Bakıda nə xəzri, nə gilavar əsir. Bakı əhalisi tut kimi qırılardı. Havasızlıqdan. Sidik iyi ilə nəfəs almaqdan…

A kişi, sənin xəzri ilə nə işin var idi? Xəzri də şitil kimi nemətdir, bəlkə şitil kimi yaraşıqlı olmasa da…
Şeirin tərbiyəvi komponenti var. Deyir torpağı qorumaq lazımdır, çünki torpaq bizim anamızdır. Uşaqlıqda bu şeiri öyrənən məmurlar, deputatlar şairin tövsiyəsinə əməl edib dəniz salillərini hasara salıb göz bəbəyi kimi qoruyurlar. Otlaqları, örüş yerlərini, əkin sahələrini də özəlləşdirib qoruyurlar….Sərvəti qarışıq torpağın altını da qoruyurlar. Torpaq analarıdır… Sizin ananızı…

Sonra gözlənilmədən şair qoşma janrına keçir və “soruş” rədifli iki bənd əlavə edir. Bəlkə də bu bəndləri ayrı şeirindən götürüb.

 “Bir ipək çəməndə, bir göy talada
Sakitcə dincəlib gələndən soruş”.

Nəyi? Gələndən nəyi soruşaq? Mənim fikrimcə, burda gərək tamamlıq olaydı…

Güman edirəm ki, şair bu gözəl şeiri araq-vura-vura yazırmış, yəqin dördüncü ya beşinci stəkandan sonra elə hallanıb ki, keçib qoşmaya, saz çalıb oxuya-oxuya yazıb. Hallı olan adamın yadına tamamlıq düşür?

Mən isə Hüseyn Arifin bu gözəl şeiri haqqında yaza-yaza əfsanəvi Luçano Pavarottinin 1983-cü ildə Nyu Yorkda Lincoln Center-də verdiyi konsertin yazısına qulaq asırdım.

Sizə də tövsiyə edirəm.

X.X.

18. 05. 2024, Samara